DZIAŁ 

II SKŁADNIKI POWIETRZA I RODZAJE PRZEMIAN, JAKIM ULEGAJĄ
Powietrze jest bezbarwne i występuje w gazowym stanie skupienia.
Składnikami o stałej zawartości w powietrzu są: azot (78%), tlen (21%), i gazy szlachetne (1% - głownie argon).
Składniki o zmiennej zawartości: tlenek węgla IV, ozon, tlenki siarki, tlenki azotu, para wodna, amoniak, wodór, metan
Właściwości fizyczne powietrza:
- mieszanina gazów;
- bezbarwne;
- gęstość d=1,28 kg/m3;
- słabo rozpuszcza się w wodzie.
Właściwości chemiczne powietrza:
- bezwonne;
- bez smaku;
- podtrzymuje spalanie.
Powietrze można:
- sprężać i rozprężać;
- skroplić (zmienić stan skupienia z gazowego w ciekły);
- ciekłe powietrze jest cieczą o barwie bladoniebieskiej.
 
Zastosowanie powietrza:
- ogrzewanie (w wyniku spalania drewna - do ogrzewania pomieszczeń)
- chłodzenie (obniżanie temperatury - klimatyzatory)
- czyszczenie trudno dostępnych miejsc sprężonym powietrzem (czyli pod podwyższonym ciśnieniem)
- energia elektryczna (ruch powietrza zamieniany jest przez turbiny wiatrowe w energię)
 
Głównym składnikiem powietrza jest azot (stanowi ok. 78%)
Właściwości azotu: gaz, bezbarwny, słabo rozpuszcza się w wodzie, bezwonny, nie podtrzymuje spalania.
 
Gazy szlachetne (nie reagują z pierwiastkami i związkami chemicznymi) to bezbarwne gazy. Należą do nich:
- hel (świeci na żółto);
- neon (świeci na pomarańczowoczerwono);
- argon (świeci na niebieskofioletowo);
- krypton (świeci na biało);
- ksenon (świeci na biało z fioletowo-niebieskim odcieniem).
 
Zastosowanie gazów szlachetnych:
- do napełniania żarówek;
- do chłodzenia urządzeń;
- jako gazy przy wytopie i spawaniu metali (np. cynk) i stopów (stal nierdzewna);
- w medycynie (np. hel – składnik mieszanin ułatwiający oddychanie).
 
Tlen (symbol chemiczny „O”)wytwarzany jest przez rośliny zielone. Niezbędny jest do oddychania większości organizmów oraz podtrzymuje proces spalania.
Właściwości tlenu:
- gaz, bezbarwny, słabo rozpuszcza się w wodzie, ma gęstość większą od gęstości powietrza
- bezwonny, łączy się z niemetalami i metalami, tworząc tlenki, podtrzymuje spalanie, sam się nie pali
 
Tlenki – to związki chemiczne – produkty reakcji syntezy zachodzącej między tlenem a innymi pierwiastkami chemicznymi
 
Metal + tlen –˃ tlenek metalu
Niemetal + tlen –˃ tlenek niemetalu
 
Reakcja analizy (czyli rozkładu) -  reakcja chemiczna, podczas której z jednego substratu powstaje kilka produktów.
 
Jeden substrat –˃ kilka produktów
Przykład:
Tlenek rtęci (II) –˃ tlen + rtęć
Związek chemiczny czyli substrat reakcji, pod wpływem temperatury rozłożył się do postaci pierwiastków chemicznych czyli produktów reakcji – tutaj tlenu i rtęci.
 
Reakcja syntezy (łączenia) - reakcja chemiczna, podczas której z kilku substratów powstaje jeden produkt.
 kilka substratów –˃ jeden produkt
Przykład:
 
węgiel + tlen  –˃ Tlenek węgla (IV)
Pierwiastki chemiczne czyli substraty reakcji, pod wpływem spalania połączyły się ze sobą i powstał związek chemiczny czyli produkt reakcji.
 
Czym są substraty reakcji?
Są to substancje użyte do reakcji chemicznej i ulegające przemianom chemicznym.
Czym są produkty reakcji?
Są to substancje powstające w wyniku reakcji chemicznych.
 
Skąd bierze się tlenek węgla (IV)?
- ze spalania i wybuchów wulkanów;
- transportu i przemysłu;
- rozkładu np. proces fermentacji, butwienia
 
Rośliny zielone wytwarzają tlen w procesie fotosyntezy, która zachodzi pod wpływem światła słonecznego i wody oraz w obecności chlorofilu.
W ciągu dnia rośliny przekształcają tlenek węgla (IV) i wodę w tlen i substancje odżywcze. Natomiast w nocy pobierają tlen z powietrza, a wydalają tlenek węgla (IV).
 
Właściwości tlenku węgla (IV):
- gaz, bezbarwny, dobrze rozpuszczalny w wodzie, gęstość ok. 1,5 razy większa od gęstości powietrza;
- bezwonny, nie pali się i nie podtrzymuje spalania, powoduje mętnienie wody wapiennej, ponieważ z nią reaguje, reaguje z bardzo aktywnymi chemicznie metalami np. z magnezem.
 
Woda wapienna – odczynnik umożliwiający rozpoznanie tlenku węgla (IV). Pod jego wpływem woda wapienna robi się mętna.
 
Reakcja wymiany – to reakcja chemiczna, w której z kilku substratów powstaje kilka produktów
kilka substratów –˃ kilka produktów
Przykład:
 
Tlenek węgla (IV) + magnez  –˃ węgiel + tlenek magnezu
Substraty reakcji: związek chemiczny tlenek węgla (IV) i pierwiastek nie podtrzymuje spalania, tylko z nim reaguje, w wyniku czego powstają produkty reakcji, czyli pierwiastek i związek
chemiczny. Nastąpiła reakcja wymiany.
 
Podczas reakcji wymiany można otrzymać wodór – palny gaz. Jest to główny składnik materii gwiazd.
 
magnez + woda –˃ tlenek magnezu + wodór
Substraty reakcji: pierwiastek i związek chemiczny (woda), podczas reakcji magnezu z parą wodną powstają produkty reakcji: związek chemiczny i palny gaz – wodór.
 
Wodór w połączeniu z innymi pierwiastkami tworzy wodorki np.:
- z chlorem – chlorowodór;
- z siarką – siarkowodór;
- z azotem – amoniak.
 
Właściwości wodoru:
- gaz, bezbarwny, słabo rozpuszczalny w wodzie, gaz o najmniejszej gęstości (14 razy mniejszej od gęstości powietrza)
- bezwonny, łączy się z niemetalami tworząc wodorki niemetali: z tlenem tworzy wodę; z niemetalami tworzy wodorki metali; palny
 
Zastosowanie wodoru:
- gaz przemysłowy;
- paliwo rakietowe;
- paliwo do samochodów;
- w przemyśle spożywczym do utwardzania tłuszczów (margaryna)
 
Rodzaje zanieczyszczeń powietrza:
- stałe (pyły, dymy - w pobliżu np. autostrad, dróg, fabryk)
- ciekłe (głownie aerozole zawierające freony)
- gazowe (głownie produkty spalania paliw i produkty uboczne procesów przemysłowych np. tlenki siarki, tlenki węgla
 
Co to jest ozon?
Ozon to odmiana tlenu powstająca podczas wyładowań atmosferycznych i w pobliżu lamp kwarcowych.
Dziura ozonowa jest przyczyną zwiększenia ilości docierającego na Ziemię promieniowania nadfioletowego (promieniowania UV)
 
Skutki zanieczyszczeń powietrza:
- dziura ozonowa;
- kwaśne opady;
- smog;
- zwiększanie się efektu cieplarnianego (przyczynia się do groźnych zjawisk atmosferycznych np. huraganów)
 
Efekt cieplarniany – to zatrzymywanie ciepła przez gazy w atmosferze.
 
Jak chronić powietrze przed zanieczyszczeniami?
- używać energii pochodzącej z tzw. czystych źródeł np. z elektrowni wodnych i wiatrowych);
- ograniczyć ruch samochodowy;
- wprowadzać pojazdy elektryczne, benzynę bezołowiową, filtry oczyszczające gazy;
- przedsiębiorstwa powinny dbać o redukcję emisji tlenku węgla (IV);
- ochrona miejsc zielonych – lasy i parki.
 
Rodzaje reakcji chemicznych ze względu na towarzyszący im efekt energetyczny:
- reakcja egzoenergetyczna – reakcja chemiczna przebiegająca z wydzielaniem energii
SKOJARZ!
egZo – energia wychodzi Z
- reakcja endoenergetyczna - reakcja chemiczna, do której przebiegu konieczne jest stałe doprowadzanie energii
SKOJARZ!
enDO – energia wchodzi DO
 
Co to jest reakcja spalania?
To gwałtowna reakcja chemiczna przebiegająca z wydzieleniem światła i ciepła.
 
Co to jest reakcja charakterystyczna?
To reakcja chemiczna umożliwiająca identyfikację danej substancji.
Przykład: mętnienie wody wapiennej pod wpływem tlenku węgla (IV)