1. Bản chất của tôn giáo là gì?

Chủ nghĩa Mác – Lênin coi tín ngưỡng, tôn giáo là một hình thái ý thức xã hội
phản ánh một cách hoang đường, hư ảo hiện thực khách quan. Theo đó, ý thức xã
hội là sự phản ánh tồn tại xã hội, do tồn tại xã hội quyết định. Qua hình thức phản
ánh của tôn giáo, những sức mạnh tự phát trong tự nhiên và xã hội đều trở thành
thần bí.

Mặc dù tôn giáo có tính độc lập tương đối nhưng mọi hiện tượng trong đời sống
tinh thần, xét đến cùng, đều có nguồn gốc từ đời sống vật chất. Tôn giáo là một
hiện

tượng tinh thần của xã hội và vì vậy, nó là một trong những hình thái ý thức xã
hội, phản ánh tồn tại xã hội trong những giai đoạn lịch sử nhất định.

Theo Ph. Ăng nghen: “Tất cả mọi tôn giáo chẳng qua chỉ là sự phản ánh hư ảo –
vào trong đầu óc của con người – của những lực lượng ở bên ngoài chi phối cuộc
sống hàng ngày của họ, chỉ là sự phản ánh trong đó những lực lượng ở trần thế đã
mang hình thức những lực lượng siêu trần thế..”

– Tôn giáo là một sản phẩm của lịch sử. Trong các tác phẩm của mình C. Mác đã
khẳng định: “Con người sáng tạo ra tôn giáo chứ tôn giáo không sáng tạo ra con
người”. Tôn giáo là một thực thể khách quan của loài người nhưng lại là một thực
thể có nhiều quan niệm phức tạp về cả nội dung cũng như hình thức biểu hiện. Về
mặt nội dung, nội dung cơ bản của tôn giáo là niềm tin (hay tín ngưỡng) tác động
lên các cá nhân, các cộng đồng. Tôn giáo thường đưa ra các giá trị có tính tuyệt
đối làm mục đích cho con người vươn tới cuộc sống tốt đẹp và nội dung ấy được
thể hiện bằng những nghi thức, những sự kiêng kỵ…

Tuy nhiên, tôn giáo cũng chứa đựng một số nhân tố giá trị văn hóa, phù hợp với
đạo đức, đạo lý của xã hội.

Về phương diện thế giới quan thì thế giới quan duy vật mácxít và thế giới quan
tôn giáo là đối lập nhau. Tuy vậy, những người cộng sản có lập trường mácxít
không bao giờ có thái độ xem thường hoặc trấn áp những nhu cầu tín ngưỡng,
tôn giáo hợp pháp của nhân dân. Ngược lại, chủ nghĩa Mác – Lênin và những
người cộng sản, chế độ xã hội chủ nghĩa luôn tôn trọng quyền tự do tín ngưỡng và
không tín ngưỡng của nhân dân.