Podstawy ekonomii

WYKŁAD 1

1 Wykład przygotowany na podstawie: Milewski R., Kwiatkowski E., Podstawy ekonomii, PWN, wyd.
IV, Warszawa 2018. W przypadku pozostałych źródeł – informacja na slajdach.

Treści kształcenia (wyciąg z sylabusa)

1.Ekonomia jako nauka o gospodarce (historia, wprowadzenie)
2.Kategorie analizy rynku produktu
3.Doskonale konkurencyjny rynek produktu
4.Niedoskonale konkurencyjne rynki produktu
5.Interwencje państwa na rynku produktu– cele, koszty i skutki. Cena
minimalna, cena maksymalna, podatek pośredni
6.Wielkość produkcji krajowej jako podstawowa kategoria makroekonomiczna.
Produkt krajowy brutto jako miara wielkości produkcji krajowej. Fluktuacja
realnej wielkości produkcji krajowej (wzrost gospodarczy, recesja
gospodarcza, stagnacja gospodarcza)
7.Wielkość popytu globalnego. Konsumpcja prywatna, inwestycje
przedsiębiorstw, wydatki państwa na produkty, saldo bilansu handlu
zagranicznego
8.Bieżące oszczędności krajowe. Rynkowa stopa procentowa jako cena
oszczędności
9.Pieniądz i jego funkcje w gospodarce. Rodzaje pieniądza we współczesnej
gospodarce (pieniądz gotówkowy, pieniądz bankowy). Bank centralny i banki
komercyjne
10.Inflacja
11.Bezrobocie
12.Budżet państwa
13. Bilans płatniczy gospodarki. Kurs walutowy i jego zmienność. Nominalny
kurs walutowy, kurs oparty na parytecie siły nabywczej.
2

Warunki zaliczenia przedmiotu

Składowe oceny:
Zaliczenie końcowe na podstawie:
- (pozytywnych) wyników z ćwiczeń
- egzaminu końcowego z wykładu.

Zasady oceniania egzaminu:

! 50% - 59% - ocena 3
! 60% - 69% - ocena 3,5
! 70% - 79% - ocena 4
! 80% - 89% - ocena 4,5
! 90 – 100% - ocena 5

Zasady oceniania egzaminu:

! 50% - 59% - ocena 3
! 60% - 69% - ocena 3,5
! 70% - 79% - ocena 4
! 80% - 89% - ocena 4,5
! 90 – 100% - ocena 5

Literatura podstawowa:
• Kaczorowski P., Krajewski P., Mackiewicz M., Piwowarski R.,
Podstawy ekonomii matematycznej, Polskie
Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009
• Malinowski D., Gospodarka rynkowa. Podstawowe
kategorie, analizy i mechanizmy funkcjonowania, Dyfin
2016
• Krawczyk M. Malinowski D., Ekonomia w przykładach,
SGH, Warszawa 2011
Literatura uzupełniająca:

• Nasiłowski M. System rynkowy, Key Text, Warszawa 2007

• Samuelson P., Nordhaus W., Ekonomia, Dom Wydawniczy
Rebis, Warszawa 2012

Ekonomia - dyscyplina

! Ekonomia [gr. oíkos ‘dom’, nómos ‘prawo’],

! Jest nauka o procesach gospodarczych, stara się
wykrywać o opisywać prawidłowości rządzące tymi
procesami, formułując prawa ekonomiczne
! Nauka bada społeczny proces gospodarowania
! Kluczowe pytania stawiane przez jej przedstawicieli to: co,
ile, w jaki sposób i dla kogo produkować, by uzyskać
największą efektywność ekonomiczną mierzoną relacją
nakładów do efektów (Black J., Słownik ekonomii, PWN,
Warszawa 2008)

Funkcje ekonomii
! Funkcja poznawcza:
! Dostarczająca wiedzy o gospodarce, zachodzących w niej
zjawiskach i procesach, przyczynach i skutkach danych
zjawisk
! Co, jak i dla kogo produkować
! Funkcja aplikacyjna:
! Polega na dostarczaniu podmiotom gospodarczym
(przedsiębiorcom, konsumentom, państwu) wiedzy o tym,
jak postępować w danej rzeczywistości gospodarczej
! Pozwala zaaplikować wyniki badań to sfery realnej
gospodarki

Ekonomia pozytywna i normatywna

Sposoby podejścia do przedmiotu ekonomii:

! Ekonomia pozytywna zajmuje się obiektywnym,
naukowym objaśnieniem zasad funkcjonowania gospodarki.
Celem ekonomii pozytywnej jest wyjaśnienie, w jaki sposób
społeczeństwo gospodarujące podejmuje decyzje dotyczące
konsumpcji, produkcji i wymiany dóbr. Służy to:
! Wyjaśnieniu dlaczego gospodarka działa tak, jak działa
! Stworzenie podstaw do przewidywań reakcji gospodarki na
zmianę warunków działania
! Ekonomia normatywna istotnie różni się od pozytywnej,
przede wszystkim dostarcza zaleceń i rekomendacji
opartych na subiektywnych sądach wartościujących.

 Ekonomia pozytywna i normatywna

Pojęcia Pojęcia
EKONIMII POZYTYWNEJ EKONOMII NORMATYWNEJ
Jest Powinno
Fakty Wartości
Obiektywne Subiektywne
Opisowe Zalecające
Nauka Sztuka
Prawdziwe / fałszywe Dobre / złe

Główne działy ekonomii

! MIKROEKONOMIA - bada poszczególne elementy tworzące

gospodarkę: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa,
sektory i gałęzie (branże) gospodarki, rynki określonych
produktów i usług itd.

! MAKROEKONOMIA - zajmuje się analizą gospodarki jako

całości. Bada m. in. czynniki wpływające na poziom i zmiany
takich wielkości ekonomicznych, jak np. globalna (łączna)
produkcja i konsumpcja w danej gospodarce, globalna podaż
produktów i usług, globalny popyt na nie, ogólny (średni)
poziom ich cen, globalne zatrudnienie i inwestycje, dochody i
wydatki budżetu państwa itd.

10

Główne działy ekonomii

Kryterium
MIKROEKONOMIA MAKROEKONOMIA
porównawcze
• Przedsiębiorca
(teoria podaży),
Przedmiot • Gospodarka w skali
konsument (teoria
badań świata, regionu, kraju
wyboru konsumenta),
rynek (np. IT, rolny)
• Popyt zagregowany
• Popyt
• Dochód narodowy
Słowa • Podaż
• PKB
kluczowe • Cena
• Wskaźnik inflacji
• Rynek
• Stopa bezrobocia

11

Czym zajmuje się ekonomia?

! Adam Smith: ekonomia związana jest z badaniem „natury
i przyczyn bogactwa narodów”
! David Ricardo: zadaniem ekonomii jest poszukiwanie
„praw, które rządzą podziałem produktu ziemi”
! Karol Marksa: zadaniem ekonomii jest określenie „praw
ruchu kapitalizmu”
! Lionel Robbins: jest nauką, której przedmiotem
zainteresowania jest ludzkie zachowanie jako stosunek
między danymi celami i ograniczonymi środkami o
alternatywnych zastosowaniach
! Encyklopedia Popularna PWN (1992) – nauka o
społecznych prawach gospodarczych w warunkach
ograniczonych zasobów i wielkości celów

12

Zagadnienia ekonomii

! Alokacja zasobów
! Produkcja
! Podział (dystrybucja,
redystrybucja)
! Spożycie

13

 Zagadnienia ekonomii - alokacja zasobów

! Oznacza wyczerpujący opis tego, co kto robi oraz kto co dostaje
! Zakres możliwości alokacyjnych - zależny od stanu techniki i wielkości
zasobów w gospodarce
! Wartość alokacji - zależna od gustów klienta
! Alokacja zasobów jest zależna od rodzaju struktury rynku, na którym dany
zasób występuje. Rozróżniamy następujące struktury:
! Wolny rynek – rynek, na którym alokacja jest ustalana poprzez
mechanizmy rynkowe (popyt i podaż)
! Monopol różnicujący ceny – monopolista posiadający dany zasób
jest w stanie sprzedać go po różnych cenach
! Monopol – monopolista określa cenę danego dobra, maksymalizując
zysk
! Rynek regulowany – rynek, na którym cena jest odgórnie ustalana,
np. przez rząd

14

Zagadnienia ekonomii - produkcja

! Aktywność, której celem jest wytwarzanie określonych dóbr materialnych,
przynoszących zyski producentowi i zaspokajająca potrzeby społeczne,
polegająca na wydobywaniu surowców mineralnych bądź przetwarzaniu
surowców i materiałów na wyroby gotowe
! W ekonomii: wytwarzanie dóbr użytkowych dla zaspokojenia popytu
konsumentów
! W ujęciu statystycznym: ogół wytworzonych przez przedsiębiorstwo
produktów
! W zarządzaniu: proces produkcyjny , powiązane ze sobą i wzajemnie
uwarunkowane procesy pracy
! Podział produkcji ze względu na cele: produkcja podstawowa i
pomocnicza
! Podział produkcji w ujęciu statystyczno – ekonomicznym: produkcja
towarowa, globalna, czysta, niezakończona

15

Zagadnienia ekonomii – podział

(redystrybucja, dystrybucja, wymiana)
! Analogicznie do alokacji zasobów, dzieli się wyprodukowane dobra między członków
społeczeństwa
! Działalność ludzka związana z dostarczeniem efektów pracy człowieka od producenta do
konsumenta; wymiana obejmuje np. handel hurtowy, detaliczny. Podział ten jest zależny od
dystrybucji dochodu i majątku
! Redystrybucja dobrowolna – zasada produktywności – każdy podmiot ma prawo do produktów
swojej pracy i kapitału, dlatego redystrybucja jest możliwa tylko na zasadzie dobrowolnych
transferów
! Redystrybucja startowa – zasada równych szans – redystrybucja dozwolona tylko w celu
wyrównania "startu" jednostki, np. poprzez edukację ubogiej młodzieży
! Redystrybucja ciągła – zasada niwelowania skrajności – podejmowanie działań przez państwo
w zakresie zapewniania dostępu do dóbr podstawowych jak i regulowaniu dochodu do potrzeb
danego człowieka
! Redystrybucja totalna – zasada równego statusu – redystrybucja jest ciągła i całkowita, status
materialny jednostki nie jest związany z posiadanymi możliwościami i jej pracą, zakłada, że
występowanie różnic w możliwościach nie powinno przekładać się na różnice w dochodach, inną
wersją jest hasło „od każdego według jego zdolności, każdemu według potrzeb" rozpropagowane
przez K. Marksa (podstawa doktryny komunizmu)

16

Zagadnienia ekonomii - spożycie

(konsumpcja)
! Proces zużywania dóbr i usług w celu zaspokojenia ludzkich potrzeb
! Determinanty konsumpcji:
! Dochód bieżący (absolutny) - według J. M. Keynesa konsumpcja zależy
proporcjonalnie od dochodu.
! Dochód permanentny - koncepcja sformułowana przez M. Friedmana,
zgodnie z którą ludzie dążą do utrzymania względnie stałego poziomu
konsumpcji i nieznacznie reagują na krótkookresowe zmiany dochodu.
Podczas decyzji konsumpcyjnych kierują się natomiast dochodem
permanentnym, tj. przewidywanym przeciętnym dochodem w trakcie
trwania życia. Wahania dochodu przejściowego (tymczasowego) są
niwelowane m.in. przez pożyczki lub wzrost oszczędności.
! Dochód relatywny - konsumpcja jednostki zależy od wydatków
konsumpcyjnych społeczności, do której należy.
! Majątek - występuje dodatnia zależność między zasobami majątku i
konsumpcją.

17

Gospodarowanie
! Działanie celowe polegające na produkcji dóbr i ich podziale
! Dokonywanie wyborów ekonomicznych na co przeznaczyć zasoby
! Wymiary gospodarowania:
! Techniczno-produkcyjny - przetwarzanie fizycznych nakładów, na produkt za
pomocą danej technologii wytwarzania
! Ekonomiczny:
! W mikroekonomii - kryterium wyboru jest wysokość uzyskanego zysku
! W makroekonomii – kombinacja celów polityki gospodarczej (najczęściej wg.
kryterium zrównoważonego wzrostu)
! Przestrzenno-ekologiczny - uwzględnia kryteria alokacji takie jak: ład przestrzenny i
równowaga ekologiczna
! Społeczno-polityczny - wynik konfliktów powstających podejmowaniu decyzji na
postawie powyższych wymiarów, uwzględnia społeczne wartościowanie zaistniałych
rozbieżności oraz hierarchizację preferencji techniczno-produkcyjnych,
ekonomicznych i przestrzenno-ekologicznych
! Etyczny – z uwagi, iż postulaty społeczno-ekonomiczne wiążą się z realizacją celów
politycznych, wymiar etyczny ma za zadanie wartościować podejmowane decyzje na
dobre i złe

18

Potrzeby
Potrzeba - uczucie braku z chęcią jego zaspokojenia
! Cechy potrzeb:
! Obiektywizm,
! Subiektywizm i indywidualizm,
! Konkurencyjność
! Substytucyjność
! Nieograniczoność co do liczby
! Ograniczoność co do pojemności
! Odnawialność
! Społeczny charakter (miejsce w strukturze społecznej)
! Komplementarność,
! Historycznie zmienny charakter

19

Piramida potrzeb Maslowa

20
Teoria i piramida potrzeb ludzkich według Maslowa , Psychologia marketingu, http://www.zarzyccy.pl/p_piramida-potrzeb-maslowa.html, dostęp: 24.09.2019
Zasoby
o Zasoby obejmują:
• zasoby ludzkie (wraz z wiedzą i praktycznymi umiejętnościami );
• zasoby naturalne (np. ziemia wraz z wszelkimi znajdującymi się w niej
bogactwami , woda, powietrze);
• zasoby będące wynikiem wcześniejszej działalności człowieka (np.
przetworzone półfabrykaty, narzędzia, maszyny i urządzenia, budynki i hale
fabryczne żywność, odzież, mieszkania, środki transportu, środki finansowe).

21
Prezentacja: Wprowadzenie do ekonomii, dr inż. E. Ropuszyńska–Surma, Politechnika Wrocławska, Wydz. Informatyki i Zarządzania

Teorie zasobów
! Statyczna (maltuzjanizm)

„Epidemie, zarazy i pomory (...)

przyniosą tysiące i dziesiątki tysięcy
ofiar. Jeśli to nie przyniesie skutku,
gigantyczna nieunikniona plaga głodu
(...) jednym potężnym uderzeniem
wyrówna poziom ludności z poziomem
żywności”

! Dynamiczna (amalteiści) – optymizm

technologiczny

22
Teoria i piramida potrzeb ludzkich według Maslowa , Psychologia marketingu, http://www.zarzyccy.pl/p_piramida-potrzeb-maslowa.html, dostęp: 24.09.2019

Dobra
! Gospodarując, ludzie i całe społeczeństwa zużywają zasoby
(inaczej: czynniki produkcji), czyli dobra niezbędne do
wytwarzania innych dóbr (dóbr ekonomicznych)
! Dobro - wszystko to, co zaspokaja potrzeby: rzecz, usługa, prawo
! Podział dóbr:
! Dobra wolne – dobra naturalne, nieograniczone, bezpośrednio
do użytku
! Dobra ekonomiczne - dobra rzadkie, ograniczonych,
wytwarzane przez człowieka, wykorzystywane do celów
konsumpcyjnych lub produkcyjnych
! Dobra konsumpcyjne
Dobra trwałe
Dobra nietrwałe
! Dobra kapitałowe

23

Podmioty gospodarcze
! Uczestnicy procesu gospodarowania:
! Przedsiębiorstwo - zespół ludzi dysponujący
niezbędnymi do regularnego prowadzenia działalności
gospodarczej w sferze, produkcji, obrotu towarowego czy
usług
! Gospodarstwo domowe - najmniejsza komórka
społeczna, która wspólnie gromadzi dochody i wspólnie je
wydaje, aby zaspokoić swoje potrzeby konsumpcyjne
! Państwo to złożona, zróżnicowana wewnętrznie,
wieloszczeblowa struktura administracyjna danego
społeczeństwa, zamieszkującego określone terytorium
dysponujące władzą ustawodawczą, wykonawczą i
sądowniczą

24

Własność
! Zbiór efektywnie wykorzystywanych uprawnień jakimi dany podmiot własności
(właściciel) dysponuje w odniesieniu do określonego obiektu (przedmiotu)
własności
! Własność w sensie prawnym - stosunek między osobą a rzeczą, który polega
na wyłączności posiadania, użytkowania i rozporządzania rzeczą
! W sensie ekonomicznym - stosunek między ludźmi, który powstaje w związku
z faktycznym i niekoniecznie odzwierciedlonym w przepisach prawa
korzystaniem przez ludzi z rezultatów (wyników) działalności gospodarczej oraz
dysponowaniem czynnikami produkcji; przedmiotem własności są tu nie rzeczy,
a czynniki produkcji
! Klasyfikacja własności:
! Własność prywatna - prawa własności poszczególnych jednostek do obiektów
są wyłączne i dobrowolnie transferowalne (przekazywalne)
! Własność publiczna - prawa własności jednostek nie są ekskluzywne i
dobrowolnie transferowalne
! Własność spółdzielcza – prawa własności obiektów są w rękach spółdzielców
! Własność indywidualna – prawa własności są w rękach pojedynczej osoby

25

Granica możliwości produkcyjnych

! Możliwości produkcyjne gospodarki
– ograniczone ze względu na
ograniczoność zasobów, którymi
dysponuje => konieczność
dokonywania wyborów
! Przemieszczając zasoby z produkcji
chleba do produkcji maszyn
dokonujemy swoistej transformacji
jednego dobra w drugie => stąd
krzywa transformacji
! Równocześnie krzywa łączy punkty
leżące na obrzeżu całej mapy
punktów reprezentujących różne
możliwe warianty wykorzystania
zasobów gospodarczych => stąd
granica możliwości
produkcyjnych (wytwórczych)
26

Narzędzia ekonomii

„Teoria ekonomii nie dostarcza zbioru stwierdzeń

możliwych do bezpośredniego zastosowania w
polityce. Jest to raczej metoda niż doktryna,
narzędzie umysłu, technika myślenia, która pozwala
jej użytkownikowi na wyciągnięcie poprawnych
wniosków.”
J.M. Keynes

27

Narzędzia ekonomii
Prawidłowości ekonomii
! Prawidłowości ekonomiczne - związki i relacje istniejące w relacjach
rzeczywistości gospodarczej zachodzące między różnymi kategoriami
ekonomicznymi, które ekonomia stara się je wykryć i opisać. Mogą one
przybierać formę:
! Twierdzenia - oparte na naukowych przesłankach konstatacje, oceny i
wnioski
! Prawa - twierdzenia wyrażające ważne i trwałe prawidłowości procesu
gospodarczego:
! Prawa przyczynowe
! Prawa współistnienia
! Prawa funkcjonalne
! Teorii - uporządkowane wyjaśnienie tego, jak gospodarka funkcjonuje lub
funkcjonowałaby w określonych warunkach; teoria jest próbą odnalezienia
porządku w pozornie losowych zdarzeniach codziennego życia
Celem ekonomii jest dostarczanie jak najbardziej wiarygodnych teorii
dotyczących szeroko rozumianego procesu gospodarowania

28
na podstawie: Podstawy ekonomii - prezentacja, Dr Aneta Nowakowska-Krystman, WNE UW, Instytut Zarządzania i Dowodzenia, Zakład Teorii Organizacji i Zarządzania

Narzędzia ekonomii
Modele ekonomiczne

! Modele – uproszczony obraz gospodarczej rzeczywistości,

ułatwiają wykrycie najistotniejszych zależności, szczegółowo
objaśniają je zależności ekonometryczne
! Budowa modelu:
1. Wybór zestawu zmiennych objaśniających
2. Wybór analitycznej postaci zależności
3. Estymacja parametrów
4. Weryfikacja modelu

29

Narzędzia ekonomii
Modele ekonomiczne
!Rodzaje zmiennych modelu:
! Zasoby - wartość zmiennej w danym momencie
! wartość majątku danej osoby, rodziny lub firmy 31 grudnia 2018r.,
! wartość zapasów danego przedsiębiorstwa danego dnia
! oszacowane pokłady węgla czy ropy naftowej w danym kraju
! dług publiczny (czyli zadłużenie państwa u obywateli)
! Strumienie - wartość zmiennej w jakimś okresie
! wydatki danej rodziny na produkty i usługi w okresie
! produkcja, sprzedaż lub inwestycje danej firmy w okresie
! wpływy / wydatki państwa z podatków lub handlu zagranicznego w okresie
! Zmienne endogeniczne - zależne, możemy wyjaśnić
poprzez zależności miedzy elementami modelu
! Zmienne egzogeniczne – niezależne, determinowane są
poprzez czynniki zewnętrzne
! Na przykład
W modelu kształtowania się rynkowej ceny (c) dobra X zmienna c x będzie zmienną
endogeniczną,
W modelu zachowania się pojedynczego konsumenta zmienna c (cena) x będzie należeć do
danych, a więc będzie zmienną egzogeniczną.

30

 Narzędzia ekonomii
Modele ekonomiczne

!Rodzaje zależności:
! Zależności o charakterze funkcyjnym - jedna zmienna określa drugą

np. wzrost G zależy od wzrostu T

! Zależności o charakterze definicyjnym - tożsamości, jedna zmienna

określona jest w kategoriach innych zmiennych

np. Y = C+S

31
na podstawie: Podstawy ekonomii - prezentacja, Dr Aneta Nowakowska-Krystman, WNE UW, Instytut Zarządzania i Dowodzenia, Zakład Teorii Organizacji i Zarządzania

Narzędzia ekonomii
Metoda badawcza
! Metoda składa się z czynności:
1. Obserwacji - wstępny etap powstawania teorii
2. Definiowania - charakterystyka lub wyjaśnianie
znaczenia używanych wyrazów
3. Indukcji - wysunięcie ogólnych wniosków
dotyczących danego zjawiska
4. Dedukcji - wnioskowanie prowadzące do uznania
prawidłowości lub jej obalenia
5. Weryfikacji - konfrontacja teorii z rzeczywistością

32
na podstawie: Podstawy ekonomii - prezentacja, Dr Aneta Nowakowska-Krystman, WNE UW, Instytut Zarządzania i Dowodzenia, Zakład Teorii Organizacji i Zarządzania



Narzędzia ekonomii
Metoda badawcza
Obserwacja

Terminy, definicje i Uogólnienia obserwacji Przeformułowanie

klasyfikacja czyli hipotezy (indukcja) definicji i hipotez

Wyprowadzenie
Usunięcie błędu
wniosków
logicznego
(dedukcja)

Test logiczny Test empiryczny

sprawdzenie poprawności krytyka naukowa
wnioskowania konfrontacja z rzeczywistością

Poprawność Niespójność
Brak falsyfikacji Falsyfikacja
logiczna logiczna

Odrzucenie teorii i
Przejściowe
zastąpienie jej przez
przyjęcie teorii
inną

33
na podstawie: Podstawy ekonomii - prezentacja, Dr Aneta Nowakowska-Krystman, WNE UW, Instytut Zarządzania i Dowodzenia, Zakład Teorii Organizacji i Zarządzania


 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ

34