Besteks- en

uitvoeringsontwerp
Aan Rechtbank Zwolle wordt
aandacht besteed in twee artikelen.
In dit eerste artikel komt het
besteksontwerp aan bod, in het
Nieuwbouw Rechtbank Zwolle (1) tweede artikel ‘Balkenrooster nader
uitgewerkt’ een alternatief voor het

Verdieping
funderingsontwerp en het uitvoe-
ringsontwerp.

uitgevoerd als
balkenrooster
Rechtbank Zwolle is bezig met de herhuisvesting van het justitiegebouw. Hiertoe is
een nieuw gebouw gerealiseerd en wordt het bestaande gebouw gerenoveerd.
Vanwege de onregelmatige draagconstructie speelt de derdeverdiepingsvloer een
belangrijke rol in de krachtsafdracht. Deze is uitgevoerd als balkenrooster, onder­
steund door V-kolommen.

56 7  2 013 Verdieping uitgevoerd als balkenrooster

 1
ing. Tom Borst RO
ARCADIS
eerste
verdiepings
overstek
Rechtbank Zwolle is momenteel gehuisvest op drie locaties: het
gebouw aan de Luttenbergstraat, het Dominicanenklooster en
Spoorstate. Het doel van de nieuwbouw is de medewerkers in
het nieuwe en deels gerenoveerde justitiegebouw aan de Lutten-
bergstraat te huisvesten.
Aan de herhuisvesting is een lang proces voorafgegaan. Al
midden jaren tachtig zijn de eerste initiatieven gestart om de
bestaande bouw, die dateert uit 1977, uit te breiden. Een van de
eerste ontwerpen is destijds – na de afronding van het defini-
tieve ontwerp – gestopt, omdat er te veel oppositie kwam
vanuit de omgeving. De nieuwe opgave, die is gestart in 2004,
bleef daarom beperkt qua bouwoppervlak en hoogte, respectie-
velijk circa 65 × 65 m2 en 25 m.
Architectonisch ontwerp
De nieuwe rechtbank wordt tegen de bestaande bouw aange-
bouwd. Het ontwerp kenmerkt zich door opbouw in verschil-
lende ‘facetten’ ontstaan uit de stedenbouwkundige lijnen uit de
directe omgeving (fig. 2). De nieuwbouw heeft hierdoor zijn
zeshoekige vorm verkregen. De daarbij horende grote overstek-
ken op de eerste en derde verdieping en de plisségevel zijn een
bijzondere verschijning. Het beperkte oppervlak maakt het
noodzakelijk de verschillende functies van het gebouw te stape-
len – zowel parkeren, kantoren, rechtszalen, cellen en onder-
steunende diensten moeten een plek vinden in het gebouw. In
Verdieping uitgevoerd als balkenrooster
1 De derdeverdiepingsvloer is uitgevoerd als balkenrooster, ondersteund door
V-kolommen
foto: Maarten Noordijk
2 Bouwplot en stedenbouwkundige lijnen uit de omgeving
derde
verdiepings
overstek
bestaand gebouw
totaal zijn er acht bouwlagen (fig. 3). Er is rekening gehouden
met een eventuele uitbereiding met een negende bouwlaag.
De onderste twee bouwlagen zijn bestemd voor de onder-
grondse parkeergarage van driehonderd parkeerplekken. De
begane grond is voornamelijk voor het ondersteunende perso-
neel en de cellen voor de verdachten. Op de eerste en tweede
verdieping bevinden zich de rechtszalen. Boven de rechtszalen
bevinden zich nog drie kantoorlagen die zijn gesitueerd
rondom vier patio’s. Hierdoor komt er voldoende daglicht in de
kantoorvertrekken.
Net als in het bestaande gebouw is er veel ruimte voor schoon
beton.
Constructief ontwerp
Tijdens het ontwerpproces kwam al snel naar voren dat
dragende elementen in het gevelvlak niet wenselijk waren. Dit
om het open karakter van het gebouw niet te belemmeren. Ook
de gebouwoverstekken van ruim 7 m geven weinig ruimte voor
het plaatsen van dragende elementen. Door de stapeling van de
verschillende functies is het niet goed mogelijk voor alle bouw-
lagen dezelfde constructieve opbouw te vinden. Vooral de wat
grotere rechtszalen vragen om een kolomvrije ruimte, terwijl
dat voor de andere gedeelten niet voor de hand liggend is. Eén
of meerdere overgangsconstructies zijn daarom noodzakelijk.
7  2 013 57
 3 Doorsnede rechtbank met functies
bron: Hootsmans architectuurbureau
4 Wanden zittingszalen (blauw); de rode gestippelde lijn geeft de gevel aan

kantoren

omloop en zittingszalen

entree en cellen

parkeergarage

Eerste ontwerp
In eerste instantie leek het logisch de overgangsconstructie te
maken met behulp van de wanden in de zittingszaal op de
eerste/tweede verdieping (fig. 4 en 5). Deze wanden, met een
hoogte van circa 8 m, kunnen de overstekken van de eerste
verdieping opvangen. De overstekken van de derde verdieping
kunnen worden opgevangen door het toepassen van een staal-
constructie met verdiepingshoge diagonalen ter plaatse van de
kantoren boven de zittingszalen.
4
Deze constructie had twee nadelen. Ten eerste zouden de over-
stekken verdubbelen, omdat de wanden relatief centraal in het
gebouw liggen. Ten tweede zou deze oplossing ten koste gaan
van de flexibiliteit van zowel de kantoren als de zittingszalen.
De oplossing
Uiteindelijk is gekozen voor een stijve derdeverdiepingsvloer
(fig. 6). Hiermee kunnen de overstekken van zowel de derde
verdieping als de eerste verdieping worden opgevangen. Voor
het opvangen van de eerste verdieping zijn hangstijlen toege-
past in de gevel die worden gekoppeld aan de derde verdieping.
Omdat de gevel tussen de eerste en de derde verdieping toch al
moest worden versterkt vanwege de windbelasting, was dit
goed te combineren.
De benodigde stijfheid van de derde verdieping wordt in eerste
instantie bepaald door de grootte van de overstekken, de
daarop rustende kantoorbelasting en hangende belasting. Om
voldoende stijfheid te krijgen, is hoogte nodig. Een massieve
dikke vloer zou zwaar zijn. Mede geïnspireerd door de Sint
Johns Universiteit in Collegeville Minnesota, is gekozen voor
een balkenrooster, gevormd door balken van 1800 × 400 mm2
hart-op-hart 3600 mm en een vloer van 200 mm (foto 1).
Doordat als gevolg van de overstekken een relatief stijve
constructie nodig was, was het mogelijk het aantal dragende
kolommen onder deze derdeverdiepingsvloer te beperken. Het
vloerveld wordt gedragen door vijf V-kolommen, tien enkele
kolommen (900 × 900 mm2) en een kern. Door te variëren met
de posities van de kolommen is het ontwerp van het balken-

58 7  2 013 Verdieping uitgevoerd als balkenrooster

5 Oplossing stabiliteit met wandliggers
6 Oplossing stabiliteit met balkenrooster
7 Principe stabiliteit

rooster geoptimaliseerd. De krachtsafdracht van de kolommen

vindt rechtsreeks plaats naar de fundering en is dus onafhanke-
lijk van de onderliggende constructie.
Zowel de kolommen als het balkenrooster blijven in het zicht.
Dat draagt bij aan de bijzondere uitstraling van het gebouw.
Daardoor konden de kantoorlagen relatief eenvoudig blijven.
wand
Doordat de wanden van de zittingszaal geen dragende functie
hebben, is er voldoende flexibiliteit ten aanzien van de indeel-
baarheid. Hierdoor zijn meerdere oplossingen mogelijk voor
toekomstige uitbreidingen of functiewijzigingen als gevolg van
veranderend beleid, regelgeving of inzichten. Dit heeft zijn nut
al bewezen in het ontwerpproces, waarin diverse wijzigingen in
de zittingszalen probleemloos zijn doorgevoerd.
5

Stabiliteit
De stabiliteit van het gebouw wordt gewaarborgd door de kern
met drie liften in combinatie met de schuine kolommen. De
kern vormt samen met de derde verdieping en de kolommen
als het ware een portaalconstructie.
ligger
De kantoorlagen worden gestabiliseerd door de kern en de
wanden die zich rond de patio’s bevinden. De horizontale krach-
ten uit deze stabiliteitswanden worden vervolgens via de derde-
verdiepingsvloer naar de kern en kolommen afgevoerd (fig. 7).
De schuine kolommen vormen geen evenwicht, waardoor de
derdeverdiepingsvloer excentrisch is ondersteund. Dit resulteert
in een horizontaalkracht en daarmee geringe rotatie van de
derdeverdiepingsvloer. De kracht wordt opgenomen in de eerste-
verdiepingsvloer. Een aantal lange betonwanden op de begane 6

grond voert de krachten uiteindelijk af naar de ondergrond.

Uitwerking
De diverse onderdelen van de nieuwbouw worden nu nader
7
beschreven.

Balkenrooster
Voor de berekening van de vloeren is gebruikgemaakt van drie
prefab modellen. In eerste instantie is de vloer geschematiseerd als een
gevelelementen
plaat met een fictieve dikte. Dit model is gebruikt om inzicht te
portaal krijgen in het globale gedrag van en de spanningsverdeling in
de vloer. Dit model is vertaald naar een EEM-model met
kern balken, op basis waarvan de definitieve afmetingen van de
balken zijn bepaald (fig. 9). De laatste stap is het analyseren van
de invloed van de vloer met ondersteuningen op het totale
wanden
gebouw. Hieruit kwam onder meer naar voren dat een aantal
trappenhuizen en liftschachten geen onderdeel van de draag-
structuur konden zijn, omdat deze niet doorlopen tot op de
fundering. In de schematisering zijn deze schuivend aan de
derde verdieping verbonden, zodat verticale krachtsoverdracht
niet mogelijk was.

Verdieping uitgevoerd als balkenrooster 7  2 013 59


8
De momenten en dwarskrachten in de verschillende balken van
het balkenrooster zijn zeer divers. Door de vele kruisingen van
de balken moet de wapening in de twee hoofdrichtingen
bovendien in aparte lagen worden gelegd. Hierdoor gaat er
effectieve hoogte verloren. Door te variëren met één, twee, drie
en vier lagen wapening is 99% van de momenten gedekt. Voor
een volledige dekking is plaatselijk een verhoogde betonsterkte-
klasse toegepast.
De aansluiting tussen de kolommen en de balken in de vloer is
kritisch. In eerste instantie is gezocht naar een ondersteuning
ter plaatse van het knooppunt van de balken. Hierdoor zouden
de krachten lokaal echter te hoog worden. Door een vak van
3,60 × 3,60 m2 tussen de balken vol te storten met beton (tot
iets boven de onderkant van de balken), ontstaat een soort poer
waar acht balken op aansluiten. Hierdoor vindt spreiding van
de krachten in de balken plaats.
Kantoorlagen
Een analyse van de indeling van de kantoren heeft geleid tot
een kolomstramien van 7,20 m. Hierdoor is een flexibel
kantoorconcept ontstaan dat zowel kantoren als kantoortuinen
mogelijk maakt. Het gewicht van de kantoorlagen bepaalt in
grote mate de afmetingen van het balkenrooster van de derde
verdieping. Hierdoor is het belangrijk het gewicht van de
kantoorverdiepingen relatief laag te houden. Aan de andere
kant was massa in de vloeren juist nodig, aangezien deze
vloeren onderdeel zijn van de klimaatinstallatie en om die
reden zijn voorzien van betonkernactivering.
Deze criteria hebben een rol gespeeld bij de afweging van een
60 7  2 013
8 Bouwfase balkenrooster
foto: Maarten Noordijk
9 Rekenmodel
aantal vloersystemen voor de kantoorverdiepingen. Uiteinde-
lijk is gekozen voor een bollenplaatvloer (BubbleDeck). Deze
constructie levert een optimum tussen vloergewicht, overspan-
ning en integratie van installaties.
Gevelconstructie
De gevelstijlen overspannen grotendeels één bouwlaag en lopen
van verdieping naar verdieping. Alleen bij de tweede verdie-
ping sluit de gevel niet aan op de vloer. Hier overspant de gevel
dus twee bouwlagen (foto 10). Hier was het nodig de gevelstij-
len te versterken met een koker. Deze kokers dienen tevens als
hangstijl voor het opvangen van de eerste verdieping. Omdat
de overstekken in grootte variëren, wisselt de kracht in de
gevelstijl. Mede afhankelijk van de belasting en doorbuiging
van de derde verdieping kan het zelfs zijn dat er druk in de
stijlen komt. Om te voorkomen dat de gevelstijlen uitknikken,
is een detail op de eerste verdieping ontworpen dat alleen trek
kan overdragen aan de eersteverdiepingsvloer.
Zittingszalen en enquêtekamers
Voor het gedeelte met de zittingszalen, tussen de eerste en
derde verdieping, was flexibiliteit bepalend. Dit deel is opge-
bouwd uit een staalconstructie die de 8 m hoge metal-stud
wanden en staalplaatbetonvloeren van de tweede verdieping
moet dragen. Om toekomstige wijzigingen in de indeling
mogelijk te maken, is de eersteverdiepingsvloer verzwaard en
berekend met hoge variabele belastingen.
Eerste verdieping, begane grond en parkeergarage
De constructie voor de parkeergarage, de eerste verdieping en
de begane grond is onafhankelijk van de bovenbouw. De
constructie is voor alle drie deze lagen gelijk: breedplaatvloeren
opgelegd op balkbodems.
Fundering en bouwput
De bestaande bebouwing is gefundeerd op staal. Bij de aanleg in
de jaren zeventig is gebruikgemaakt van een open bemaling. De
Verdieping uitgevoerd als balkenrooster
 10 Omloop en gevelstijlen
foto 10 en 11: Michiel Kietvits
11 Het nieuwe justitiegebouw in Zwolle

invloed van een dergelijke oplossing strekt zich uit tot 2 km
rondom de bouwput, met alle gevolgen van dien voor de veelal op
staal gefundeerde woningbouw. Om risico’s te voorkomen en
maatschappelijk draagvlak te creëren, is voor de nieuwbouw in
het ontwerp gekozen voor een gesloten bouwput met damwanden
en onderwaterbeton met trekpalen. Het voordeel hiervan is dat
het mogelijk werd een compacte tweelaagse ondergrondse
parkeergarage te realiseren waarmee het onderwaterbeton en de
trekpalen beter worden uitgenut. In de uiteindelijke uitwerking is
ervoor gekozen het hele gebouw op staal te funderen (zie Cement-
artikel ‘Balkenrooster nader uitgewerkt’).

Renovatie bestaande rechtbank

In het najaar van 2013 is de nieuwe rechtbank gereedgekomen en
zijn de eerste medewerkers verhuisd naar de nieuwbouw. Inmid-
dels is gestart met de renovatie van de bestaande rechtbank.
Doordat de nieuwbouw op een ander niveau is gefundeerd dan
de oudbouw bestaat er een risico op zettingsverschillen tussen 11

beide gebouwen. Aansluitingen tussen oud en nieuw vragen dan

ook om speciale aandacht. Dit is opgelost door wisselconstructies Als gevolg van functiewijzigingen wordt de oudbouw op een
te realiseren op vloerniveau, dus scharnierend vanaf de nieuw- aantal plaatsen verbouwd. Er worden onder meer sparingen
bouw en scharnierend opgelegd op de oudbouw. Op dakniveau voor extra vluchttrappen gemaakt evenals verbindingsgangen
en kelderniveau vangen dilataties zettingsverschillen op. en nieuwe installaties. ☒

10

● Projectgegevens

project  Rechtbank Zwolle

opdrachtgever  Rijksgebouwendienst
architect  Hootsmans
architectuurbureau
constructieadviseur  Arcadis
installatieadviseur  Royal HaskoningDHV
aannemer  Bouwcombinatie Dura
Vermeer Trebbe
oppervlakte nieuwbouw  16 420 m2
renovatie  11 725 m2
start bouw  2010
oplevering  2013 (2014 incl. oudbouw)
bouwsom  € 65 000 000

Verdieping uitgevoerd als balkenrooster 7  2 013 61