Trawienie i jego rodzaje

Wprowadzenie
Przeczytaj
Film
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Trawienie i jego rodzaje

Trawienie to ogół procesów związanych z przekształcaniem składników pokarmu w związki prostsze,

które mogą być wchłaniane ze światła przewodu pokarmowego. Na ilustracji przedstawiono trawienie
wewnątrzkomórkowe, odbywające się przy pomocy enzymów trawiennych (lizosomalnych).
Źródło: Scien fic Anima ons, licencja: CC BY-SA 4.0.

Trawienie jest charakterystyczne dla zwierząt (wyjątkiem są rośliny mięsożerne).

W zależności od tego, gdzie i w jaki sposób się ono odbywa, proces ten można podzielić na
trawienie zewnątrzkomórkowe (pozakomórkowe), które występuje np. u ssaków, oraz
trawienie wewnątrzkomórkowe. Ten drugi rodzaj trawienia zachodzi w wodniczkach
pokarmowych przy udziale enzymów lizosomalnych i jest ewolucyjnie najstarszym
oraz jednocześnie najprostszym sposobem trawienia – występuje u pierwotniaków i gąbek.

Twoje cele

Scharakteryzujesz rodzaje trawienia na przykładach zwierząt.

Wykażesz różnice w budowie układu pokarmowego roślinożercy i mięsożercy.
Przeczytaj

Trawienie to proces, w którym złożone związki organiczne (węglowodany, białka i tłuszcze)

są rozkładane na prostsze, aby umożliwić ich wchłanianie. Produktami trawienia są proste
związki chemiczne, które stanowią materiał energetyczny i budulcowy komórek
organizmu. Trawienie może się odbywać wewnątrzkomórkowo lub zewnątrzkomórkowo
(pozakomórkowo).

Trawienie wewnątrz- i zewnątrzkomórkowe. Trawienie wewnątrzkomórkowe polega na pobraniu pokarmu do

wnętrza komórki na drodze fagocytozy i przekształceniu pobranego pęcherzyka w wodniczkę, w której, przy
użyciu enzymów, zachodzi trawienie. Jego produkty są następnie uwalniane do cytoplazmy. Trawienie
zewnątrzkomórkowe natomiast zachodzi przez uwolnienie enzymów trawiennych poza komórkę (na drodze
egzocytozy), a następnie wchłanianie substancji odżywczych pochodzących ze strawionego pokarmu.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Trawienie wewnątrzkomórkowe

Trawienie wewnątrzkomórkowe obejmuje procesy trawienia (rozkładu) złożonych

związków organicznych do prostszych, przy czym odbywają się one w obrębie komórki
i katalizowane są przez enzymy hydrolityczne zawarte w lizosomach. Trawienie tego typu
może dotyczyć cząstek pokarmu wchłoniętych do komórki w drodze endocytozy lub
fagocytozy. Trawienie wewnątrzkomórkowe odbywa się u pierwotniaków i gąbek – w tzw.
wodniczkach pokarmowych.

Fagocytoza jest procesem pobierania do komórki dużej cząsteczki stałej przez otoczenie jej fragmentem błony
komórkowej i wciągnięcie powstałego pęcherzyka do wnętrza. W tworzeniu pęcherzyka z fragmentu błony
komórkowej bierze udział białko klatryna. Pęcherzyk przekształca się w wodniczkę trawiącą. Schemat po
prawej stronie przedstawia endocytozę receptorową, czyli pobieranie do wnętrza komórki cząsteczek
rozpoznawanych przez receptor błonowy na drodze wpuklenia błony komórkowej.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

U niektórych zwierząt (parzydełkowce, żebropławy, wirki) wstępny etap trawienia

przebiega zewnątrzkomórkowo (pozakomórkowo), w świetle jamy układu pokarmowego,
a końcowy wewnątrzkomórkowo, w wodniczkach komórek endodermy.

Proces trawienia u parzydełkowców przedstawiony na przykładzie stułbi, obejmuje trawienie pozakomórkowe

i wewnątrzkomórkowe.
Źródło: Englishsquare.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

Trawienie zewnątrzkomórkowe

U większości zwierząt trawienie przebiega wyłącznie zewnątrzkomórkowo. Jest

to trawienie chemiczne, które zachodzi w świetle przewodu pokarmowego pod wpływem
enzymów wydzielanych przez gruczoły występujące w różnych jego odcinkach.

Proces trawienia zewnątrzkomórkowego jest związany ze wstępnym mechanicznym

rozdrobnieniem pokarmu dzięki żuciu lub przeżuwaniu i zależy od rodzaju pożywienia:
u mięsożernych przeważają enzymy rozkładające białko, u roślinożernych – trawiące
węglowodany. Enzymy trawienne są głównie składnikiem soków trawiennych
wydzielanych przez wyspecjalizowane gruczoły przewodu pokarmowego. Mogą też być
wytwarzane przez obecne w przewodzie pokarmowym bakterie, a u przeżuwaczy również
pierwotniaki. Enzymy bakteryjne umożliwiają zwierzętom roślinożernym wykorzystanie
celulozy, która jest oporna na działanie soków trawiennych. Ponadto bakterie syntetyzują
niektóre witaminy, np. u człowieka są głównym źródłem witaminy K, której ilość zawarta
w pożywieniu nie wystarcza do zaspokojenia potrzeb organizmu.

Układ pokarmowy roślinożercy i mięsożercy.

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Trawienie u ssaków z żołądkiem jednokomorowym

U człowieka i innych ssaków z żołądkiem jednokomorowym trawienie polega na rozkładzie

składników pokarmu i rozpoczyna się w jamie ustnej od rozkładu skrobi pod wpływem
zawartej w ślinie amylazy. W dalszym etapie, zachodzącym w żołądku, białka ulegają
rozpadowi na polipeptydy i w pewnym stopniu na aminokwasy pod wpływem pepsyny –
składnika kwaśnego soku żołądkowego. Nadtrawiony pokarm przechodzi stąd do
dwunastnicy, początkowego odcinka jelita cienkiego. Tam polipeptydy są dalej rozkładane
przez trypsynę i chymotrypsynę, a tłuszcze przez lipazę – enzym obecny w dopływającej
do dwunastnicy wydzielinie trzustki. Trawienie tłuszczów jest możliwe po ich uprzednim
zemulgowaniu przez wydzielinę wątroby – żółć.

Końcowy etap trawienia odbywa się dzięki enzymom soku jelitowego, m.in.
aminopeptydazom i dipeptydazom rozkładającym związki białkowe, sacharazie, maltazie
i laktazie działającym na węglowodany oraz lipazie, która rozkłada tłuszcze. Końcowymi
produktami trawienia są proste węglowodany (głównie galaktoza, glukoza i fruktoza), di-
i tripeptydy oraz aminokwasy (pochodzące z rozpadu białek), a także glicerol i kwasy
tłuszczowe jako produkty rozpadu tłuszczów.

Ciekawostka

Formą trawienia zewnątrzkomórkowego jest wprowadzanie przez zwierzęta drapieżne

enzymów trawiennych do ciała organizmu stanowiącego pokarm. Zwierzęta stosujące
taką strategię odżywiania wysysają następnie produkty trawienia z ciała ofiary.

Trawienie u ssaków z żołądkiem wielokomorowym (przeżuwaczy)

Najbardziej skomplikowana budowa żołądka występuje u przeżuwaczy. Żołądek składa się

u nich z czterech oddziałów. Są to trzy przedżołądki (żwacz, czepiec i księgi) oraz żołądek
właściwy, czyli trawieniec, którego śluzówka zawiera gruczoły trawienne (w
przedżołądkach śluzówka jest bezgruczołowa, pokryta grubym zrogowaciałym nabłonkiem).
Największym przedżołądkiem jest żwacz, który u krowy ma pojemność do 160 l (zajmuje całą
lewą stronę jamy brzusznej). Łączy się on szerokim otworem z czepcem, będącym jego
uchyłkiem. Między ujściem przełyku a otworem czepcowo‐księgowym biegnie tzw.
rynienka przełykowa, która przewodzi pokarm płynny wprost do ksiąg i trawieńca.

Przeżuwacze nie żują pokarmu roślinnego, pobranego bezpośrednio z otoczenia, lecz po

zmieszaniu ze śliną natychmiast go połykają. Przeżuwanie rozpoczyna się od 15 do 45 min
po przyjęciu pokarmu przez zwierzę, po wstępnym jego roztarciu i rozmiękczeniu
w żwaczu i czepcu. Zawartość żwacza zostaje wessana do przełyku wskutek tzw. odruchu
odłykania i ruchami antyperystaltycznymi przesunięta do jamy gębowej. Tutaj miazga
pokarmowa zostaje dokładnie rozdrobniona, ponownie połknięta i po jej dalszym trawieniu
w żwaczu i czepcu przechodzi do trawieńca – właściwego żołądka. Przeżuwanie
umożliwia przeżuwaczom wykorzystanie pokarmu roślinnego bogatego w błonnik, prawie
nietrawiony przez enzymy przewodu pokarmowego. Błonnik znajdujący się w dokładnie
rozdrobnionej masie pokarmowej jest rozkładany przez obecne w żwaczu i czepcu
mikroorganizmy. Końcowymi produktami rozkładu pokarmu są tu kwasy tłuszczowe, także
octowy i propionowy, stanowiące podstawowe źródło energii dla organizmu. Źródłem
białka jest dla nich głównie trawienie symbiotycznych bakterii i pierwotniaków.

Schemat przemieszczania pokarmu w wielokomorowym żołądku przeżuwaczy.

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Podobnie funkcjonujące żołądki mają m.in. hipopotamy (Hippopotamus), leniwce

(Bradypodidae), a z ptaków – hoacyny (Opisthocomiformes).

Podsumowanie rodzajów trawienia

Rodzaje trawienia
Trawienie
Trawienie
zewnątrzkomórkowe Trawienie zewnątrzkomórkowe
wewnątrzkomórkowe
i wewnątrzkomórkowe

Przebiega Przebiega początkowo Trawienie

Trawienie jelitowe
w wodniczce w jamie gastralnej, pozajelitowe
pokarmowej (u a następnie
Przebiega Przebiega w świetle je
pierwotniaków w komórkach
poza obleńców, pierścienic
i w choanocytach gastrodermy (np.
obrębem mięczaków, strunowc
gąbek). u parzydełkowców, ale
ciała (np.
też Trawienie Tr
u larw
u płazińców, np. samodzielne sy
chrząszczy,
przywr).
drapieżnych,
pająków
i saprofitów,
w tym
dżdżownicy).
 Rodzaje trawienia
Za
ud
Zachodzi przy
en
udziale
pr
enzymów
pr
produkowanych
or
przez własne
sy
komórki.
(n
u 

Słownik
antyperystaltyka

(gr. antí – przeciw, naprzeciw; peristaltikós – ugniatający) robaczkowy ruch wsteczny

jelit, przełyku, żołądka, moczowodów, przebiegający jak ruch perystaltyczny, lecz
w odwrotnym kierunku; w przewodzie pokarmowym umożliwia lepsze przemieszczanie
treści pokarmowej; u przeżuwaczy ruchy antyperystaltyczne żwacza i przełyku
powodują zwracanie treści pokarmowej ze żwacza do jamy gębowej

choanocyty

komórki wewnętrznej warstwy ciała gąbek, wyróżniające się kołnierzem zbudowanym

z mikrokosmków otaczającym wić na biegunie zwróconym do jamy wewnętrznej
(spongocelu) u gąbek o budowie typu askon albo do komór wodnych u gąbek o budowie
typu sykon i leukon; wici i kołnierzyki wywołują przepływ wody przez ciało gąbki
i wyłapują drobne substancje pokarmowe, wchłaniane do choanocytów i następnie
przekazywane do innych komórek ciała gąbki; mogą się przekształcać w inne komórki
gąbek

endocytoza

(gr. éndon – wewnątrz; kýtos – komórka) proces wprowadzania (pochłaniania) do

wnętrza komórki ze środowiska zewnętrznego związków chemicznych, wirusów oraz
komórek i ich fragmentów przez wpuklenie błony komórkowej i utworzenie
pęcherzyków zwanych endosomami

enzymy

(gr. en zýmē – w zaczynie) biokatalizatory; białkowe katalizatory reakcji chemicznych

w układach biologicznych

fagocytoza
(gr. phágos – pożeracz; kýtos – naczynie, komórka) rodzaj endocytozy; proces
pochłaniania (pożerania) cząstek nieorganicznych oraz komórek lub ich fragmentów
przez organizmy jednokomórkowe lub wyspecjalizowane komórki organizmów o bardziej
złożonej budowie (fagocyty)

gastroderma

wewnętrzna warstwa komórek u niższych zwierząt

przeżuwanie

ruminacja; u przeżuwaczy żucie pokarmu zwracanego ze żwacza do jamy gębowej

soki trawienne

wydzieliny gruczołów trawiennych, zawierające wodę wraz z elektrolitami, enzymy

trawienne i śluz

trawienie

zespół procesów fizycznych i chemicznych prowadzących do rozdrobnienia, a następnie

do rozłożenia pokarmu pod wpływem enzymów na proste związki chemiczne, które
stanowią materiał energetyczny i budulcowy komórek organizmu

trawienie chemiczne

procesy enzymatycznego rozkładu złożonych związków organicznych (pokarmu) do

prostszych

trawienie mechaniczne

procesy rozdrabniania pokarmu, np. przez żucie za pomocą zębów w jamie gębowej lub
silne skurcze mięśniówki ścian żołądka, niekiedy wzmacniane twardymi elementami
w ścianie lub w treści żołądka

trawienie wewnątrzkomórkowe

typ trawienia zachodzący wewnątrz komórki, w wodniczkach pokarmowych,

przeprowadzany za pomocą enzymów lizosomalnych

trawienie zewnętrzkomórkowe

przeprowadzanie procesów trawiennych poza komórkami organizmu (np. w świetle

układu pokarmowego), przez uwolnienie enzymów do środowiska i pobranie już
strawionego pokarmu

żucie
rozdrabnianie pokarmu w jamie ustnej przy udziale zębów oraz mieszanie go ze śliną
w celu utworzenia kęsa pokarmowego; żucie zapoczątkowuje proces trawienia
Film

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DlFldjqzY

Trawienie i jego rodzaje.
Źródło: reż. Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film nawiązujący do treści materiału

Polecenie 1

Wyjaśnij, dlaczego gąbki nazywane są filtratorami, zwracając uwagę na ich budowę ciała oraz
sposób pobierania pokarmu.

Polecenie 2

Podaj conajmniej 2 przykłady organizmów, u których występuje trawienie zewnętrzne.

W kilku zdaniach opisz na czym ono polega.

Polecenie 3

Wyjaśnij, jakie znaczenie w odżywianiu się pijawek mają uchodzące do jamy gębowej gruczoły
ślinowe i duże wole.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Uzupełnij tekst prawidłowymi sformułowaniami.

Trawienie to proces rozkładania pokarmu na związki , umożliwiający ich

wykorzystanie jako materiał energetyczny i budulec. Jest to proces zachodzący
. Dzielimy go ogólnie na trawienie wewnątrz- i zewnątrzkomórkowe. Do trawienia
zewnątrzkomórkowego zalicza się trawienie jelitowe zachodzące m.in. u i
charakterystyczne dla . Końcowymi produktami trawienia cukrów są ,
białek – , a tłuszczów – .

złożone węglowodany polipeptydy chrząszczy i pająków wodniczkowe

u zwierząt i roślin mięsożernych fizyczny złożone wolne kwasy tłuszczowe

chemiczno-fizyczny chemiczny proste proste węglowodany przeżuwaczy

di- i tripeptydy oraz aminokwasy pozajelitowe jedynie u zwierząt

kwasy tłuszczowe i glicerol

Ćwiczenie 2 輸

Zaznacz wszystkie sformułowania dotyczące trawienia wewnątrzkomórkowego.

 Jest ono charakterystyczne dla ssaków.

Niezbędne enzymy soków trawiennych są produkowane przez odpowiednie tkanki


gruczołowe.

 Jest ono charakterystyczne dla pierwotniaków i gąbek.

 Pokarm pobierany jest za pomocą endocytozy.

 Zachodzi w świetle przewodu pokarmowego.

 Zachodzi najczęściej w wodniczce pokarmowej.

 Enzymy hydrolityczne pochodzą z lizosomów.

 Niestrawione resztki usuwane są na drodze egzocytozy.

Ćwiczenie 3 輸

Dopasuj definicje do rodzajów trawienia.

przeprowadzanie procesów
trawiennych poza komórkami
organizmu (np. w świetle układu
trawienie chemiczne
pokarmowego), przez uwolnienie
enzymów do środowiska i pobranie już
strawionego pokarmu

procesy enzymatycznego rozkładu

trawienie zewnętrzne złożonych związków organicznych
(pokarmu) do prostszych

typ trawienia zachodzący

w wodniczkach pokarmowych,
trawienie mechaniczne przeprowadzany za pomocą enzymów
lizosomalnych

procesy rozdrabniania pokarmu, np.

przez żucie za pomocą zębów w jamie
gębowej lub silne skurcze mięśniówki
trawienie wewnętrzne
ścian żołądka, niekiedy wzmacniane
twardymi elementami w ścianie lub
w treści żołądka
Ćwiczenie 4 醙

Ułóż w kolejności etapy pobrania pokarmu i trawienia u ssaków roślinożernych z żołądkiem

wielokomorowym.

Odruch odłykania, ruchy antyperystaltyczne i wessanie do przełyku 

Wydalenie resztek pokarmowych 

Pobranie pokarmu roślinnego z otoczenia 

Ponowne połknięcie 

Połknięcie kęsa pokarmowego 

Ponowne rozdrobnienie w jamie gębowej 

Trawienie w żwaczu i czepcu 

Trawienie w trawieńcu 

Wstępne roztarcie i rozmiękczenie w żwaczu 

Ćwiczenie 5 醙

Oceń i zaznacz, czy podane stwierdzenia są prawdziwe czy fałszywe.

Prawda Fałsz
W zależności od
spożywanego pokarmu sok
trawienny ma różny skład
enzymatyczny –
 
u mięsożerców przeważają
enzymy trawiące białka,
a u roślinożerców –
węglowodany.
Przeżuwacze mają
możliwość samodzielnego
 
strawienia błonnika
i zawartej w nim celulozy.
U parzydełkowców
wstępny etap trawienia
przebiega
 
wewnątrzkomórkowo,
a końcowy
zewnątrzkomórkowo.
Jama gastralna i komórki
gastrodermy to elementy
układu trawiennego  
parzydełkowców i innych
jamochłonów.

Ćwiczenie 6 醙
Ćwiczenie 7 難

„Mikroflora jelitowa człowieka stanowi jeden z najbardziej zróżnicowanych gatunkowo

ekosystemów. Liczba drobnoustrojów jelitowych człowieka to ok. 1014 komórek, co stanowi
10-krotność liczby komórek naszego organizmu. Możliwe jest występowanie aż
1500 gatunków bakterii”.

„Drobnoustroje zasiedlające jelito ludzkie pełnią funkcje: metaboliczną, troficzną

i immunologiczną. Funkcje te często uzupełniają się wzajemnie. Funkcja metaboliczna związana
jest z rozkładem resztek pokarmowych w wyniku fermentacji lub tworzeniem niezbędnych
witamin z grupy B oraz witaminy K. Powstałe na drodze fermentacji krótkołańcuchowe kwasy
tłuszczowe stanowią źródło energii dla komórek nabłonka jelita grubego. Obecność
drobnoustrojów poprawia także przyswajalność składników mineralnych oraz elektrolitów, np.
sodu, magnezu, wapnia czy potasu”.

Źródło: Mikroflora przewodu pokarmowego człowieka – znaczenie, rozwój, modyfikacje, Olga Krakowiak, Renata Nowak

Na podstawie przytoczonego tekstu oceń prawdziwość sformułowania: „Obecność w świetle

przewodu pokarmowego człowieka dużej ilości bakterii stanowi poważne zagrożenie dla
organizmu”. Odpowiedź uzasadnij.
Ćwiczenie 8 難

„Na zmodyfikowanych liściach roślin mięsożernych występują gruczoły, będące utworami

egzosekrecyjnymi. Ich funkcją jest wydzielanie roztworu enzymów hydrolizujących oraz
wchłanianie substancji organicznych i nieorganicznych, które powstają jako wynik trawienia
ciał organizmów żywych. Obecność proteaz, czyli enzymów hydrolizujących wiązania
peptydowe, w soku trawiennym roślin mięsożernych wykazano już w XIX w. Współcześnie
u wielu roślin drapieżnych wykazano też obecność chitynaz, lipaz, fosfataz, nukleaz,
rybonukleaz itp. enzymów, które ułatwiają w znaczącym stopniu absorpcję potrzebnych
składników mineralnych. Wiele roślin mięsożernych, które posiadają liście asymilacyjne
przekształcone w wilcze doły (rodzaj pułapki biernej), wchodzi w interakcje z unikatowymi
symbiontami, które w znacznym stopniu ułatwiają proces trawienia zdobyczy. Do organizmów
tych można zaliczyć np. bakterie występujące w pułapkach północnoamerykańskich kapturnic
(Sarracenia). Bakterie te posiadają specyficzne geny, które w wyniku ekspresji tworzą białka
enzymatyczne umożliwiające trawienie ciał ofiar”.

Źródło: Carnivorous plants in Poland – occurrence, biology, threat and methods of protec on, Mateusz Cichorek

Na podstawie przedstawionego tekstu wymień cztery rozwiązania ewolucyjne, dzięki którym

rośliny mięsożerne przystosowały się do pozyskiwania niezbędnych substancji z ciał owadów.

Dla nauczyciela

Autor: Anna Juwan

Przedmiot: Biologia

Temat: Trawienie i jego rodzaje

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa:
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
XI. Funkcjonowanie zwierząt.
2. Porównanie poszczególnych czynności życiowych zwierząt, z uwzględnieniem struktur
odpowiedzialnych za ich przeprowadzanie.
1) Odżywianie się. Uczeń:
b) rozróżnia trawienie wewnątrzkomórkowe i zewnątrzkomórkowe u zwierząt,

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii.

Cele operacyjne ( językiem ucznia):

Scharakteryzujesz rodzaje trawienia na przykładach zwierząt.

Wykażesz różnice w budowie układu pokarmowego roślinożercy i mięsożercy.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem komputera;
ćwiczenia interaktywne;
praca z filmem;
śniegowa kula;
analiza tekstu źródłowego;
mapa pojęć.
Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj”.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla i odczytuje temat lekcji oraz zawarte w sekcji „Wprowadzenie”

cele zajęć. Prosi uczniów lub wybraną osobę o sformułowanie kryteriów sukcesu.
2. Odwołanie do wcześniejszej wiedzy. Nauczyciel prosi chętnych uczniów
o zdefiniowanie terminu „trawienie” oraz przypomnienie, jakie narządy biorą udział
w trawieniu u człowieka i jakie funkcje pełni każdy z nich. Następnie pyta, jaki to
rodzaj trawienia, i prosi o wymienienie pozostałych rodzajów.

Faza realizacyjna:

1. Praca z filmem pt. „Trawienie i jego rodzaje”. Uczniowie zapoznają się z filmem
udostępnionym przez nauczyciela.
2. Kula śniegowa. Nauczyciel informuje uczniów, że będą pracować metodą kuli
śniegowej, poszukując w udostępnionym e‐materiale odpowiedzi na następujące
pytania:
– Czym się charakteryzują poszczególne rodzaje trawienia?
– Jak przebiega obróbka mechaniczna pokarmu u ssaków i ptaków?
– U jakich organizmów następuje trawienie zewnętrzne i na czym ono polega?
– Czym różni się budowa układu pokarmowego roślinożercy i mięsożercy?
Nauczyciel objaśnia wspomnianą wyżej metodę i wynikające z niej kolejne etapy pracy:
1) najpierw uczniowie będą indywidualnie opracowywać odpowiedzi na zadane
pytania;
2) potem połączą się w pary i porównają swoje propozycje, a na osobnej kartce zapiszą
wspólne odpowiedzi;
3) kolejnym krokiem będzie połączenie się par w czwórki, które – jak poprzednio –
 skonfrontują swoje odpowiedzi;
4) uczniowie utworzą 8‐osobowe zespoły i znów porównają swoje propozycje;
5) przedstawiciele poszczególnych zespołów 8‐osobowych zaprezentują na forum klasy
uzgodnione w grupie odpowiedzi.
3. Utrwalenie wiedzy i umiejętności. Uczniowie samodzielnie wykonują ćwiczenie nr 8
(w którym mają za zadanie – na podstawie tekstu źródłowego – wymienić cztery
rozwiązania ewolucyjne, dzięki którym rośliny mięsożerne przystosowały się do
pozyskiwania niezbędnych substancji z ciał owadów) z sekcji „Sprawdź się”. Następnie
w 4‐osobowych grupach omawiają prawidłowe rozwiązanie. Po upływie wyznaczonego
czasu wskazany przez nauczyciela przedstawiciel grupy prezentuje odpowiedź wraz
z jej uzasadnieniem. Klasa ustosunkowuje się do niej. Nauczyciel udziela uczniom
informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. Klasa wspólnie wykonuje mapę pojęć podsumowującą zajęcia.

2. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”.
W tym kontekście dokonuje podsumowania najważniejszych informacji
przedstawionych na lekcji oraz wyjaśnia wątpliwości uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia od 1 do 7 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

Neil A. Campbell i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Rebis, Poznań 2019.
„Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo
Zielona Sowa, Kraków 2006.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania filmu:

Film można wykorzystać na lekcji jako podsumowanie i utrwalenie wiedzy uczniów.