1. Ludzie od wieków zastanawiają się, co decyduje o ich losie.

Starożytni Grecy byli przekonani, że

życie człowieka jest całkowicie zależne od fatum, nieodwołalnej woli bogów. Ich zdaniem, ludzie nie byli
w stanie zmienić swojego losu, mimo najszczerszych chęci i największej determinacji. Współcześni do-
strzegają jednak, że decyzje, podejmowane przez człowieka, mają konsekwencje w jego dalszym życiu.
Wolna wola ma więc decydujący wpływ na ludzki los. Taką zależność można zaobserwować na podsta-
wie losów Stanisława Wokulskiego, głównego bohatera powieści Bolesława Prusa „Lalka” oraz Makbeta,
którego historię opisał William Szekspir w dramacie pod tym samym tytułem.

Stanisław Wokulski snuł refleksje na temat ludzkiego losu podczas swojego pobytu w Paryżu.
Jego uwagę zwrócił logiczny porządek, według którego zbudowano miasto. Paryż przypominał mu pół-
misek, przecięty przez Sekwanę. Wokulski stwierdził, że miasto posiada „oś krystalizacji”, która odgrywa
rolę podobną do kręgosłupa w ciele człowieka. Rozdziela ona poszczególne dzielnice, zamieszkane przez
ludzi należących do różnych stanów społecznych. Mogłoby się wydawać, że miasto, które powstawało
przez kilkanaście wieków, jest chaotyczne i nieuporządkowane. W jego budowie brało udział wiele poko-
leń, a jednak udało im się stworzyć spójną całość. Wokulski był przekonany, że ich praca nie jest owocem
przypadku, ale surowego prawa. Przez wieki, ludzie pracowali, niczym pszczoły lub mrówki, tworząc
stolicę Francji. Plany budowy i prawo pracy nie są jednak dziełem przypadku i ślepego losu, ale człowie-
ka. Kolejne pokolenia rzetelnie pracowały i wykonywały powierzone obowiązki, aby zapewnić byt swo-
im rodzinom. Ich wspólny wysiłek i poświęcenie pozwoliło stworzyć imponującą metropolię. W każdym
społeczeństwie istnieją poszczególne klasy i profesje, które mają spełniać określone funkcje. Inżyniero-
wie nadzorują budowę, a szeregowi robotnicy wykonują pracę fizyczną. Odwieczny porządek społeczny
nie jest dziełem przypadku, ale norm, od wieków kształtowanych przez człowieka.

Główny bohater „Lalki” wskazał również przykład jednej z paryskich rodzin. Dziad był skrom-
nym rzemieślnikiem, ciężko pracującym po kilkanaście godzin na dobę, aby utrzymać swoją rodzinę.
Jego syn zdołał zdobyć wykształcenie i założył większy warsztat. Wnuk, dzięki odpowiedniej edukacji,
został wielkim handlarzem i zamieszkał na ulicy zamożnego mieszczaństwa. Prawnuk dorobił się wielkiej
fortuny i został milionerem. Zamieszkał nieopodal Pól Elizejskich, a jego córki weszły w kręgi arystokra-
tyczne. Przenoszenie się do coraz bardziej prestiżowych dzielnic miasta, symbolizuje awans społeczny
rodziny. Na bogacenie się rodu nie wpłynął przypadek. Żaden z członków rodziny nie wygrał fortuny na
loterii ani nie otrzymał spadku po zamożnym krewnym. Mężczyźni ciężko pracowali i zdobywali wy-
kształcenie, aby osiągnąć więcej od swoich przodków. Sukces wymagał poświęcenia i wytrwałości. Po-
trzeba było wielu lat, aby rzemieślnicy stali się milionerami. Los rodziny zależał od decyzji ich członków.
Gdyby ojciec stwierdził, że zamierza we wszystkim naśladować dziada i nie zdobył wykształcenia, sytu-
acja rodu nie uległaby zmianie. Pochodzenie nie determinuje losu człowieka. Ciężką pracą i nauką można
zmienić swoją sytuację i zostać milionerem, nawet jeśli przodkowie byli prostymi rzemieślnikami, pro-
wadzącymi niewielki warsztat.

Ignacy Rzecki często bawił się mechanicznymi zabawkami. Porównywał je do człowieka, który
bezmyślnie powtarza te same czynności, chociaż wydaje mu się, że wciąż się rozwija. Nie można jednak
zaprzeczyć, że bohaterowie „Lalki” sami decydowali o swoim losie. Stanisław Wokulski kierował się
ambicją i nieszczęśliwą miłością do Izabeli. Nie chciał podzielić losu swojego ojca, zubożałego szlachci-
ca, marzącego o odzyskaniu majątku po przodkach. Wokulski ciężko pracował, aby zdobyć pieniądze na
dalszą edukację. Wciąż pomnażał też majątek, odziedziczony po Małgorzacie Minclowej. To świadome
decyzje bohatera sprawiły, że stał się zamożnym człowiekiem, obracającym się w kręgach arystokratycz-
nych. Izabela wielokrotnie dawała Wokulskiemu do zrozumienia, że darzy go niechęcią, a nawet wyśmie-
wała. Bohater mógł odmienić swój los, decydując się na związek z pracowitą i skromną Heleną Stawską,
ale tego nie uczynił. Pozwolił, aby emocje kierowały jego życiem. Upór w staraniach o rękę Izabeli do-
prowadził Wokulskiego do upadku. Sam zdecydował o wycofaniu się z interesów, po czym zniknął w ta-
jemniczych okolicznościach. Jego klęska jest jednak wynikiem złych decyzji, a nie nieodwołalnej woli
bogów.
2. Prus przedstawił czytelnikom refleksje Wokulskiego w trakcie jego pobytu w Paryżu. Bohater
obserwuje miasto i dostrzega pewną logikę w jego układzie, zachowaną mimo tego, że stworzone zostało
przez miliony ludzi, którzy nie uzgodnili ze sobą planów i budowano je na przestrzeni wielu lat. Wokulski
ma wrażenie, że o układzie Paryża zadecydowała jakaś nieznana siła, która sprawiła, że podzielił się on
na konkretne dzielnice, pojawiła się “oś krystalizacji”, a samo miasto przypomina mu pęknięty półmisek.
Wokulski widzi w tym zbiorowym wysiłku milionów obcych sobie ludzi przejaw siły wyższej, która
zdecydowała o losach miasta. Następnie bohater zastanawia się nad losami mieszkających w nim ludzi –
śledzi ich pokoleniowe dokonania, które nieuchronnie rzucały kolejnych potomków w inne miejsca na
mapie miasta. Widzi, jak decyzje dziadków wpłynęły na życie ich wnuków, którzy nie mieli wpływu na
to, co działo się przed ich narodzinami i dokąd ich to zaprowadziło. Jednak dostrzega też to, że pewne
decyzje sprawiły, że rodzina bogaciła się, gromadziła majątek, który przechodził pokolenia. W tym
działaniu Wokulski widzi skutki wolnej woli, czyny, które poprawiły los całej rodziny i pozwoliły jej na
awans społeczny, Stanisław zdaje się więc być rozdarty między uznaniem wolnej woli a działań siły
wyższej. Sam Wokulski także jest przykładem połączenia tych dwóch okoliczności – dorobił się majątku
dzięki swojej pracy, wbrew urodzeniu się w zubożałej rodzinie szlacheckiej, co utrudniało mu awans do
wyższej klasy społecznej. Udało mu się jednak pokonać te trudności. Życie Wokulskiego zmieniło się też
jednak przez coś, na co nie miał on wpływu – bohater zakochał się w Izabeli Łęckiej, co trwale go
unieszczęśliwiło, ponieważ nie było to uczucie spełnione. Wbrew temu, co wmawiał sam sobie, Wokulski
nie decydował o swoich uczuciach i nie mógł przestać kochać Izabeli, co wpłynęło na niego fatalnie.
Gdyby zależało to od niego, zapewne świadomie wybrałby inne, szczęśliwsze życie.

3. Wszystkich ludzi, których każdy człowiek spotyka w swoim życiu,wydarzenia i doświadczenia,którym

stawia czoła kształtują go. Jednak w dużej mierze to od każdego z osobna zależy, jak to wykorzysta. Po to
ludzie doświadczają różnych rzeczy, aby zdecydować czy chcą w tym trwać, czy też nie. Uważam, że o
ludzkim losie decyduje wolna wola człowieka, a nie siły od niego niezależne. We fragmencie „Lalki”
Bolesława Prusa Wokulski ogląda Paryż,który budowali różni ludzie nie znający się ze sobą a jednak
stworzyli jedną całość.Miasto,mimo zmian władzy i ustrojów dokonywanych przez wieki,przybierało
formę „półmiska”.Dlaczego? Skoro o ludzkim losie decydowały niezależne od niego siły między innymi
kolejni władcy,to miasto powinno być chaosem i zlepkiem preferencji władców. Autor wyjaśnia to w ten
sposób,że praca wielu ludzi,którzy mają wolną wolę daje takie lepsze efekty niż rzeczy na które nikt nie
ma wpływu. Opis Paryża można potraktować jak metaforę ludzkiego życia,ponieważ człowiek
doświadcza różnych, niezależnych od niego sytuacji, spotyka różnych ludzi, jednak on sam decyduje,jaki
kształt będzie miało jego życie.Prawda ta wypełniła się w historii jednej z paryskich rodzin ,w której to
od pierwszego pokolenia każdy pracował tam gdzie mógł i jak potrafił,a z każdym kolejnym wznosił się
coraz wyżej.Kolejne pokolenia, korzystając ze swojej wolnej woli i niezależności bogaciły się, zmieniając
tym samym swój los. Gdyby wierzyli w to,że o ich życiu decyduje niezależna od nich siła, sami skazaliby
siebie na przeznaczenie i prawnuk pracowałby jak dziad przy ulicy Temple. Sytuacje te pokazują,że
dzięki wolnej woli każdy człowiek może odmienić swoje życie i żadne czynniki nie staną mu na
przeszkodzie. W powieści pt. „Lalka” Bolesława Prusa,własne życie w swoje ręce wzięli nie tylko
paryżanie, ale również główny bohater utworu,Stanisław Wokulski. Z miłości do Izabeli Łęckiej pragnął
odmienić swój los, chciał dostać się na salony arystokracji i udało mu się.Zwiększył swój majątek,
rozwinął interes, wykupił kamienicę Łęckich. Inni kupcy wyśmiewali bohatera, biernie przyglądając się
własnej pracy, zarzucając innym, że ich majątki nie są pozyskiwane uczciwie. Arystokracja także ulegała
siłom rzekomo od nich niezależnym. Trwonili majątki, pragnąc następnie dobrze wyjść za mąż lub dobrze
się ożenić, aby ktoś ich utrzymywał. Oczywiście nie pragnęli niczego zmienić, dlatego ich życie
kształtowało się w ten sposób. Jedynie Wokulski miał w sobie tyle siły i odwagi, aby wyłamać się ze
schematów i wpłynąć na własny los. Przypadek głównego bohatera potwierdza tylko,że wolna wola
każdego człowieka decyduje o jego losie a nie siły od niego niezależne. Niekiedy jednak człowiek
stawiany jest w niezależnej od siebie sytuacji, w której jego poddanie się losowi mogłoby zostać
usprawiedliwione szczególnymi okolicznościami. Człowiek żyjący moralnie w normalnym świecie,
mógłby zacząć żyć niemoralnie w świecie bez norm i zasad, każdego dnia walcząc o życie.W takiej
wyjątkowej sytuacji znalazł się autor „Innego świata” Gustaw Herling-Grudziński. W obozie sowieckim,
w którym przebywał, większość więźniów poddawała się sile od siebie niezależnej jaką była władza,żyjąc
niemoralnie, zaspokajając najniższe żądze ludzkiej natury kosztem innych,pozbawiając siebie godności i
ceniąc własne życie bardziej niż życie innych. Jednak Grudziński prezentuje postawę motywowaną wolną
wolą, z której wynikała niezgoda na zło i niemoralność. Bohater tak samo jak pozostali więźniowie,
musiał żyć w świecie pozbawionym zasad.Grudziński jednak nie pozwolił, aby coś kierowało jego
życiem i zmieniało wewnętrzne zasady. Świadomy swojej wolnej woli,wybrał dobre życie i wierność
własnym wartościom, mimo otaczającego go okrucieństwa. Skoro nawet tak szczególne okoliczności nie
są w stanie kierować ludzkim losem, gdy ktoś chce pozostać wiernym sobie,to już nic nie może zniszczyć
wolnej woli człowieka. Podsumowując widać, że każdy człowiek ma decydujący wpływ na kształt
swojego życia. Różne wydarzenia i różni ludzie wskazują nam różne drogi, ale to od nas samych zależy,
którą pójdziemy.Sami wybieramy, czy pozostaniemy w schematach, ulegli innym ludziom,czy weźmiemy
swój los we własne ręce i skorzystamy z wolnej woli, którą ma każdy.