PRACE POGL¥DOWE

Anna KRAJEWSKA
Ewelina KWIECIEÑ-OBARA
Kwas gamma-hydroksymas³owy (GHB) i jego
Jaros³aw SZPONAR lakton (GBL) jako substancje psychoaktywne
Magdalena MAJEWSKA
Ma³gorzata KO£ODZIEJ
Gamma-hydroxybutyrate (GHB) and its lactone (GBL)
as psychoactive substances

Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki Gamma-butyrolakton (GBL) jest Gammabutyrolactone is included in

im. Jana Bo¿ego w Lublinie rozpuszczalnikiem wchodz¹cym w
Regionalny Oœrodek Toksykologii Klinicznej sk³ad m.in. œrodków do czyszczenia
Ordynator:
felg chromowanych i aluminiowych,
Dr n. med. Hanna Lewandowska-Stanek
œrodków ochrony roœlin, kosmetyków,
leków. Po spo¿yciu ulega biotransfor-
Dodatkowe s³owa kluczowe: macji do kwasu gamma-hydroksyma-
kwas gamma-hydroksymas³owy (GHB) s³owego (GHB). Obie substancje zali-
gamma-butyrolakton (GBL) czane s¹ do tzw. narkotyków klubo-
zatrucie wych i odznaczaj¹ siê dzia³aniem m.in.
uzale¿nienie euforyzuj¹cym, uspokajaj¹cym, nasen-
narkotyki klubowe
nym, a tak¿e wywo³uj¹ niepamiêæ
pigu³ka gwa³tu
wsteczn¹ wydarzeñ. Dzia³anie te by³y
Additional key words: podstaw¹ do stosowania GHB i jego
gamma-hydroxybutarate (GHB) lak tonu, jako pigu³ki gwa³tu. Ostre
gamma-butyrolactone (GBL) zatrucie tymi zwi¹zkami powoduje:
poisoning spl¹tanie, pobudzenie, ataksjê, nudno-
addiction œci, wymioty, oczopl¹s, dyskinezy, ha-
club drugs lucynacje, œpi¹czkê, zaburzenia oddy-
rape pill
chania, hipotermiê, bradykardiê, spa-
dek ciœnienia têtniczego, drgawki, po-
ra¿enie uk³adu oddechowego, a w kon-
sekwencji zatrzymanie oddechu. Sub-
stancje te nios¹ ryzyko rozwoju fizycz-
nego uzale¿nienia z ciê¿ko przebiega-
j¹cym zespo³em abstynencyjnym. Na
terenie Stanów Zjednoczonych wpro-
wadzono zakaz sprzeda¿y i promocji
tych zwi¹zków. W Polsce, mimo i¿ GHB
jest substancj¹ kontrolowan¹, brak
jest uregulowañ prawnych dotycz¹-
cych obrotu handlowego GBL. Celem
niniejszej pracy jest podsumowanie
aktualnej wiedzy dotycz¹cej farmako-
logii, dzia³ania na organizm ludzki, tok-
sycznoœci oraz efektów przewlek³ego
nadu¿ywania tych substancji.
the solvent such as wheel cleaners,
pesticides, cosmetics, drugs. After in-
gestion GBL is converted to gamma-
hydroxybutyrate. Both substances are
classified as so called "club drugs"
and their action is characterized by
euphoria, sedation, and induction of
retrograde amnesia of events. These
activities were basis for the use of GHB
and its lactone as rape pill. Acute poi-
soning with these compounds causes
confusion, agitation, ataxia, nausea,
vomiting, nystagmus, dyskinesia, hal-
lucinations, coma, irregular breathing,
hypothermia, bradycardia, hypoten-
sion, convulsions, respiratory paraly-
sis and thus respiratory arrest. These
substances carry a risk of develop-
ment of physical addiction of the hard
proceeding of abstinence syndrome.
In the USA there is a ban on the sale
and promotion of these compounds.
In Poland despite the fact that GHB is
a controlled substance, there is no
regulation of GBL trading. The aim of
this paper is to summarize current
knowledge regarding the pharmacol-
ogy, impact on the human body, toxic-
ity, and the effects of chronic abuse of
these substances.

Wstêp Przez wiele lat u¿ywany by³ jako anestetyk,

Adres do korespondencji:
Dr n. med. Jaros³aw Szponar
SPSzW im. Jana Bo¿ego w Lublinie
Regionalny Oœrodek Toksykologii Klinicznej
ul. Biernackiego 9, 20-089 Lublin
tel. 81 740-89-83
e-mail: szponar.jarek@gmail.com
Kwas gamma-hydroksymas³owy (GHB)
i jego prekursor gamma-butyrolakton (GBL)
to groŸne substancje psychoaktywne, od
kilkudziesiêciu lat u¿ywane jako „narkotyki
rekreacyjne”. W wiêkszoœci krajów Europy,
w tym tak¿e w Polsce, mo¿na je nabyæ przez
Internet, w dyskotekach, barach, klubach
nocnych, i st¹d prawdopodobnie ich nazwa
„narkotyki klubowe”(club drug).
Kwas gamma-hydroksymas³owy (GHB)
jest naturalnym sk³adnikiem organizmu po-
siadaj¹cym aktywnoœæ neurotransmitera, a
powstaje w OUN z kwasu gamma-amino-
mas³owego, w który sam tak¿e mo¿e siê
przekszta³caæ [12,15].
Po raz pierwszy zosta³ zsyntetyzowany
przez Alexandra Saytzeffa w 1874 roku.
lecz z uwagi na s³abe w³aœciwoœci przeciw-
bólowe oraz liczne objawy uboczne zosta³
zast¹piony przez nowsze substancje.
Zwi¹zek ten stosowany jest na œwiecie
(w Polsce nie znajduje siê w lekospisie) do
leczenia objawów alkoholowego zespo³u
abstynencyjnego. Uzale¿nieni od amfetami-
ny u¿ywaj¹ go do przerywania ci¹gu. Pod
nazw¹ handlow¹ Xyrem® stosowany jest w
terapii narkolepsji i katapleksji.
W zwi¹zku z doniesieniami na temat
dzia³ania pobudzaj¹cego sekrecjê hormonu
wzrostu i tym samym przyrost masy miê-
œniowej, stosowany by³ równie¿ przez spor-
towców jako œrodek dopinguj¹cy.
Z uwagi na dzia³anie, m.in. euforyzuj¹-
ce, relaksuj¹ce, uspokajaj¹ce, podnosz¹ce

544 Przegl¹d Lekarski 2012 / 69 / 8 A. Krajewska i wsp.

libido i wywo³uj¹ce stan amnezji, œrodek ten
nadu¿ywany jest jako „pigu³ka gwa³tu”. Ze
wzglêdu na ma³¹ rozpiêtoœæ pomiêdzy daw-
k¹ wywo³uj¹c¹ oczekiwane efekty a dawk¹
powoduj¹c¹ ostre zatrucie, ³atwo jest
przedawkowaæ GHB i doprowadziæ do wy-
st¹pienia g³êbokiej œpi¹czki, depresji oœrod-
ka oddechowego, a nawet œmierci.
W zwi¹zku z licznymi notowanymi przy-
padkami dzia³añ przestêpczych na tle sek-
sualnym zwi¹zanych z nadu¿ywaniem
GHB, a tak¿e wieloma przypadkami zatruæ
o ciê¿kim przebiegu, od 1997 r. na terenie
Stanów Zjednoczonych wprowadzono za-
kaz sprzeda¿y i promocji tego zwi¹zku.
Podjêto wiêc próby ominiêcia zakazu
poprzez stosowanie laktonu kwasu gamma-
hydroksymas³owego (GBL) oraz 1,4 butan-
diolu (BDO), które in vivo szybko ulegaj¹
biotransformacji do GHB. W ostatnich la-
tach gamma-butyrolakton (GBL) równie¿
zosta³ objêty kontrol¹ na terenie Stanów
Zjednoczonych [15].
W Polsce, mimo i¿ GHB jest substan-
cj¹ kontrolowan¹, brak jest uregulowañ
prawnych dotycz¹cych obrotu GBL.
GBL w postaci niemal czystej substan-
cji (99,9%) jest sk³adnikiem p³ynu do czysz-
czenia felg chromowanych i aluminiowych
oraz do usuwania farb drukarskich i graffiti.
Niska cena, a przede wszystkim ³atwa
dostêpnoœæ preparatu sprawia, i¿ GBL sta-
je siê coraz popularniejsz¹ substancj¹ psy-
choaktywn¹.
W³aœciwoœci fizykochemiczne
Kwas gamma-hydroksymas³owy (GHB,
ciek³a ekstazy, Georgia Home Boy, Scoop,
Liquid X, Woman's Viagra, Grievous Bodily
Harm, Easy Lay, Gamma 10, Salty Water,
GH Buddy, Aminos, Remforce, Firewater,
Invigorate, Sodium Oxybate, Fantasy &
One4B, pigu³ka gwa³tu, koktajl gwa³tu) jest
organicznym zwi¹zkiem chemicznym z gru-
py hydroksykwasów karboksylowych. Czy-
sty GHB jest cia³em sta³ym barwy bia³ej,
bezwonnym, bez smaku. Najczêœciej wystê-
puje jednak w formie soli sodowej co nada-
je mu s³ony smak; jest dobrze rozpuszczal-
ny w wodzie.
Gamma-butyrolakton (GBL, Blue Nitro,
Revivarant, Renewtrient), jest organicznym
zwi¹zkiem chemicznym z grupy laktonów,
oleist¹ ciecz¹ o intensywnym zapachu i
ostrym smaku, dobrze rozpuszczaln¹ w
wodzie i alkoholu.
Gamma-butyrolakton (GBL) oraz 1,4
butanodiol (BDO) s¹ prekursorami GHB.
GBL pod wp³ywem laktamazy osocza krwi,
a BDO pod wp³ywem dehydrogenazy alko-
holowej, a nastêpnie aldehydowej, prze-
kszta³cane s¹ do kwasu gamma-hydroksy-
mas³owego. Na skalê przemys³ow¹ GHB
otrzymywany jest zwykle z gamma-butyro-
laktonu poprzez dodanie roztworu NaOH.
Identyczne szlaki metaboliczne 1,4 butano-
diolu i etanolu powoduj¹, ¿e jednoczesne
spo¿ywanie etanolu i BDO hamuje konwer-
sjê BDO do GHB i opóŸnia wyst¹pienie efek-
tów toksycznych [19].
Metabolizm GHB polega na jego utle-
nianiu do kwasu bursztynowego (1,4 buta-
nodiowego), który wchodz¹c w cykl Kreb-
sa, ulega rozk³adowi do CO2 i H2O.
Mechanizm dzia³ania
Przegl¹d Lekarski 2012 / 69 / 8
Kwas gamma-hydroksymas³owy (GHB)
jest endogenn¹ substancj¹ pe³ni¹c¹ funk-
cjê neurotransmitera hamuj¹cego w OUN.
Powstaje on z kwasu gamma-aminomas³o-
wego (GABA), w który sam tak¿e mo¿e siê
przekszta³ciæ. Fizjologiczny poziom w mó-
zgu cz³owieka wynosi 0,3 mmol/g. Posiada
on tak¿e zdolnoœæ do przekraczania bariery
krew-mózg, dlatego mo¿e byæ wykrywany
w p³ynie mózgowo-rdzeniowym. Fizjologicz-
ny poziom w osoczu ludzkim wynosi 0,1 µg/
ml, a w moczu 2,5 µg/ml. Jego funkcja w
organizmie poza OUN dotychczas nie zo-
sta³a poznana.
Mechanizm dzia³ania GHB wynika z jego
wi¹zania siê z dwoma receptorami: specy-
ficznymi dla cz¹steczek GHB (receptory dla
GHB) oraz receptorami GABAB. Oba typy
receptorów zwi¹zane s¹ z bia³kami Gi i Go.
GHB dzia³a na receptor GABAB za poœred-
nictwem receptorów GHB. Mówimy w tym
przypadku o kompleksie receptorowym
GHB-GABAB, w którym receptory GHB pe³-
ni¹ niewyjaœnion¹ formê kontroli nad uwal-
nianiem GABA. Endogennie wystêpuj¹cy
GHB dzia³a g³ównie poprzez specyficzne
receptory dla GHB, natomiast podawany
egzogennie dzia³a poprzez kompleks recep-
torowy. Neuroinhibicja odbywa siê poprzez
aktywacjê kompleksu receptorowego.
Najwiêksz¹ liczbê miejsc receptorowych
dla GHB w mózgu szczura odnaleziono przy
u¿yciu zwi¹zków znakowanych, analizy ki-
netycznej i antagonisty receptora GHB -
kwasu NCS 382 we wzgórzu, podwzgórzu,
istocie czarnej i korze mózgowej p³atów czo-
³owych i skroniowych [15].
Stymulacja kompleksu receptorowego
GHB-GABAB w korze p³atów czo³owych od-
powiada za napady nieœwiadomoœci, a
tak¿e za efekty uspokajaj¹ce, euforyzuj¹ce,
nasenne, wzrost poziomu endogennej ace-
tylocholiny i serotoniny. W korze p³atów skro-
niowych stymulacja kompleksu receptoro-
wego przez GHB powoduje hiperpolaryza-
cjê kory hipokampa, a tym samym odpowie-
dzialna jest za amnezjê. Dzia³anie GHB na
kompleks receptorowy we wzgórzu powo-
duje efekty znieczulaj¹ce. W obrêbie pod-
wzgórza GHB odpowiedzialny jest za akty-
wacjê enzymu hydroksylazy tyrozyny, a tym
samym zwiêkszenie syntezy dopaminy. Nie-
mniej jednak ma³e dawki GHB wywo³uj¹
efekt odwrotny. Sta³o siê to podstaw¹ hipo-
tezy, ¿e ma³e dawki hamuj¹, a wysokie po-
budzaj¹ syntezê dopaminy. Wp³yw powta-
rzalnych dawek na uk³ad kary i nagrody znaj-
duj¹cy siê w uk³adzie limbicznym odpowie-
dzialny jest za rozwój uzale¿nienia [17].
Podsumowuj¹c, w zwi¹zku z podobnym
mechanizmem dzia³ania, zwi¹zanym z wp³y-
wem na receptory GABA, uk³ad dopaminer-
giczny i serotoninergiczny efekt spo¿ycia
GBL, GHB jest podobny do efektu spo¿ycia
alkoholu, barbituranów i benzodiazepin.
Farmakokinetyka
GHB przyjêty doustnie ulega szybkiej
resorpcji, metabolizmowi (ostatecznie roz-
k³adany do H2O i CO2) i wydalaniu z mo-
czem, tylko1-5% przyjêtej dawki przechodzi
do moczu w postaci niezmienionej [12,
15,17]. Okres pó³trwania GHB wynosi 20-
53 min, dlatego 4-6 godzin po przyjêciu GHB
jego stê¿enie w moczu mo¿e byæ niewykry-
walne. Po œmierci organizmu synteza GHB
przebiega nadal natomiast katabolizm ule-
ga zahamowaniu [12,15].
Ostatnie badania wykaza³y, i¿ farmako-
kinetyka GHB ma charakter nieliniowy, mó-
wimy tu o efekcie dawki w kszta³cie litery U
[11]. Oznacza to m.in., ¿e efekty kliniczne
wystêpuj¹ce po za¿yciu GHB zale¿¹ od
dawki w ten sposób, i¿ niskie dawki powo-
duj¹ krótkotrwa³e efekty, ale ujawniaj¹ce siê
szybciej ni¿ po za¿yciu wysokich dawek. Co
wiêcej efekty behawioralne wywo³ywane
przez GHB tak¿e mo¿na opisaæ za pomoc¹
funkcji w kszta³cie litery U, gdzie niskie dawki
powoduj¹ stymulacjê ruchow¹, a wysokie
dawki sedacjê i efekt analgetyczny. Suge-
ruje siê, i¿ ta nieliniowa farmakokinetyka
mo¿e odgrywaæ istotn¹ funkcjê w rozwoju
ostrego zatrucia.
Efekty dzia³ania na organizm
G³ównym i zarazem najniebezpieczniej-
szym efektem dzia³ania GHB jest depresja
OUN.
Niskie dawki - 15 mg/kg (tj. 1-1,5 g dla
osoby o wadze 70 kg) powoduj¹ efekt po-
dobny do alkoholu etylowego - uczucie eu-
forii, odprê¿enia, chêæ kontaktów towarzy-
skich, intensyfikacja bodŸców zewnêtrznych.
Dawki 50 mg/kg (tj. 3,5 g) powoduj¹ sen-
noœæ, zawroty g³owy, nudnoœci, wymioty,
bradykardiê, halucynacje, obni¿enie pojem-
noœci minutowej serca, zaburzenia oddycha-
nia, utratê przytomnoœci, drgawki. Dawka
przekraczaj¹ca 60 mg/kg (tj. >4 g) wywo³u-
je g³êbok¹ œpi¹czkê [6,12,15,17].
GBL dzia³a dra¿ni¹co na przewód po-
karmowy [1]. Œrednia przyjmowana dawka
GBL w celach „rekreacyjnych” to 1-2 ml.
Efektem ubocznym spo¿ycia mog¹ byæ na-
silone nudnoœci i wymioty.
Podkreœliæ nale¿y fakt, i¿ zarówno GHB,
jak i jego prekursory GBL i BDO posiadaj¹
strom¹ krzyw¹ odpowiedzi, z szybkim po-
cz¹tkiem objawów, ich toksyczne dzia³anie
na organizm jest identyczne [13,19]. Ponad-
to na œwiecie odnotowywano przypadki
œmiertelnego zatrucia nie tylko po za¿yciu
GHB, ale tak¿e jego prekursorów [3-5]. Usta-
lenie zale¿noœci pomiêdzy dawk¹ a oczeki-
wanym efektem jest trudne, dlatego ³atwo
mo¿e dojœæ do ostrego zatrucia [12,15]. W
literaturze opisywane s¹ przypadki zatruæ o
bardzo ciê¿kim i zarazem atypowym prze-
biegu.
Australijscy badacze (Roberts i wsp.)
przedstawili przypadek ciê¿kiego zatrucia
GBL z nasilon¹ kwasic¹ metaboliczn¹ u 39-
letniego mê¿czyzny [14]. Stê¿enie GHB w
surowicy wynosi³o 2 498 mg/l i by³ to naj-
wy¿szy, jak dotychczas, odnotowany poziom
kwasu gamma-hydroksymas³owego. W
zwi¹zku z nasilon¹ kwasic¹ (pH 6,75) i roz-
wijaj¹c¹ siê ostr¹ niewydolnoœci¹ nerek obok
leczenia objawowego mê¿czyzna wymaga³
zabiegu hemodiafiltracji. Mechanizm kwasi-
cy metabolicznej nie zosta³ wyjaœniony.
Równie¿ w naszym Oœrodku hospitali-
zowaliœmy 46-letniego mê¿czyznê, po za-
truciu GHB, który sam otrzymywa³ go z p³y-
nu GBL i wodorotlenku sodu. W pi¹tej do-
bie hospitalizacji w badaniu TK klatki pier-
siowej stwierdzono masywn¹ odmê œród-
piersiow¹, szyi, œcian górnej po³owy klatki
piersiowej oraz odmê op³ucnow¹ prawo-
545
stronn¹ o nieznanej etiologii, wymagaj¹c¹
leczenia za pomoc¹ drena¿u czynnego jam
op³ucnowych [16].
Zatrucie GHB/GBL i alkoholem
etylowym lub innymi substancjami
psychoaktywnymi
Zatrucie GHB i alkoholem lub innymi
substancjami psychoaktywnymi wywo³uje
powa¿niejsze objawy ni¿ zatrucie ka¿d¹ z
tych substancji z osobna [7,8,12]. Nale¿y
te¿ zwróciæ uwagê na fakt, i¿ metabolizm
BDO, jako prekursora GHB zachodzi w iden-
tyczny sposób jak metabolizm alkoholu ety-
lowego, zatem jednoczasowe spo¿ycie tych
substancji mo¿e powodowaæ zahamowanie
konwersji BDO do GHB i opóŸnienie wyst¹-
pienia dzia³ania toksycznego [19]. Alkohol
ma znacz¹cy wp³yw na zwiêkszenie pobu-
dzenia i zachowañ agresywnych oraz po-
woduje nasilenie wymiotów u osób, które
równoczeœnie przyjê³y GHB/GBL. Odwrot-
nie ni¿ nale¿a³oby siê spodziewaæ, substan-
cje psychoaktywne, takie jak kokaina, am-
fetamina, MDMA, zwiêkszaj¹ g³êbokoœæ i
czas trwania œpi¹czki [7]. Na œwiecie odno-
towano kilka zgonów w nastêpstwie ³¹cz-
nego stosowania GHB z alkoholem lub in-
nymi substancjami psychoaktywnymi [7].
U¿ywane jako substancje narkotyczne
lub w celach przestêpczych, GHB lub GBL
s¹ dodawane do drinków w celu ukrycia ich
s³onawego smaku.
Diagnostyka i leczenie zatruæ
GBL/GHB
W zwi¹zku z faktem, i¿ tylko 1-5% przy-
jêtej dawki przechodzi do moczu w postaci
niezmienionej, do pomiaru stê¿enia GHB/
GBL w surowicy lub moczu nale¿y wyko-
rzystywaæ zaawansowane metody chroma-
tograficzne, takie jak chromatografia gazo-
wa (GC) lub spektrometria masowa (MS)
[2,9,12,17]. Pozwalaj¹ one na wykrywanie
ma³ych stê¿eñ substancji rzêdu 0,1 mg/l w
surowicy i 0,2 mg/l w moczu. W tym przy-
padku badane próbki wymagaj¹ zakwasze-
nia, aby dosz³o do konwersji GHB do GBL.
Do wykrywania stê¿eñ rzêdu 0,5-2,0 mg/l
zakwaszenie próbek nie jest konieczne.
Jeœli podejrzewamy zatrucie GBL, rekomen-
dowan¹ metod¹ pomiaru stê¿enia jest wy-
sokowydajna chromatografia ciek³a (HPCL).
Leczenie zatruæ GHB i GBL jest lecze-
niem objawowym, wed³ug zasad intensyw-
nej terapii toksykologicznej. Nie ma specy-
ficznej odtrutki, która mog³aby byæ zastoso-
wana w leczeniu zatrucia tymi zwi¹zkami.
Uzale¿nienie i zespó³ abstynencyjny
Przewlek³e u¿ywanie GHB/GBL mo¿e
prowadziæ do rozwoju uzale¿nienia fizycz-
nego, które mo¿e pojawiæ siê ju¿ po 3 mie-
si¹cach regularnego przyjmowania powta-
rzanych dawek [1]. Regularne za¿ywanie tej
substancji prowadzi te¿ do wytworzenia to-
lerancji fizjologicznej, która zwi¹zana jest ze
wzrostem syntezy enzymów odpowiedzial-
nych za metabolizm GHB. Objawy zespo³u
abstynencyjnego zwi¹zane s¹ z dysregula-
cj¹ autonomicznego uk³adu nerwowego i
OUN, i s¹ podobne do tych wystêpuj¹cych
w przebiegu uzale¿nienia od alkoholu czy
benzodiazepin. Najczêœciej obserwowane
objawy zespo³u abstynencyjnego to: niepo-
546
kój, dr¿enia, bezsennoœæ, tachykardia, lêk,
halucynacje, wzrost ciœnienia têtniczego. W
leczeniu zespo³u abstynencyjnego stosowa-
ne s¹ benzodiazepiny z uwagi na ich me-
chanizm dzia³ania. S¹ to selektywni agoni-
œci GABAA receptora, powoduj¹ hiperpola-
ryzacjê neuronów i tym samym zmniejsze-
nie pobudzenia OUN. W przypadku nie-
skutecznoœci benzodiazepin zalecane jest
stosowanie pentobarbitalu. Zespó³ absty-
nencyjny w przebiegu uzale¿nienia od GHB
powinien byæ brany pod uwagê w diagno-
styce ró¿nicowej u pacjentów prezentuj¹-
cych objawy odstawienne [18].
Aspekty prawne
Status prawny obrotu i promocji GHB i
jego prekursorów znacz¹co ró¿ni siê w za-
le¿noœci od kraju. W zwi¹zku z licznymi przy-
padkami zatruæ, ju¿ w 1997 roku pierwsze
stany Ameryki Pó³nocnej wprowadzi³y zakaz
sprzeda¿y i promocji tego œrodka, a trzy lata
póŸniej uchwali³ go Kongres. Po objêciu
GHB kontrol¹ w Stanach Zjednoczonych
podjêto próby stosowania GBL i BDO jako
jego prekursorów. Przed kilkoma laty GBL
zosta³ umieszczony na liœcie substancji kon-
trolowanych, natomiast BDO nadal nie jest
objêty kontrol¹. Aktualnie za posiadanie
GHB grozi 5 000 dolarów grzywny i je¿eli
posiadaczem substancji jest obcokrajowiec,
grozi mu tak¿e deportacja do swojego kraju
bez prawa powrotu. W listopadzie 2011 r.
media informowa³y o sprawie Polaka, który
zajmowa³ siê sprzeda¿¹ wysy³kow¹ do USA
preparatu chemicznego do czyszczenia felg,
zawieraj¹cego w swym sk³adzie GBL. Zo-
sta³ skazany na 20 lat wiêzienia. National
Institute of Drug Abuse (NIDA) podj¹³ akcjê
informacyjn¹ na temat skutków u¿ywania
narkotyków klubowych w celach przestêp-
czych. Corocznie w USA ponad 50 mln do-
larów przeznaczanych jest na cele informa-
cyjne, badania toksykologiczne i epidemio-
logiczne [15].
Zakaz posiadania i rozprowadzania GHB
w 2003 r. wprowadzono tak¿e w Wielkiej
Brytanii. Podobny status prawny GHB po-
siada m.in. w Szwajcarii, Australii i Nowej
Zelandii. Posiadanie i handel GBL i BDO s¹
w tych krajach legalne. Badania przeprowa-
dzone w Szwajcarii wskazuj¹, i¿ od 2001
roku, tj. od momentu wprowadzenia zakazu
handlu i promocji GHB, notuje siê znacz¹cy
wzrost hospitalizacji pacjentów z powodu
zatrucia GBL [8,19].
W Polsce GHB znajduje siê w wykazie
œrodków odurzaj¹cych i substancji psycho-
tropowych - jest zatem substancj¹ kontrolo-
wan¹, której posiadanie, produkcja, przetwa-
rzanie, przewóz i obrót s¹ nielegalne bez
posiadania odpowiedniego zezwolenia regu-
lowanego Ustaw¹ o przeciwdzia³aniu narko-
manii. GBL w Polsce nie podlega regulacjom
prawnym, co pozwala na legalny i niekon-
trolowany obrót handlowy t¹ substancj¹.
Podsumowanie
Zarówno GHB, jak i jego prekursory, to
bardzo niebezpieczne substancje, których
efekty toksycznego dzia³ania na organizm
nie zosta³y dog³êbnie zbadane i nadal noto-
wane s¹ przypadki atypowych, ciê¿kich za-
truæ, niekiedy koñcz¹cych siê zgonem.
U¿ywanie tych substancji w celach prze-
Przegl¹d Lekarski 2012 / 69 / 8
stêpczych, jako „pigu³ki gwa³tu” implikuje
fakt, i¿ cechy fizykochemiczne oraz farma-
kokinetyka uniemo¿liwiaj¹ ich wykrycie za-
równo przed dokonaniem przestêpstwa, jak
i po jego dokonaniu.
Znacz¹cy wzrost konsumpcji tych sub-
stancji w celach rekreacyjnych, ciê¿kie przy-
padki zatruæ i uzale¿nieñ doprowadzi³y w
wielu krajach do wprowadzenia zakazu po-
siadania i obrotu tymi substancjami.
GHB jest w Polsce substancj¹ nielegal-
n¹, rynek narkotykowy otrzymuje j¹ poza
prawem wed³ug uproszczonych technologii
i czêsto w prymitywnych warunkach. Niesie
to za sob¹ ryzyko zanieczyszczenia GHB
innymi szkodliwymi substancjami, co zwiêk-
sza jego potencja³ toksyczny. Dlatego u¿y-
wanie terminologii „narkotyk rekreacyjny”,
„narkotyk klubowy”, która wprowadza w b³¹d
potencjalnych nabywców, daj¹c przekona-
nie o braku szkodliwoœci tej substancji, wy-
daje siê byæ nieporozumieniem.
O popularnoœci GBL, jako legalnej w
Polsce alternatywy dla GHB, decyduje jego
niska cena i ³atwa dostêpnoœæ. W czasach
gdy Internet jest wszechobecnym medium,
³atwoœæ zakupu GBL, m.in. jako p³ynu do
czyszczenia felg chromowanych i aluminio-
wych oraz do usuwania farb drukarskich i
graffiti jest g³ówn¹ przyczyn¹ wzrostu czê-
stoœci zatruæ nie tylko w Polsce.
W³aœnie przez Internet naby³o GBL w
postaci p³ynu do czyszczenia felg 7 osób,
spoœród 45 zatrutych zarejestrowanych
przez oœrodki toksykologiczne we Francji w
latach 2005-2009 [10].
Niezbêdne s¹ dalsze badania epidemio-
logiczne i toksykologiczne, a tak¿e prze-
prowadzenie szeroko zakrojonej akcji infor-
macyjnej na temat skutków u¿ywania i nie-
bezpieczeñstwa, jakie nios¹ za sob¹ te
substancje.
Piœmiennictwo
1. Chwaluk P., Rejmak G.: Ostre zatrucie gamma-
butyrolaktonem z zespo³em abstynencyjnym. Przegl.
Lek. 2011, 68, 537.
2. Couper F.J., Logan B.K.: Determination of gamma-
hydroxybutyrate (GHB) in biological specimens by
gas chromatography-mass spectrometry. J. Anal.
Toxicol. 2000, 24, 1.
3. Dargan P.I., Button J., Davies S. et al.: The first
reported UK fatality related to gamma-butyrolactone
(GBL) ingestion. J. R. Soc. Med. 2009, 102, 546.
4. Dupont P., Thornton J.: Near-fatal gamma-
butyrolactone intoxication - first report in the UK.
Hum. Exp. Toxicol. 2001,20, 19.
5. Fieguth A., Albrecht K., Weller J.P. et al.: First re-
port of lethal gamma-hydroxybutyrate (GHB) intoxica-
tion after consumption of gamma-butyrolactone (GBL)
in Lower Saxony. Arch. Kriminol. 2009, 223, 45.
6. Król M., Szponar J.: Pigu³ka gwa³tu i dopalacze. [w]:
Panasiuk L., Król M., Szponar E. Szponar J.: Ostre
zatrucia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa,
2010.
7. Liechti M.E., Kunz I., Greminger P., et al.: Clinical
features of gamma-hydroxybutyrate and gamma-
butyrolactone toxicity and concomitant drug and al-
cohol use. Drug Alcohol. Depend. 2006, 81, 323.
8. Liechti M.E., Kupferschmidt H.: Gamma-hydroxy-
butyrate (GHB) and gamma-butyrolactone (GBL):
analysis of overdose cases reported to the Swiss
Toxicological Information Centre. Swiss Med. Wkly
2004, 134, 534.
9. McCusker R., Paget-Wilkes H., Chronister C.W.:
Analysis of gamma-hydroksybutyrate (GHB) in urine
by gas chromatography-mass spectometyry. J. Anal.
Toxicol. 1999, 23, 301.
10. Nisse P., Manel J., Sinno-Telier S. et al.: Acute tox-
icity of gamma-butyrolactone: retrospective study of
A. Krajewska i wsp.
 the cases of addiction notified to French Poison Con-
trol Centres and Toxicovigilance between 2005 and
2009. Clin. Toxicol. (Phila) 2011, 49, 217 (abstract).
11. Oliveto A., Gentry W.B. Pruzinsky R. et al.:
Behavioral effects of gamma-hydroxybutyrate (GHB)
in humans. Behav. Pharmacol. 2010, 21, 332.
12. Pach J., Gomó³ka E.: Substancje u³atwiaj¹ce
wykorzystanie na tle seksualnym i rabunkowym
(Date-rape drugs). [w]: Pach J. (red.): Zarys
toksykologii klinicznej. Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagielloñskiego, Kraków, 2009.
13. Rambourg-Schepens M.O., Buffet M., Durak C.,
Mathieu-Nolf M.: Gamma butyrolactone poisoning
Przegl¹d Lekarski 2012 / 69 / 8
and its similarities to gamma hydroxybutyric acid: two
case reports. Vet. Hum. Toxicol. 1997, 39, 234.
14. Roberts D.M., Smith M.W.H., Gopalakrishnan M.
et al.: Extreme gamma-butyrolactone overdose with
severe metabolic acidosis requiring hemodialysis.
Ann. Emerg. Med. 2011, 58, 83.
15. Szukalski B., B³achut D., Bykas M. i wsp.: Kwas
gamma-hydroksymas³owy (GHB) i jego lakton (GBL)
- groŸne zwi¹zki psychoaktywne, w³aœciwoœci,
metabolizm. Alkohol. Narkom. 2001, 14, 185.
16. Tchórz M., Kujawa A., Lewandowska-Stanek H.:
Odma œródpiersiowa i rabdomioliza w przebiegu
ciê¿kiego zatrucia GHB. Przegl. Lek. 2010, 67, 653
(streszczenie).
17. Waszkielewicz A., Bojarski J.: Hydroxybutyric acid
(GHB) and its chemical modifications: a review of the
GHBergic system. Pol. J. Pharmacol. 2004, 56, 43.
18. Wojtowicz J.M., Yarema M.C., Wax P.M.: Withdrawal
from gamma-hydroxybutyrate,1,4-butanediol and
gamma-butyrolactone: a case report and systematic
review. CJEM 2008, 10, 69.
19. Wood D.M., Warren-Gash C., Ashraf T. et al.: Medi-
cal and legal confusion surrounding gamma-
hydroxybutyrate (GHB) and its precursors gamma-
butyrolactone (GBL) and 1,4-butanediol (1,4BD).
QJM 2008, 101, 23.
547