ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ

ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ - ΘΕΑΤΡΙΚΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ

Σημείωση: Πέρα από το να μελετήσετε αυτές τις σημειώσεις και όσα λέμε στην τάξη,
είναι πολύ σημαντικό να συνδέετε τα πράγματα που μαθαίνετε σε άλλα μαθήματα
(π.χ. τους στόχους της προσχολικής αγωγής γενικά και τις ανάγκες των παιδιών της
συγκεκριμένης ηλικίας) με το θεατρικό παιχνίδι ως μέσο αγωγής. Είναι επίσης
σημαντικό να σκεφτόσαστε πάνω στις ασκήσεις που κάνουμε (σε τι αποσκοπεί η
κάθε μία και πώς θα μπορούσαν να εξελιχθούν) ώστε να μπορείτε να τις
χρησιμοποιήσετε ως παραδείγματα. Ενδεικτικές ερωτήσεις εξετάσεων/πιστοποίησης:

Α. Σχετικά με το παιχνίδι.
- Ποιος ο ρόλος του παιχνιδιού και του παραδοσιακού παιχνιδιού στην ανάπτυξη του
παιδιού.
- Ο ορισμός και η αξία του ατομικού, του ομαδικού και του παραδοσιακού παιχνιδιού
για την κάθε ηλικία. Παραδείγματα παιχνιδιών.
- Με ποια κριτήρια επιλέγουμε παιχνίδια και ποιος ο ρόλος του νηπιαγωγού.
- Πώς και με τί υλικά κατασκευάζεται ένα παιδαγωγικό παιχνίδι; Πώς διαμορφώνεται
ο χώρος του παιχνιδιού.

Β. Σχετικά με το θεατρικό παιχνίδι.

- Ποιος ο ρόλος της δραματικής αγωγής στην προσχολική εκπαίδευση; Ποια η
σημασία της για την ανάπτυξη των παιδιών;
- Ποιες οι διαφορές ανάμεσα στους στόχους και τους τρόπους πραγμάτωσης της
παντομίμας, του αυτοσχεδιασμού, του θεατρικού παιχνιδιού και της δραματοποίησης.
- Ποιος είναι ο δικός σας ρόλος σε όλα αυτά, ως εμψυχωτή, αλλά και παιδαγωγού;
- Ποια είναι τα υλικά και οι τεχνικές που μπορείτε να αξιοποιείτε; Τι μπορεί να
αποτελέσει πηγή έμπνευσης στο πλαίσιο του μαθήματος;
- Περιγράψτε δραστηριότητες θεατρικού παιχνιδιού με συγκεκριμένα θέματα (π.χ τα
φρούτα ή τις εποχές του χρόνου) ή με αφορμή ακουστικά ερεθίσματα, φωτογραφίες,
εφημερίδες, ένα ποίημα κλπ.
- Αφηγηθείτε κάτι αυτοσχεδιάζοντας και χρησιμοποιώντας παντομίμα.
- Τί είδους υλικά και τί είδους ερεθίσματα χρησιμοποιούμε στο θεατρικό παιχνίδι.
Πώς μεταμφιεζόμαστε. Πώς φτιάχνουμε σκηνικά και πώς επενδύουμε με ήχους.
 Α. ΠΑΙΧΝΙΔΙ

Η ανάγκη για παιχνίδι είναι έμφυτη στον άνθρωπο. Το παιχνίδι προσφέρει απόλαυση
και, ειδικά για τα μικρότερα παιδιά, είναι ένα εξαιρετικό μέσο άσκησης, εκτόνωσης
και καλλιέργειας σημαντικών κοινωνικών δεξιοτήτων. Μέσα από το παιχνίδι τα
παιδιά μαθαίνουν να περιμένουν τη σειρά τους, να μοιράζονται, να ακολουθούν τους
κανόνες που θέτει η ομάδα και να διεκδικούν την τήρησή τους (βλ. κραυγές για
ζαβολιές..). Έχουν επίσης την ευκαιρία να ασκήσουν το σώμα, τη γλώσσα και τη
φαντασία τους. Το παιχνίδι ευνοεί τη συναισθηματική τους ανάπτυξη, καθώς μέσα
από αυτό εκφράζουν τα συναισθήματά τους και αναζητούν διέξοδο σε εντάσεις που
δημιουργούνται ανάμεσα στα μέλη της ομάδας, αποκτούν αυτοπεποίθηση και
μαθαίνουν να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες.

Η παιδαγωγός κατά την ώρα του παιχνιδιού έχει την ευκαιρία να εντοπίσει, εφόσον
παρατηρήσει προσεκτικά, τα παιδιά που διστάζουν να μετέχουν στην ομαδική
δραστηριότητα και τα παιδιά που έχουν την τάση να κυριαρχούν. Μέσα από
κατάλληλες παρεμβάσεις προσπαθεί να ενισχύσει την ικανότητά τους να παίζουν
ομαδικά. Το παιχνίδι αποτελεί, τέλος, ιδανικό μέσο μάθησης στο πλαίσιο της
προσχολικής αγωγής. Ό,τι μαθαίνουν τα παιδιά ενώ παίζουν δεν το ξεχνούν.

Στο πρόγραμμα του νηπιαγωγείου πρέπει να βρίσκουν εφαρμογή όλων των ειδών τα
παιχνίδια, αφού εξυπηρετούν διαφορετικές ανάγκες και ανταποκρίνονται σε
διαφορετικά γούστα. Μερικοί από τους τύπους των παιχνιδιών είναι:

 Παιχνίδια ανοιχτού/κλειστού χώρου.

 Κατευθυνόμενα και ελεύθερα παιχνίδια.
 Κινητικά παιχνίδια (κυνηγητό, κρυφτό, μήλα κτλ.)
 Γλωσσικά παιχνίδια: (γλωσσοδέτες, αντιστοιχίσεις εικόνων και λέξεων κλπ.)
 Παιχνίδια με άχρηστο υλικό: Όταν το παιδί μεταμορφώνει κάτι σε κάτι άλλο.
Αυτά τα παιχνίδια έχουν άμεση σχέση με το συμβολικό παιχνίδι.
 Διδακτικό παιχνίδι: Το παιχνίδι χρησιμοποιείται ως ένα μέσο να διαπραγματευτεί
το παιδί την πραγματικότητα και τη σχέση του με τους άλλους. Θεματικές
ενότητες όπως η ανακύκλωση, η διατροφή, οι συναισθηματικές συγκρούσεις,
μπορούν ευκολότερα να παρουσιαστούν μέσα από βιωματικές δραστηριότητες.
 Ατομικό παιχνίδι: Το μικρό παιδί νιώθει ευχαρίστηση όταν παίζει μόνο του. Έχει
την ευκαιρία για ανακάλυψη και εξερεύνηση, άσκηση της μνήμης, της προσοχής
 και της αυτοσυγκέντρωσης (π.χ. κύβοι, πάζλ κλπ.)
 Παράλληλο παιχνίδι: Τα χαρακτηριστικά της παιδικής ηλικίας, όπως η
εγωκεντρικότητα και η επιθυμία για συνεχή προσοχή, η περιέργεια και ο
ενθουσιασμός, αλλά και το γεγονός ότι πολλά παιδιά είναι συνηθισμένα να
παίζουν μόνα τους, ευνοούν την εφαρμογή του ατομικού παράλληλου παιχνιδιού.
Το παιδί στην περίπτωση αυτή παίζει ανεξάρτητα καθώς, αν και βρίσκεται στον
ίδιο χώρο με τα υπόλοιπα παιδιά και παίζει δίπλα σε αυτά, στην πραγματικότητα
δεν παίζει μαζί τους.
 Ομαδικό παιχνίδι: Στα ομαδικά παιχνίδια υπάρχει πιο σαφής οργάνωση, ανάληψη
συγκεκριμένων ρόλων κι ευθυνών από τα παιδιά και συντονισμός μεταξύ τους
προκειμένου να επιτευχθεί η νίκη. Στα παιχνίδια αυτά είναι εμφανής η πίστη στο
συμφέρον της ομάδας και η από κοινού επίτευξη κάποιου σκοπού.

Ο ρόλος του παιδαγωγού στο ατομικό παιχνίδι

Ο παιδαγωγός αναλαμβάνει να διασφαλίσει ότι τα παιδιά που παίζουν ατομικά είναι

πρώτα απ' όλα ασφαλή και έχουν επαρκή χώρο και υλικά τα οποία είναι
τοποθετημένα σε γωνιές ώστε να είναι προσβάσιμα από όλα τα παιδιά. Στόχος του
είναι να αφήσει τα παιδιά όσο το δυνατόν πιο ελεύθερα να αναλάβουν πρωτοβουλίες
και να οργανώσουν μόνα το χρόνο τους. Προκειμένου να διατηρείται το ενδιαφέρον
τους, φροντίζει να ανανεώνει τα διαθέσιμα παιχνίδια ανάλογα με την ηλικία των
παιδιών και τα ενδιαφέροντά τους και, όταν το κρίνει απαραίτητο, ενθαρρύνει ή/και
βοηθάει τα παιδιά να εξελίξουν μία προσπάθεια. Η παροχή του σωστού υλικού στο
πλαίσιο ενός σωστά οργανωμένου περιβάλλοντος επιτρέπει στο παιδί να παίζει χωρίς
καθοδήγηση βοηθώντας έτσι σημαντικά στην ανάπτυξή τους.

Ο ρόλος του παιδαγωγού στο ομαδικό παιχνίδι

Ο ρόλος του παιδαγωγού στο ομαδικό παιχνίδι, διαφέρει αρκετά από αυτόν στο
ατομικό. Κι αυτό γιατί δεν μένει απλός παρατηρητής, αλλά μπορεί να συμμετέχει
ενεργά στο παιχνίδι των παιδιών. Μπορεί να λειτουργεί σαν απλό μέλος της ομάδας
όταν αναπαράγεται ένα παιχνίδι που τα παιδιά γνωρίζουν καλά ή να τα μαθαίνει
παιχνίδια που δε γνωρίζουν ώστε να διατηρεί ζωντανό το ενδιαφέρον τους. Πρέπει να
είναι σε θέση να διακρίνει πότε η ομάδα αντιμετωπίζει προβλήματα και να ενισχύει
τα μικρότερα και τα πιο εσωστρεφή παιδιά να συμμετέχουν. Ωστόσο,
μακροπρόθεσμα ο στόχος του είναι η ίδια η ομάδα να μπορεί να αναλάβει χωρίς τη
δική του παρέμβαση το ρόλο αυτόν. Όπως και στις δραστηριότητες που γίνονται στο
πιο οργανωμένο μάθημα του θεατρικού παιχνιδιού που ακολουθεί, ο παιδαγωγός
πρέπει να έρχεται στην τάξη κατάλληλα προετοιμασμένος (με συγκεκριμένες ιδέες
για παιχνίδια και ασκήσεις που μπορεί να μεταδώσει με σαφήνεια στα παιδιά και με
τρόπο που τα εμπνέει να συμμετέχουν- χρησιμοποιώντας, για παράδειγμα, πολλές
μεταφορές), αλλά ταυτόχρονα να είναι έτοιμος να αλλάξει σχέδια αν μία άσκηση δε
δείχνει να ενδιαφέρει τα παιδιά. Στην περίπτωση αυτή μπορεί να τροποποιήσει τα
σχέδιά του αυτοσχεδιάζοντας νέες ασκήσεις ή παραλλαγές των όσων έχει σκεφτεί. Η
ευελιξία είναι απόλυτα απαραίτητη στη δουλειά του παιδαγωγού και κάνει τα παιδιά
να νιώθουν ότι ο ίδιος αποτελεί οργανικό μέλος της ομάδας τους, παρά λειτουργεί ως
καθοδηγητής.

Κριτήρια για την επιλογή των παιχνιδιών

Η επιλογή κατάλληλων παιχνιδιών είναι σημαντικό κομμάτι του ρόλου του

παιδαγωγού, ειδικά σε τάξεις με μικρότερα παιδιά. Χρειάζεται να λαμβάνει
ταυτόχρονα υπόψη του τους διδακτικούς στόχους (π.χ να επιλέγει ένα παιχνίδι επειδή
θέλει μέσα από αυτό να εισάγει τα παιδιά στο θέμα της αλληλεγγύης), τα
αναπτυξιακά χαρακτηριστικά και τις ανάγκες του παιδιού σε διαφορετικές ηλικίες και
βέβαια τυχόν ιδιαιτερότητες στα γούστα. Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι όση
εμπειρία κι αν έχουμε οι τάξεις που θα αναλάβουμε θα έχουν πολλά διαφορετικά
στοιχεία μεταξύ τους, οπότε το "σεντούκι" μας (ο φανταστικός χώρος που θα φυλάμε
νέες ιδέες για ασκήσεις, παραμύθια, άχρηστα υλικά, ήχους κλπ.) πρέπει διαρκώς να
ανοίγει σε νέα ερεθίσματα.

Παραδοσιακό παιχνίδι

Τα παραδοσιακά παιχνίδια είναι μία σημαντική πηγή διασκέδασης και ταυτόχρονα

εξοικείωσης του παιδιού με την παράδοση του τόπου από τον οποίο προέρχεται και
άλλων, άγνωστων τόπων από όπου προέρχονται οι συμμαθητές του. Κατά κανόνα
μεταφέρεται από γενιά σε γενιά προφορικά, εξ ου και τα παραδοσιακά παιχνίδια
απαντώνται σε πολλές παραλλαγές. Καθώς ο σύγχρονος τρόπος ζωής στερεί από
πολλά παιδιά την επαφή τους με τον τόπο από όπου κατάγονται και τους
μεγαλύτερους σε ηλικία συγγενείς (παππούδες και γιαγιάδες), η παιδαγωγός έρχεται
να υποκαταστήσει το ρόλο τους φέρνοντας στη σχολική τάξη παραδοσιακά παιχνίδια,
μιλώντας στα παιδιά με την ευκαιρία αυτή για τα ήθη και τα έθιμα άλλων εποχών και
επιτρέποντάς τους να παρατηρήσουν πώς διαφορετικοί λαοί μοιράζονται πολλά κοινά
στοιχεία παρά την απόστασή τους στο χώρο και τον χρόνο. Τα παραδοσιακά
παιχνίδια είναι εξαιρετικό μέσο εισαγωγής των παιδιών στις αξίες της πολυ-
πολιτισμικότητας και πολλές φορές οι παιδαγωγοί εκμεταλλεύονται την ευκαιρία
ώστε να ανοίξουν την τάξη στις οικογένειες των παιδιών που μπορούν να μοιραστούν
άγνωστα παιχνίδια και ιστορίες από την εποχή που οι ίδιοι μεγάλωσαν.

TIP: Μαζεμένα παραδοσιακά παιχνίδια μπορείτε να δείτε στο Powerpoint του

σχετικού σεμιναρίου που έκανε η ελληνική επιτροπή της Παγκόσμιας Οργάνωσης
Προσχολικής Αγωγής (επισυνάπτεται) καθώς και στην ιστοσελίδα του εκπαιδευτικού
Γ. Φιλιππιάδη http://users.sch.gr/grfilip/games/games_katalogos.htm.
 Β. ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ

Η σημασία του θεατρικού παιχνιδιού

Η προσχολική εκπαίδευση στηρίζεται όλο και περισσότερο στη βιωματική και

διαθεματική προσέγγιση της μάθησης. Ο στόχος της είναι η ολόπλευρη ανάπτυξη του
παιδιού. Ο στόχος του θεατρικού παιχνιδιού είναι να φέρει τα παιδιά σε επαφή με
βασικές αρχές της θεατρικής τέχνης και μέσα από αυτές να διερευνήσουν τον εαυτό
τους, τις σχέσεις τους με τους άλλους και τον κόσμο. Το θέατρο, περισσότερο από
κάθε άλλη τέχνη, θεωρείται ότι μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να αναπτυχθούν, να
κοινωνικοποιηθούν και να μάθουν. Γιατί;
Πρώτον γιατί δεν απαιτεί καμία ειδική ικανότητα. Το θέατρο, όπως ξέρετε,
στηρίζεται στην ανα-παράσταση. Το ξαναζωντάνεμα πραγμάτων που όλοι έχουμε δει
στην πραγματική ζωή ή, κι αν δεν τα έχουμε δει, τα φανταζόμαστε. Άλλα από αυτά
τα γεννά η προσωπική μας φαντασία και άλλα η συλλογική φαντασία που με κάποιο
τρόπο μοιραζόμαστε- όπως οι χαρακτήρες των παραμυθιών π.χ. Άλλωστε, όλα τα
παιδιά μιμούνται από πολύ μικρά καθώς γνωρίζουν τον κόσμο και τους ανθρώπους
γύρω τους. Γνωρίζουν τον κόσμο με το να μιμούνται.

Άρα το θεατρικό παιχνίδι είναι ένα είδος δραστηριότητας που δεν αποκλείει κανένα
παιδί. Ίσα ίσα που αν υπάρχουν διαφορές (π.χ. ρυθμού, εκφοράς του λόγου, κίνησης)
τις εντάσσει δημιουργικά στη διαδικασία. Έτσι επιτρέπει στα παιδιά να νιώθουν τα
ίδια αποδεκτά από τους άλλους, αλλά και να μάθουν να αποδέχονται το διαφορετικό.
(σκεφτείτε τον ρόλο σας ως εμψυχωτών- πώς εντάσσουμε μέσα σε μία ιστορία τις
διαφορές στην έκφραση, πώς ενθαρρύνουμε τα παιδιά που δεν είναι το ίδιο λυμένα
εκφραστικά. Στο θεατρικό παιχνίδι δεν υπάρχουν ελαττώματα- υπάρχουν μόνο
διαφορές που αξιοποιούνται δημιουργικά). Ως διαφορές δε νοούνται μόνο οι
εκφραστικές διαφορές ή οι διαφορές στον ρυθμό της μάθησης αλλά και οι
πολιτισμικές διαφορές, για παράδειγμα η διαφορετική καταγωγή των παιδιών ή μία
ιδιαίτερη ντοπιολαλιά. (Πώς αυτές οι διαφορές μπορούν να γίνουν πολύτιμη πρώτη
ύλη για να χτίσουμε νέους κόσμους. Εδώ η προσχολική αγωγή μπορεί να
λειτουργήσει ως βάση για την πολυπολιτισμική εκπαίδευση).

Δεύτερον, το θεατρικό παιχνίδι δεν απαιτεί φοβερές υποδομές και υλικά που
κοστίζουν. Αξιοποιεί άχρηστα υλικά, τη φαντασία των παιδιών, μπορεί κάνει ένα
χώρο να μεταμορφωθεί ακόμα και χωρίς το παραμικρό (δείτε πάλι τον ρόλο σας- πώς
αξιοποιούμε άχρηστα υλικά ή ήχους ως ερεθίσματα, πώς οργανώνουμε τον χώρο
μέσα στην τάξη- τη «γωνιά» μας, και πως δημιουργούμε την ατμόσφαιρα που να
εμπνέει τα παιδιά να δοκιμάσουν).

Τρίτον, αυτή ακριβώς η εύπλαστη φύση του χώρου και της πραγματικότητας, το ότι
δηλαδή τα παιδιά μπορούν να μεταμορφώσουν μέσα από το θεατρικό παιχνίδι την
τάξη σε σκηνή, τους επιτρέπει να φέρουν μέσα στο μάθημα περιέργειες, απορίες από
άλλα μαθήματα ή την επικαιρότητα, αγωνίες, ακόμα και συγκρούσεις που αλλιώς θα
έμεναν άγνωστες στον παιδαγωγό και να τις διαπραγματευτούν στο ασφαλές πλαίσιο
της ομάδας. (δείτε πάλι τον ρόλο σας- πώς παρατηρούμε τις σχέσεις και το ελεύθερο
παιχνίδι μεταξύ των παιδιών και διαπραγματευόμαστε ζητήματα που τυχόν
προκύπτουν, μέσα από το δομημένο/θεατρικό παιχνίδι). Έτσι μέσα από το θ.π.:

Το παιδί καλλιεργεί την εκφραστική του ικανότητα και μέσα από αυτήν τη σχέση
του με τους άλλους. Όχι μόνο μέσω του λόγου (στην προσχολική ηλικία είναι
περιορισμένη η ευχέρεια του λόγου για πολλά παιδιά) αλλά μέσα από την παντομίμα
και τον αυτοσχεδιασμό που δίνει το μεγαλύτερο βάρος στην ελεύθερη άσκηση της
φαντασίας και την ενεργοποίηση του σώματος- πράγματα που όλα τα παιδιά μπορούν
να κάνουν. (δείτε τον ρόλο σας, ο οποίος είναι να ενθαρρύνει τη δοκιμή, να εντάσσει
κάθε ιδέα στη συλλογική ιστορία που διαμορφώνεται. Όχι να διορθώνει, αλλά να
επινοεί τη συνέχεια, ανάλογα με αυτό που προκύπτει κάθε στιγμή). Επίσης κάθε
παιδί αλληλεπιδρά με τα άλλα παιδιά και χτίζει μαζί τους μια κοινή εμπειρία που θα
την θυμάται αλλά και θα το δένει με τους άλλους. Του δίνεται η ευκαιρία να
διαπραγματευτεί μαζί τους, να υποχωρήσει, να διεκδικήσει, να ονειρευτεί.

Το παιδί βελτιώνει τη σχέση του με τη μάθηση. Το παιδί μαθαίνει κινητοποιώντας

όλες του τις ικανότητες. Μαθαίνει να ρωτάει πώς αλλιώς θα γινόταν κάτι σε μία άλλη
εποχή ή άλλη χώρα- διευρύνει τις προοπτικές του. Βασικές γνώσεις (επιστήμης,
ιστορίας, λαογραφίας) μπορούν να περάσουν μέσα από παιχνίδια. Τι καλλιεργείται
που είναι απαραίτητο: αντιληπτικότητα, παρατηρητικότητα, συγκέντρωση, μνήμη,
προσοχή, ταχύτητα ανταπόκρισης, φαντασία, επινοητικότητα, δημιουργικότητα,
αποκλίνουσα σκέψη, μεθοδικότητα, συνέπεια, υπευθυνότητα, ευαισθησία, ευελιξία,
ετοιμότητα, προβλεπτικότητα, συνδυαστικότητα (σκεφτείτε τι απ’ όλα καλλιεργούν
οι ασκήσεις που κάνουμε). Και βέβαια, σταδιακά και οι γλωσσικές ικανότητες που
αποτελούν βάση για το πέρασμα από την παντομίμα στη δραματοποίηση. Ο ρυθμός,
ο τόνος, ο παλμός, η τονικότητα, η άρθρωση. Ο εκφωνούμενος λόγος πλουτίζει,
γίνεται ζωντανός, άμεσος, δημιουργικός.

Το παιδί καλλιεργεί τη σχέση του με τις τέχνες. Η εξοικείωση με τον ποιητικό λόγο,
τα απλά λογοτεχνικά κείμενα, τις παροιμίες, τους μύθους και τη μουσική από
διάφορες χώρες και εποχές, τα θεατρικά αντικείμενα και τις κατασκευές- οτιδήποτε
ως θεατρικό αντικείμενο, το βοηθούν να δει την τέχνη ως κομμάτι της
καθημερινότητάς του. Να δει τον εαυτό του σαν δημιουργό αλλά και σαν θεατή.
Μέσα από την ένταξη στοιχείων από διαφορετικές τέχνες στο πλαίσιο του θεατρικού
παιχνιδιού, το παιδί μαθαίνει να αντιμετωπίζει την τέχνη σαν μία ενιαία μορφή
ανθρώπινης επικοινωνίας- όχι σαν μία εξαιρετική περίσταση (π.χ παρακολούθηση
μίας παράστασης).

Ασκήσεις και τεχνικές

Όπως καταλαβαίνετε όλες οι ασκήσεις που κάνουμε μαζί είναι κομμάτια από αυτή τη
διαδικασία. Το να γνωριστούν τα παιδιά και να εμπιστευτούν το ένα το άλλο. Το να
χαλαρώσουν από την ένταση της μέρας και να είναι διαθέσιμα να εκφραστούν. Το να
ζεστάνουν και να γνωρίσουν τα εκφραστικά τους όργανα- να μάθουν να δοκιμάζουν
π.χ ποιότητες της φωνής τους ή διαφορετικούς τρόπους κίνησης. (Μπορεί, βέβαια, να
σκέφτεστε ότι όλα αυτά τα κάνουν ήδη παίζοντας- θα ήταν καλό, όμως, να σκεφτείτε:
Τα κάνουν όλα τα παιδιά το ίδιο πρόθυμα; Είναι το ίδιο να τα κάνουν μόνα τους με το
να τα κάνουν σε ομάδα; Έχουν όλα τα παιδιά επαρκή ενθάρρυνση από το σπίτι τους;
Τι παραπάνω προσφέρει το παιχνίδι σε μία τάξη;)

Γενικότερα, η δραματική τέχνη στην προσχολική αγωγή υποστηρίζει τη

μετάβαση από το ελεύθερο παιχνίδι στην προοδευτική κατάκτηση στοιχείων της
δραματικής γλώσσας, άλλοτε θέτοντας φανταστικές συνθήκες στις οποίες τα παιδιά
καλούνται να "μπουν" (π.χ βρέχει και προσπαθείς να βρεις καταφύγιο), κάτι που
ενεργοποιεί τη φαντασία τους, ή θέτοντας προκλήσεις (π.χ φτιάξτε μία ιστορία με
έναν όρθιο, ένα σκυφτό και έναν καθισμένο χαρακτήρα), κάτι που τα ωθεί να
στηριχθούν σε ομαδική προσπάθεια.

Το θεατρικό παιχνίδι εμπεριέχει ασκήσεις γνωριμίας, χαλάρωσης, φωνής, αναπνοής,

ρυθμού, συγκέντρωσης, εμπιστοσύνης, συνεργασίας, προσανατολισμού στο
χώρο, κινητικές ασκήσεις, ασκήσεις ακινησίας, ασκήσεις που καλλιεργούν την
αισθητηριακή αντίληψη και τη φαντασία, παντομίμα, αυτοσχεδιασμό και παιχνίδια
ρόλων.

Ο ρόλος του εμψυχωτή στο θεατρικό παιχνίδι

Ο δικός σας ρόλος ως εμψυχωτών είναι να εμπνεύσετε, να πλουτίσετε και να

οργανώνετε το παιχνίδι των παιδιών. Αυτό και σημαίνει και δε σημαίνει ότι παίζετε
μαζί τους. Καταρχάς φροντίζετε να υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες και τα
κατάλληλα υλικά. Η δουλειά σας να είναι να αξιοποιείται δημιουργικά οτιδήποτε
υπάρχει- ακόμα και κάτι που φαίνεται άχρηστο μπορεί να μεταμορφωθεί.

Πολύ συχνά μπορεί να αφηγηθείτε μία ιστορία παίζοντας οι ίδιοι κάποιον ρόλο,
ενθαρρύνοντας τα παιδιά να τον διαμορφώσουν ή αναθέτοντάς τους ρόλους-
καλώντας τα να παίξουν μαζί σας. Σκεφτείτε πόσο ικανοί πρέπει να είστε ώστε να
συμμετέχετε και να παρατηρείτε ταυτόχρονα- π.χ να στρέφετε κάπου την προσοχή
τους ώστε να προχωρήσει η πλοκή (να πείτε, για παράδειγμα: «Τι λέτε να κάνουμε
για να βοηθήσουμε τον ήρωα να βρει το σπίτι του;»). Στο τέλος, θα πρέπει να
διαθέτετε πάντα λίγο χρόνο για να συζητάτε τα όσα συνέβησαν στην ιστορία σας.
(ερωτήσεις-αφορμές: Που πήγε τελικά ο ήρωας; Πώς νιώθει εκεί που είναι τώρα;)

Είμαστε, λοιπόν, από τη μία παιδαγωγοί- που σημαίνει φροντίζουμε για την
ασφάλεια, τη θετική ατμόσφαιρα, την ισότιμη συμμετοχή όλων των παιδιών, για
τη διαχείριση προβλημάτων και προκλήσεων που προκύπτουν και από την άλλη
εμψυχωτές- όχι απλά γνωρίζουμε ασκήσεις αλλά είμαστε ικανοί και εκφραστικά
και από άποψη διάθεσης να τα εμπνεύσουμε- και πρέπει να φροντίζουμε ώστε
αυτή μας η ικανότητα να εξελίσσεται διαρκώς.

Βασικό λεξιλόγιο του μαθήματος που πρέπει να γνωρίζετε

Παντομίμα - Μιμική (εξ ου και παντόμιμος - μίμος): Στηρίζονται στις αρχές του
θεατρικού ρόλου και της σύμβασης. Οι μαθητές λειτουργούν σ α ν να είναι κάποιοι
άλλοι ή κάτι άλλο από αυτό που είναι και μέσω της έκφρασης και της κίνησης
προσπαθούν να αποδώσουν τα συναισθήματα και τα χαρακτηριστικά του. Συχνά η
παντομίμα ταυτίζεται με τη μιμική. Πρόκειται όμως, για δύο διαφορετικά είδη καθώς
στη μιμική δίνεται έμφαση στην έκφραση του προσώπου και δευτερευόντως, στη
σωματική έκφραση, ενώ στην παντομίμα έχουμε συμμετοχή όλου του σώματος
(Κουρετζής, 1991). Παρά τη σημαντική αυτή διαφορά τους ως τέχνες, και οι δύο
αποτελούν μη λεκτικούς τρόπους έκφρασης βιωμάτων, σκέψεων, παρορμήσεων και
συναισθημάτων χρησιμοποιώντας το σώμα, την αίσθηση και τη φαντασία.

Σύμφωνα με τον Piaget, το παιδί από την αρχή της ζωής του χρησιμοποιεί τη μίμηση,
ως εσωτερική νοητική επανάληψη προκειμένου να αναπαραστήσει τις συμπεριφορές
των ενηλίκων, ώστε σταδιακά να ενταχθεί στον κόσμο τους. Αργότερα, με το
μιμητικό παιχνίδι πειραματίζεται και διασκεδάζει δοκιμάζοντας τον εαυτό του σε
διαφόρους ρόλους. Χρησιμοποιεί το σώμα, τις εκφράσεις και λιγότερο το λόγο του
για να αναπαραστήσει πρόσωπα, ζώα, αντικείμενα, μηχανές, κλπ.

Εκμεταλλευόμενος τη σταδιακή ανάπτυξη των ικανοτήτων των παιδιών, ανάλογα με

την ηλικία τους, ο εκπαιδευτικός τα προτρέπει να αναπαραστήσουν τις κινήσεις
κάποιων προσώπων (π.χ. γονείς, επαγγελματίες, κλπ.), χαρακτηριστικών τύπων (π.χ.
Καραγκιόζης, Τσάρλι Τσάπλιν, κλπ.), ζώων ή φανταστικών όντων (π.χ. μαϊμού,
δράκος, νεράιδα, κλπ.) και αντικειμένων-μηχανών (π.χ. ανεμόμυλος, αεροπλάνο,
τρενάκι, κλπ.). Αργότερα, ορίζει μια συγκεκριμένη συνθήκη ενθαρρύνοντας τα παιδιά
να χρησιμοποιήσουν πιο πολύ την έκφραση του προσώπου, τα συναισθήματά τους
και τις αισθήσεις τους για να παρουσιάσουν μια ορισμένη ενέργεια (π.χ. παριστάνουν
πως τρώνε ένα υποτιθέμενο φαγητό που είναι ζεστό και πολύ αλατισμένο, μυρίζουν
ένα φανταστικό λουλούδι, κλπ.) ή πιο σύνθετες κινήσεις (π.χ. ένας επιστήμονας που
προσπαθεί να δημιουργήσει μια συγκεκριμένη μηχανή, ένα ρομπότ που καθαρίζει την
αίθουσα, ένα άγαλμα που ζωντανεύει και αποκτά σιγά σιγά κίνηση, κλπ.).

Αυτοσχεδιασμό στο θέατρο ονομάζουμε τη μη προσχεδιασμένη δημιουργία που

προκύπτει από ένα ερέθισμα. Το ρήμα ‘αυτοσχεδιάζω’ σημαίνει – αν αναλύσουμε τα
συνθετικά του – σχεδιάζω από μόνος μου, δηλαδή εκφράζομαι χωρίς προηγουμένως
να έχω μάθει κάποιο κείμενο ή να έχω ιδιαίτερα προετοιμαστεί. Εδώ μεγάλο ρόλο
παίζει η φαντασία και η άμεση αντίδραση, αλλά και ο βαθμός στον οποίο έχουμε
καλλιεργήσει τα εκφραστικά μας μέσα (σώμα, φωνή).

Αρκεί να παρατηρήσει προσεκτικά κάποιος τα παιδιά όταν παίζουν για να καταλάβει

ότι ο αυτοσχεδιασμός είναι κομμάτι του παιχνιδιού τους όταν π.χ. δημιουργούν
ιστορίες ή υποδύονται ρόλους. Γενικότερα, οι αυτοσχεδιασμοί μπορούν να αποτελούν
αυτόνομες δραστηριότητες ή να δημιουργούνται για να ενταχθούν σε πιο σύνθετες
δράσεις (π.χ. δραματοποίηση, παράσταση κλπ.). Μπορεί, επίσης, να γίνονται μόνο
από τους μαθητές ή/και με ενεργή συμμετοχή του εκπαιδευτικού. Ωστόσο, ο
αυτοσχεδιασμός δεν είναι ανοργάνωτη ελευθερία αλλά υπακούει σε αρχές και
μεθοδολογία. Ο εκπαιδευτικός οριοθετεί το πλαίσιο της αυτοσχεδιαστικής έκφρασης
χωρίς να δεσμεύει τον μαθητή σε υποχρεωτική ανάπτυξη της δράσης. Σε σχέση με τη
μορφή τους και την ελευθερία που παρέχουν οι αυτοσχεδιασμοί για δράση
διακρίνονται σε:

 Κατευθυνόμενους: Ο εμψυχωτής δίνει ένα συγκεκριμένο θέμα (ως συνθήκη ή

ως ερέθισμα) στα παιδιά για να το εκτελέσουν ατομικά ή συλλογικά.

 Ελεύθερους: Τα παιδιά ανακαλύπτουν μόνα τους τα θέματα. Ελεύθεροι

αυτοσχεδιασμοί μπορεί να προκύψουν και στα πλαίσια ενός κατευθυνόμενου
αυτοσχεδιασμού, τροποποιώντας τη δράση του.

 Αυθόρμητους: Αναδύονται από τα ίδια τα παιδιά με τη μορφή μιας «στάσης»

κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού ως αντίδραση σε κάποια ερεθίσματα ή
ακαθόριστους ψυχικούς παράγοντες.

 Σκηνικούς: Είναι η τελική-σκηνική πραγμάτωση των επιλογών που έκαναν τα

παιδιά κατά τη διάρκεια των προηγούμενων αυτοσχεδιασμών ( Κουρετζής,
1991).

Αυτοσχεδιασμοί με αφορμή μία ιστορία:

Ανάλογα με την ηλικία των παιδιών, ο εκπαιδευτικός μπορεί να διηγηθεί

διαφορετικές «ιστορίες» δίνοντας στα παιδιά τον χρόνο αλλά και τον τόνο με την
φωνή του ώστε να αναπαραστήσουν την ιστορία. Η ιστορία μπορεί κάθε στιγμή να
πάρει διαφορετική τροπή και το τέλος της να αλλάζει κάθε φορά ανάλογα με τις ιδέες
των παιδιών. Κλασικό παράδειγμα ανάλογου καθοδηγούμενου αυτοσχεδιασμού για
μικρότερα παιδιά είναι η ιστορία με τις αρκούδες όπως περιγράφεται από τους G.
Faure & S. Lascar στο βιβλίο τους Το θεατρικό παιχνίδι (2001), όπου τα παιδιά
«μεταμορφώνονται» σε αρκούδες: κοιμούνται, ξυπνούν, τρώνε, περπατούν όπως οι
αρκούδες και ξεκινούν για μία συνηθισμένη βόλτα στο δάσος, μέχρι που συναντούν
στο δρόμο τους ένα μελίσσι και τότε… (να είστε έτοιμοι να εισάγετε διαρκώς τέτοιου
είδους απρόοπτα στις ιστορίες που λέτε στα παιδιά).
Δραματοποίηση: μεταγραφή ενός οποιουδήποτε κειμένου σε κώδικες του δράματος
(διάλογος, δράση, πλοκή, συγκρούσεις, χαρακτήρες), με σκοπό την έκφρασή του υπό
μορφή θεατρικού δρωμένου μέσα στην τάξη.

Καθώς προχωράμε από τις βασικές ασκήσεις (ζέσταμα, ασκήσεις εμπιστοσύνης,

συγκέντρωσης κλπ.) στην παντομίμα, που ενθαρρύνει στα παιδιά να εξερευνήσουν
την εκφραστικότητα πέρα από τον λόγο, στον αυτοσχεδιασμό, που καλεί τα παιδιά να
εξελίξουν ελεύθερα από την πιο απλή συνθήκη ως μία ιστορία που μπορεί να πάρει,
χάρη στη διάθεσή τους ένα απρόσμενο τέλος, και, τέλος, στη δραματοποίηση που τα
καλεί να εξοικειωθούν με τις βασικές αρχές του δράματος (χαρακτήρες, διάλογος,
πλοκή, συγκρούσεις, ατμόσφαιρες) μέχρι και να παράξουν το δικό τους κείμενο, η
διαδικασία γίνεται όλο και πιο σύνθετη χωρίς ποτέ να ξεφεύγει από τον αρχικό της
στόχο. Να είναι μία ευχάριστη και ψυχαγωγική δραστηριότητα που να επιτρέπει την
ισότιμη συμμετοχή όλων των παιδιών. Αυτή την αρχή θα πρέπει να υπηρετεί και η
παράσταση που ίσως προκύψει στο πλαίσιο του μαθήματος.

Φάσεις του θεατρικού παιχνιδιού

Το Θεατρικό Παιχνίδι ξεκινά από μία επινόηση της στιγμής (που μπορεί να
προέρχεται από μια ιδέα, μια εικόνα, ένα στίχο, ένα απρόοπτο συμβάν) και στη
συνέχεια, μέσα από κατάλληλες ασκήσεις και προετοιμασία των παιδιών,
προκύπτουν ρόλοι. Το Θεατρικό Παιχνίδι διεξάγεται συνήθως σε τέσσερις φάσεις:

• Απελευθέρωση: στη φάση αυτή ο εκπαιδευτικός μπορεί να κάνει μια σειρά

σύντομης διάρκειας όπως αισθητηριακά, φωνητικά και σωματικά παιχνίδια, ασκήσεις
αναπνοής, συγκέντρωσης, χαλάρωσης και εμπιστοσύνης, παιχνίδια μεταμορφώσεων
και σύντομων αφηγήσεων κ.ά., προκειμένου να δημιουργηθεί κλίμα ομάδας,
εμπιστοσύνης και αμοιβαιότητας των μελών της. Όλη αυτή η προετοιμασία επιτρέπει
την άρση δυσκολιών και προσωπικών αναστολών στην επικοινωνία των μελών της
ομάδας, ενεργοποιεί τη φαντασία των παιδιών και τα ευαισθητοποιεί.

• Αναπαραγωγή: ο εκπαιδευτικός προσφέρει ένα ερέθισμα ή – κυρίως σε μεγαλύτερες

ηλικίες – τα παιδιά με τον εκπαιδευτικό συζητούν θέματα που τα ενδιαφέρουν. Τα
παιδιά μπορούν να χωριστούν σε ομάδες για να δουλέψουν πάνω σε ένα
συγκεκριμένο θέμα και αυτοσχεδιάζουν επιλέγοντας τους ρόλους που τα
ενδιαφέρουν. Η διαδικασία της μεταμόρφωσης αρχίζει σιγά σιγά: μεταμορφώνεται ο
χώρος καθώς π.χ. δύο σχολικές καρέκλες γίνονται καναπές ή τέσσερα θρανία
«μετατρέπονται» στους τοίχους ενός σπιτιού αλλά και τα ίδια τα παιδιά καθώς
αναπτύσσουν τους ρόλους που έχουν επιλέξει. Μέσα από την ανάπτυξη αυτή των
ρόλων προκύπτουν υποτυπώδεις συγκρούσεις/ αντιπαραθέσεις, οι οποίες συντελούν
στην ανάπτυξη της δράσης.

• Θεατρική δράση: είναι η φάση του σκηνικού αυτοσχεδιασμού ή αλλιώς του

θεατρικού δρώμενου όπου τα παιδιά με βασικά εργαλεία έκφρασης το σώμα και την
κίνηση, τον λόγο και την εικόνα, φτάνουν σε μια σύνθεση την οποία και εκτελούν.
Εδώ τίθεται σε λειτουργία μια λανθάνουσα μορφή σύμβασης όπου τα δρώντα
πρόσωπα / ρόλοι – ηθοποιοί εναλλάσσονται συνεχώς και δυναμικά με τους θεατές σε
ένα παιχνίδι που ταλαντεύεται ανάμεσα στο πραγματικό και φανταστικό.

• Αξιολόγηση: είναι το στάδιο επεξεργασίας των όσων διαδραματίστηκαν. Η ομάδα

μπορεί είτε να συζητήσει κάτι που την απασχόλησε αλλά και να αξιολογήσει κατά
πόσο η αποκτηθείσα εμπειρία μπορεί να αποτελέσει τη βάση για περαιτέρω
καλλιτεχνική αναζήτηση.
 ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΘΕΑΤΡΙΚΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ

Είναι καλό να είστε πάντα προετοιμασμένοι για το μάθημα. Το σεντούκι σας με

ασκήσεις, ιδέες και υλικά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ερεθίσματα είναι
σημαντικό να εμπλουτίζεται διαρκώς και να φέρνετε στην τάξη πράγματα που θέλετε
να μοιραστείτε. Παρότι, όμως, είναι σημαντικό να είστε προετοιμασμένοι, είναι
σημαντικό και να αφήνεστε στη διάθεση της στιγμής. Πρέπει να είστε σε θέση να
εκμεταλλευτείτε ένα απρόοπτο ή μία άσκηση που πηγαίνει καλά, εξελίσσοντάς τη σε
κάτι άλλο. Ο καλός εμψυχωτής είναι ταυτόχρονα καλά προετοιμασμένος αλλά και
έτοιμος να αυτοσχεδιάσει και να βγει από το πρόγραμμα που έχει σκεφτεί.
Είναι χρήσιμο να έχουμε μαζί μας μουσικές διαφορετικών ειδών (χαρούμενες που τα
ενεργοποιούν, ήρεμες που τα βοηθούν να χαλαρώσουν κλπ.), ήχους και κάθε λογής
αντικείμενα/υλικά που μπορούν να μεταμορφωθούν. Πολύ συχνά οι ασκήσεις
επιλέγονται ώστε να έχουν σχέση με το θέμα που διαπραγματευόμαστε και σε άλλα
μαθήματα ενώ άλλοτε είναι απλά παιχνίδια και εμπνεύσεις της στιγμής. Δεν ξεχνάμε
να μαθαίνουμε καλά τις ασκήσεις, να ελέγχουμε τον τόνο της φωνής μας και να
χρησιμοποιούμε πολλές μεταφορές αντί για σύνθετες περιγραφές αυτού που θέλουμε.

Σημείωση: Ακολουθούν οι βασικές κατηγορίες ασκήσεων με κάποιους

χαρακτηριστικούς τίτλους σε παρενθέσεις από ασκήσεις που έχουμε ήδη κάνει ή θα
κάνουμε μαζί. Οι σημειώσεις από το σημείο αυτό και μετά είναι πρόχειρες-
περισσότερο με σκοπό να λειτουργήσουν σαν οδηγός για τις σημειώσεις που θα
φτιάξετε εσείς με αφορμή το μάθημά μας. Σας συμβουλεύω όποια από τις ασκήσεις
αυτές σας αρέσει να την κρατάτε στο προσωπικό σας αρχείο γράφοντας με 2-3
σύντομες φράσεις πώς ακριβώς γίνεται και σε ποια κατηγορία ανήκει. Στην πορεία θα
δημιουργήσετε φυσικά και πολλές ασκήσεις δικής σας επινόησης- αυτές είναι
συνήθως και οι καλύτερες!!

Γνωριμίας. Γίνονται σε κύκλο κατά κανόνα και είναι σημαντικό να γίνονται και όταν
πρωτογνωρίζεται μία τάξη ή έρχεται ένα νέο μέλος και στη διάρκεια της χρονιάς.
Παραδείγματα: Λέω το όνομά μου και τί φαγητό μου αρέσει. Λέω το όνομα μου με
διαφορετικούς τρόπους και τονισμούς. Γυρνάει ένα μαντήλι από χέρι σε χέρι.
Καθένας το κάνει κάτι (π.χ φερετζέ) και αναλόγως λέει και το όνομά του. Λέμε τα
ονόματά μας σαν ένα κύμα που ανεβαίνει και κατεβαίνει- χωρίς να σταματάει. Ένας
πολύ σιγά, ο διπλανός του λίγο δυνατότερα, ο τρίτος φωνάζει και μετά πάλι πολύ
σιγά κ.ο.κ. Λέω το όνομα κάποιου άλλου ενώ του πετάω ένα φανταστικό μπαλάκι.
Λέω το όνομά μου κάνοντας μία κίνηση που ο επόμενος εξελίσσει. Λέω μία ιστορία
διακοπών που μου θυμίζει ένα κοχύλι που περνάει από χέρι σε χέρι. Λέω τι θα ήθελα
να έχει μέσα το φανταστικό βαλιτσάκι που βρέθηκε σήμερα στην τάξη μας.

Χαλάρωσης. Πολύ σημαντικές ασκήσεις που είναι καλό να γίνονται στην αρχή και
το τέλος του μαθήματος, ειδικά αν τα παιδιά έρχονται από μία δραστηριότητα που τα
έχει αναστατώσει. Παραδείγματα: Εισπνέω και σφίγγω μέρη του σώματος, εκπνέω
και χαλαρώνω. Κάνουμε κύκλους με το σώμα μας. κεφάλι- ώμοι- αγκώνες- καρποί-
θώρακας- γοφοί- γόνατα- αστράγαλοι. Μετά κάνουμε συνδυασμούς, π.χ. δεξιός
αστράγαλος- αριστερός καρπός κ.λ.π. Κινούμαστε όσο πιο τρελά μπορούμε χωρίς να
φύγουμε από τη θέση μας. Το σώμα μου είναι σαν.. ελατήριο, βόμβα, μέλι που
χύνεται, μπάλα που χοροπηδάει, φωτιά, βαμβάκι κλπ.

Συγκέντρωσης. Παραδείγματα: Κλείνω μάτια και ακούω την καρδιά μου ή άλλους
ήχους που έρχονται έξω από την τάξη. Κυκλοφορεί ένα σήμα από χέρι σε χέρι, ενώ
τα μάτια μας είναι κλειστά. Ο εμψυχωτής καθοδηγεί μία φανταστική βόλτα στο
δάσος ενώ τα παιδιά έχουν τα μάτια τους κλειστά- τέτοιου είδους ασκήσεις μπορούν
να οδηγήσουν στους πρώτους ελεύθερους αυτοσχεδιασμούς.

Αναπνοής. Στόχος τους είναι να κατανοήσουν οι μαθητές τα τρία στάδια της

αναπνοής (εισπνοή, συγκράτηση, εκπνοή) και να μπορούν να την ελέγχουν σε
καταστάσεις έντασης, χαλάρωσης, συγκέντρωσης, κλπ. Παραδείγματα: Στην κοιλιά
μου έχω ένα μεγάλο μπαλόνι. Εισπνέω και φουσκώνει, μετά το δένω και κρατάω την
αναπνοή μου και μετά αφήνω τον αέρα να φύγει σιγάαααα σιγά κάνοντας ένα μικρό
σσσσσσ. Εισπνέω και τεντώνω τα χέρια μου προς το ταβάνι όσο πιο πολύ μπορώ και
μετά εκπνέω και χαλαρώνω σκύβοντας μέχρι τα χέρια μου να φτάσουν κοντά στο
πάτωμα. Προσοχή σε τέτοιου είδους κινήσεις να επιστρέφουμε πάντα αργά για να μη
ζαλιστούμε..
Εκτός από τις κατευθυνόμενες ασκήσεις αναπνοής, ο εκπαιδευτικός μπορεί να
περιγράφει φανταστικές εικόνες στους μαθητές και να τους προτρέπει να
χρησιμοποιήσουν ανάλογα την αναπνοή τους (π.χ. ανεβαίνουμε μια βουνοπλαγιά,
τρέχουμε να προλάβουμε το λεωφορείο, ετοιμαζόμαστε να κάνουμε βουτιά,
ξεφεύγουμε από έναν κίνδυνο, μυρίζουμε ένα κέηκ, γελάμε, βρισκόμαστε ξαφνικά σε
ένα καθαρό και δροσερό περιβάλλον, κλπ.).

Εμπιστοσύνης (Καθοδηγώ το συμμαθητή μου που έχει δεμένα τα μάτια ανάμεσα σε

ακίνδυνα εμπόδια που έχουμε σκορπίσει στην τάξη, π.χ. μαξιλάρια)

Μνήμης / Παρατηρητικότητας (Παίρνω μία βαλίτσα και βάζω μέσα ένα... - ο

τελευταίος λέει τι έχουν βάλει όλοι οι υπόλοιποι. Φέρνω στην τάξη αντικείμενα,
αφήνω τα παιδιά να τα δουν. Τα κρύβω και ρωτάω "τί ήταν". Δένουν ένα ένα παιδί τα
μάτια και προσπαθούν να αναγνωρίσουν τους συμμαθητές τους μόνο με την αφή
ή/και ακούγοντας τη φωνή τους).

Φαντασίας (Φτιάχνω ποιήματα με ρίμα από τυχαίες λέξεις ή εικόνες. Περιγράφω ένα
φανταστικό ον με ένα πολύ περίεργο όνομα ή μιμούμαι πώς στέκεται. Αλλάζω το
τέλος μίας ιστορίας. Διαβάζω ένα παραμύθι που έχει μόνο εικόνες)

Αισθητηριακές (Χαϊδεύω αντικείμενα που είναι μέσα σε σακούλα και προσπαθώ να

βρω τί είναι. Φαντάζομαι ότι πιάνω κάτι, μυρίζω κάτι, βλέπω κάτι και αντιδρώ σ'
αυτό). Σύνθεση ασκήσεων για τις αισθήσεις με αυτοσχεδιασμούς.

Κινητικές / Προσανατολισμού στο χώρο (Κινούμαι στον χώρο και όταν χτυπήσει
το τύμπανο πιάνω όσο περισσότερο ή/και λιγότερο χώρο μπορώ. Το σώμα μου
γίνεται ελατήριο κλπ. Τα χέρια μου γίνονται κάτι /κρατάνε κάτι/κάνουν κάτι/νιώθουν.
Τα πόδια μου περπατάνε σαν να.. Το πρόσωπό μου εκφράζεται, μιλάει, μιμείται κάτι.
Μένω ακίνητος με το σήμα της μουσικής σε διάφορες στάσεις και οι άλλοι
μαντεύουν τί θα μπορούσα να είμαι)

Φωνητικές. Με τις φωνητικές ασκήσεις επιδιώκεται οι μαθητές να ενεργοποιήσουν

τις φωνητικές τους χορδές, να ασκηθούν στην παραγωγή ήχων, φθόγγων και λέξεων,
να παίξουν με τα χαρακτηριστικά της φωνής τους (τονικότητα, ένταση, χρώμα, χροιά,
κλπ.), να ακούσουν τους ήχους που παράγουν και να τους συνδέσουν με την κίνηση
του σώματός τους. Οι ασκήσεις αυτής της κατηγορίας μπορούν εύκολα να γίνουν από
παιδιά κάθε ηλικίας.
Ασκήσεις που συμβάλλουν στην ενεργοποίηση και καλλιέργεια των φωνητικών
δυνατοτήτων των μαθητών είναι οι μιμήσεις φυσικών ή τεχνητών ήχων (π.χ. αέρας,
πόρτα που τρίζει, αυτοκίνητο που τρέχει, κλπ.), καθώς και φωνές ζώων (ιδιαίτερα για
τις μικρότερες ηλικίες μαθητών). Σε επίπεδο λέξεων και ομιλίας, μπορούν να παίξουν
με το ύφος και το χρωματισμό της φωνής λέγοντας τις ίδιες λέξεις με ποικίλους
τρόπους (π.χ. το όνομά τους), να χρησιμοποιούν φανταστικό λεξιλόγιο σε διάφορους
ρυθμούς ή να προσπαθούν να μιμηθούν πρόσωπα με χαρακτηριστική φωνή (π.χ.
ήρωες του Θεάτρου Σκιών).

Συνεργασίας (Οδηγάω στην τάξη ένα συμμαθητή μου με δεμένα μάτια. Περπατάμε
και οι δύο με δεμένα μάτια πιασμένοι από το χέρι. Φτιάχνουμε ένα ομαδικό άγαλμα
που ζωντανεύει. Τα παιδιά παίζουν τον καθρέφτη ή γίνονται αντίθετα).

Ασκήσεις παντομίμας (Στεκόμαστε απέναντι από τα παιδιά και κάνουν ό,τι κάνουμε.
Βλέπουμε εικόνες ή βίντεο από κλόουν και μιμούμαστε. Ανοίγουμε ένα φανταστικό
δώρο και προσπαθούμε να δείξουμε στους άλλους τί είναι και πόσο μας αρέσει.
Φοράμε ένα καπέλο και γινόμαστε κάποιος άλλος. Καθόμαστε σε μια καρέκλα και
γινόμαστε κάποιος άλλος. Γινόμαστε επιβάτες σε λεωφορείο. Μπαίνουμε ένας ένας
σε ένα ασανσέρ). Στην αρχή τα θέματα εμπλέκουν τα παιδιά ένα ένα και μετά σε
ζευγάρια, τριάδες κλπ. όπως η ιστορία που δοκιμάσαμε με τη μπανάνα. Όταν δούμε
ότι η ομάδα είναι έτοιμη και δε χάνει τον ειρμό η ιστορία βάζουμε περισσότερους.
Πολύ ωραία είναι η άσκηση με τον φωτογράφο που ζητάει από ομάδες παιδιών να
πάρουν αυθόρμητα παγωμένες πόζες για να τα βγάλει φωτογραφία. Η άσκηση αυτή
είναι πολύ χρήσιμη και όταν ξεκινάμε να δουλεύουμε ιστορίες με στόχο να
ζωντανέψουν, καθώς μας βοηθάει να βρούμε τις πιο κρίσιμες στιγμές της αφήγησης.

Ασκήσεις αφήγησης. Ξαναφτιάχνουμε μία γνωστή ιστορία λέγοντας από μία

πρόταση ο καθένας ενώ είμαστε σε κύκλο βάζοντας δικά μας στοιχεία,
επιβραδύνοντας τη δράση και εισάγοντας λεπτομέρειες σχετικά με το περιβάλλον, τα
ρούχα ή το φέρσιμο των ηρώων καθώς και άγνωστα επεισόδια. Ο παιδαγωγός
βοηθάει εισάγοντας απρόοπτα στην ιστορία ή κάνοντας ερωτήσεις.

Αυτοσχεδιασμοί. Αυτοσχεδιασμοί μπορούν να προκύψουν από οτιδήποτε. Από ένα

γεγονός που συνέβη στην τάξη ή διηγήθηκε ένα παιδί την ώρα της συζήτησης. Από
μία ιστορία που αφηγείται η παιδαγωγός ή εικόνες που δείχνει σε τυχαία σειρά στα
παιδιά ενθαρρύνοντάς τα να τις εξελίξουν σε ιστορίες. Από μία σειρά ήχων της φύσης
ή της ζωής στην πόλη που φέρνει ηχογραφημένους. Σημασία έχει η παιδαγωγός να
έχει κατακτήσει την ικανότητα να ελέγχει τον τόνο, την ένταση και τον ρυθμό της
φωνής της έτσι ώστε να εμπνέει τα παιδιά χωρίς να είναι υπερβολικά πιεστική όταν
καθοδηγεί τον αυτοσχεδιασμό και όταν είναι κατάλληλη η στιγμή να αποσύρεται
αφήνοντας την ομάδα να προχωρήσει όπως το επιθυμεί (ελεύθερος αυτοσχεδιασμός).
Παραδείγματα: (1) Κατευθυνόμενος αυτοσχεδιασμός. Η παιδαγωγός περιγράφει με
λεπτομέρειες το πρωινό ξύπνημα των παιδιών και τη διαδρομή τους μέχρι το σχολείο
και τα παιδιά κάνουν ό,τι λέει. (2) Ελεύθερος αυτοσχεδιασμός. Η παιδαγωγός δίνει
μόνο μία γενική οδηγία ή συνθήκη και αφήνει τα παιδιά να κάνουν ό,τι φαντάζονται:
Είμαστε αγάλματα μουσείου που ζωντανεύουν. (3) Δραματοποιημένη αφήγηση. Η
παιδαγωγός αφηγείται ένα γνωστό παραμύθι και κάποια στιγμή αρχίζει να
επιβραδύνει την αφήγηση βάζοντας τα παιδιά να αυτοσχεδιάσουν τη διαδρομή του
ήρωα μέσα στο μουσείο.

Δραματοποίηση. Πρόκειται για την πιο σύνθετη από όλες τις δραστηριότητες. Τα
παιδιά καλούνται να ζωντανέψουν ένα κείμενο οποιουδήποτε είδους που τους αρέσει
(π.χ. ποίημα, παραμύθι ή ακόμα και ένα κείμενο που έφτιαξαν μόνα τους με αφορμή
μία περίεργη φωτογραφία). Εδώ συνεργάζονται όλα όσα τα παιδιά έχουν μάθει στη
διάρκεια του μαθήματος (η έκφραση μέσα από το σώμα και τη φωνή, η χρήση της
παντομίμας στο χτίσιμο ενός ρόλου, οι ήχοι που μπορεί να παράγει η ομάδα των
παιδιών δημιουργώντας ατμόσφαιρες, όπως π.χ. το σούσουρο σε ένα παζάρι ή τη
βροχή κλπ.). Πολύ σημαντική επίσης είναι η προεργασία που θα κάνουμε στην τάξη
ώστε τα παιδιά να κατανοήσουν τη δομή της ιστορίας που έχει επιλεγεί, να τη
χωρίσουν σε σκηνές και σημαντικές εικόνες και να στήσουν στα πλαίσια αυτά τις
δικές τους εκδοχές. Μην ξεχνάτε ποτέ ότι το κείμενο είναι αφορμή για να ξεδιπλωθεί
η φαντασία των παιδιών και δεν υπάρχει λόγος να λειτουργεί περιοριστικά. Όπως
έχουμε δει στην τάξη πολλές φορές αρκεί μία γενική ιδέα για την εξέλιξη της πλοκής
για να δώσει την αφορμή σε έναν πλούσιο αυτοσχεδιασμό με κίνηση, λόγο και κάθε
είδους απρόοπτα να εξελιχθεί.
 Παράδειγμα του εισαγωγικού μέρους ενός μαθήματος

Αναπνέουμε.
Μετράω πέντε χρόνους και όλοι μαζί φουσκώνουμε όσο πιο πολύ μπορούμε ώστε να
γεμίσουμε αέρα (σκεφτόμαστε την κοιλιά μας σα μπαλόνι). Μόλις γεμίσει την
κρατάμε, όπως δένουμε το μπαλόνι και μένουμε για μερικά δευτερόλεπτα. Δεν
κουνιόμαστε. Τώρα κάποιος αφήνει τον κόμπο πολύ σιγά (με τις κινήσεις μου) και τα
μπαλόνια αφήνουν τον αέρα να φύγει κάνοντας σσσσς. (Να κρατάνε τον έλεγχο είναι
ο στόχος- όχι να αδειάσουν αμέσως). Στο τέλος την αφήνουν μέχρι να αδειάσει
εντελώς. Ποιος αδειάζει τελευταίος;

Κάνουν ξανά το ίδιο αλλά αυτή τη φορά κάνουν ότι ξεφουσκώνουν με όλο τους το
σώμα. Φτάνουν να αιωρούνται τα χέρια και το κεφάλι.. Μετά σηκώνονται πολύ αργά
σαν να τους τραβάνε από πάνω σπόνδυλο σπόνδυλο κινούνται σα μαριονέτες στον
χώρο.

Μαζεύονται στο κέντρο και κάνουν όλοι μαζί ότι φουσκώνουν σαν ένα τεράστιο
μπαλόνι και ξεφουσκώνουν. Κάνουμε όλοι μαζί ότι ανεβαίνουμε ένα πολύυυ μεγάλο
βουνό, τρέχουμε να προλάβουμε το λεωφορείο, ετοιμαζόμαστε να κάνουμε βουτιά,
βρισκόμαστε ξαφνικά σε ένα καθαρό και δροσερό περιβάλλον, κοιμόμαστε, γελάμε
δυνατά, μας ξαφνιάζει κάτι. Παίρνουμε βαθιά ανάσα και φυσάμε τα κεριά μιας
τεράστιας τούρτας, κάνουμε ότι είμαστε τρένο που επιταχύνει, άνεμος που φυσάει
μέσα από χαραμάδες, λαχανιασμένος σκύλος κλπ.
Αρχίζουμε όλοι μαζί να ψιθυρίζουμε και όσο σηκώνω το χέρι η ένταση δυναμώνει
και ξαναπέφτει..

Ζεσταίνουμε τη φωνή μας.

Κάνουμε ότι μασάμε πάρα μα πάρα πολλές τσίχλες. Η γλώσσα μας πάει παντού μέσα
στο στόμα. Προσπαθούμε να κάνουμε τη μεγαλύτερη τσιχλόφουσκα απ’ όλους. Τη
σκάμε και ξαναπροσπαθούμε.
Χασμουριόμαστε όσο περισσότερο μπορούμε. Πρώτα χωρίς ήχο και μετά με ήχο.
Βάζουμε στο πρόσωπό μας μία ουδέτερη μάσκα και μετά με το παράγγελμά μου
είμαστε θυμωμένοι, πάρα πολύ χαρούμενοι, τρομαγμένοι, τρώμε κάτι τέλειο,
φωνάζουμε δυνατά, δαγκώνουμε κάτι σκληρό, απορούμε..
Βάζουμε το χέρι μας και στραβώνουμε το πρόσωπό μας σα να είναι από πλαστελίνη.
Το πάμε όλο πάνω, κάτω, δεξιά, αριστερά. Αφήνουμε το πρόσωπό μας επάνω και
κάνουμε τον Κινέζο που γελάει, έναν εξωγήινο που μιλάει με πολύυυυ λεπτή φωνή,
ένα ποντικάκι που τσιρίζει γιατί το κυνηγάει μία γάτα. Αφήνουμε το πρόσωπό μας
κάτω και κάνουμε έναν πολύ χοντρό κύριο που γελάει δυνατά, πώς γαυγίζει ένας
τεράστιος σκύλος, πώς θυμώνει ένας δράκος που μπήκαν απρόσκλητα τα παιδιά στην
αυλή του.
Μετράμε όλοι μαζί από το 1 μέχρι το 10 δυνατά. Μετά αυξομειώνουμε (1 = πολύ
χαμηλά, 10 = πολύ δυνατά και αντίστροφα).
Εισπνέουμε όλοι μαζί και μετά κάνουμε ένα συνεχόμενο «μ» με κλειστό το στόμα και
μέτρια ένταση. Αν νιώσουμε ότι μας γαργαλάει είναι καλό. Κάνουμε το ίδιο
φωνάζοντας τόσο που να τρυπήσουμε με τη φωνή μας το ταβάνι, η φωνή μας είναι
μία ρουκέτα που έρχεται από πολύ μακριά και πέφτει δίπλα μας, η φωνή μας είναι
ένα τεράστιο βαρίδι που μας τραβάει κάτω.

Περπατάμε στο χώρο. Αρχή αυτοσχεδιασμού.

Περπατάμε σε κύκλο με το ρυθμό που δίνω, εναλλάσσοντας αργά και γρήγορα. Αφού
το κάνουν, με ένα δυνατό χτύπο τους λέω να αλλάζουν κατεύθυνση χωρίς να
πέφτουμε ο ένας πάνω στον άλλο ή να χαλάμε το ρυθμό. Ένα συγκεκριμένο σημείο
του σώματος μας τραβάει- η μύτη μας π.χ. Ακολουθάμε πάντα το ρυθμό αλλά τώρα
τους λέω ότι τα παπούτσια μας αλλάζουν και γίνονται πατίνια, βατραχοπέδιλα,
παντόφλες, παπούτσια μπαλαρίνας, αθλητικά. Ή το πάτωμα γλιστράει, μας ρουφάει
μια μεγάλη τρύπα, καίει, κολλάει, είναι μαλακό κ.ο.κ

Κινούμαστε με τη μουσική. Μόλις η μουσική σταματάει προτείνω ένα ή δύο σημεία

στήριξης- π.χ δεξί χέρι, αριστερό πόδι. Προσπαθείτε όλοι να ισορροπήσετε
χρησιμοποιώντας μόνο αυτά. Οι κολλημένοι ξεκολλάνε και λένε την ιστορία τους.

Παίζουμε παντομίμα με αφορμή ένα αντικείμενο

Βάζουμε στο κέντρο της τάξης μια καρέκλα. Το κάθε παιδί κάθεται στην καρέκλα με
κάποιο συγκεκριμένο τρόπο και η υπόλοιπη τάξη καλείται να αναγνωρίσει πού
κάθεται το παιδί. Εξηγούμε ότι ανάλογα με τον τρόπο που κάθε φορά καθόμαστε,
φανερώνουμε και το χώρο στον οποίο βρισκόμαστε (πχ πολυθρόνα, θρόνος
ξαπλώστρα, κάθισμα αυτοκινήτου κτλ).
Για τις σημειώσεις έχουν ληφθεί υπόψη πέραν του οδηγού ειδικότητας μια σειρά
εγχειριδίων για εκπαιδευτικούς όπως ο «Οδηγός Νηπιαγωγού. Δημιουργικά
περιβάλλοντα μάθησης» του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, συγγράμματα
θεατροπαιδαγωγών όπως η Άλκηστις και ο Λ. Κουρετζής που θεωρούνται κλασικά
στο χώρο. Ωστόσο όταν ασκηθείτε στις βασικές αρχές θα είναι εύκολο να βρείτε
ενδιαφέρον υλικό μέσα από διαδικτυακές αναζητήσεις.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

Άλκηστις, Το αυτοσχέδιο θέατρο στο σχολείο, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1984

Άλκηστις, Το βιβλίο της δραματοποίησης, Ελληνικά γράμματα, 1998

Α. Παπαθανασίου- Ο. Μπασκλαβάνη, Θεατροπαιχνίδια, Κέδρος, 2001

Γιώργος Γιάνναρης, Θεατρική αγωγή και παιχνίδι, Γρηγόρης, Αθήνα, 1995

Λάκης Κουρετζής, Το θεατρικό παιχνίδι, Καστανιώτης, 1991

G. FAURE-S. LASCAR, Το Θεατρικό παιχνίδι, Gutenberg, 2001