ვექტორები

→
𝐴𝐵 მიმართულ მონაკვეთს ეწოდება 𝐴𝐵 ვექტორი. 𝐴 ვექტორის საწყისი, ხოლო 𝐵 მისი
ბოლო წერტილია.
ვექტორების შეკრება:
→ → → → →
𝑎 და 𝑏 ვექტორების ჯამი ეწოდება 𝑎 + 𝑏 ვექტორს, რომლია საწყისი წერტილია 𝑎 ვექტორის
→
საწყისი წერტილი და ბოლო წერტილია 𝑏 ვექტორის ბოლო წერტილი („სამკუთხედის წესი“).
→ →
საერთო 𝑂 წერტილიდან გამოსული 𝑎 და 𝑏 ვექტორების ჯამი ამ ვექტორებზე აგებული
პარალელოგრამის 𝑂 წვეროდან გამოსული დიაგონალის შესაბამისი ვექტორის ტოლია
(„პარალელოგრამის წესი“).
ვექტორის ნამრავლი რიცხვზე:
→ → → →
𝜆 რიცხვის ნამრავლი 𝑎 ვექტორზე არის |𝜆| ⋅ |𝑎| სიგრძის 𝜆𝑎 ვექტორი, რომელიც 𝑎
ვექტორის: თანამიმართულია, თუ 𝜆 > 0 და აქვს მისი საპირისპირო მიმართულება, თუ 𝜆 <
0.
→ → → → → →
𝜆1 ⋅ 𝑎1 + 𝜆2 ⋅ 𝑎2 +   ⋯ + 𝜆𝑛 ⋅ 𝑎𝑛 ვექტორს, სადაც 𝜆1 , 𝜆2 , ⋯ , 𝜆𝑛 რიცხვებია, 𝑎1 , 𝑎2 , ⋯ , 𝑎𝑛 ვექტორთა
წრფივი კომბინაცია ეწოდება.
→
𝑎 ვექტორის გეგმილი (პროექცია) 𝑙 ღერძზე ეწოდება რიცხვს. ამასთან,
→
, სადაც 𝜙 არის 𝑎 ვექტორის 𝑙 წრფესთან შედგენილი კუთხე.
→ →
𝑎 და 𝑏 ვექტორებს ეწოდებათ კოლინეარული თუ ისინი მდებარეობენ პარალელურ
წრფეებზე.
→ →
კოლინეარულობის პირობა: 𝑎 და 𝑏 ვექტორები კოლინეარულია მაშინ, და მხოლოდ მაშინ,
→ →
როცა არსებობს 𝜆 რიცხვი, რომ: 𝑎 = 𝜆 ⋅ 𝑏 .
→ → →
𝑎 , 𝑏 და 𝑐 ვექტორებს ეწოდებათ კომპლანარული, თუ ისინი პარალელურ სიბრტყეებზე
მდებარეობენ.
→ → →
კომპლანარულობის პირობა: 𝑎 , 𝑏 და 𝑐 ვექტორების კომპლანარულობისათვის
→ →
აუცილებელია და საკმარისი, მოიძებნებოდეს 𝜆 და 𝜇 ისეთი რიცხვები, რომ: 𝑐 = 𝜆 ⋅ 𝑎 + 𝜇 ⋅
→
𝑏.
→ → → →
𝑎 და 𝑏 ვექტორების 𝑎 ⋅ 𝑏 სკალარული ნამრავლი:
→ → → →
𝑎 ⋅ 𝑏 = |𝑎| ⋅ |𝑏| ⋅ 𝑐𝑜𝑠 𝜙,
→ → →
სადაც 𝜙 ვექტორებს შორის კუთხეა. ცხადია, რომ |𝑎| = √𝑎 ⋅ 𝑎 .
→ →
𝑎 ვექტორის ვექტორული ნამრავლი 𝑏 ვექტორზე ეწოდება ისეთ 𝑐⃗ ვექტორს,
რომელიც განსაზღვრულია შემდეგი 3 პირობით.
ა) |𝑐⃗| = |𝑎⃗||𝑏⃗⃗| 𝑠𝑖𝑛( 𝑎⃗;̂ 𝑏⃗⃗)
ბ) 𝑐⃗ ვექტორი მართობულია 𝑎⃗ და 𝑏⃗⃗ ვექტორების
გ) 𝑐⃗ ვექტორის მიმართულება ისეთია რომ 𝑎⃗, 𝑏⃗⃗, 𝑐⃗ ქმნის მარცხენა სისტემას.
ორი ვექტორის ვექტორული ნამრავლის სიგრძე რიცხვობრივად უდრის ამ
ვექტორებზე აგებული პარალელოგრამის ფართობს.

𝑎⃗ 𝑏⃗⃗და 𝑐⃗ ვექტორების შერეული ნამრავლი ეწოდება 𝑎⃗ და 𝑏⃗⃗ ვექტორების

ვექტორულ ნამრავლს გამრავლებულს სკალარულად 𝑐⃗ ვექტორზე. ის აღინიშნება
(𝑎⃗, 𝑏⃗⃗, 𝑐⃗) -ით. (𝑎⃗, 𝑏⃗⃗, 𝑐⃗) =((𝑎⃗  𝑏⃗⃗) • 𝑐⃗) =|(𝑎⃗  𝑏⃗⃗)| |𝑐⃗| cos𝜙 ,
სადაც 𝜙 არის (𝑎⃗  𝑏⃗⃗) და 𝑐⃗ ვექტორებს შორის კუთხე.

ვექტორების შერეული ნამრავლის მოდული უდრის ამ ვექტორებზე აგებული

პარალელეპიპედის მოცულობას
→
სივრცის ნებისმიერი 𝑑 ვექტორისათვის არსებობს ერთადერთი გამოსახვა:
→
𝑑 = 𝑥 ⋅ 𝑖 + 𝑦 ⋅ 𝑗 + 𝑧 ⋅ 𝑘.
სადაც 𝑥, 𝑦, 𝑧 ნამდვილი რიცხვებია (დეკარტული კოორდინატები), ხოლო 𝑖, 𝑗, 𝑘 -
→
საკოორდინატო ორტები. ეს ფაქტი ჩაიწერება სახით: 𝑑 = (𝑥, 𝑦, 𝑧).
→ →
𝑑1 = (𝑥1 , 𝑦1 , 𝑧1 ) და 𝑑2 = (𝑥2 , 𝑦2 , 𝑧2 ) ვექტორებისთვის გვაქვს:
→ →
ჯამი: 𝑑1 + 𝑑2 = (𝑥1 + 𝑥2 , 𝑦1 + 𝑦2 , 𝑧1 + 𝑧2 )
→
რიცხვზე გამრავლება: 𝜆 ⋅ 𝑑1 = (𝜆𝑥1 , 𝜆𝑦1 , 𝜆𝑧1 )
→ →
სკალარული ნამრავლი: 𝑑1 ⋅ 𝑑2 = 𝑥1 ⋅ 𝑥2 + 𝑦1 ⋅ 𝑦2 + 𝑧1 ⋅ 𝑧2
𝒙𝟏 ⋅𝒙𝟐 +𝒚𝟏 ⋅𝒚𝟐 +𝒛𝟏 ⋅𝒛𝟐
კუთხე: 𝒄𝒐𝒔 𝝓 = 𝟐 𝟐 𝟐 𝟐 𝟐 𝟐
√𝒙𝟏 +𝒚𝟏 +𝒛𝟏 ⋅√𝒙𝟐 +𝒚𝟐 +𝒛𝟐
ვექტორთა მართობულობის პირობა:
𝑥1 ⋅ 𝑥2 + 𝑦1 ⋅ 𝑦2 + 𝑧1 ⋅ 𝑧2 = 0.
→
თუ 𝐴(𝑥1 , 𝑦1 ) და 𝐵(𝑥2 , 𝑦2 ), მაშინ 𝐴𝐵 = (𝑥2 − 𝑥1 , 𝑦2 − 𝑦1 ).
→ → →
𝑖
→ → 𝑗 𝑘
ვექტორული ნამრავლი: (𝑑1 × 𝑑2 ) = |𝑥1 𝑦1 𝑧1 |,
𝑥2 𝑦2 𝑧2

→
𝑥1 → →
𝑦1 𝑧1
𝑥
შერეული ნამრავლი: (𝑑1 , 𝑑2 , 𝑑3 )= | 2 𝑦2 𝑧2 |.
𝑥3 𝑦3 𝑧3
სავარჯიშო ამოცანები.
→ → → → → → →
1. მოცემული 𝑎 და 𝑏 ვექტორების მიხედვით ააგეთ: ა) 2𝑎 ; ბ) 2𝑎 − 𝑏 ; გ) −3𝑎 + 𝑏 ; დ)
→ →
−4𝑎 + 3𝑏
→ → → → → → → →
2. OACB პარალელოგრამში 𝑂𝐴 = 𝑎 და 𝑂𝐵 = 𝑏 . იპოვეთ 𝑀𝑂, 𝑀𝐴, 𝑀𝐵 და 𝑀𝐶 ვექტორები,
თუ 𝑀 პარალელოგრამის დიაგონალების გადაკვეთის წერტილია.
→ → → → → → →
3. 𝐴𝐵𝐶𝐷 ტეტრაედრში 𝐴𝐵 = 𝑏 , 𝐴𝐶 = 𝑐 და 𝐴𝐷 = 𝑑 , იპოვეთ 𝐵𝐶𝐷 წახნაგის 𝐷𝑀 მედიანა
ამოხსნა:
 → 1
𝐴𝑀 = (𝑏⃗⃗ + 𝑐⃗)
2
→ → → 1
𝐷𝑀 = 𝐴𝑀 − 𝐴𝐷 = (𝑏⃗⃗ + 𝑐⃗) − 𝑑⃗
2
→ → →
4. მოცემულია 𝐴𝐵𝐶𝐷 ტეტრაედრი. იპოვეთ ვექტორი 𝐴𝐵 + 𝐵𝐷 + 𝐷𝐶 .
→ → →
5. 𝑎 = 𝐴𝐵 ვექტორის ბოლოებია 𝐴(4,3, −3) და 𝐵(−2,1,5) წერტილები. იპოვეთ 𝑎 ვექტორის
შუა წერტილის კოორდინატები
→ →
6. იპოვეთ 𝑎 = 3𝑖 − 4𝑗 + 2𝑘 და 𝑏 = 2𝑖 − 3𝑗 + 5𝑘 ვექტორების ჯამი და სხვაობა
→ →
7. იპოვეთ 𝑚 = (3,  2, −2) ვექტორის გეგმილი: ა) საკოორდინატო ღერძებზე; ბ) 𝑛 =
(1, −3,2) ვექტორზე
ამოხსნა:
→ →
→ → → (𝑚, 𝑛 ) −7 7
გეგ.→𝑛 𝑚 = |𝑚| 𝑐𝑜𝑠𝜑 = |𝑚| → → = = −√ .
|𝑚| |𝑛 | √14 2

→
8. იპოვეთ 𝑎 = (12, −4, 𝑥) ვექტორის უცნობი კოორდინატი, თუ მისი სიგრძეა 13
→ → → →
9. იპოვეთ ვექტორთა სკალარული ნამრავლი: ა)𝑢 = (1,0,0), 𝑣 = (0,1,0); ბ) 𝑢 = (3, −8,2), 𝑣 =
(1, −2,3)
→ →
10. იპოვეთ კუთხე 𝑎 = (3, −2,1) და 𝑏 = (1, 1, −1) ვექტორებს შორის
→ )
→ →
11. იპოვეთ ვექტორის სიგრძე: ა) 𝑎 = (1, −3,5); ბ) 𝑏 = (3,4,0); გ) 𝑐 = (12,0,5)
→ → → → → → → → →
12. იპოვეთ 𝑝 = 3𝑎 + 𝑏 − 2𝑐 და 𝑞 = 𝑎 − 4𝑏 − 5𝑐 ვექტორების სკალარული ნამრავლი, თუ 𝑎 ,
→ →
𝑏 და 𝑐 ერთეულოვანი, წყვილ-წყვილად პერპენდიკულარული ვექტორებია
ამოხსნა:

→ → → → → → → →
(𝑝 , 𝑞 ) = (3𝑎 + 𝑏 − 2𝑐 , 𝑎 − 4𝑏 − 5𝑐 ) = 3 − 4 + 10 = 9
13. დაადგინეთ 𝐴𝐵𝐶 სამკუთხედის კუთხეები, თუ მისი წვეროებია: 𝐴(1, −2,3), 𝐵(2, −2,1) და
𝐶(0, −1,3)
→ →
14. მოცემული 𝑎 = (2, −1,4) და 𝑏 = (−2, −1,2) ვექტორებისთვის იპოვეთ: ა) სკალარული
→ → →
ნამრავლი; ბ) კუთხე მათ შორის; გ) 𝑎 ვექტორის გეგმილი 𝑏 -ზე; დ) 𝑏 ვექტორის გეგმილი
→
𝑎 ვექტორზე
15. იპოვეთ 𝐴(1,2, −1), 𝐵(3,2,0) და 𝐶(0,1, −1) წერტილებზე გავლებული სიბრტყის
→
მართობული რაიმე 𝑛 ვექტორის კოორდინატები
ამოხსნა:
→ → →
→ → → 𝑖 𝑗 𝑘 → → →
𝑛 = (𝐴𝐵 × 𝐴𝐶 ) = | 2 0 1| = 𝑖 − 𝑗 − 2 𝑘
−1 −1 0

16. იპოვეთ 𝐴(−1,0,2), 𝐵(3, −1,0) და 𝐶(2,1,1) წვეროების მქონე სამკუთხედის ფართობი
ამოხსნა:
 → → →
1 → → 1 𝑖 𝑗 𝑘 1 → → → 1 1
𝑆 = |(𝐴𝐵 × 𝐴𝐶 )| = || 4 −1 −2|| = |3 𝑖 − 2 𝑗 + 7 𝑘 | = √9 + 4 + 49 = √62
2 2 2 2 2
3 1 −1
→ →
17. იპოვეთ კუთხე 𝑎 = 2𝑖 − 𝑗 + 3𝑘 და 𝑏 = 𝑖 − 2𝑗 − 𝑘 ვექტორებზე აგებული პარალელოგრამის
დიაგონალებს შორის
ამოხსნა;
→ → → → → → → → → → 3−3+8
დიაგონალებია: 𝑎 + 𝑏 = 3 𝑖 − 3 𝑗 + 2 𝑘 , 𝑎 − 𝑏 = 𝑖 + 𝑗 + 4 𝑘 , 𝑐𝑜𝑠𝜑 = 9+9+4 1+1+16 =
√ √
8 4
=
√22√18 3√11
18. იპოვეთ პარალელოგრამის დიაგონალების სიგრძეები და კუთხე დიაგონალებს შორის, თუ
→ → → → → → → →
ის 𝑎 = 𝑚 − 2𝑛 და 𝑏 = 2𝑚 + 𝑛 ვექტორებზეა აგებული, ხოლო 𝑚 და 𝑛 ერთეულოვანი
ვექტორებია, რომელთა შორის კუთხეა 60∘
→ → → → → → → →
ამოხსნა: დიაგონალებია: 𝑎 + 𝑏 = 3𝑚 − 𝑛 , 𝑎 − 𝑏 = −𝑚 − 3𝑛 .
→ → → → → → → →
|𝑎 + 𝑏 | = |3𝑚 − 𝑛 | = √((3𝑚 − 𝑛 ) ∙ (3𝑚 − 𝑛 )) = √9 − 6𝑐𝑜𝑠60∘ + 1 = √10 − 3 = √7,

→ → → → → → → →
|𝑎 − 𝑏 | = |−𝑚 − 3𝑛 | = √((−𝑚 − 3𝑛 ) ∙ (−𝑚 − 3𝑛 )) = √1 + 6𝑐𝑜𝑠60∘ + 9 = √10 + 3 = √13

→ → → → → → → → → →
((3𝑚 − 𝑛 ) ∙ (−𝑚 − 3𝑛 )) −3 (𝑚 ∙ 𝑚) − 8 (𝑚 ∙ 𝑛 ) + 3 (𝑛 ∙ 𝑛 )
𝑐𝑜𝑠𝜑 = → → → → =
|3𝑚 − 𝑛 | | − 𝑚 − 3𝑛 | √7√13

−3 − 8𝑐𝑜𝑠60∘ + 3 −4 4
= = =− .
√7√13 √7√13 √91
→ → → → → →
19. იპოვეთ 𝑎 = 𝑚 + 2𝑛 და 𝑏 = 2𝑚 + 𝑛 ვექტორებზე აგებული პარალელოგრამის ფართობი,
→ →
თუ 𝑚 და 𝑛 ერთეულოვანი ვექტორებია და მათ შორის კუთხეა 60∘ .
→ → → → → → → → → → 3
ამოხსნა: 𝑆 = |(𝑎 × 𝑏 )| = |2 (𝑚 × 𝑚) − 3 (𝑚 × 𝑛 ) + 2 (𝑛 × 𝑛 )| = |3 (𝑚 × 𝑛 )| = 3𝑠𝑖𝑛60∘ = √3
2

20. გამოარკვიეთ, არიან თუ არა ვექტორები კომპლანარულები:

→ → → → → →
ა) 𝑎 = 𝑖 + 𝑗 + 𝑘, 𝑏 = 𝑖 + 𝑗 − 𝑘, 𝑐 = 𝑖 − 𝑗 + 𝑘; ბ) 𝑎 = 3𝑖 + 5𝑗, 𝑏 = 𝑖 − 𝑗 + 2𝑘, 𝑐 = 5𝑖 + 3𝑗 + 4𝑘
ამოხსნა: კომპლანარულია თუ შერეული ნამრავლი 0-ია.

1 1 1
|1 1 −1| = 1 − 1 − 1 − 1 − 1 − 1 ≠ 0,
1 −1 1
ე.ი.არ არის კომპლანარული.

21. აჩვენეთ, რომ 𝐴(1,0,7), 𝐵(−1, −1,2), 𝐶(2, −2,2), 𝐷(0,1,9) წერტილები ერთ სიბრტყეს
ეკუთვნიან
→ → →
ამოხსნა: ვექტორები 𝐴𝐵 , 𝐴𝐶 და 𝐴𝐷 კომპლანარულია, ანუ მათი შერეული ნამრავლი 0-ია.
 → → →
22. იპოვეთ 𝑎 = 𝑖 − 2𝑗 + 𝑘, 𝑏 = 3𝑖 + 2𝑗 + 𝑘 და 𝑐 =𝑖−𝑘 ვექტორებზე აგებული
პარალელეპიპედის მოცულობა
ამოხსნა:
→ → →
1 −2 1
𝑽 = |(𝑎 , 𝑏, 𝑐 )| = ||32 1 || = |−𝟐 − 𝟐 − 𝟐 − 𝟔| = 𝟏𝟐.
1 0 −1

23. იპოვეთ 𝐴(1,0,1), 𝐵(2, −1,0), 𝐶(3, −1,2) და 𝐷(0, −1,1) წვეროების მქონე ტეტრაედრის
მოცულობა
𝟏 → → →
ამოხსნა: 𝑽 = 𝟔 |(𝐴𝐵, 𝐴𝐶 , 𝐴𝐷)|

24. იპოვეთ 𝑂(−2, −1,2), 𝐴(1,2,1), 𝐵(1, −1,1), 𝐶(1,2,2) წვეროების მქონე პირამიდის 𝐴𝐵𝐶
წახნაგზე დაშვებული სიმაღლის სიგრძე