çEviRi
Çevirenler: Barış Yıldırım - Eren Buğlalılar
Bu çağda oyun yazmanın yeni sanatı
Lope de Vega
"Arte nuevo de hacer comedias en este tiempo" (1609) eserinin ingilizce çevirisi temel almmıştır.
1 Ey asil ruhlar, İspanya'nın güzide kimseleri -yalnız­
• ca Cicero'nun Yunanistan'ı kıskanarak kendi adıyla
ünlü yaptığı Avernus Gölü'nün yakınındaki İtalya meclisleri­
ni değil, aynı zamanda filozofların yüce meclisi olarak görü­
len Platon'un Lyceum'unu da kısa zamanda alt edecek bu
kongre ve ünlü akademide bulunanlar-, sizler için, halkın bu­
günkü zevkine uygun oyun yazma sanatını kaleme almamı
emrettiniz.
2 Bu konu kolay gözüküyor ve sizler gibi pek az ko­
• medya kaleme almış, ama bunların yazımı hakkında
ve tüm bu konularda çok şey bilen kimseler için de kolay o­
lacaktır; çünkü bu görevde beni zorlayan şey, yazdıklarımı
sanattan yoksun olarak yazmış olmamdır.
3 Bunun sebebi kurallardan habersiz olmam değil;
• Tanrıya şükür, dilbilgisinde acemiyken bile, güneşin
Koç burcundan Balık burcuna olan rotasında on kez gittiğini
görünceye kadar konu hakkındaki kitapları gözden geçirmiş­
tim;
4 Bunun sebebi şu ki, kısacası, o zamanlar İspan­
• ya'da, bu komedyaların, dünyada onları ilk icat e­
denlerin yazılmasını gerektiğini düşündüğü gibi olmadığının
farkına vardım; kalabalığın kabalığına onay veren birçok ka­
ba adamın yapığı gibi yazılıyordu bunlar; ve öyle sunuluyor­
du ki, bunları sanatsal bir biçimde yazan kişi, ünden ve mü­
kafattan yoksun olarak ölüyordu; çünkü gelenek, sanat ışığın­
dan yoksun olanlar arasında akıl ve kuvvetten daha çok şey
yapabilir.
5 Bazen pek az kişinin bildiği bir sanata uygun olarak
• yazmış olduğum doğrudur; fakat kalabalığın ve bu
üzücü işi kutsayan kadınların toplandığı boyalı sahnelerle do­
lu bu ucubeliklerin başka bir kaynaktan gelmekte olduğunu
fark eder etmez, ben de tekrar bu aynı barbarca alışkanlığa
dönerim ve ne zaman bir komedya yazmam gerekse kuralla-
ı
40 sahne
Mayıs-Haziran 2006
(Avam Sanat Kooperatifi - Çeviri Grubu)
Çeviride Lope de Vega'nm (1562-1635)
ra üst üste altı kilit vururum, Terentius ve Plautus'u çalış­
mamdan uzaklaştınrım ki bana bağınp çağırmasınlar; doğru­
su, dilsiz kitaplarda bile haykırma alışkanlığı vardır; ve ben
kalabalığın alkışına talip olanların tasarladığı bu sanata uy­
gun olarak yazarım; çünkü komedyaların parasını veren kala­
balık olduğu için, onun damak tadını tatmin etmek üzere ap­
talca konuşmak uygun düşer.
6
Bununla beraber her tür şiir ya da manzum sanatta
• olduğu gibi komedya da belli bir amaca sahiptir ve
bu amaç, daima, insanların eylemlerini taklit etmek ve çağı­
nın geleneklerini resmetmektir. Dahası, her tür şiirsel taklit üç
şeyden oluşur; bunlar söylem, hoş dizeler, armoni yani mü­
ziktir ki bu, şimdiye kadar tragedyaya da özgü bir şey olmuş­
tur; komedya aşağı ve avam kesimlerin eylemlerini ele alma­
sıyla soylu ve büyük meseleleri ele alan tragedyadan ayrılır.
Şimdi, komedyalarımızda bir takım hatalar olup olmadığına
bakalım.
7 Kalabalığın eylemlerini ve işlerini taklit ettiğinden
• dolayı bunlara verilen isim Auto'ydu. Lope de Rue­
da (I) bu ilkelerin İspanya'daki bir örneğiydi ve bugün onun
düzyazı komedyaları basılı olarak görülebilir; bu komedyalar
öyle düşük seviyelidir ki tamircilerin yaptığı işleri ve bir de­
mircinin kızının aşkını anlatırlar; bu yüzden de eski komed­
yaları entremese diye adlandırma alışkanlığı vardır; sanatın
tüm gücüyle direndiği yerde bir aksiyon vardır, o da avam a­
rasındadır; çünkü entremese'lerde asla bir kral göremezsiniz.
Böylece sanatın çok düşük üslubundan dolayı nasıl büyük bir
itibarsızlıkla karşılanır olduğunu ve komedyada cahillere
gösterilmesi gereken kralı belirtmiş olduk.
8 Aristoteles, Poetika'da -bulanık bir biçimde de olsa­
.komedyanın oluşumunu açıklar; Atina ve Megara a­
rasında, bu türü ilk yaratanın hangisi olduğuna dair bir çatış­
ma vardır; Atinalılar Maynetes'in ilk olduğunu iddia ederken
Megara'lılar da Epicarmus'un ilk olduğunu söyler. iEelius
Donatus, türün kökeninin antik kurban tö­
renlerinde olduğunu söyler. Aristofanes'i
ilk komedya yazarı olarak gösterdiği gibi,
Horatius'u izleyerek, T hespis'i de ilk tra­
gedya yazarı olarak gösterir. Homeros,
Odysseus'u komedyayı taklit ederek mey­
dana getirmiştir, ama İlyada ünlü bir traged­
ya örneğidir; ben de bunu taklit ederek Ku­
düs adlı eserime epik dedim ve trajik teri­
mini ekledim; aynı şekilde herkes, Dante A­
lighieri'nin ünlü şiiri Cehennem, Araf, Cen­
net'e genellikle komedya adını verir ve Ma­
netti de yazdığı önsözde bunu kabul eder.
9 Bugün herkes biliyor ki, komedya,
• adeta suç işlediğinden şüpheleni-
len biri gibi, belirli bir süre boyunca susturulmuş, bu yüzden
daha kaba satir oyunları doğmuş, daha büyük bir hızla son
bulmuş ve yerini Yeni Komedya'ya bırakmıştır. Önce korolar
vardı; sonra belli sayıda karakter ortaya çıktı; fakat Terenti­
us'un ustası olan Menandros koroyu tersine, daha saldırgan
tuttu. Terentius kurallara daha bağlıydı, bu yüzden komedya­
nın üslubunu asla tragedyanın yüceliğine yükseltmedi ki çok­
ları Plautus'un bu suçu işlediğini düşünür. Bu açıdan bakıldı­
ğında Terentius daha ihtiyatlıydı.
1 Tragedyanın savı tarih, komedyanınki kurgudur;
O • bu nedenle de [komedya], oyuncular sandaletsiz
ya da sahnesiz oynadıkları için düz-taban olarak adlandırılır­
dı, aşağı düzeyden savlara sahip olduğu söylendi. Palliumlu
komediler, mimler, togalı (2) komediler, fabulae atellanae
şimdi olduğu gibi pek çok çeşidi olan meyhane komedyaları
vardı.
11 Atinalılar, Attikkah zarafetleri le, komedyaların­
�
• da, kusurlu ve kötü geleneklerı olumsuzladılar ve
hem dizeleri yazanlara hem de aksiyonun düzenleyicilerine
ödül verdiler. Bu yüzden Tully, komedyaları "geleneklerin
aynası ve hakikatin canlı bir görüntüsü" olarak adlandırır -
çok yüce bir övgüdür bu, öyle ki bu sözde, komedya tarihle
eş tutulmuştur. Komedyanın bu taca ve bu şöhrete layık olup
olmadığına bakalım!
1 Fakat şimdi sizin tüm bu söylediklerimin kitap­
2 ları tercüme etmekten ve bu karmakarışık mese­
•
leyi resmederek bıkkınlık yaratmaktan başka bir şey olmadı­
ğını söylediğinizi duyar gibiyim. İnanın bana, bu şeylerden
bazılarının size hatırlatılmasının bir nedeni vardır; bildiğiniz
üzere siz, yazılan her şeyin sanatın hiçe sayılarak yazıldığı İs­
panya'daki oyun yazma sanııtını tarif etmemi istediniz; bu 0-
yunların şimdilerde nasıl antik kuralların ve akıl üzerine ku­
rulmuş şeylerin aksi yönde yazıldığını anlatmarnı istemek,
benim sırtımı sanata değil deneyimlerime dayamamı iste­
mektir; çünkü sanat, cahil kalabalığın inkar ettiği hakikati
söyler.
13 O zaman, eğer sanatı arzulu­
• yorsanız, ey üstün insanlar, çok
bilgili Udine'li RobortelIo'yu okumanıZl ri­
ca ederim; onun Aristoteles hakkında söyle­
diklerinde ve özellikle de komedya hakkın­
da yazdıklarında, ayrıca birçok kitaba da­
ğılmış halde aradığınızı bulacaksınız; çün­
kü bugün her şey karışıklık içindedir.
14 Eğer, şimdilerde daha ağır ba­
• san komedyalar hakkındaki
görüşümü almak ve halkın, bu komik cana­
varın aşağılık ejderhasını kendi kurallarıyla
korumasının neden gerekli olduğunu bil­
mek isterseniz, size hangi fikirde olduğumu
söyleyeceğim ve bana emir verme yetkisi o­
lanın emrine itaat ettiğim -yani kalabalığın hatasını yaldızla­
dığım- için beni affederseniz, bunları ne şekilde ele almayı
tercih ettiğimi anlatınak isterim; çünkü sanatı takip etmekten
başka tutacak yol yok.
15 Eğer krallardan bahsedilecekse, konu seçilmeli
• ve eğlenilmemelidir - bu kuralları bağışlayın lüt­
fen!; fakat bu konuda şunu da söylemek isterim: Ya bu du­
rum sanata aykırı olduğundan ya da krallık otoritesi düşük ve
bayağı olanın içinde temsil edilmemesi gerektiğinden, İspan­
ya Kralı ve efendimiz İhtiyatlı Filip'in bunların içinde bir
kralı görünce incindiğini anlıyorum.
1 Böylece Eski Komedya'ya geri dönmüş oluyo­
(3) ve 6 • ruz, o komedyada da, Plautus'un Amphitryon'da
Jüpiter'i göstermesi gibi, tanrılar gösteriliyordu. Tanrı biliyor
ki bu konuyu tasvip etmekte zorlanıyorum, çünkü Plutarklıos,
Menandros'tan bahsederken Eski Komedya'ya fazlaca saygı
göstermez. Fakat biz sanattan çok uzakta olduğumuzdan ve
İspanya'da sanata karşı bin yanlış yaptığımızdan, izin verin
de bunu öğrenenler bir kez olsun dudaklarını kapasınlar.
17 Ortaya Pasiphae'nin Minotauros'u (4) gibi bir şey
• çıksa da, komedyaya karışan tragedya ve Sene­
ca'ya karışan Terentius, bir tarafı gülünç, diğer tarafı çok cid­
di yapacaktır, çünkü bu çeşitlilik çokça zevk doğurur. Doğa
bize iyi bir örnektir; doğa bu çeşitlilik yüzünden güzeldir.
1 u daima akılda tutulmalıdır ki konu tek bir ak­
8
• Ş
siyon içermelidir, bunu yapmak için de, hikaye
kesinlikle epizodik olmamalıdır; temel amacın yanında başka
şeylerin sunulmasından bahsediyorum; içeriğin bütünlüğünü
mahvedebilecek herhangi bir öğenin de üzerinden atlanma­
malıdır. Aristoteles'in görüşü bu yönde olmasına karşın, ak­
siyon güneşin doğuşuyla batışı arasında geçmelidir, diye tav­
siye edilmesinin faydası yoktur; tragedya üslubunu ortalama
komedyanın aşağı yapısıyla karıştırmak Aristoteles'e saygı­
mızi yitirtmekten başka işe yaramaz. Aksiyon olabildiğince
kısa bir zaman aralığında yer alsın, eğer şair, içinde birkaç yı-
l
sahne 41
Mayıs-Haziran 2006
 lın geçmesi gereken tarihi olaylar yazmıyorsa elbette; bu du­
rumda şair, perdeler arasındaki süreyi uzatabilir, gerekiyorsa
bir karakteri yolculuğa çıkarabilir; bu, durumu kavrayan kim­
seleri son derece incitir. Ama incinenler de gidip o oyunu gör­
mesin.
19 Ah! tam da bu anda, sınırları yapay bir gün tara­
• fından çizilen bir işin içinde yılların geçtiğini gö­
ren kişilerden hayranlıktan kendini kaybedenlerin sayısı ne
kadar çoktur! Halbuki matematiksel bir günde böyle bir şeyin
olmasına izin vermezlerdi! Fakat oturan İspanyol'un gazabı­
nın ölçüsüz olduğu göz önüne alınırsa, iki saat içinde Yaradı­
�
lış'tan Son Hüküm'e kadar her şeyi ona an atamayacağımıza
göre, sanırım burada bizim için en uygun düşen onu memnun
etmek ve her şeyi buna göre ayarlamaktır.
2 Konuyu seçtikten sonra düzyazıyla yazın, mese­
O .leyi üç perdelik zamana bölün ve bu işi yapar­
ken, eğer mümkünse, her perdede gün aralığının bölünmeme­
sine dikkat edin. Saygıdeğer bir bilge olan Y üzbaşı Virues (5ı,
komedyayı üç perdeye böldü, oysa komedya, daha önceleri
bebekler gibi dört ayak üzerinde gidiyordu, çünkü o zaman
daha çocuktu. Daha on bir-on iki yaşındayken kendi kendime
ben de dört perdelik, dört sayfalık komedyalar yazdım; her
sayfaya bir perde; daha sonra üç oyun arasının üç -bugünse
ancak bir- entremese'ye, sonra da dansa dönüştürülmesi mo­
da oldu, çünkü dans komedyada o kadar önemlidir ki, Aristo­
teles'in bile onayını almıştır, AthenlEus, Platon ve Xenophon
da dansı ele almıştır, ama sonuncusu, dans etmeyi edebe ay­
kırı bulur ve tasvip etmez; bu yüzden de, antik koroyu taklit
etmeye kalkan Callipides'e çok kızmıştır. Mesele iki bölüme
ayırdıktan sonra, başlangıçtan aksiyonun ilerleyen aşamaları­
na kadar olan bağlantıları ele alın; ama son sahneye varınca­
ya kadar da olaylar dizisinin çözülmesine izin vermeyin; çün­
kü kalabalık, işin sonunu bilirse yüzünü kapıya, sırtını üç sa- .
at yüz yüze kaldığı şeye döner; çünkü ortaya çıkan şeyde öğ­
reneceği başka şey kalmamıştır.
21 Sahnede kimsenin konuşmadığı anlar çok nadir
• olmalıdır, çünkü kalabalık bu boşluklarda rahat­
sız olur ve hikaye çok uzar; ayrıca bu büyük bir kusuru oluş­
turur, bundan kaçınmak inceliği ve ustalığı arttırır.
22 Ardından işe başlayın ve basit bir dil kullanın,
• anlamlı düşünceleri ve nükteli sözleri, birbirini
tanıyan iki-üç insanın kendi aralarındaki konuşmalarının tas­
vir edildiği küçük aile meselelerinde harcamayın. Fakat gös­
terilen karakter birilerini ikna etmeye, caydırmaya ya da ona
öğüt vermeye başlarsa, o zaman ağırbaşlılık ve nükte söz ko­
nusu olmalıdır; insan öğüt verirken, ikna etmeye çalışırken ya
da herhangi bir konuda tartışırken alışıldık olandan farklı bir
üslupla konuştuğu için, bu durumda kuşkusuz ki hakikat gö­
zetilmiş olur. Retorikçi Aristides bu konuda bize hak verir;
çünkü komedyanın dilinin saf, duru, esnek olmasını ister ve
1
42 sahne
Mayıs-Haziran 2006
bunun, kibar toplumun kullandığı dilden farklı olan günlük
kullanımdan alınması gerektiğini ekler; çünkü kibar kimsele­
rin diksiyonu zarif, tumturaklı ve süslü olacaktır. Alıntıları la­
fa sokmaya çabalamayın, dilinizin seçkin sözcüklerle itici ha­
le gelmesine izin vermeyin; çünkü konuşan kişiler taklit edi­
lecekse, bu, Panchaia'nın, Metaurus'un, hippogriffierin, yarı­
tanrıların ve kentaurların (6) ağzıyla konuşuyormuş gibi olma­
malıdır.
23 Eğer kralın konuşması gerekiyorsa, bir kralın a­
• ğırbaşlılığını olabildiğince taklit etmeye çalışın;
eğer bilge konuşuyorsa, kısa ve özlü bir alçakgönüllülük gö­
zetilmelidir; aşıklar öyle bir tutkuyla betimlenmelidir ki din­
leyenler adeta donakalmalıdır; kendi kendine konuşmalar öy­
le ayarlanmalı ki konuşan tam olarak dönüşmüş olsun ve ken­
disi dönüşürken seyirciyi de dönüştürsün. Konuşan kişi soru­
lar sorsun, kendi kendine cevaplasın; eğer yakınması gereki­
yorsa, kadınların karşısında saygıyı gözetsin. Kadınlar karak­
terlerini önemsemezlik etmemelidir; eğer giysi değiştirecek­
lerse, bunu öyle akıllıca yapmalıdırlar ki hoş görülsün; çünkü
kadının kılık değiştirerek erkek olması çoğunlukla hoşa gider.
En önemli şey sahneye getirilen şeyin gerçeğe benzerliği ol­
duğu için, olanaksız şeyler konusunda dikkatli olunmalıdır.
Uşak yüce meselelerden bahsetmemeli, bazı yabancı oyunlar­
da gördüğümüz gibi kendini beğenmişlik içinde olmamalı,
hiçbir şekilde önceden söyledikleriyle çelişmemelidir; yani
unutmamalıdır - Sofokles'te Laios'u kendi eliyle öldürdüğü­
nü hatırlamadığı için Oidipus'un suçlanmasındaki gibi. Sah­
neler epigramlarla (7), nükteyle ve zarif dizelerle sona ersin ve
öyle akıllıca yapılsın ki, şatafatlı bir şekilde konuşan kişi çı­
karken, seyirci ondan tiksinmesin. İlk perdede durumu dü­
zenleyin. İkinci perdede olayları birbirinin içine geçirin; bu­
nu öyle yapın ki olup bitebilecekler üçüncü perdenin ortasına
kadar güçlükle tahmin edilebilsin. Beklentiyi daima kırın;
böylece vaat edilen şeyden oldukça farklı bir şey seyircinin
anlayışına bırakılabilsin. Dizelerinizi ele alınan konuya ince­
likle denk düşürün. Decima (8) yakınmalara iyi uyar; sone u­
mut içinde bekleyenlere iyi uyar; olaylar anlatılacaksa ro­
mans gerekir, ama bu anlatım, octava'larda (9) pırıl pırıl parlar.
Tercet (10) ölüm olayları için, redondilla'lar (II) aşk maceraları i­
çindir. Retorik mecaz da tekrar ya da anadiplosis (12) biçimin­
de ve yine bu aynı dizelerin başında, değişik türden anaforlar
(13) şeklinde işin içine girsin; tabii ki ironi, sorular, seslenişler
ve nidalar da olmalı.
24 Seyirciyi hakikatle aldatmak, bunu icat eden ki­
• şi olarak adı anılmaya değer Miguel Sanchez'in
bütün komedilerinde alışkanlık haline getirdiği gibi, iyi görü­
nen bir şeydir. Belirsizlikten gelen anlam karışıklıkları ve ke­
sinsizlik, kalabalık nezdinde her zaman önemli bir yer tut­
muştur, çünkü kalabalık, berikinin söylediği şeyi anlayan tek
kişinin kendisi olduğunu sanır. İçinde şerefin yer aldığı konu­
lar daha da iyidir, çünkü herkesi derinden harekete geçirir;
bunlarla birlikte erdemli işlere yönelin, çünkü erdem her yer-
de sevilir; dolayısıyla görüyoruz ki, eğer bir aktör, olur da bir
haini temsil edecek olursa, herkes ondan öyle nefret eder ki
bir şey almak istediği zaman kimse ona bir şey satmaz, insan­
lar onu görünce kaçar; ama sadık kişiyi oynadıysa, herkes o­
na borç verir, evine davet eder, hatta yüksek mevkidekiler o­
nu onurlandırır, sever, arayıp sorar, eğlendirir ve alkışlar.

5 Her perde dört sayfa tutmalıdır, çünkü on iki

2 • sayfa süre bakımından ve dinleyenin sabrı için
en uygun olanıdır. Hiciv içeren parçalarda net ya da açık ol­
mayın, çünkü bilinmektedir ki Yunanistan'da ve İtalya'da,
pek aklıselim komedyalar tam da bu sebepten yasalar tarafın­
dan yasaklandı; nefretten arınmış bir şekilde yar� açaın, eğer
ve şayet iftira ederseniz ne alkış bekleyin ne de üne heves e­
din.

6 Aforizma olarak kabul edebileceğiniz bu şeyleri,

2 • günümüzde ele alınmasına artık olanak tanınma­
yan antik sanattan edinemezsiniz; çünkü tıpkı Valerius Maxi­
mus'un, Petrus erinitus'un, Mektuplar'da Horatius'un ve di­
ğerlerinin, asma perdeleri, ağaçları, kulübeleri, evleri ve tak­
lit mermerleriyle bu özelliklerden bahsetmesi gibi Vitrivi­
us'un da bahsettiği üç çeşit sahne özelliği, impresario'yu (14)

ilgilendiren bir şeydir.

7 �
Kostüm konusunda eğer gerekliyse Ju ius Pollux
2 • bize bir şeyler söyleyebilir, çünkü Ispanya'da
bugünün komedyasının barbarca şeylerle dolu olması gibi bir
durum vardır: Bir Hıristiyan'ın boyunluğunu takmış bir
Türk, sıkı pantolon giyen bir Romalı gibi.

Fakat kimseyi kendimden daha (azla barbar

28 • olmakla itham edemem, çünkü ben, sanatı
hiçe sayarak kuralları bir yana bıraktım ve kendime İtal­
ya ve Fransa'nın beni cahil sayacağı bayağı akım tara­
fından sürüklenme izni verdim. Fakat, bu hafta bitirdi­
ğimle birlikte, dört yüz seksen üç komedya yazmış­
sam, başka ne yapabilirim? Çünkü bunların altı ta-
nesi hariç hepsi sanata karşı işlenmiş ağır günahlar-
dır. Yine yazdıklarımı savundum, bunun da farkın­
dayım; eserlerim başka bir tarzda daha iyi olabilirler-
di belki, ama o zaman da, bugün gördükleri rağbeti görmez­
lerdi; çünkü bazen doğru olmayan şeyler, tam da doğru olma­
dıkları için hoşa giderler.•

Dipnotlar
(1) Lope de Rueda (1510? - 1565). Hem
Cervantes hem de Lope de Vega tarafın­
dan ulusal tiyatronun kurucusu olarak kabul
edilen ispanyol oyun yazarı ve yazar.
(2) Pallium ve toga: Antik Yunan ve Ro­
ma'da giyilen kıyafetler
(3) Atella Farsları
(4) Minos'un boğası anlamına gelir. insan
vücutlu boğa başlı azılı bir canavardır. Bir
boğaya vurulan Pasiphae ak boğayla birIe­
şebilmek için Daidalos'a bir inek heykeli
yaptırır, içine girer ve gebe kalarak Minota­
uros'u doğurur.
(5) Crist6bal de Virues (1550-1614): ispan­
yol oyun yazarı ve şair. Ordudan yüzbaşı o­
larak emekliye ayrıldı.
(6) Mitolojik kahramanlar
(7) Nükteli kısa şiir
(8) Sekiz hecelik on dizelik bentlerden olu­
şan bir şiir türü
(9) Sekiz dizelik bentlerden oluşan bir şiir
türü
(10) Üç dizelik bentlerden oluşan şiir türü
(11) Sekiz hecelik dört
dizeden oluşan şiir türü
(12) Çifte yineleme olarak da çevrilen söz
sanatı. Dizenin son kısmının sonraki dize­
nin ilk kısmı olarak yinelenmesidir.
(13) Ön yineleme olarak da çevrilen söz sa­
natı. Yinelemeden kaçınmak için bir sözcü­
ğün yerine başka bir sözcük, örneğin zamir
kullanmak.
(14) Halka açık eğlenceleri düzenleyip yö­
neten kişi

l
sahne 43
Mayıs-Haziran 2006