Dziady cz.
III Bohaterowie:
Geneza utworu:
•Utwór powstał w 1832 r. w Dreźnie;
opublikowany w Paryżu jako IV tom „Poezji”,
•dedykacja-> Adam Mickiewicz stawia poetycki
pomnik swoim przyjaciołom: Janowi
Sobolewskiemu, Cyprianowi
Daszkiewiczowi, Feliksowi Kołakowskiemu
oraz innym patriotom, którzy byli
prześladowani. Nazywa ich „narodowej sprawy
męczennikami”
Czas i miejsce:
•akcja -> od 1 listopada 1823 r. („narodzenie”
się Konrada) do 1 listopada 1824 r. (noc
dziadów na cmentarzu w scenie IX)
•miejsca akcji -> klasztor ojców Bazylianów w
Wilnie, pałac Senatora w Wilnie, Warszawa,
cmentarz, „dom pod Lwowem”
Problematyka:
•dramat narodowy,
•mesjanizm narodowy i indywidualny,
•sąd nad społeczeństwem polskim,
•postawa Konrada - prometeizm
•patriotyzm,
•martyrologia narodu polskiego,
•podkreślenie wartości buntu i walki
•rola poezji, sztuki
Pojęcia:
•mesjanizm - idea głosząca zbawienie
ludzkości za sprawą wybrańca lub wybranej
przez Boga grupy, narodu
•martyrologia - obrazy męczeństwa, cierpień,
okrutnych i krwawych prześladowań
•profetyzm - prorocze widzenie przyszłości
•improwizacja - spontaniczna wypowiedź o
walorach artystycznych bez przygotowania
•prometeizm - postawa wybitnej jednostki
podejmującej walkę z Bogiem
Budowa dzieła:
•obecność bohatera romantycznego, czyli
wybitnej jednostki, przechodzącej
metamorfozę,
•nawiązanie do dramatu szekspirowskiego
(obecność świata nadprzyrodzonego),
•nawiązanie do średniowiecznych misteriów i
moralitetów (podział przestrzeni na „stronę
prawą” - dobro i „lewą” - zło; wprowadzenie
personifikacji sił dobra i zła, które walczą o
duszę człowieka, taka walka bywa określana
psychomachią),
•symultanizm - niektóre wydarzenia dzieją się
jednocześnie
1. Konrad - główny bohater skupiający w
sobie kilka typów bohatera romantycznego:
jako Gustav był romantycznym
kochankiem, później staje się spiskowcem,
więźniem, poetą. Jako ten ostatni ma
poczucie własnej niezwykłości, jest dumny i
pyszny, uważa się za równego Bogu. Po
egzorcyzmach przechodzi kolejną zmianę -
pokornieje i zdaje sobie sprawę z
ograniczeń
2. Ks. Piotr - pokorny zakonnik i sługa Boży;
otrzymał od Boga prorocze zdolności
3. Senator Nowosilcow - postać historyczna,
Mikołaj Nowosilcow; krwawy despota,
odpowiedzialny za prześladowania polskiej
młodzieży w Wilnie, towarzyszą mu Bajkow,
Pelikan, Doktor, Botwinko
4. Pani Rollison - niewidoma uboga wdowa,
matka uwięzionego Rollisona, która prosi
Senatora o ułaskawienie
5. Więźniowie - Tomasz Zan, Feliks, Żegota,
Adolf, Jan Sobolewski, Jankowski, Ksiądz
Lwowicz
Przedmowa:
Adam Mickiewicz opisuje relacje polsko-
rosyjskie oraz przedstawia wizję męczeństwa
Polaków. Porównuje sytuację kraju do
prześladowań chrześcijan w starożytności,
nakreśla obraz prześladowań młodzieży oraz
pisze o Nowosilcowie, czyli autorze działań
wymierzonych w najmłodszych (zamykanie
szkół, zesłania uczniów i nauczycieli na
Syberię). Tym samym Mickiewicz przedstawia
idee mesjanizmu narodu polskiego.
Motto w Prologu:
•są to fragmenty zaczerpnięte z „Ewangelii”
św. Mateusza, które odnoszą się do
prześladowań pierwszych chrześcijan,
•ma to charakter profetyczny -> obietnica
zbawienia jeśli wytrwa się prześladowania,
•aluzja do sytuacji Polski
Prolog:
•Nad pogrążonym we śnie więźniem czuwa Anioł
Stróż, który wygłasza monolog o jego
dzieciństwie i boskiej opiece nad nim,
•odbywa się walka dobrych i złych duchów o
jego duszę; duchy z lewej strony mówią
„Podwójmy napaść!”, a z prawej „Podwójmy
straże!”, co jest zapowiedzią walki o duszę
Konrada,
•konwencja oniryczna -> w czasie snu dochodzi
do przemiany z Gustava (romantycznego
kochanka) w Konrada (bojownika o wolność
ojczyzny); po obudzeniu się bohater podchodzi
do ściany i piszę: „Umarł Gustav [..]. Tu narodził
się Konrad,”
SCENY I-IX
Scena pierwsza- scena więzienna
•scena więzienna, która rozgrywa się o północy
w wigilię Bożego Narodzenia,
•Żegota i Tomasz opowiadają o metodach
śledztwa, które były tajne, a powód oskarżenia
jest nieznany; więźniowie, więc, siedzą w
więzieniu od miesięcy niewiedząc za co; są
niewinni,
•Tomasz chce poświęcić się dla tych towarzyszy,
którzy mają rodziny; należy więc zawiązać
spisek i ich ocalić („Kilku z nas poświęcimy
wrogom na ofiary,/ I ci na siebie muszą przyjąć
wszystkich winy”
•Jan relacjonuje, co widział w mieście gdy
prowadzono go na śledztwo,
✴opowieść Sobolewskiego -> mówi o cierpieniu
Polaków wywożonych w kibitkach, jest to wątek
martyrologiczny
-najmłodszy chłopiec (10 lat), który skarżył się
na ciężkość łańcucha, który był wagowo
przypisany dla dorosłego człowieka, nie dla
dziecka;
-Janczewski, który podczas wywozu krzyknął
trzy razy: „Jeszcze Polska nie zginęła”;
-Wasilewski, który wyczerpany po torturach padł
na ziemię i leżał w kształcie krzyża
✴Żegota opowiada bajkę o diable, który dążył do
zniszczenia ziarna, które Bóg dał ludziom,
zakopał je w ziemi, ale ono i tak wydało plon;
jest to aluzja do sytuacji Polski znajdującej się
pod zaborami, które jest gnębiona przez
państwa ościenne, jednak autor ma wrażenie, że
państwo podniesie się z upadku, tak jak
wykiełkowane ziarno. Tak więc cierpnie Polaków
to element Bożego planu -> zapowiedź
mesjanizmu
•pieśń Jankowskiego z refrenem „Jezus Maryja”,
którą krytykuje Konrad; Kapral go popiera i
opowiada jak imię Maryi uratowało mu życie
•pieśń Feliksa przerwana przez dziwne
zachowanie Konrada,
✴bluźniercza pieśń o refrenie „Zemsta […] na
wroga. Z bogiem i choćby mimo Boga” ->
wampiryczna pieśń o charakterze tyrtejskim,
czyli nawołującym do walki; początek Małej
Improwizacji,
✴Mała Improwizacja -> ujawniają się zdolności
profetyczne Konrada i jego wieszcza natura;
podczas improwizacji bohater doznaje wizji, w
której jest orłem (symbol Polski) unoszącym się
nad ziemią, jednak nagle pojawia się wielki,
groźny kruk (aluzja do Rosji carskiej); bohater
mdleje, a towarzysze uciekają.
Scena druga- Wielka Improwizacja
•drugi monolog Konrada,
•pochwała wolnomyślicielstwa i apologia
samotności,
•Konrad skarży się na niezrozumienie jako poety,
za godnych odbiorców swojej twórczości uznaje
Boga i naturę,
•przypisuje sobie moc twórczą, chce mocy
kreacyjnej by uratować kraj dla dobra ludzkości,
•stawia siebie na równi z Bogiem, nawet próbuje
z nim konkurować,
•kreuje siebie na osobę obłąkaną, która nie
potrafi pohamować żądzy sięgnięcie po władzę,
nie waha się okazać pogardy dla innych poetów
czy mędrców („Depcę was, wszyscy poeci”),
•dumny i pyszny manifestuje miłość do ojczyzny
(„Ja kocham cały naród!” „Chcę go dźwignąć,
uszczęśliwić,”),
•uważa się za wybitną jednostkę boską („Jam się
twórcą urodził”),
•pragnie szczęścia dla swojego narodu, żądą
władzy, którą, wg niego, należy mu się tak samo
jak Stwórcy („Daj mi rząd dusz!”)
•twierdzi, że Bóg nie jest miłością, a tylko
mądrością, którą łatwo można wyczytać z ksiąg i
się nauczyć,
•pojawiają się głosy z prawej strony i głosy z
lewej strony,
•Konrad wzywa Boga do walki i zarzuca mu
popełnianie błędów,
•utożsamia się z cierpieniem i bólem narodu,
chce stać się jego wybawicielem („Nazywam się
Milijon - bo za milijony Kocham i cierpię
katusze”)
•mdleje przed powiedzeniem ostatecznego
bluźnierstwa, że Bóg jest carem,
•Konrad przyjmuję postawę prometejską -
poświęcenie osobiste dla dobra ogółu,
cierpienie, bunt wobec Boga/bogów
Scena trzecia- egzorcyzmy:
•ks. Piotr przybywa do majaczącego Konrada,
który doznaje wizji przyjaciela, Rollisona,
zamkniętego w klasztorze i zachęca go do
popełnienia samobójstwa,
•ks. Piotr rozpoznaje, że Konrad jest pod
wpływem złego ducha i doprawia na nim
egzorcyzmy,
•po wypędzeniu szatana Konrad przyznaje się do
pychy i podżegania do grzechu ciężkiego,
•zakonnik modli się o bahtera
Scena czwarta- widzenie Ewy
•widzenie młodej dziewczyny, której podczas
modlitwy za ojczyznę, młodych patriotów i poetę
Konrada ukazuje się Matka Boska,
•scena oniryczna,
•symboliczne znaczenie kwiatków
-lilia -> „przeczysta, mleczna”, symbol czystości
i niewinności,
-narcyz -> „śnieżnym okiem” patrzy, tradycyjnie
symbol egocentryzmu, w tym przypadku -
symbol rezygnacji z niego,
-niezapominajki -> „błękitne kwiaty pamiątek”,
„źrenice niewiniątek”; symbol pamięci o
„męczennikach sprawy narodowej” i
niezawinionego cierpienia,
-róża -> „błyszcząca, słoneczna”; symbol
męczeństwa, rozlewu krwi, miłości, wiary,
nadziei, odrodzenia narodowego, odzyskania
niepodległości, słusznej sprawy,
•wniosek - sentymentalny obraz walki, który
nawiązuje do męczeństwa narodu, mówi o
szczególnej opiece nad Polską Matki Boskiej,
służy pociesze i pokrzepieniu, a także pełni rolę
intermedium, czyli przerwy, oddechu (pojawia
się między scenami pełnymi dramatyzmu)
Scena piąta- widzenie księdza piotra:
•ks. Piotr znajduje się w swojej celi, modli się,
leżąc krzyżem,
•scena oniryczna, stylizowana biblijnie,
•porównanie cara do Heroda,
•odniesienie się do zsyłek polskiej młodzieży na
Syberię („długie, białe dróg krzyżowych biegi”);
•jednemu dziecku udaje się uciec („Wskrzesiciel
narodu, Z matki obcej; krew jego dawne
bohatery, A imię jego będzie czterdzieści i
cztery”),
•naród polski zostaje upersonifikowany, a jego
męka porównana do męki Chrystusa na krzyżu,
•zaborcy są przedstawieni pod postaciami
Rakusa (Austriak), Borusa (Prusak) i Moskala
(Rosjan),
•rolę Piłata odgrywa Gal, czyli Francja,
•los narodu polskiego, który został niewinnie
„ukrzyżowany”, opłakuje matka Wolność,
•paralelizm między losem zgnębionej Polski a
umęczonego przez Żydów Chrystusa, „Polska
Chrystusem narodów”, Polska jak naród
wybrany przez Boga -> idea mesjanizmu
Scena szósta- sen Senatora:
•sen Senatora zdradza ukryte pragnienia,
oczekiwania, marzenia o zaszczytach i uznaniu
cara,
•wizja wielkiego władcy, któremu wszyscy
zazdroszczą, następnie wszyscy się od niego
odsuwają, ponieważ Senator „wypadł z łaski, z
łaski! z łaski! z łaski.”
•pokazanie, że w Nowosilcowie nie ma krzty
dobroci,
•jest to Boży plan, potwierdzenie idei mesjanizmu,
Scena siódma- salon warszawski:
•towarzystwo stolikowe (Damy, Jenerałowie,
wysocy urzędnicy, Literaci) -> służalczość
wobec zaborcy, obojętność na losy ojczyzny,
konformiści, egoiści, sybaryci (tylko zabawa się
liczy), kosmopolici, fałszywi, obłudni, liczy się
tylko status społeczny
•towarzystwo przy drzwiach (m.in. Stary Polak,
Adolf, Zenon Niemojewski, Młoda Dama) ->
patrioci, krytyczni, odważni, zaangażowani do
działania, dyskutują o wydarzeniach
politycznych czy represjach carskich,
•opowieść Adolfa o Cichowskim -> młody
patriota, który został aresztowany w
tajemniczych okolicznościach, kilka lat więziony
i torturowany; po wyjściu stał się innym
człowiekiem - obłąkanym, nieufnym i
wyniszczonym, który prawdopodobnie stracił
pamięć w wyniku lęku przed wydaniem
przyjaciół; element martyrologiczny
•dwubiegunowość społeczeństwa polskiego ->
„Nasz naród jak lawa,
Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa,
Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi;
Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi!”,
(słowa Piotra Wysockiego),
•lawą jest elita, a wewnętrznym ogniem nazwani
są patrioci; kontrast pomiędzy dwoma grupami
Polaków
Scena ósma- Pan Senator:
•spotkanie Senatora z Rollinsonową (matką
Rollinsona, który jest ofiarą prześladowań
młodzieży polskiej),
•ślepa, cierpiąca matka prosi o łaskę dla syna,
który jest dla niej wszystkim, Nowosilcow zbywa
ją kłamstwami i zapewnia, że zajmie się sprawą,
a tak naprawdę po cichu każe ją zamknąć w
więzieniu; element martyrologiczny
•przesłuchanie ks. Piotra, podczas którego
zakonnik milczy pomimo rozkazów Senatora;
przepowiada śmierć Doktorowi,
•Bal - scena śpiewana -> podział na stronę
prawą (patrioci) i lewą (pochlebcy, tchórze);
postacie pozytywnych Rosjan - Bestużew, oficer,
Justyn Pol,
•na salę wchodzi zrozpaczona Rollinsonowa,
która mówi, że jej syn został wyrzucony przez
okno, zostaje uspokojona przez ks. Piotra
mówiącego, że jej Rollinson żyje,
•wieść o śmierci Doktora porażonego piorunem
Scena dziewiąta- Noc Dziadów:
•element łączący wszystkie części „Dziadów”,
•kobieta prosi guślarza o wywołanie ducha jej
zmarłego kochanka,
•pojawiają się duchy Doktora i Bajkowa,
•kobieta zauważa ducha swojego ukochanego,
który ma ranę na czole - czarną plamę (może to
być rana po zmaganiach z Bogiem przez
Gustava-Konrada; wyrzut sumienia Mickiewicza
po podpisaniu „lojalki” - wg Stanisława Pigonia)

Ustęp:
Dopełnienie; przebieg podróży zesłańców do
Rosji; historiozoficzna refleksja

1) Droga do Rosji - opis bezludnych, dzikich

terenów i ich mieszkańców, Rosja wydaje się
być miejscem bez kultury i historii, miejscem
nieustannego przemarszu wojsk; różnorodne
społeczeństwo rosyjskie

2) Przedmieścia stolicy - piękne, pełne

bogactwa i przepychu pałace, wybudowane z
pieniędzy zbrukanych krwią narodów
podbitych przez Rosję

3) Petersburg - miasto wyrosłe na kwi i krzywdzie

ludzi, siedziba zła

4) Pomnik Piotra Wielkiego - spotkanie dwóch

młodzieńców: pielgrzyma-zesłańca i „wieszcza
ruskiego narodu”, który opowiada o carze

5) Przegląd wojska - wielogodzinna parada

wojskowa, która ma demonstrować siły cara;
charakteryzacja zhierarchizowanego
społeczeństwa rosyjskiego; po paradzie na
placu zostaje 200 trupów żołnierzy -
stratowanych lub zamarzłych

6) Oleszkiewicz - tytułowy bohater to Polak, który

prorokuje karę, która spotka cara

7) Do Przyjaciół Moskali - wiersz dedykowany

Rosjanom, którzy także podlegali surowym
karom cara (Rylejew, Bestużew). Mickiewicz
pokazuje swoją sympatię do narodu
rosyjskiego kontrastując to z nienawiścią do
despotyzmu