>>>>>>>> Pay Piyasası

Üzeyir Aydın 241

>>>>>>>>
Türkiye’deki Finansal Piyasalar
Türkiye’deki Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar

Borsa İstanbul (BİST)

Sermaye Piyasası Kurulu
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK)
Hazine Müsteşarlığı
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB)
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF)
Meslek Birlikleri

242
Üzeyir Aydın
 Mali Sisteme Bakış

Borsa Şirketlerinin Sektörel Dağılımı Türk Finans Sistemi*
Kaynak: BRSA
*Ekim 2012 itibariyle
Tarım, 
Ormancılık,  Madencilik
Teknoloji
Balıkçılık 1,44% İmalat Sanayi 
11%
1,05%
0,01%
26,64%
3%

Elektrik Gaz, Su
0,80%
86%
İnşaat 
2,76%

Toptan ve 
Perakende 
Finansal 
Ticaret, Turizm 
Kurumlar  Eğitim, Sağlık,  Ulaştırma,  Otelcilik 
49,68% Spor Hizmetleri Telekomünikasy 5,26%
0,98% on ve Depolama
Kaynak: Borsa İstanbul
11,38% Banks Capital Market Institutions Insurance Companies
* Eylül 2012 itibariyle

Finansal Sektör Büyüklüğü (GSYH'nın Yüzdesi, 2016)

Sermaye Piyasaları Bankacılık Sigorta
Gelişmiş Ülkeler 302 297 8,5
Gelişmekte Olan Ülkeler 136 113 2,5
Türkiye 49 105 1,5
 Sermaye Piyasası Kurumları

Sermaye Piyasası Kurulu

Merkezi Kayıt Takas ve Saklama

Borsa İstanbul Bankası A.Ş.
Kuruluşu A.Ş.

Sermaye Piyasası
Türkiye Sermaye Lisanslama Sicil ve
Piyasası Birliği Eğitim Kuruluşu A.Ş.
 Borsa

Alıcı ve satıcıların belli bir ortamda, belli saatlerde bir araya

gelerek, oluşan fiyatlar üzerinden belli kurallar çerçevesinde
alım satım yaptıkları örgütlenmiş piyasalardır. Yatırımcıların
fiziki olarak bir araya gelip işlem yaptıkları mekanlar olabilse
de artık günümüzde Borsalar elektronik ortamlarda işlem
yapmaktadır.
 Türkiye’de Borsanın Tarihçesi

• 1854 GALATA BANKERLERİ                               
(Avrupa finans piyasalarında devlet 
borçlanma senetlerinin satışı)
• 1866 DERSAADET TAHVİLAT BORSASI  
(İlk organize piyasa)
• 1906 ESHAM VE TAHVİLAT BORSASI 
(Pay piyasasının açılışı ve isim değişikliği)
• 1938 KAMBİYO, ESHAM VE TAHVİLAT BORSASI 
(İsim değişikliği)
• 26.12.1985 İSTANBUL MENKUL KIYMETLER 
BORSASI KURULDU.
• 05.04.2013 BORSA İSTANBUL (BİST) FAALİYETE GEÇTİ. 

Borsa İstanbul Anonim Şirketi, Sermaye Piyasası

Kanunu’nun 138’inci maddesi çerçevesinde, Yasanın
yürürlüğe girdiği 30 Aralık 2012 tarihinde kurulmuş ve
ticaret siciline tescil edilmiş, esas sözleşmesinin 3 Nisan
2013 tarihinde tescil edilmesiyle faaliyetine başlamıştır.
BİST’İN ORTAKLIK YAPISI

05/02/2017 tarihli ve 29970 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe 
giren 24/01/2017 tarihli ve 2017/9756 sayılı Bakanlar Kurulu Kararnamesi 
gerekince, T.C. Hazine Müsteşarlığına ait paylar, Türkiye Varlık Fonuna 
aktarılmıştır.
BİST’İN İŞTİRAKLERİ
 BİST’İN ULUSLARARASI TANINIRLIĞI, U.ARARASI ÜYELİKLERİ VE DESTEKLEDİĞİ U.ARARASI GİRİŞİMLER 
US Securities and Exchange Commission (SEC): “Yatırım yapılabilir yabancı borsa”
Japan Securities Dealers Association (JSDA): “Japon yatırımcılar için yatırım yapılabilir yabancı borsa”
Avusturya Maliye Bakanlığı: Avusturya Yatırım Fonları Kanunu uyarınca, “Avusturya fonları için yatırım 
yapılabilir düzenli bir borsa” olarak tanınmaktadır. 
 Borsa İstanbul Piyasaları

Pay Piyasası Borçlanma Araçları

1986 Piyasası
1991

Vadeli İşlem ve Yurt Dışı Sermaye

Opsiyon Piyasası Piyasası Araçları
2012 2007
 PAY PİYASASI PAZARI
AZAR TANIM SEMBOL
Halka açık piyasa değeri 100 M TL’nin üstünde olan şirketler yada BIST100 
YILDIZ PAZAR Z
kapsamındaki şirketlerin Borsa İstanbul bünyesinde işlem görebileceği pazardır.
Halka açık piyasa değeri 25 milyon TL’nin üzerinde ve 100 M TL’nin altında 
olan şirketlerin Borsa İstanbul bünyesinde işlem görebileceği pazardır. 25 M TL 
ANA PAZAR kriteri ilk defa halka arz edilen şirketler için geçerlidir ve mevcut şirketler  N
arasında halka açık değeri 25 M TL’nin altında olup Ana Pazarda işlem gören 
şirket olabilir.
Gelişme ve büyüme potansiyeline sahip, halka açık piyasa değeri 25 M TL’nin 
GELİŞEN 
altında olan şirketlerin Borsa İstanbul bünyesinde işlem görebileceği pazardır. 
İŞLETMELER  G
GİP’te 2 yıl süreyle işlem gören şirketler Yıldız ve Ana Pazara geçiş başvurusu 
PAZARI
yapabilirler.
Belirli gelişmelerin oluşması halinde Yıldız Pazar, Ana Pazar, Gelişen İşletmeler 
YAKIN 
Pazarı ve Kolektif Yatırım Ürünleri ve Yapılandırılmış Ürünler Pazarı’ndan 
İZLEME  W
çıkarılan şirketlerin paylarının Borsa İstanbul bünyesinde işlem görebileceği 
PAZARI
pazardır.

KOLEKTİF 
Menkul kıymet yatırım ortaklıkları, gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim 
YATIRIM 
sermayesi yatırım ortaklıkları payları ile borsa yatırım fonları katılma belgeleri, 
ÜRN. VE 
aracı kuruluş varantları ve sertifikalar kot içi pazar niteliğindeki Kurumsal  K
YAPILANDIRI
Ürünler Pazarı'nda işlem görmektedir.
LMIŞ 
ÜRÜNLER P.
 Borsaların Temel İşlevleri

• Likidite Sağlama
• Ekonomiye Kaynak Yaratma
• Sermaye Mülkiyetini Tabana Yayma
• Ekonominin Göstergesi Olma
• Uzun Vadeli Yatırımların Kısa Vadeli Tasarruflarla Finansmanı
• Menkul Kıymetlerle İlgili Bilgilere Kolay Ulaşma
• Sermayeye Hareketlilik Sağlama
• Güvence
• Sanayide Yapısal Değişikliği Kolaylaştırma
• Piyasada Tek Fiyat Oluşturma
 Borsa İstanbul’un Amacı;
Menkul kıymetlerin güven ve istikrar içinde işlem görmesini
sağlamaktır.

BORSA İSTANBUL’UN GÖREVLERİ

a) Menkul kıymetlerin BİST kotuna alınması ile ilgili başvuruları 
incelemek, değerlendirmek ve karara bağlamak,
b) BİST’de işlem görecek menkul kıymetler için pazarlar 
oluşturmak, bu pazarlarda işlem görecek menkul kıymetleri 
belirlemek,
c) BİST’de piyasaların ve pazarların çalışma gün ve saatlerini 
belirlemek ve ilan etmek,
d) BİST piyasalarında yapılan işlemler sonucunda oluşan 
fiyatları ve işlem miktarlarını ilan etmek,
e) BİST’de yapılan alım‐satım işlemlerinin güven ve istikrar 
içinde, serbest rekabet şartları altında, kolayca ve düzenli bir 
şekilde yürütülmesini sağlamak.
BİST ÜRÜNLERİ
• Anonim ortaklıkların ihraç ettikleri, anonim ortaklık sermaye payını temsil
Paylar eden kıymetli evrak niteliğine sahip senettir.
• Hak & Yükümlülükler

Rüçhan Hakkı • Ortaklıkların bedelli sermaye artırımlarına mevcut ortakların öncelikle

katılma hakkıdır. Hak “Yeni Pay Alma Kuponları” nın teslimi karşılığında ve
Kuponları pay ibrazına gerek kalmaksızın kullanılır.

Borsa Yatırım • Bir endeksi baz alan, baz aldığı endeksin performansını yatırımcılara
yansıtmayı amaçlayan ve katılma belgeleri borsalarda işlem gören yatırım
Fonları fonlandır.

Varantlar & • Elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden

belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya
satma hakkı veren ve bu hakkın kaydi teslimat ya da nakit uzlaşı ile
Sertifikalar kullanıldığı menkul kıymet niteliğindeki sermaye piyasası araçlarıdır.

Opsiyon Vadeli İşlem 
Sözleşmeleri Sözleşmeleri
Borçlanma Kıymetli Madenler 
Araçları ve Kıymetli Taşlar
 Pay Piyasası İşlem Sistemi

Pano  Sistemi Elektronik Alım‐Satım  ExAPI

Sistemi

İlk İşlem (3 Ocak 1986) İlk Bilgisayarlı İşlem  ExAPI Üzerinden İlk İşlem

(3 Aralık 1993) (06 Aralık 2001)
 Kolokasyon (BISTECH)

• Teknik bir terimdir. Bir 
müşterinin telekominikasyon, 
network, bilgisayar, server vb 
sistemlerinin bağlantılarının 
sağlanmasıdır (Co‐location).
• Piyasa katılımcılarını kendi 
sistemlerini Borsa Sistemleri ile 
Kolokasyon aynı lokasyonda ‐Borsa Veri 
Hizmeti Merkezi‐ bulundurma ayrıcalığı
• En hızlı ve en güvenli şekilde 
Borsaya doğrudan ulaşım
• Kolokasyon hizmetinin bazı 
kullanıcıları:  Borsa İstanbul 
Üyeleri, HFT/Algo firmaları, 
Sevis Sağlayıcı Kurumlar ve Veri 
Yayın Kuruluşları
 Kolokasyon

• Piyasa sistemlerine en hızlı erişim
• Pay piyasası için 1 milisaniye
• VIOP için 1,2 milisaniye
• Eşitlik
• Tüm müşterilerin aynı anda sisteme 
bağlanabilmesi
Neden  • Maliyet Avantajı
Kolokasyon? • Veri merkezi işletim maliyetlerinden ve 
bağlantı maliyetlerinden tasarruf imkanı
• Operasyonel Risklerin Düşürülmesi
• Tamamı yedekli olarak sağlanan teknik 
altyapı ile veri merkezi operasyonlarında 
düşük risk, yüksek verimlilik
• HFT/ALGO
• HFT/ALGO için gerekli teknolojik altyapı
Pay Piyasası Seans Salonu

01.01.2013 01
 BİAŞ PAY PİYASASI
ALICI SATICI

MÜŞTERİ MÜŞTERİ
İşlemin teyidi Alış emri verir.  İşlemin teyidi Satış emri verir. 
verilir. Telefon‐faks‐internet‐bankamatik verilir. Telefon‐faks‐internet‐bankamatik
ARACI KURUM 1 ARACI KURUM 2
Müşteri Temsilcisi (Dealer) Müşteri Temsilcisi (Dealer)
İşlem teyidi Müşteri emri Borsa  İşlem teyidi Müşteri emri Borsa 
verilir. Temsilcisine iletilir.  verilir. Temsilcisine iletilir. 

ARACI KURUM 1 ARACI KURUM 2
Borsa Temsilcisi (Broker) Borsa Temsilcisi (Broker)
T  Müşteri emri SEANS SAATLERİ İşlem teyidi
Günü Elektronik ortamda 09:30‐12:00 gönderilir.
Borsa sistemine aktarılır. 14:00‐17:40

İşlem teyidi BİAŞ 
gönderilir. REUTERS, TELERATE, 
Elektronik alım satım sistemi (ELİT)
Seansla ilgili bilgiler BDP, UNITRADE
Emirler fiyat ve zaman önceliğine göre eşleştirilir.
uydu kanalıyla on‐line
veri dağıtım kuruluşlarına
iletilir.
E H E
İŞLEM UYGUN EMİR EN İYİ
GERÇEKLEŞİR VAR MI? EMİR Mİ?

Emir sistemde sıraya konur. H
TL
TAKASBANK SİSTEMİ
NETLEŞTİRME
2. Seans sonunda sözleşme bilgileri 
(Üye bazında) Aynı cins hisse 
BİAŞ’den Takasbank sistemine aktarılır.
senedi

T+1 Günü TAKASBANK SİSTEMİ
Üyelerin borç alcak 
bakiyeleri oluşturulur. +/‐ Raporu hazırlanır.
 BİAŞ PAY PİYASASI
ALICI SATICI

ARACI KURUM 1 ARACI KURUM 2

Nakit takas borcunu kapatır. Menkul kıymet takas 
borcunu kapatır.
‐ EFT talimatı
‐ Fiziki teslimat ‐ Müşteri alt hesabından aktarım
‐ T. İşBankası (7002 nolu hs.) ‐ Üyeler arası virman (yabancı saklamacılar)
‐ Mahsup talimatı
T+2 Günü
MENKUL KIYMET 
NAKİT TAKAS HAVUZU
TAKAS HAVUZU

Aracı Kurum 1’in Menkul Kıymet Takas alacağı
ARACI KURUM 1 havuz hesabına aktarılır.  (MBS Sistemi)

Havuz hesabından müşteri Aracı Kurum 2’nin Nakit Takas alacağı
alt hesabına ilgili kıymetler Serbest Cari Hesabına (11 hesap) aktarılır.
aktarılır.
MKK MÜŞTERİ HESABI ARACI KURUM 2

Aracı Kurum paranın  müşteri hesabına
aktarımı için EFT talimatı verir.

TETS

MÜŞTERİ
Üzeyir Aydın
 BİST Pay Piyasası Verileri
2012 2013 2014 2015 2016
Borsa İstanbul Yıl Sonu Piyasa Değeri (Milyon TL)
Ulusal Pazar (Yıldız Pazar)* 523,333 466,581 575,854 467,665 509,936
İkinci Ulusal Pazar (Ana Pazar)* 9,354 17,379 23,970 60,447 69,221

Toplam** 552,898 505,914 627,365 554,884 614,069

Pay Piyasasında İşlem Gören Menkul Kıymet Sayısı
Ulusal Pazar (Yıldız Pazar)* 242 228 217 117 118
İkinci Ulusal Pazar (Ana Pazar)* 77 89 94 184 171
Toplam Şirket Sayısı *** 359 373 376 369 358
Halka Arz Sayısı 30 19 13 6 2
Pay Senedi İşlem Hacmi (Milyon TL)
Ulusal Pazar (Yıldız Pazar)* 548,142 732,478 794,058 863,208 896,837
İkinci Ulusal Pazar (Ana Pazar)* 27,274 28,450 23,787 24,008 64,253
Toplam İşlem Hacmi** 623,326 816,858 872,931 1,025,874 1,013,562
Yatırımcıların Ortalama Yatırım Vadesi
Yabancı 389 313 290 251 212
Yerli 46 42 41 39 42
Pay Piyasası
En Çok İşlem Gören Paylar
Pay Piyasası İşlem Hacminde İlk 10 Üye
 Borsa Hangi Verileri Dağıtıyor?
PAKET ADI İÇERİK DAĞITIM ORTAMI

EŞANLI GECİKMELİ GÜNSONU

• Son işlem fiyatı

Açık (TV &
Sınırlı Düzey 1 • Net ve yüzdesel değişim
Kayan Yazı)
• BİST Endeksleri
Sınırlı Düzey 1’e ek olarak Borsa İstanbul
Düzey 1 Kapalı Açık/Kapalı
• En iyi fiyat kademesindeki alış ve satış fiyatları web sitesi
üzerinden
Düzey 1’e ek olarak
verilmektedir
• En iyi fiyat kademesinde alışta ve satışta bekleyen emirlerin
Düzey 1+ toplam miktarı Kapalı Açık/Kapalı
• Hisse bazında gerçekleşen toplam işlem adedi ve hacmi
• KAP Bilgileri
Düzey 1+’ya ek olarak
• En iyi 5 fiyat kademesinde alışta ve satışta bekleyen
Düzey 2 emirlerin toplam miktarı Kapalı
• Alışta ve satışta iptal edilen emirlerin fiyat bazındaki miktarı
ile emir sayısı ve ağırlıklı ortalama fiyatı
BİST Endeksleri BİST Endekslerine ilişkin son değer ve işlem hacimi bilgileri Açık/Kapalı Açık/Kapalı

KAP Bilgileri Borsa İstanbul haberleri ve KAP bilgileri Açık/Kapalı Açık/Kapalı

Günsonu Kapanış Verileri,
Referans Veri Açık/Kapalı
Endeks Bileşenleri, Hak Kullanımları, vb

ÜCRETSİZ SABİT ÜCRET SABİT + DEĞİŞKEN ÜCRET

 Endeks
•Bir veya daha fazla değişkenin Ana Endeksler
hareketlerinden ibaret olan oransal
değişimi ölçmeye yarayan bir göstergedir. ENDEKS BAŞLANGIÇ
TARİHİ
Pay piyasası endeksleri, endeks BIST 100 02.01.1986
kapsamındaki payların fiyatlarını baz BIST SINAİ 31.12.1990
alarak piyasa performansı hakkında genel BIST MALİ 31.12.1990
bilgi verir.
BIST 30 27.12.1996
Borsa İstanbul, yatırımcıların piyasada BIST TÜM 27.12.1996
oluşan hareketleri takip edebilmeleri BIST MENKUL KIYM. Y.O. 27.12.1996
amacıyla piyasalara ilişkin farklı nitelikte
endeksler hesaplamaktadır. BIST İKİNCİ ULUSAL 27.12.1996
BIST 50 28.12.1999
Borsa İstanbul’un gösterge endeksi
BIST KURUMSAL 29.08.2007
BIST 100 endeksidir. 1986 yılında 40 YÖNETİM
şirketin payı ile başlayan endeks, BIST ŞEHİR ENDEKSLERİ 31.12.2008
ilerleyen süreçte 100 şirkete ulaşmıştır.
BIST 10 BANKA 31.12.2009
 BIST Endeksleri

• 57 eşanlı + 205 seans sonu = Toplam 342 endeks
• Temettü Endeksleri
• Kurumsal Yönetim Endeksi
• Şehir Endeksleri
• Sürdürülebilirlik Endeksi
Pay Piyasası • Halka Arz Endeksi
• KOBİ Sanayi Endeksi

• 7 eşanlı + 11 seans sonu = Toplam 18 endeks
• BISTFiyat Endeksleri
Borçlanma  • BIST BAP Performans Endeksleri
Araçları  • BIST BAP Portföy Performans Endeksleri
Piyasası
 BIST Pay Endeksleri
BIST Pay Endeksleri, Borsa İstanbul’da işlem gören payların gruplar halinde
ortak performanslarının ölçülmesi amacıyla oluşturulmuştur.
A, B, C ve D gruplarında yer alacak paylar, Borsada işlem gören tüm şirketlerin
farklı sıralarda işlem gören her bir payı için ayrı ayrı olmak üzere, 6 ayda bir
yapılacak genel değerlendirme ile belirlenir.
a) Fiili Dolaşımdaki Pay (FDP) değeri 30 milyon TL ve üzerinde olan paylar A
Grubuna,

b) FDP değeri 30 milyon TL’nin altında ancak 10 milyon TL ve üzerinde olan

paylar B Grubuna,

c) FDP değeri 10 milyon TL’nin altında olan paylar C Grubuna dahil edilirler.

d) D Grubunda yer alacak paylar için ilgili payın işlem gördüğü pazar, piyasa,
platform göz önüne alınır. Gelişen İşletmeler Piyasası (GİP), Serbest İşlem
Platformu (SİP), Nitelikli Yatırımcı İşlemleri Pazarı (NYİP) ve Gözaltı Pazarı'nda
(GP) işlem gören paylar D Grubunda yer alırlar.
 Endeks Bilgileri
• Endekslerin Hesaplanma ve Yayım Saatleri BIST 30 ve BIST 100 Fiyat Endeksleri seans 
süresince her 1 saniyede, diğer fiyat endeksleri ise her 10 saniyede bir hesaplanır ve eşanlı 
olarak yayımlanır. Getiri Endeksleri ile yabancı para cinsinden hesaplanan endeksler ise gün 
sonunda bir kez hesaplanır ve yayımlanır.
• BIST 100 Endeksi Borsa İstanbul Pay Piyasası için temel endeks olarak kullanılmaktadır. Yıldız 
Pazar ve Ana Pazar’da işlem gören şirketlerle, Kolektif Yatırım Ürünleri ve Yapılandırılmış 
Ürünler Pazarı’nda işlem gören gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım 
ortaklıkları arasından seçilen 100 paydan oluşmakta olup, BIST 30 ve BIST 50 endekslerine 
dahil payları da kapsar.
• Endekslerin hesaplanmasında kayda alınan en son fiyatlar kullanılır. 
• Endeksler, kapsamlarında bulunan payların fiili dolaşımda bulunan kısmının piyasa değerleri 
ile ağırlıklı olarak hesaplanır. Endekslerin hesaplanmasında aşağıdaki formül kullanılır: 
 PAYLARIN SEÇİMİ/ BIST 30, BIST 50 ve BIST 100 ENDEKSLERE 
ALINMA KRİTERLERİ
• a) Payların endekslere alınabilmesi için değerleme dönemi sonu itibarıyla A veya B 
Listesinde yer almaları şarttır. C veya D Listesinde yer alan paylar endekslere dahil 
edilmez. 
• b) Payların endekslere alınabilmesi için, değerleme dönemleri sonu itibarıyla Borsa 
İstanbul’da en az 60 gün süreyle işlem görmesi şarttır. 
• c) Endekslerde yer alacak payların seçimi aşağıdaki gibi yapılır. 
• i. Paylar, değerleme dönemi sonu itibarıyla fiili dolaşımda bulunan kısmının piyasa 
değerlerine göre büyükten küçüğe doğru sıralanır. 
• ii. Paylar, değerleme dönemindeki günlük ortalama işlem hacimlerine göre büyükten 
küçüğe doğru sıralanır. 
• Her iki listede; birinci sırada yer alan pay varsa nihai listede ilk sıraya konur. Her iki 
listede; birinci sırada yer alan pay yoksa, ilk iki sıra içinde yer alan pay olup olmadığına 
bakılır. Nihai listede ilk sırada yer alacak pay belirleninceye kadar bu işlemler 
tekrarlanır. Nihai listede ilk sıraya konulacak payın belirlenmesinden sonra yukarıdaki 
işlem takip eden sıralar için tekrar edilir. Her iki listede ilk n sıra içinde olma şartını 
sağlayan iki payın bulunması halinde piyasa değeri büyük olan nihai listede daha üst 
sıraya konur. 
• iii. Yapılan nihai sıralamada en üst sırada yer alan paylardan başlanarak endekslere 
seçim yapılır. 
Pay Piyasası İşlem Saatleri
 OTOMATİK SEANS DURDURMA SİSTEMİ VE
BİST’İN GEÇİCİ OLARAK KAPATILMASI
OTOMATİK SEANS DURDURMA SİSTEMİ : PP’de anormal hareketlerin ortaya
çıkması halinde, yatırımcıların önceden dikkatini çekmek suretiyle tedbirli
davranmalarını sağlamak ve piyasada doğru fiyat ve sağlıklı piyasa oluşmasını temin
etmek amacıyla ortak gözetim sisteminin devreye alınması sonrasında, tamamıyla
otomatik olarak çalışan pay bazında seans durdurma mekanizmasıdır.
Sistemin işleyişi iki aşamalıdır.
Birinci Aşama (İlk Durdurma): PP, sistem tarafından gerçek zamanlı olarak izlenerek
herhangi bir pay piyasasında anormal fiyat veya miktar hareketi meydana geldiğinde, o
payın seansı sistem tarafından sürekli müzayede yöntemiyle işlem gören paylar için 15
dakika için otomatik olarak durdurulur. Durdurma süresi geçtikten sonra paydaki
işlemler yine otomatik olarak başlatılır.
İkinci Aşama (İkinci Durdurma ve Brüt Takas Uygulamasına Geçme): Birinci
durdurma sonrasında seans yeniden açıldıktan sonra paydaki işlemler belli bir süre
takip edilerek durdurmaya esas teşkil eden anormalliğin devam edip etmediği kontrol
edilir. Daha önce yapılan durdurmanın etkisiz kalması, başka bir deyişle durdurmaya
esas teşkil eden anormalliğin devam etmesi ve önceden belirlenen diğer şartların
oluşması halinde, seans yine sistem tarafından gün sonuna kadar durdurulur ve yeni bir
tedbir olarak, ertesi gün işlemlerinden başlamak üzere brüt takas uygulamasına geçilir.

BİST Başkanı 3 GÜN

BİST Yönetim Kurulu 15 GÜN
SPK’nın talebi üzerine Bakan 1 AY
Bakanlığın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu 1 AYDAN UZUN
 Halka Arz

Halka Arz

Şirketlere
Başarılı
finansman
şirketlerin Şirketlerin
sağlayabilmek Şirketlerin ulusal Kurumsallaşma
kazançlarını ve gelecek
için yatırımcılara ve uluslararası ve büyüme
büyüme kuşaklara sağlıklı
sermaye piyasası platformda yolunda atılacak
stratejilerini bir şekilde
araçlarının çağrı tanınırlığını en önemli
yatırımcılar ile aktarılabilmesinin
ve duyuru artırma aracıdır. adımdır.
paylaşması için en iyi yoludur.
yoluyla satım
ideal bir yoldur.
işlemidir.

Üzeyir Aydın
 Neden Halka Arz?
• Düşük maliyet
• Uzun vadeli finansman

• Marka bilinirliliği
• Stratejik ortak bulma fırsatı • Şirketin piyasa
• Geniş kitlelerle iletişim imkanı fiyatını belirleme
• Payların banka
kredisi için teminat
olabilmesi
• Ortaklara kolay
“pay satışı” imkanı

• Bankalar nezdinde
• Müşteriler nezdinde
• Kurumsal Yönetim
• Tedarikçiler nezdinde
• Şeffaflık
• Çalışanlar nezdinde
• Nitelikli işgücü
• Kamu kurumları
nezdinde • Kurumsal standartlara uyum
• Uluslararası platformda

Üzeyir Aydın
 Halka Arz Yöntemleri

Mevcut
Payların
Ortaklara yeni yatırım
fırsatları için kaynak
Halka
sağlar.
Arzı

Halka Arz
Sermaye
Artırımı Şirketin büyüyebilmesi
Yoluyla için gerekli finansmanın
Halka sağlanabilmesi amacıyla
Arz
tercih edilir.

Üzeyir Aydın
Halka Arz Yol Haritası

Üzeyir Aydın
 Halka Arz Takvimi
Süreç 1. Hafta 2. Hafta 3. Hafta 4. Hafta 5. Hafta 6. Hafta 7. Hafta 8. Hafta

1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5 6 7

SPK ve Borsaya Müracaat

SPK ve Borsa İncelemeleri

Borsa İstanbul Yönetim Kurulu
Kararı

SPK Kaydına Alınma

İzahnamenin Tescili

İzahname ve Sirküler İlanı

Talep Toplama
Satış Sonuçlarının Borsya
Bildirilmesi

MKK ve Takasbank İşlemleri

Borsa Yönetim Kurulunun İşlem
Görme Kararı

Şirketin İşlem Görmeye Başlaması

Üzeyir Aydın
 HALKA ARZ VERİLERİ

İkinci  Menkul  Girişim  Borsa 

Kasım  Ulusal  Ulusal  Gözaltı  Kıymet  Gayrimen Sermaye Yatırım  Genel 
2015 Pazar Pazar Pazarı Y.O. kul Y.O. si Y.O. Fonu GİP SİP Toplam
itibarıyla 218 85 31 9 31 7 13 21 14 429

Üzeyir Aydın
 BORSA İSTANBUL’DA KOTASYON
(BİST KOTUNA ALINMA)

Türk Ticaret
KOTASYON, Kanunu ve Bağımsız 3 Yıl
menkul kıymet Sermaye Piyasası Denetim Faaliyette
Mevzuatı
borsalarında Açısından Hukuki Bulunma
sürekli işlem Yapının Uygun Şartı
görmesi talep Olması
Piyasadaki
edilen Mevcut ve
sermaye piyasası Muhtemel
araçlarının ilgili Tedavül Hacmi Sayısal
şartları (kotasyon Bakımından Kriterler
Kriterlere Kotasyon
kriterleri) taşımaları Uygunluk Kriterleri
durumunda ilgili
pazar listesine
kayıt edilmesi ve Tasfiye,
Konkordato, Sağlıklı
işlem görmesinin İflas vb. Finansman
kabul edilmesidir Durumların Yapısı
Olmaması
Önemli Hukuki Esas
Uyuşmazlıkların Sözleşmenin
Bulunmaması Uygunluğu

Üzeyir Aydın
 SERMAYE PİYASALARI ve MKK

Sermaye Piyasası Kurulu

BORSA İSTANBUL

İstanbul Menkul  Vadeli İşlem ve 
İstanbul Altın 
Kıymetler Borsası  Opsiyon Borsası 
Borsası (İAB)
(İMKB) (VOB)

Merkezi
TAKASBAN Kayıt
Kuruluşu

282
 MERKEZİ SAKLAMA : TARİHSEL GELİŞİMİ

 İMKB Takas ve Saklama Merkezi (1987-1992)

 İMKB Takas ve Saklama Kuruluşu (1992-1996)
 Takasbank (1996-2005)
 Merkezi Kayıt Kuruluşu (2005-.....)

284
 KAYDİ SİSTEM HİZMETLERİ
Pay Senedi, Özel Sektör Borçlanma Aracı
(Bono&Tahvil), Yatırım Fonu, Borsa Yatırım
KAYDİLEŞTİRME
Fonu, Banka Bonosu, Yapılandırılmış
Ürünler, Kira Sertifikası, Varlığa Dayalı MERKEZİ
Menkul Kıymet İhraç Eden Şirketler SAKLAMA
İHRAÇÇI
ŞİRKET HESAP AÇMA
603

SERBEST ve ŞARTLI
VİRMAN İŞLEMLERİ
ELEKTRONİK İMZA &
PKI ALTYAPISI ALIM SATIM
MKK SONRASI İŞLEMLERİ
WEB UYGULAMA Merkezi Kaydi Sistem HAK KULLANIM
ve
İHRAÇÇI İŞLEMLERİ
ONLINE ENTEGRASYON YATIRIMCI
HİZMETLERİ
HUKUKİ
YATIRIM İŞLEMLER
KURULUŞU/ 141 ELEKTRONİK FON
BANKA
PLATFORMU
ÖDÜNÇ PAY
SENEDİ PİYASASI
RAPORLAMA

DİĞER İŞLEMLER 285

 KAYDİ SİSTEM VE HESAP AÇMA
HESAP AÇMA İÇİN BAŞVURU ENTEGRASYON MKK ÜYESİ VE HESAP YAPISI

MALİYE
BAKANLIĞI

Tüzel Kişi
İHRAÇÇI İHRAÇÇI YATIRIMCI
ŞİRKET VERGİ KİMLİK NO ŞİRKET HESAPLARI
VERGİ KİMLİK NO

YATIRIMCILAR MKK/MKS

T.C. KİMLİK NO

YATIRIMCI
ARACI ARACI HESAPLARI
Gerçek
Kişi
KURUM/BANKA KURUM/BANKA
T.C. KİMLİK NO

İÇİŞLERİ
SİCİL NO & ŞİFRE
BAKANLIĞI
Yatırımcılar

Hesaplar
Yabancı Payı:
SAKLAMA (EKİM 2015)
% 64.89
• 1.060.248 YATIRIMCI
PAY SENEDİ
• 596 MİLYAR TL
DEVLET İÇ BORÇLANMA • 26.803 YATIRIMCI
SENETLERİ • 187 MİLYAR TL
• 2.905.533 YATIRIMCI
YATIRIM FONU
• 40 MİLYAR TL
ÖZEL SEKTÖR • 123.635 YATIRIMCI
BORÇLANMA ARACI • 45 MİLYAR TL
BORSA YATIRIM • 2.760 YATIRIMCI
FONU • 131 MİLYON TL
YAPILANDIRILMIŞ • 2.422 YATIRIMCI
ÜRÜNLER • 28 MİLYON TL
VARLIĞA DAYALI • 816 YATIRIMCI
MENKUL KIYMET ve
KİRA SERTİFİKASI • 3 MİLYAR TL

287
TAKASBANK
Ortaklık Yapısı

13 BANKA
17.78 %

BORSA 
41 ARACI  İSTANBUL
KURUM
62.25 %
19.97 %

Ödenmiş Sermaye: 600 Milyon TL
 EKOSİSTEM
Düzenleyici Kuruluşlar

BDDK SPK

Yerel piyasa takas ve 
TCMB
saklama hizmetleri

Devlet borçlanma 
BİAŞ araçları saklama ve 
nakit hesapları
TAKASBANK
MKK
Elektrik Piyasası
Pay ve BYF saklama hesapları

Aracı Kurumlar Fonlar Yatırım  Bankalar

Ortaklıkları
Piyasa katılımcıları
HİZMETLER

Borçlanma Araçları Piyasası
Takas Pay ve Türevleri

Türev Piyasası

Elektrik Piyasası

Kıymetli Maden Piyasası

Türkiye Elektronik Fon Dağıtım Platformu

Bireysel Emeklilik Fon Pay Yönetimi
Saklama Borçlanma Araçları Hak Kullandırma
Pay Senetleri Hak Kullandırma
Fiziki Saklama
Yerel Saklama
Global Saklama
Kaydi Saklama
Kıymetli Maden Saklama
 Takasbank Para Piyasası
Piyasa 
İşletimi
Ödünç Pay Senedi Piyasası

Borçlanma Araçları Teminat Takibi
Teminat 
Elektrik Piyasası Teminat Yönetimi
Yönetimi Garanti Fonu Yönetimi

Türev Piyasası Teminat Yönetimi

Kaldıraçlı Alım Satım İşlemleri Teminat Yönetimi

Borçlanma Araçları
Varlık 
Borsa Yatırım Fonu
Transferi Pay ve Türevleri

Yabancı Para Ödeme ve Transfer

Yerli Para Ödeme ve Transfer
 Küresel Pay Piyasası Piyasa Değeri
2016 yılında Dünya Borsalar Federasyonu (WFE) üyesi borsalarda işlem gören şirket
paylarının toplam piyasa değeri 2015 yılına göre % 4,4 artarak 70 trilyon ABD Dolarına
yükselmiştir. İşlem gören şirket sayısı 51.602’dir.
 Borsaların Piyasa Değeri (2016)
Ülke Piyasa Piyasa Piyasa Değeri/
Değeri Değeri Payı GSYH
(milyar $)
1 New York Borsası ABD 19,573 28.0% 107.2%

2 Nasdaq OMX ABD 7,779 11.1% 42.6%

3 Japonya Borsası Japonya 5,062 7.2% 118.7%

4 Şanghay Borsası Çin 4,104 5.9% 36.1%

5 Londra Borsası İngiltere, İtalya 3,496 5.0% 74.6%

Grubu
6 NYSE Euronext Hollanda, Belçika, 3,493 5.0% 91.2%
Fransa, Portekiz

7 Şenzhen Borsası Çin 3,217 4.6% 28.3%

8 Hong Kong Borsası Hong Kong 3,193 4.6% 1013.4%

9 TMX Grubu Kanada 2,042 2.9% 134.5%

10 Deutsche Börse Almanya 1,732 2.5% 50.7%

32 Borsa İstanbul Türkiye 158 0.2% 20.0%

Toplam* 69,897 100.0% 95.1%
 İşlem Gören Şirket Sayısı
BORSA Şirket Sayısı % Değişim
1 BSE India 5 191 1,5%
2 TMX Group 3 972 0,7%
3 BME Spanish Exchanges 3 200 -2,3%
4 London SE Group 2 767 -4,1%
5 NASDAQ OMX 2 577 -3,8%
6 NYSE Euronext (US) 2 339 1,3%
7 Tokyo SE Group 2 304 0,6%
8 Australian SE 2 056 -1,1%
9 Korea Exchange 1 784 -1,8%
10 National Stock Exchange India 1 665 1,5%
11 Hong Kong Exchanges 1 547 3,4%
12 Shenzhen SE 1 540 9,1%
13 Osaka SE 1 177 -4,2%
14 NYSE Euronext (Europe) 1 073 -3,5%
HİSSE SENEDİ FİYATINI HESAPLAMAK
• Hisse senedi, firmaların sermayelerini oluşturmak için
başvurdukları en önemli yollardan biridir. Hisse senedi
sahipleri, sahip oldukları hisselerin toplam hisselere oranı ile
doğru orantılı bir şekilde firmada hak (çıkar) sahibi olurlar.
• Hisse senedi sahiplerine firmanın net kazancından temettü
ödenir. Temettüler periyodik olarak -genelde her çeyrekte-
yapılan ödemelerdir.
• Finansın en temel ilkesi şöyle ifade edilebilir; bir yatırımın
değeri, yatırımın tüm ömrü boyunca yaratacağı nakit
akımının bugünkü değerinin hesaplanması ile bulunur.
• Hisse senedinin getirisi: temettü + sermaye kazancı 296

Üzeyir Aydın
 Üzeyir Aydın
297

• Hisse senedi değerleme teorisini oluşturmak için işe mümkün olan en

basit senaryo ile başlarız; önce hisse senedini satın alırsınız, temettü
elde etmek için bir dönem elde tutarsınız, sonra da satarsınız. Buna
“bir dönemlik değerleme modeli” denilir.
• Bir aracı kurumdan Aydın holding hisselerinin satış fiyatının 50
TL olduğunu ve hisse başına yıllık 0.16 TL temettü ödendiğini
öğrendiniz. Ayrıca Blomberg’de yayınlanan ekonomi programın
analisti de bu hisse senedinin bir yıl sonraki satış fiyatının 60 TL
olacağını tahmin ettiğini söyledi. Acaba bu hisse senedini almalı
mısınız?
• Bu soruyu cevaplayabilmek için, hisse senedinin bugünkü fiyatının,
analistin tahminini doğru bir şekilde yansıtıp yansıtmadığını
belirlememiz gerekir. Hisse senedinin bugünkü değerini belirlemek
için beklenen nakit akımlarının (gelecekteki ödemelerin) bugüne
indirgenmiş değerini bulmamız gerekir.
İyice düşündükten sonra bu yatırım için %12’lik bir getirinin sizin için yeterli
olduğuna karar verdiğinizi varsayalım.
P0 = (0.16/ 1+0.12) + (60/1+0.12) = 53.71 TL.
Bu analize göre, hisse senedinden elde edilecek nakit akımlarının bugünkü
değeri 53.71 TL’dır. Bugünkü satış fiyatı 50 TL olduğundan bu hisse senedini
alabilirsiniz. 298
Üzeyir Aydın
Bugünkü değer kavramını kullanarak, bir dönemlik temettü
değerleme modelini birden çok dönem için genişletebiliriz;
Bugün itibariyle bir hisse senedinin değeri, gelecekteki tüm nakit
akımlarının bugünkü değeridir. Hisse senedi değerlemesine
ilişkin genelleştirilmiş çoklu dönem formülü şöyle yazılabilir;

Üzeyir Aydın 299

Pek çok firma, temettülerini her yıl sabit bir oranda artırmaya çalışır.
Temettülerin sabit oranlarda arttığını yansıtacak şekilde hisse senedi
değerleme formül yeniden düzenlenirse Gordon büyüme modeline ulaşılır.
D0 = en son temettü ödemesi
g = temettülerin beklenen sabit
büyüme oranı
ke = hisse senedi yatırımının
beklenen getirisi
Bu modelde;
1.Temettülerin, sonsuza kadar sabit bir oranda arttığı
varsayılır.
2.Artış oranının, arzulanan hisse senedi getiri oranından, ke
küçük olduğu varsayılır.
300

Üzeyir Aydın
 Üzeyir Aydın

• Bir araba açık artırmasına katıldığınızı düşünelim. Açık artırma

başlamadan önce arabaları kontrol etme şansınız var ve siz de
istediğiniz bir Mazda Miata araba buldunuz. Arabayı test
sürüşüne tabii tuttuktan sonra arabadan garip sesler çıktığını
fark ettiniz ancak bu durum arabayı istemenize engel olmadı. Bu
seslerin giderilmesini sağlayacak bir tamirat bedelini de
gözönüne aldığınızda 5.000 TL gibi bir fiyatın uygun olduğuna
karar verdiniz. Açık artırmanın başlayacağını gördünüz ve
Miata’nın sırasının gelmesini beklemeye başladınız.
• Başka bir alıcının da Miata’yı beğendiğini düşünelim. O da test
sürüşünden sonra seslerin yıpranmış fren balatalarından
kaynaklandığını ve bu arızayı kendisinin az bir mâliyetle tamir
edilebileceğini düşünüyor olsun ve arabanın 7.000 TL ettiğine
karar versin. Sonra o da içeri girip Miata’nın sırasının gelmesini
beklesin. Arabayı kim ve kaça satın alacaktır? 301
• Yalnızca ikinizin bu arabayla ilgilendiğini düşünelim.
İhaleye 4.000 TL teklif vererek sizin başladığınızı, rakibin
ise teklifi 4.500 TL’a çıkardığını, daha sonra sizin
kafanızda belirlediğiniz maksimum fiyatı yani 5.000 TL
önerdiğini düşünelim. Rakibiniz ise buna karşılık 5.100
TL önermiş olsun. Bu fiyat sizin ödemeye niyetli
olduğunuz fiyattan daha yüksek olduğu için ihaleye
devam etmezsiniz ve araba daha bilgili olan alıcıya
5.100 TL’a satılır.
• Bu hikayenin size verdiği bilgiler-çıkarımlar ne olabilir,
hisse senedi piyasasını da dikkate alarak cevaplayınız.

Üzeyir Aydın 302

 Üzeyir Aydın

• Bu hikayeden bazı bilgiler-çıkarımlar yapılabilir;

• Birincisi, fiyat, en yüksek fiyatı ödemek isteyen alıcı
tarafından belirlenir. Oluşan fiyatın, malın edeceği en yüksek
fiyat olmasına gerek yoktur. Fakat oluşan fiyat diğer alıcının
ödemek istediğinden, biraz daha yüksek olacaktır,
• İkincisi, piyasa fiyatı, o maldan en fazla yararlanabilecek
alıcı tarafından belirlenir. Arabayı alan kişi, sözkonusu
arızanın (sesin) kolay ve ucuz bir şekilde giderilebileceğini
bilen kişidir. Sonuç olarak, o kişi sizin ödemek istediğiniz
fiyattan daha fazlasını önermeye hazırdır. Bu, diğer mallar
için de geçerlidir. Örneğin, bir mülkiyet unsuru ya da bir bina,
bu varlıkları en verimli şekilde kullanacak alıcıya satilır.
303
 Üzeyir Aydın

• Son olarak, bu örnek, varlık fiyatlamasında bilginin oynadığı

rolü gösterir. Bir varlığa ilişkin daha fazla bilgi, o varlığın
riskini azaltarak değerini artırabilir. Bir hisse senedi almayı
düşündüğünüzde gelecekteki nakit akımları hakkında bir çok
belirsizlik vardır. Bu nakit akımlarına ilişkin en iyi bilgiye
sahip alıcı, bu nakit akımlarını belirsizliğe sahip alıcıdan
daha düşük bir oranda iskonto edecektir.

304
 Üzeyir Aydın

305

• Bu bilgileri hisse senedi değerlemesine uygulayalım. Gelecek yıl 2

TL temettü ödemesi yapacağını beklediğiniz bir hisse senedi almayı
düşündüğünüzü varsayalım. Piyasa analisti, firmanın sonsuza
kadar % 3 oranında büyümesini bekliyor olsun.
• Siz ise temettü ödemelerinin sabitliği ve büyüme oranının doğruluğu
konusunda gayet şüphelisiniz. Bu durumda, bu belirsizliği telafi etmesi
açısından %15 gibi bir getiri oranına ihtiyaç duyduğunuzu varsayalım.
• Bir diğer yatırımcı, Ali ise sektörden bazı kişilerle görüşmüş,
araştırma yapmış ve öngörülen nakit akımlarına ilişkin daha az
belirsizliğe daha çok bilgiye sahip olsun. Ali tarafından algılanan risk,
sizinkinden daha düşük olacağından Ali sizden daha düşük %12 gibi
bir getiri oranına ihtiyaç duyacaktır.
• Öte yandan Ayşe de şirketin CEO’su ile görüşmüş olsun. Elbette
Ayşe firmanın geleceğine ilişkin daha kesin bilgilere sahip
olacağından yalnızca %10 gibi bir getiri oranına razı olacaktır.
 Bu durumda her bir yatırımcının bu hisse senedine ödeyeceği fiyat
ne olacaktır?
Gordon büyüme modelini uygulayarak ulaşacağımız hisse senedi
fiyatları aşağıdaki gibi olacaktır;
Yatırımcı İskonto Oranı Hisse Senedi Fiyatı
Siz % 15 16.67 TL.
Ali % 12 22.22 TL.
Ayşe % 10 28.57 TL.
Siz hisse senedi için 16.67 TL ödemek isteyecekken, Ali 22.22 TL,
Ayşe ise 28.57 TL ödemek isteyecektir. Yani en düşük risk
algılamasına sahip yatırımcı en fazla fiyatı ödemek isteyecektir. Bu üç
yatırımcı dışında başkasının olmaması durumunda piyasa fiyatı 22.22
TL ile 28.57 TL arasında olacaktır.
Bu hisse senedi zaten elinizde bulunuyorsa onu Ayşe’ye satarsınız.306

Üzeyir Aydın
 Üzeyir Aydın

307

• Böylece piyasadaki oyuncuların karşılıklı teklifler vererek

piyasa fiyatını belirlediğini görmüş olduk.
• Bir firma hakkında yeni bir bilgi ortaya çıktığında beklentiler
değişir ve bu da fiyatları değiştirir.
• Yeni bilgi, gelecekteki temettülerin düzeyi veya bu
temettülerin riskine ilişkin beklentilerin değişmesine neden
olabilir.
• Piyasa katılımcıları sürekli yeni bilgiler aldıklarından ve
beklentilerini revize ettiklerinden, hisse senedi fiyatlarının
sürekli değişim göstermesi normaldir.
• Para Politikası Hisse Senedi Fiyatlarını Etkiler mi? Nasıl
Etkiler?
• Gordon büyüme modeli bu ilişkiyi açıklamaktadır. Buna göre para
politikası hisse senedi fiyatlarını İki şekilde etkileyebilir.
• Birincisi, TCMB faiz oranlarını indirdiğinde tahvillerin ( hisse
senedinin bir altenatifi) getirisi azalır ve yatırımcılar, hisse
senetlerinden daha düşük bir beklenen getiriye (ke) razı olma
eğilimine girerler. ke deki bu düşüş Gordon büyüme modelindeki
paydayı küçülterek daha yüksek bir hisse senedi fiyatının, P0,
oluşmasına neden olur.
• Faiz oranlarının indirilmesi ekonomiyi etkileme potansiyeline sahip
olacaktır ve bu da temettülerin büyüme oranını, g, artıracaktır, g
‘deki bu yükseliş Gordon büyüme modelindeki paydanın azalmasına
ve bu da daha yüksek bir hisse senedi fiyatına neden olacaktır.
• Para politikasının hisse senedi fiyatları üzerindeki etkisi, para
politikasının ekonomiyi etkileme yollarından birisidir.
308
Üzeyir Aydın
 Üzeyir Aydın

• Hisse senedi etkileyen faktörler genel olarak makro ve

mikro olarak sınıflandırılmaktadır. Makro faktörler
ekonomik faktörlerdir ve Mikro faktörler ise, işletme
düzeyinde ortaya çıkabilecek faktörlerdir.
1. İç Borç Faiz Oranı
• Faiz oranlarındaki değişiklikler hisse senedi fiyatına,
değişikliğin tersi yönünde yansımaktadır. Yani piyasa
faiz oranları arttıkça hisse senedi fiyatı düşmekte, faiz
oranları düştükçe hisse senedi fiyatı artmaktadır.
• Faiz oranlarındaki değişikliklerin hisse senedi fiyatı
üzerindeki ters yönlü etkisini, yatırımcıların bu
değişiklikleri yatırımdan bekledikleri getiri oranına
309
yansıtmasıyla açıklamak mümkündür .
 Üzeyir Aydın

1. İç Borç Faiz Oranı

• Faiz oranları hisse senedi fiyatları üzerinde dolaylı ve dolaysız iki tür
etkiye sahiptir.
• Yatırımcı aracı olarak hisse senetlerine alternatif olan tahvillerin faiz
oranlarının da hisse senedine olan talebi de etkileyerek, hisse senedi
fiyatları üzerinde dolaylı olarak etki edeceği ileri sürülür. Faiz
oranlarındaki artış hisse senetlerine olan talebi azaltarak tahvile olan
talebi artıracaktır.
• Ayrıca faiz oranlarındaki artış; firmaların finansman maliyetini artırarak,
firmaların beklenen kazançlarında düşüşe neden olabilir. Bu durum
ekonomide bir durgunluğa neden olarak hisse senedi fiyatlarında
düşürücü bir etki yaratacaktır. Bir çok büyük borsa düşüşünde faiz
oranlarında önemli yükselişler gözlenmiştir.

310
 Üzeyir Aydın

1. İç Borç Faiz Oranı

Türkiye’de kamu gelirinin kamu harcamalarını tam olarak
karşılayamaması (Bütçe Açığı), devletin sermaye
piyasalarındaki ağırlığını artırmakta ve faiz oranlarının
yükselmesi sonucunu doğurmaktadır. Hisse senetleri
piyasasının yeterli derinliğe ulaşamamasının altında yatan en
önemli faktörlerin başında hükümetlerin 1990’lı yıllardan
sonra sıkça ihaleler yolu ile iç borçlanmaya başvurmaları
gelmektedir. Repo ve kamu kağıdı getirilerinin risksiz oluşu
ve bunlara uygulanan kısa vadeli yüksek faizler, hisse
senetlerine olan uzun vadeli yatırımları etkilemiş, yatırımcıları
bu piyasaya yöneltmiştir.
311
 Üzeyir Aydın

2. Döviz Kuru
Döviz kurunda meydana gelen artış ve azalışlar hisse senedi
fiyatlarında da değişikliğe neden olacaktır. Döviz fiyatında
meydana gelecek bir artış yatırımcıların bu yöne kaymasına
neden olacak ve hisse sentlerine olan talebi azaltacaktır. Bu
durumda döviz ve hisse senedi iki mal olarak düşünüldüğünde
bunlar birbirine rakip iki mal gibidir ve ikisi arasında negatif bir
fonksiyonel ilişki söz konusudur.
Ekonomik belirsizliğin hakim olduğu dönemlerde döviz
yatırımcılar için bir güven unsuru oluşturmaktadır. Bu güven
unsuru yanında piyasadaki devalüasyon beklentisi de dövize
olan talebi ve dolayısıyla döviz kurlarını artırmakta, bu da hisse
312
senedi talebini ve fiyatları düşürmektedir.
 Üzeyir Aydın

2. Para Arzı (M2)

• Para arzındaki değişmelerin hisse senedi fiyatlarına olan etkisi
iki ayrı dönemde gerçekleşmektedir. Bunlar para arzı
değişmeleri ile beraber gerçekleşen eş zamanlı etkiler ve para
arzındaki değişimden sonra ne zaman gerçekleşeceği tam
olarak belirlenemeyen gelire bağlı ardçıl etkilerdir.
• Para arzındaki değişimlerin hisse senedi fiyatlarında yarattığı eş
anlı etki, hisse senedinin gelecek dönemdeki değerinin bugünkü
fiyatıyla ilgilidir. Şayet hisse senedinin değerini, gelecek
dönemlerde dağıtılacak kar paylarının bugünün ve gelecek
dönem faiz oranları ile iskonto edilmesi şeklinde ifade edilirse,
parasal genişlemelerin yada parasal daralmaların hisse senedi
fiyatlarına olan etkisini gelecek dönemlerin faiz ve kar payı 313
beklentilerine bağlanabilir.
 Üzeyir Aydın

2. Para Arzı (M2)

• Para arzındaki artışların kısa dönemde hisse senedi fiyatlarına olan etkisi
pozitif olarak belirlenmektedir. Para arzındaki daralmada hisse senedi
fiyatlarında düşme yönünde baskı oluşacaktır.
• Para arzındaki artış borsaya canlılık getirebilir ancak öte yandan da artan
enflasyonist beklentilerle olumsuz etkiye de neden olabilir
• Para arzındaki artış oranı yüksek ise kredi olarak borç verilebilecek para
miktarındaki fazlalıktan dolayı piyasa faiz oranları düşecektir. Bunun yanı
sıra para arzındaki yüksek artış oranı firmaların faaliyetlerinde bir artışa
neden olacak böylece ekonominin büyümesi sağlanacaktır. Bu da hisse
senetleri fiyatlarında artışa neden olacaktır. Ayrıca yüksek para arzı
enflasyona neden olarak faiz oranlarını artıracak dolayısı ile para arzındaki
artış nedeniyle ortaya çıkan hisse senedi fiyatlarındaki artış, enflasyonu
kontrol etmek amacı ile uygulanan kısıtlamalar nedeniyle olumsuz
314
etkilenecektir
 Üzeyir Aydın

3. Sanayi Üretim Endeksi

Ekonomik faaliyetin firma kazançları üzerindeki etkisinden dolayı, hisse
senedi fiyatlarını etkilediği savunulmaktadır. Başka bir değiş ile, artan
üretim beklenen nakit akışlarını artırarak, hisse senedi fiyatlarını artırıcı
etkiye sahip olmaktadır.
4. Enflasyon
Yüksek enflasyon, reel faizlerin yükselmesi ile bir yandan mali piyasanın etkin
çalışması ve diğer yandan üretime yönelik yatırımların yapılmasını
önlemektedir. Ekonomik belirsizlik ve oynaklıklar artmakta, fiyat
beklentileri yükselmektedir. Fiyatlar genel seviyesindeki küçük bir
orandaki artış, hisse senetlerini olumlu bir şekilde etkileyecektir. Şiddetli
enflasyona varmayan ılımlı bir fiyat artışı, mal ve hizmetler ile menkul
kıymetlere yapılacak yatırımlar için elverişli bir ortam yaratır.

315
 Üzeyir Aydın

4. Enflasyon
Yüksek olmayan bir enflasyon, şirketin satışlarında artışa yol açacaktır.
Şirketin nominal kazançlarında meydana gelen bir yükselme ise temettülerin
payında da yükselmeye neden olur. Bunun sonucu olarak, hisse senetlerinin
değeri piyasa fiyatı artacak ve yatırımcılar enflasyondan zarar görmeyerek
karlı çıkabilecektir.
Fiyatlar genel seviyesindeki hızlı bir artış ve uzun süre devam etmesi durumu
yatırımlarda azalmaya sebep olacaktır. Şirketlerin satışlarında düşme
görülecek ve bunu üretimdeki azalma takip edecektir. Şirketin kazançları bu
unsurlara bağlı olarak düşmeye başlayacaktır. Daha az kazanç elde eden
şirketin ortaklara dağıtması beklenen temettü miktarı da az olacaktır.
Enflasyon, faiz hadleri vasıtası ile de hisse senedi fiyatlarını etkileyebilir.
Ekonomide enflasyonu artış haddinin yüksek ve uzun süreli olduğunu kabul
ettiğimizde yüksek enflasyon faiz haddinin de yükselmesine yol açacaktır.
316
 Üzeyir Aydın

5. Altın
• Altın, ülkemizde özellikle Anadolu’da en çok kullanılan ve borsaya alternatif bir
yatırım aracıdır. Altın fiyatları, piyasası itibariyle dış piyasalarda belirlenmektedir.
İthal edilme özelliğinden dolayı döviz kurları ile yakından ilişkilidir. Dolayısı ile
altının yurt içi fiyatını; dış fiyatı ve döviz kuru belirlemektedir.
• Altın tüm ülkelerde paraya çevrilebilir olması ve değerini koruyabilir olması
nedeniyle güvenli yatırım aracı olarak bilinir.
• Altının fiyatını etkileyen faktörlerin başında dolar kuru, enflasyon oranı, mevduat
faizi ve hisse senedi fiyat hareketleri gelmektedir.
• Siyasi, sosyal ve ekonomik istikrarda etkileyen diğer olaylardır.
• Ayrıca “Dış Faktörler” dediğimiz, dünyanın herhangi bir bölgesindeki siyasi ve
askeri gerginlikler, petrol fiyatları, merkez bankaları ve liderler de altın fiyatları
üzerinde etkili olmaktadır.
• Belirsizlik ve risk algısı arttığında, merkez bankalarının altın rezerv stoklarını
arttırması, ülkelerarası siyasi, askeri ve ekonomik gerginliklerin artması altın
talebini ve fiyatını arttıran temel faktörlerdir. 317
 Üzeyir Aydın

• Hisse senedi fiyatlarındaki değişmeleri, makroekonomik

faktörlerin yanın da işletmeden kaynaklanan mikro ekonomik
faktörler de etkileyebilmektedir.
1. Kar Dağıtım Politikası
• Kar ve kar payı dağıtma hisse senedinin değerini saptamada
önemli bir faktördür. Kar payı dağıtımının bu özelliği nedeniyle,
kara geçme ve kar payı dağıtma ihtimali hisse senedi dağıtma
ihtimali hisse senedi fiyatlarında belirli artışlar meydana
getirmektedir.
• Bir hisse senedinin borsa değeri kar payı ödeme tarihi
yaklaştıkça yükselir. Bu yükselişin miktarı, kar payı ödeme
tarihinde, ödenecek kar payı miktarına kadar çıkar. Bu tarihte
hisse senedinin fiyatı (normal fiyat + beklenen kar payı) kadardır.
318
 Üzeyir Aydın

2. Sermaye Artırımları
Sermaye artırımı ilk bakışta işletmenin ortakları tarafından kurum varlıklarına yeni
varlıkların eklenmesini ifade etmektedir.
•Sermaye artırımı, hisse senedi fiyatı üzerinde etkili olan mikro faktörlerden
biridir. Artırımın normal şekli olan bedelli sermaye artırımı, hisse senedi
fiyatını olumlu yönde etkileyebilmektedir. Bu etki kendisini sermaye artırımı
öncesinde göstermektedir. Eğer mevcut hisse senedinin piyasa fiyatı yeni ihraç
edilen hisse senedinin satış fiyatından yüksekse, ortaklar bu hisse senedini
piyasa fiyatının altında bir fiyattan satın alma olanağına kavuşacaklardır. Buna
göre sermaye artırım haberinin duyulması ile birlikte hisse senedi fiyatı yükselişe
geçmektedir. Bu yükseliş artırım tarihine kadar sürmektedir.
•Yapılan sermaye artırımının, işletmenin büyüme ve kar payı oranında artış
yaratması bekleniyorsa hisse senedi olumlu yönde etkilenmektedir.
•Bedelsiz olarak yapılan sermaye artırımı ise hisse senedi sayısını artırdığı
ve gelir daha fazla sayıda hisseye bölündüğü için hisse senetlerinde319
“sulandırma” etkisi yaratmaktadır
 Üzeyir Aydın

3. İçerden Öğrenenlerin Ticareti ( Insider Trading) ve

Manipülasyon
Insider trading, halka açık bir anonim şirket ile ilgili halka açıklanmamış
önemli bir bilgiyi, şirket ile özel bir ilişki nedeniyle veya herhangi bir
nedenle elde eden bir kişinin, özel menfaat sağlamak amacıyla bu bilgiyi
kullanarak şirketin menkul kıymetleri üzerinde ticaret yapmasıdır.
• Manipülasyon, herhangi bir mali aracın fiyatının, arz ve talep koşulları
dışında, yapay olarak yükseltilmesi, düşürülmesi, belli bir seviyede tutulması
veya aktif bir piyasa olduğu izlenimini yaratmak amacıyla yapılan
işlemlerdir.
• Büyük kazançlar elde etmek için birkaç büyük şirketin bir araya gelmesi
yerine bu günün içerden öğrenenleri kurumsal yatırımcılar ile birlikte hareket
ederek rutin “alım” ve “satım” emirlerinin öncesinde küçük, sinsi pozisyonlar
alarak ve bu pozisyonları yüzlerce hatta binlerce kez tekrarlayarak çok
320
yüksek oranda kazanç elde etmektedirler.
 Üzeyir Aydın

4. Finansal Yapı
• Firma, ölçülü bir şekilde finanse edilmiş midir?
• Firmaya kredi verenlerin (orta-uzun vadeli) emniyet payı yeterli midir?
• Firma, uzun vadeli yükümlülüklerini karşılayabilmekte midir?
• Bu analiz çerçevesinde kullanılan oranlar, firmanın faaliyet sonucu zarar etmesi,
varlıklarının değerinin düşmesi veya gelecek yıllarda tahmin edilen tutarda fon
oluşturamaması durumunda, söz konusu firmanın uzun vadeli yükümlülüklerini
yerine getirip getirmeyeceği konusunda da önemli ipuçları vermektedir.
• İşletmenin finansal yapıları, varlıkların finansmanında kullanılmak üzere iki
kaynaktan oluşmaktadır. Yabancı kaynaklar ve öz kaynaklar. İşletmelerin
finansal yapıları çalışılan sektör, yatırım politikası, risk ve belirsizlik gibi faktörlere
göre farklılık gösterir.
• Yatırım projeleri ve faaliyet riskinin veri olduğu durumda finansal yapıda
meydana gelen değişmeler finansal risk nedeniyle işletmenin piyasa değerini
etkilemektedir. Finansal risk, işletmenin yabancı kaynak kullanması sonucu öz
kaynak karlılığında (hissedarların bekledikleri karlılık oranında) meydana gelen 321
değişmedir.
 Üzeyir Aydın

4. Finansal Yapı
• Firmalar, finansal kaldıraçtan (borç/aktif toplamı) yararlanarak piyasa değerlerini
artırabilmektedir. Kaldıraç oranı, işletme varlıklarının yüzde kaçının yabancı kaynaklarla
(borçlarla) finanse edildiğini gösterir. Oranın yüksek olması, firmanın spekülatif (vurgun
amaçlı) tarzda finanse edildiği, kredi verenlerin emniyet marjının dar olduğu ve geri
ödemede sıkıntıya düşebileceği anlamına gelir.
• Bu arada, oranın yüksekliğinin işletmeye sağlayacağı faydalar da vardır. Bu durumda,
firma; az bir sermaye ile daha fazla kaynak kullanım imkânını elde edebileceği gibi,
faaliyetinden sağladığı kâr oranının yabancı kaynak maliyetini aştığı durumlarda da
“finansal kaldıraç”ın (yabancı kaynağın, kullanıldığı alanda sağladığı getirisinin
maliyetinden fazla olması) olumlu etkisinden faydalanma imkânını da elde eder.
• Bu oranın %50’nin üstüne çıkması, tehlike sinyali olarak yorumlanmaktadır. Ancak,
GOÜ’lerde, öz sermaye sağlama konusundaki kurumsal güçlükler nedeniyle oranın
%50 üstünde oluşunu (aşırı olmamak kaydıyla) normal karşılamak gerekir.
• Dolayısıyla ancak belirli bir noktaya kadar kaldıraç faktörünün olumlu etkisinden
faydalanmak mümkündür. İşte bu nokta en uygun yabancı kaynak ve öz kaynak
bileşimini yani “işletmenin optimal finansal yapısını” vermektedir.
322
 Üzeyir Aydın

4. Finansal Yapı
Optimal finansal yapı, yabancı kaynak ve öz kaynak bileşiminin hisse
senedinin piyasa fiyatını maksimum yaptığı durumda elde edilmektedir. Bu
noktaya ulaştıktan sonra işletmenin yabancı kaynak kullanmaya devam
etmesi, artan risk nedeniyle sermaye maliyetini yükseltmekte ve piyasa
değerini düşürmektedir
Finansal riskin artması ve böylece işletmenin finansal yapısının bozulmasına
ve hisse senedi fiyatlarının düşmesine neden olan faktörleri şu şekilde
sıralayabiliriz;
• İşletmenin borçlarının artması ve Satışlarında dalgalanma,
• Hammadde fiyatlarının artma ihtimali,
• Grev,
• Rekabetin artması,
• Sermaye yetersizliği ve Yönetim hataları. 323
 Üzeyir Aydın

4. Finansal Yapı
Finansal riski azaltan, işletmenin finansal yapısında iyileşme
sağlayanve sonuçta bütün bu gelişmelere bağlı olarak
işletmenin hisse senedi fiyatını yükselten faktörler aşağıdaki
gibi sayılabilir;
• Teknolojik üstünlükler,
• Tüketicilerin işletmenin ürettiği mal ve hizmetleri tercih
etmeleri,
• İşletmenin hammadde kaynaklarını denetleyebilme ihtimalinin
artması,
• Sermaye artışlarının optimal düzeyde öz kaynaklarla
gerçekleştirilmesi. 324
 Üzeyir Aydın

5. İşletmenin Faaliyet Konusu

• İşletmenin faaliyet konusu, hisse senedi fiyatını belirli bir
yönde etkilemektedir. Ülke ekonomisinin yapısı, tüketim
kalıpları, yasal düzenlemeler gibi unsurlar belli sektörleri ön
plana çıkarmaktadır. Bu sektörlerde faaliyet gösteren
işletmelerin performansları yüksektir. Örneğin ülkemizde
madencilik, Kimya, çimento, gıda, içki, teknoloji üreten
firmaların ve savunma sanayi gibi stratejik sektörlerde faaliyet
gösteren firmaların karlılığı ve borsadaki fiyat performansları
yüksektir.

325
 Üzeyir Aydın

6. İşletme Yönetimi
• Bir işletmenin başarısı onu yönetenlere bağlıdır. Yönetici
kadrosunun tecrübesi, yaşı, eğitimi, yeteneği ve değişiklilere karşı
tutumu, işletmenin risk derecesi ve gelirlerini ve dolayısıyla da hisse
senedi fiyatını etkilemektedir. Birçok işletme için başarı kriteri kar
elde etmek ve/veya geçmiş dönemlere nazaran karını artırmaktır.
Ortaklara bekledikleri karlılığı sağlayan işletme yönetimi, hisse
senedi fiyatını olumlu yönde etkiler. Buna karşılık yönetim hataları
ise işletme karlarında ve hisse senedi fiyatlarında düşüşlere neden
olmaktadır. Yönetim hatalarında en çok görülenleri; hazırlıksız
girilen işçi grevleri, iyi korunmadığı ve sigorta ettirilmediği için
kaybedilen satışlar, alternatif hammadde kaynakları sağlanamadan
önemli hammadde satıcılarının kaybedilmesi ve gereksiz ve yanlış
finansal kaynak seçimidir. 326
 Üzeyir Aydın

• Siyasi Faktörler
• Borsa İstanbul’da işlem gören hisse senetlerinin fiyatları siyasi
olaylara karşı oldukça duyarlılık göstermektedir. Yaşanan
siyasi istikrarsızlıklar ve özelleştirme beklentileri bu duyarlılığı
daha da artırmaktadır. Özellikle Türkiye’nin seçim
tartışmalarının ve erken seçimle ilgili spekülasyonların
yaşandığı dönemlerde hisse senetleri piyasası oldukça sert
tepkiler göstermiştir. Buna karşılık, tek parti iktidarının söz
konusu olduğu; geleceğe yönelik belirsizliklerin kalktığı ve
seçim tartışmalarının olmadığı dönemlerde ise hisse senetleri
piyasasının olumlu yönde hareketlilik gösterdiği izlenmektedir.
327
 Üzeyir Aydın

• Piyasa Psikolojisi
• Fiyat hareketliliklerini belirli bir takım koşullara bağlamak çoğu
zaman olanaksızdır. Ekonomik ve politik ortamın uygun
olduğu dönemlerde borsada bir durgunluk görülebilmekte ve
fiyatlar düşebilmektedir. Bir takım genel göstergelerin,
olumsuz koşulların varlığını işaret ettiği dönemlerde de
borsanın canlılığını koruduğu, fiyatların yükseldiği, talebin
hızla arttığı görülebilmektedir. Bu gibi çelişkili durumlar
“piyasa psikolojisi” ile açıklanmaktadır.

328
 Üzeyir Aydın

• Mevsimsel Hareketler
• Yılın ilk üç ayında işletmelerin yıllık bilançolarının belli
olmasıyla birlikte hisse senedi piyasasında fiyatların genel
olarak yükseldiği görülmektedir. Çoğunlukla Mart ayında
toplanan işletme genel kurulunda dağıtılacak kar paylarının
kesinlik kazanması bu yükselişi Nisan sonuna kadar taşır. Kar
paylarının dağıtımından sonra tatil mevsiminin de etkisi ile
hisse senedi fiyatlarında düşme görülür. Yaz aylarındaki
durgunluğun ve düşüşün ardından Eylül ayına doğru
işletmelerin altı aylık bilanço rakamlarının belirmesi ve tatil
mevsimin sona ermesiyle piyasa hareketlenmeye başlar,
mevsimlik olarak genel bir yükselme olur.
329
 Üzeyir Aydın

Spekülasyon
 Hisse senedi fiyat değişikliklerinden kar sağlamak amacıyla yapılan alım
veya satıma spekülasyon; bu işi yapanlara da spekülatör adı
verilmektedir.
 Spekülatif nitelikli hisse senedi alım ve satım işlemleri, menkul
kıymet borsasında istikrar sağlayıcı bir unsur olabildiği gibi dozunda
gerçekleştirilmediği takdirde istikrarı bozucu bir nitelik kazanabilir.
 Spekülatörler gerek ani ve kesin fiyat düşüşlerinde hisse senedi alımında
bulunmak suretiyle fiyatların sıfır noktasına düşmesini, gerek aşırı fiyat
yükselişlerinde hisse senedi satmak suretiyle fiyatların erişilemeyecek bir
noktaya yükselmesini önleyerek borsadaki değerlerin korunmasına
yardımcı olabilmektedir.
 Buna karşılık spekülatörlerin hisse senedi fiyatlarını kendi aralarında suni
olarak yükseltmeleri veya düşürmeleri aşırı fiyat dalgalanmalarını da
beraberinde getirir. Bu durumda borsa uzun vadeli ve istikrarlı bir yatırım
330
alanı olmaktan uzaklaşır.
• “Boğa piyasası” (bull market) terimi, gelecek hakkındaki iyimserliği
belirtir. “Boğa”lar, piyasanın yükseleceği beklentisi içindedirler. Bu
düşünceye sahip kişiler, piyasa yükselmeden, ellerinde yeterli para
bulunmasa bile bir yere borçlanıp, hisse senedi satın alır, daha sonra da
yüksek fiyattan satarlar. Bu terimin kökeninin boğaların boynuzları ile
herşeyi yukarı kaldırması olduğu inancı yaygındır.
• “Ayı piyasası” (bear market) terimi ise, piyasanın genel olarak gelecek
hakkında karamsar olduğunu ve düşüş beklendiğini belirtir. “Ayıyı
yakalamadan derisini satmak” (To sell a bear’s skin before one has
caught the bear) deyiminin “ayı piyasası” teriminin kökeni olduğu rivayeti
vardır. Bu beklentiye sahip olan kişilerin risk alma dereceleri yüksekse,
sahip oldukları hisse senetlerini daha sonra düşük fiyattan geri alma
beklentisiyle satarlar. Bu işlemde amaç, satış ile alış fiyatları arasındaki
pozitif farktan kâr elde etmektir. 331
Üzeyir Aydın
• Boğa piyasası
• 1.aşama : Durgun olan piyasanın değişmeye başladığını sezen
akıllı yatırımcıların, cesareti kırılmış ve sıkıntıya düşmüş
yatırımcılar tarafından değerinin çok altında satılan senetleri
topladığı toplama (accumulation) dönemi. Bu safhada şirketlerin
mali tablo ve raporları hala kötüdür halktan hiç ilgi yoktur.
• 2.aşama : Ekonomik trendlerin iyileşmeye başladığı ve işlemlerin
arttığı safha.Teknik analistin en fazla kazanabileceği dönemdir.
• 3.aşama : Halk hücum etmiş ve hacim patlamıştır. Bu aşamanın
sonlarında işlem hacmi artmaya devam eder –Kedi ve köpekler-. 1.
aşamada düşük fiyattan kağıt toplayan akıllı yatırımcı bu aşamada
yüksek fiyattan satar.
332
Üzeyir Aydın
• Ayı piyasası
• 1.aşama : Boğa piyasasının son dönemine rastlayan elden
çıkarma ( distiribution ) safhasıdır.
• 2.aşama : Panik aşaması alıcılar azalır satıcılar aceleci
davranır. İşlem hacmi yüksek oranda artarken fiyatların
düşme trendi hemen hemen dikey olur. Panik safhasından
sonra uzun süre ikinci bir canlanma dönemi ya da yatay
piyasa olur.
• 3.aşama : Artık küçük de olsa alışlar başlamıştır.Tüm kötü
haberler ortadan kalktığında sona erer.

333
Üzeyir Aydın
KIYMETLİ 
MADENLER 
VE TAŞLAR 
PİYASASI 
 Kıymetli Madenler ve Taşlar Piyasası
Altının Yolculuğu
Londra

Altın Madeni Rafineri Külçe Altın

Zürih

Kuyumculuk Sektörü

Bankacılık Sektörü
Yerli Altın Madenleri

335
 Kıymetli Madenler ve Taşlar Piyasası

• 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun 40/A maddesi hükmüne göre kıymetli
madenlerin, güven ve istikrar içinde serbest rekabet şartları altında kolayca alınıp
satılabilmesini sağlamak ve oluşan fiyatları tespit ve ilan etmek amacıyla Kıymetli
Maden Borsaları kurulabilmektedir.

• Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar ve Kıymetli Madenler

Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Genel Yönetmelik uyarınca İstanbul
Altın Borsası kurulmuştur.

• 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun 138’inci maddesinin (4) nolu fıkrası ile “Bu
Kanunla mülga 91 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye göre kurulan İstanbul Menkul
Kıymetler Borsasının ve bu Kanunla mülga 2499 sayılı Kanunun 40/A maddesi uyarınca
kurulan İstanbul Altın Borsasının tüzel kişilikleri Borsa İstanbul Anonim Şirketinin esas
sözleşmesinin tescili ile son bulur.” denilerek İAB, Borsa İstanbul Kıymetli Madenler ve
Taşlar Piyasası olarak yapılandırılmıştır.
 Kıymetli Madenler ve Taşlar Piyasası

Kıymetli Madenler ve Taşlar Piyasası

Kıymetli Madenler  Kıymetli Madenler  Elmas ve Kıymetli Taş 

Piyasası Ödünç Piyasası Piyasası

337
 Kıymetli Madenler ve Taşlar Piyasası

Kıymetli Madenler Piyasası Üyeleri:
Bankalar 23
Yetkili Müesseseler  42
Kıymetli Maden Aracı Kurumları  19
Kıymetli Maden Üretimi veya Ticareti ile İştigal Eden Anonim Şirketler  12
Toplam 96

Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası Üyeleri:
Bankalar 11
Kıymetli Maden Üretimi veya Ticareti ile İştigal Eden Anonim Şirketler  2
Toplam 13
Elmas ve Kıymetli Taş Piyasası Üyeler: 
Kuyumculuk Sektörü Üyeleri  204
Borsa Üyeleri 58
Toplam 262

338
 Kıymetli Madenler ve Taşlar Piyasası
• Kıymetli Madenler Piyasası 

• 26Temmuz  1995‐ İstanbul Altın Borsasının faaliyete başlaması

• 9  Temmuz  1999‐ Gümüş ve platinin işlem görmeye başlaması
• 24 Mart 2000‐ Kıymetli Madenler Ödünç Piyasasının açılması
• 4   Nisan  2011‐ Elmas ve Kıymetli Taş Piyasasının açılması
• 17 Kasım  2011‐ Paladyumun işlem görmeye başlaması

• Kıymetli Madenler Ödünç Piyasası ‐ 24 Mart 2000 

• Elmas ve Kıymetli Taş Piyasası ‐ 4 Nisan 2011

339
 Kıymetli Madenler Piyasası
Kıymetli Maden İthalatı
Kıymetli madenlerin ithalatı sadece Türkiye Cumhuriyet
Merkez Bankası ile Borsa İstanbul Kıymetli Madenler ve
Kıymetli Taşlar Piyasası bünyesinde kıymetli maden
işlemleri yapmaya yetkili üyeler tarafından
yapılabilmektedir.
Bu üyeler tarafından ithal edilen standart ve standart
dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin 3 (üç) iş günü içinde
Borsaya teslimi ile Borsada alım/satım zorunluluğu
getirilmiştir.

340
 PİYASAYA VERİLMİŞ YETKİLER

Yurt içinde cevherden üretilen dore, bar, granül ve diğer 
şekillerdeki kıymetli madenler; rafinaj işleminin 
tamamlanmasını müteakip yedi (7) iş günü içinde Borsa 
kasasına teslim edilir ve Kıymetli Madenler Piyasasında alım 
satımı gerçekleştirilir. 
 Kıymetli Madenler Piyasası
İşlem Sistemleri

OPEN‐OUT CRY ONLINE  UZAKTAN 

(Temmuz 1995)  İŞLEM SEANSI ERİŞİM
(Eylül 2006)  (Mayıs, 2007)

24 Saat İnternet 
Erişimli Tek seans  İNTERNET‐TABANLI İŞLEM 
Uygulaması  (17:45 – 09:30 arası)
(1 Ağustos 2012) (Ocak 2008)

342
 Kıymetli Madenler Piyasası
İşlem Esasları ‐1

1. Kıymetli Madenler Piyasası'nda işlemler, üye temsilcileri tarafından,

alım/satım emirlerinin üyelerin Borsa seans salonundaki veya Borsa
dışındaki merkezlerindeki terminallerinden veya internet üzerinden
girilmesi ve "otomatik eşleşme" kuralına göre en iyi alım ve en iyi
satım emirlerinin birbirini karşılaması suretiyle gerçekleşmektedir.
2. İşlemler, fiyat ve zaman önceliği kurallarına uygun olarak çok fiyat
yöntemine göre yürütülmektedir.
3. Bilgisayara girilen alım ve satım emirleri bilgi dağıtım ekranları
(Reuters, Forex, Bloomberg) vasıtasıyla aynı anda üyelere ve
uluslararası piyasalara ulaştırılmaktadır.

343
 Kıymetli Madenler Piyasası
İşlem Esasları ‐2
Takas

Nakit takas işlemleri; İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş.

(Takasbank) ve onun anlaştığı muhabir takas bankası (Kuveyt Türk
Katılım Bankası A.Ş.) aracılığıyla yürütülmektedir.

Fiziki takas işlemleri; Kıymetli Madenler ve Taşlar Piyasası Bölümü

tarafından yerine getirilir.

Üstlenilen bu risk dolayısıyla Borsa tarafından üyelerden yapacakları

işlemler karşılığında teminat tesis etmeleri istenir.

345
 Kıymetli Madenler Piyasası
İşlem Esasları ‐3
Takas

Takas işlemlerinde, kıymetli maden alım işlemi yapan üye kıymetli madenin karşılığı olan
tutarı takas işlemlerini yapan bankadaki takas hesabına yatırarak kıymetli madeni teslim
alır.
Kıymetli maden satış işlemi yapan taraf ise teslim etmekle yükümlü olduğu kıymetli maden
miktarını Borsa Takas Merkezine teslim eder.
Takas hesabına yatırılan kıymetli maden tutarının parasal alacaklı üyenin hesabına
virman/transfer edilmesi ve Takas Merkezi'ne teslim edilen kıymetli maden miktarının
kıymetli maden alacaklı üyenin hesabına virman edilmesiyle takas işlemleri tamamlanmış
olur.

346
 Kıymetli Madenler Piyasası
İşlem Esasları ‐4
Teminat Türleri ve Teminat Olarak Kabul Edilen Kıymetler
Üyelerin iki tür teminat tesis etmeleri zorunludur.
Risk (Üyelik) Teminatı: Üyelerin işlemleri dolayısıyla diğer üyelere ve Borsa'ya karşı yükümlülüklerini
yerine getirmemeleri için yatırmak zorunda oldukları teminatlardır.
İşlem Teminatı: Üyelerin işlem yapabilmeleri için gerekli olan teminattır. İşlem teminatı, üyenin ilgili
gündeki işlem limitini belirler. Bir üyenin yapabileceği işlem miktarı ilgili gündeki toplam teminatı ile
kasasında bulundurduğu kıymetli maden toplamının;
T+0: İşlem Teminatının 25 katı, (T+1‐T+5)’e kadar işlemlerde işlem teminatının 20 katı, (T+6‐T+9)’a kadar
işlemlerde işlem teminatının 12 katı, (T+10‐T+90)’a kadar işlemlerde işlem teminatının 10 katı işlem
yetkisi vardır.
Teminatlar, aşağıdaki değerlerden oluşur:
Kıymetli maden, Türk Lirası, Yönetim Kurulu'nca cinsleri belirlenen efektif ve dövizler, banka teminat
mektupları, her türlü Devlet Tahvil ve Hazine Bonoları.

347
 Kıymetli Madenler Piyasası
Valör

TL/kg , ABD Doları/ons ve Euro/ons işlemlerinin valörü aynı günden (T+0) başlamak üzere
doksan iş gününe (T+90) kadardır.

Emir Miktarı

Altın, gümüş, platin, paladyum :

Minimum işlem miktarı 1 gr olup, miktar adımları 1 gr ve katları olarak artırılabilir.

Her bir altın külçe alım satım emri aynı külçe tipi (ör. 1 gr, 5 gr, 10 gr, 100 gr, 250 gr, 500 gr
ve 1 kg’lık külçeler) ile eşleşebilir ve takası da bu külçeler bazında yapılır.

348
 Kıymetli Madenler Piyasası
Altın İthalat ve İşlem Hacmi  (ton)
 500 491    

439     438    
429    

 400

329     330     337    

312    
291    
 300 281    
302    
247     241    
237    
269     227     227    
251    
231    
 200 174     214    
205     145    
186     143     193    
166     115    
157    
136     129     131    
 100 79     121    
107     103    
80    
66    
38     42    
 ‐
1995* 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Yıllık Altın İthalatı (ton) Yıllık Toplam Altın İşlem Miktarı (ton)

* 26 Temmuz 1995’ten itibaren
 Kıymetli Madenler Piyasası
Gümüş İthalat ve İşlem Hacmi  (ton)
500
466
437 438
408
384 389
400 378
363

318 321

300 272 277

217
187 228 227
200
160 210 208

156
139 142
100 69 113 107
93
74
59
41 6 20 42
0
1999* 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Yıllık Gümüş İthalatı (ton) Yıllık Toplam Gümüş İşlem Hacmi (ton)

* 26 Temmuz 1995’ten itibaren