KLİNİK ENZİMOLOJİ

TANIM
Klinik enzimoloji, insanlarda görülen hastalıkların tanı veya ayırıcı
tanısının yapılması ve
sağaltımın izlenmesinde enzimatik ölçümlerin uygulanması ile ilgil
e n e n   b i l i m   d a l ı d ı r , diagnostik enzimoloji olarak da adlandırılır.Hücresel hasarın
belirleyicileri olarak bilinen enzimlerin ölçümleri klinik laboratuarların enönemli
işlevleri arasındadır.
ENZİMLER
Enzimler,k e n d i s i   p a r ç a l a n m a d a n   v e y a   d e ğ i ş i k l i ğ e   u ğ r a m a d a n   k i m y a s
a l   r e a k s i y o n u katalizleyen protein molekülleridirler.
Enzimlerin adlandırılması, başlangıçta, her enzim substratının veya enzimin etki
ettiği grupismine ek bir  –az takısının eklenmesi suretiyle (üreaz gibi) olmuştur.
Daha sonra reaksiyont i p i n e   g ö r e   a d l a n d ı r ı l m a   ( D -
a m i n o   a s i t   o k s i d a z   g i b i )   y a p ı l m ı ş t ı r .   B a z ı   e n z i m l e r e den
eysel/ampirik adlar (tripsin gibi) verilmiştir. Uluslararası Biyokimya 
B i r l i ğ i   ( I U B ) , 1955’te enzim adlandırılmasındaki problemleri görüşmek üze
re Enzim Komitesini (EC)oluşturmuştur. Bu komitenin önerdiği sistematik is
im, katalizlenen reaksiyonun doğasınıtanımlar ve özel bir sayısal kod ile
gösterilir. Her enzim için özel sayısal kod 4 rakamdan oluşur ve her biri nokta
ile ayrılır, numaranın önünde EC kısaltması bulunur (EC 2.6.1.2 gibi). İlk numara
enzimin ilintili olduğu sınıfı belirtir ki tüm enzimler katalizledikleri reaksiyon türüile
belirlenen altı sınıftan birine aittir: 1) Oksidoredüktazlar 2) Transferazlar 3) Hidrolazlar
4)Liyazlar 5) İzomerazlar 6) Ligazlar. Sonraki iki rakam enzimin ilintili olduğu alt
sınıfları vealt-alt sınıfları gösterir. Son sayı her enzim için, enzimin alt-alt
sınıfında verilen özgün bir
serin u m a r a s ı d ı r .   H e r   e n z i m i n   s i s t e m a t i k   i s m i   i k i   k ı s ı m d a n   o l u ş u r ;   b i
r i n c i s i   s u b s t r a t ı n   v e y a etkilenen substratların ismidir, ikincisi –az ile
biten bir sözcüktür ve gruptaki tüm enzimler tarafından katalizlenen reaksiyon
tipini gösterir. Eğer iki substrat bulunmaktaysa, her iki isimde kullanılır ve “:” işareti ile
(EC 1.1.1.27 L-Laktat:NAD
+
oksidoredüktaz gibi) ayrılır.
Enzimlerin yapısı:
Tüm enzim molekülleri genel olarak proteinlerin karakteristiği olan primer,
sekonder ve tersiyer yapılara sahiptir. Bu yapı, küçük altbirim (protomer)
gruplarının bir araya gelmesiyle oluşur. Enzimlerin katalitik aktivitesi gibi biyolojik akti
viteleri sıklıklaoligomerik molekülünün bir özelliğidir, dolayısıyla altbirimleri
(protomerler) birbirlerindenayrıldıkları zaman enzimin aktivitesi
kaybolur.E n z i m   y a p ı s ı n d a k i   h e r   h a n g i   b i r   b o z u l m a   a k t i v i t e   k a y b
ı ile beraberdir ki bu süreç
denatürasyon
olarak bilinir. Eğer denatürasyon çok ilerlememişse, denatüre edici
etkenin(artan sıcaklık, uç pH değerleri, ortama kimyasal eklenmesi gibi koşullar)
uzaklaştırılmasıylaaktivite geri döner. Uzamış veya ileri derecedeki denatüre
edici koşullar aktivitede geridönüşümsüz bir kayba sebep olur.
Koenzimler,
bazı enzimlerin aktiviteleri için gerekli olan ve kofaktör diye adlandırılan
ek k i m y a s a l   b i l e ş e n l e r i n   o r g a n i k   v e y a   m e t a l l o o r g a n i k   m o l e k ü l   y a p ı s
ı n d a   o l a n l a r ı d ı r l a r . Kofaktörlerin diğer grubu Fe2+, Mg2+, Mn2+, Zn2+
gibi inorganik iyonlardır ki kofaktörü
ile birlikte tam, katalitik olarak aktif bir enzim
holoenzim
olarak adlandırılır. Koenzimlerin bazıları enzim proteinine kovalent olarak bağlıdı
rlar, enzimden ayrılmazlar (prostetik grup); bazı koenzimler ise enzim proteinine nonk
ovalent olarak gevşek bir şekilde bağlanırlar,enzimden ayrılabilirler (kosubstrat).
İzoenzimler,
bir enzimin çoklu formlarıdır; hepsi enzimin karakteristik reaksiyon
unukatalizler, ancak farklı yapısal genler tarafından kodlandıkların
dan yapıları birbirinden
1

 
farklıdır. İzoenzimlerin yapısal farklılıkları, çeşitli derecelerdeki farklı özelli
klere nedenolmaktadır.Koenzimler,
Enzimlerin katalitik aktivitesi:
Canlıdaki hemen hemen tüm kimyasal reaksiyonlar
özgüne n z i m l e r   i l e   k a t a l i z l e n m e k t e d i r .   B u n d a n   d o l a y ı ,   y a ş a m ı n   k e n d i
s i ,   b i r l e ş m i ş   e n z i m a t i k   reaksiyonlar serisi; bazı hastalıklar da normal metabolik
modeldeki düzenin bozulması
olarak e l e   a l ı n m a k t a d ı r .   E n z i m l e r i n   k a t a l i t i k   a k t i v i t e s i   o n l a r ı   p a t o l o j i
k   d e ğ i ş i k l i k l e r i n   d u y a r l ı  belirleyicileri yapar ve bu da klinik enzimolojinin
temelini oluşturur.
ENZİMATİK ÖLÇÜMLER İÇİN UYGUN BİYOLOJİK MATERYALLER
Enzimatik ölçümler için uygun biyolojik materyaller, biyolojik sıvılar (kan,
BOS,
amniyons ı v ı s ı ,   i d r a r ,   s e m i n a l   s ı v ı ) ,   e r i t r o s i t l e r ,   l ö k o s i t l e r ,   d o k u   b i y o
p s i   ö r n e k l e r i   v e   d o k u   h ü c r e kültürleridir.
Kan,
klinik biyokimya laboratuvarlarında enzim aktivitesi tayini için en sıklıkla
kullanılan biyolojik materyaldir. Kanda
enzim aktivitesini tayin için ideal örnek serumdur. Plazmadakiantikoagulanlar
enzimatik aktiviteyi düşürürler. Örneğin EDTA, ortamda enzimatik aktiviteiçin gerekli
iyon olan Mg
2+
iyonunu uzaklaştırır, aktiviteleri için bu iyona gereksinim gösterenasit fosfataz gibi
enzimlerin aktivitesinin düşük bulunmasına neden olur. Oksalat,
özelliklel a k t a t   d e h i d r o j e n a z   ( L D H )   a k t i v i t e s i n d e   k a y b a   n e d e n  
o l u r .   K u l l a n ı l a b i l e c e k   e n   i y i antikoagulan olan heparin bile enzim
aktivitelerinde %10 kayba neden olur.
BOS,
kan-beyin bariyeri kandan BOS’a enzim geçişini önlediği için, kısıtlı sayıdaki
enziminaktivitesinin ölçülebildiği biyolojik sıvıdır. Plazmadaki enzim değişiklikleri
BOS’a yansımaz.
Amniyon sıvısı,
glikojen depo hastalıkları gibi kalıtsal hastalıkların tanısı için enzi
m aktivitesi tayininin yapıldığı önemli bir biyolojik sıvıdır.
Seminal sıvı,
spermatogenez hakkında bilgi edinmek için enzim aktivitesi tayininin
yapıldığı biyolojik materyaldir. LD
6
semene özgü bir enzimdir, seminal sıvıda prostatik asit fosfataz tayini de
yapılabilir.
İdrar,
asit pH ve enzim aktivitesini etkileyen maddelerin varlığı nedeniyle enzim
aktivitesitayini için sınırlı olarak kullanılır. Ancak akut pankreatit tanısında
idrarda amilaz tayiniönemlidir.
Eritrositler,
glikoliz yolu enzimlerinden pirüvat kinaz ve pentoz fosfat yolu enzimlerindenglukoz-
6-fosfat dehidrojenaz tayini için, ayrıca süperoksit dismutaz (SOD)
ve glutatyon peroksidaz (GSH-Px) gibi antioksidan enzimlerin tayini için sıklıkla
kullanılır.
Lökositler,
glikojen depo hastalıkları gibi kalıtsal hastalıkların tanısı için enzim
aktivitesitayininin yapıldığı biyolojik materyaldir.
Doku biyopsi örnekleri,
kalıtsal hastalıkların tanısı için enzim aktivitesi tayininin yapıldığı biyolojik
materyaldir. Örneğin intestinal mukoza biyopsi örneklerinde disakkaridaz
aktivitesitayini yapılarak disakkaridaz yetmezliği araştırılabilir.
Doku hücre kültürleri,
pek çok enzim aktivitesi tayini için kullanılabilir. Özel
araştırmalaboratuvarlarında amniyotik hücre veya fibroblast kültürlerinde m
ukopolisakkaridoz velipidoz gibi kalıtsal hastalıkların tanısı için enzim aktivitesi
tayini yapılmaktadır.