Podstawy Ekonomii - 01 - Wprowadzenie Do Ekonomii (Grzegorz Sobiecki)

ekonomia
WPROWADZENIE
do Ekonomii
dr Grzegorz Sobiecki
Podstawowy kurs mikroekonomii (cz. I)
1. EKONOMIA: WPROWADZENIE => 1 4. Równowaga i nierównowaga na 1. Przedsiębiorstwo w praktyce
wykład rynku (formy prawne)
1. Racjonalność i wybór 5. Wpływ dochodu, innych dóbr, 2. Przedsiębiorstwo w różnych
ekonomiczny. państwa na rownowagę ujęciach
2. Ekonomia jako nauka 6. Nadwyżka producenta i 3. Ekonomiczne teorie
konsumenta przedsiębiorstw
3. Podziały ekonomii
4. Szkoły i paradygmaty w Ekonomiii 3. ANALIZA POPYTU I PODAŻY => 1 6. RYNEK: PODSTAWOWE
wykład STRUKTURY => 0-1 wykład
5. Podstawowe pojęcia ekonomii
1. Cenowa elastyczność popytu 7. PODAŻ: NAKŁADY, KOSZTY,
6. Typowe założenia eknomii
7. Narzędzia ekonomii
2. Oczekiwania zmian cen PRODUKCJA, ZYSK => 1 -2 wykłady
3. Giętkość cen 1. Podstawy teorii kosztów i
8. Ekonomia i ekonomiści
4. Mieszana cenowa elastyczność produkcji
9. GOSPODARKA => 0-1 wykładów
popytu 2. Rodzaje kosztów
1. Produkcja w gospodarce:
5. Dochodowa elastyczność popytu 3. Czynniki produkcji: prawo
możliwości produkcyjne malejącej krańcowej
gospodarki 6. Przebieg krzywych popytu i
podaży produktywności czynników
2. Gospodarka planowana a 4. Koszty a nakłady: funkcja
rynkowa 4. POPYT: TEORIA WYBORU
produkcji
KONSUMENTA => 1 wykład
3. Krzywa możliwości 5. Efekty skali
1. Teoria użyteczności. Uzyteczność
produkcyjnych 6. Koszty w krótkim i długim okresie
kardynalna i ordynarna
2. TEORIA RYNKU: RYNEK DÓBR => 2. Krzywe obojętności i linie 7. Rola techniki produkcji,
1 wykład budżetowe. efektywnośc techniczna
1. Cena 3. Decyzje konsumentów w 8. Maksymalizacja zysku: analiza
2. Mechanizm rynkwowy warunkach niepewności marginalna
3. Teoria rynku: teoria popytu i 5. PODAŻ: PRZEDSIĘBIORSTWO => 1

podaży wykład
2 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

Podstawowy kurs mikroekonomii (cz. II)
8. PODAŻ: DECYZJE 2. Konkurencja cenowa, finansowych
PRZEDSIĘBIORSTWA W cenotwórstwo (mark up pricing),
11. DODATKOWE ZAGADNIENIA
KONKURENCJI DOSKONAŁEJ => 1 3. Blokowanie wejścia na rynek
wykład 1. Koncepcje progowe.
4. Współpraca między
1. Efektywnośc doskonałej przedsiębiorstwami: kartel i 2. Ryzyko i ubezpieczenia.
konkurencji przywództwo cenowe. 3. Sprawiedliwość ekonomiczna.
2. Krótkookresowe decyzje 5. Podstawy teorii gier 4. Interes publiczny (społeczny).
przedsiębiorstw o ilości produktu 6. PODAŻ: DECYZJE Dobrobyt.
3. Równowaga rynku konkurencji PRZEDSIĘBIORSTWA W 5. Równowaga ogólna.
doskonałej w długim okresie. KONKURENCJI MONOPOLIS. => 0-
1 wykład 6. Prawo Saya. Oczyszczanie się
4. PODAŻ: DECYZJE
Różnicowanie produktu.
rynków.
PRZEDSIĘBIORSTWA W 1.
MONOPOLU => 0-1 wykład Wyodrębnianie segmentów 7. Efekty zewnętrzne.
rynku. Efekty sieciowe.
1. Dyskryminacja cenowa 8.
(różnicowanie cenowe) 10. RYNEK: CZYNNIKI PRODUKCJI: 9. Efekt długiego ogona.
2. Efektywność monopolu PRACA => 1 wykład
10. Koszty transakcyjne.
3. Skutki monopolu , koszty 1. Decyzje przedsiębiorstwa na
rynku pracy 11. Asymetria informacji.
4. Polityka antymonopolowa
2. Produkt pracy, produkt kapitału
5. Korporacje 3. Decyzje pracownika na rynku
międzynrodowe pracy
9. PODAŻ: DECYZJE 4. Efekt substytucyjny i produkcyjny
PRZEDSIĘBIORSTWA W zmiany płacy
OLIGOPOLU => 1 wykład 5. RYNEK: CZYNNIKI PRODUKCJI:
1. Formy oligopoli: konkurencja o KAPITAŁ I ZIEMIA => 0-1 wykład
udział w rynku (model Cournota i 1. Segmenty rynku finansowego.
Stackelberga, Bertranda)
2. Dyferencjacja produktów

Plan na dziś
1. Racjonalność i wybór ekonomiczny. 2. Dobra
1. Zasoby a potrzeby 3. Rzadość
2. Racjonalnośc ekonomiczna 4. Koszt alternatywny
3. Efektywność i optimum 5. Ryzyko
4. Gospodarność. Przedmiot ekonomii. 6. Własność
2. Ekonomia jako nauka 7. Wartości: nominalne, realne
1. Ekonomia w systemie nauk, z wiązki 8. Czas w ekonomii
ekonomii i inych nauk 9. Siła nabywcza pieniądza, PPP
2. Wiedza. Nauka. Metoda. Teorie. 10. Zasoby i strumienie
3. Metodologia ekonomii. Model. Funkcja celu. 6. Typowe założenia eknomii
Ograniczenie
1. Ceteris paribus
3. Podziały ekonomii 2. Homo oeconomicus
1. Ekonomia pozytywna a normatywna
7. Narzędzia ekonomii
2. Mikroekonomia a makroekonomia
1. Modele
3. Różne ekonomii a podstawowy kurs
2. Miary
4. Szkoły i paradygmaty w Ekonomiii 3. Wskaźniki
1. Różne ekonomie 4. Dane – źródła, sposoby prezentacji
2. Podstawowy kurs ekonomii 5. Przetwarzanie danych, oprogramowanie
5. Podstawowe pojęcia ekonomii 8. Ekonomia i ekonomiści
1. Wartość

1. Racjonalność i wybór ekonomiczny
Zasoby a potrzeby
Racjonalność ekonomiczna
Efektywność i optimum
Rodzaje efektywności i optimum

PUNKT WYJŚCIA: Potrzeby i zasoby
 POTRZEBY
 są nieograniczone
 do ich zaspokojenia niezbędna jest produkcja:
 dóbr konsumpcyjnych
 dóbr produkcyjnych /inwestycyjnych/
 ZASOBY
 naturalne – dobra dane przez naturę
 ludzkie– ludzie wraz z ich potencjałem, umiejętnościami i
doświadczeniami
 kapitałowe – kapitał rzeczowy i finansowy
 technologia – wiedza, jak zasoby mogą być łączone w sposób
produkcyjny
=> Ich cechą szczególną: rzadkość

Zasoby – rzadkość (ograniczoność)
 to fakt, że nie możemy mieć wszystkiego , co chcemy przez
cały czas
 determinuje konieczność dokonywania wyborów (problem
wyboru)
 Producent:
 co wytwarzać i ile?
 jak wytwarzać? (technologia, technika)
 po jakiej cenie sprzedawać?
 dla kogo wytwarzać? czyli jak dzielić wytworzone dobra i usługi?
 Konsument:
 Co i ile kupić?
 Pracownik:
 Dla kogo i ile pracować?

Zasoby a Potrzeby
 Potrzeby człowieka – nieograniczone
 Zasoby – ograniczone
Dwa fundamenty - założenia leżące u podstaw ekonomii klasycznej –

zarówno nieograniczoność potrzeb, jak i ograniczoność zasobów można
podawać w wątpliwość – jednak to komplikuje rozważania, dlatego
będziemy się zajmować przede wszystkim sytuacjami ekonomicznymi
(naturalnie nie pozbawionymi aktualności), w których oba założenia
rzeczywiście są spełnione

PROBLEM
POTRZEBY WYBORU
ZASOBY
- nieograniczone EKONOMICZNEGO - ograniczone
- zaspokajane za - co jest celem? (rzadkie)
pomocą dóbr - jakie kryteria?
- co? - jak? - ile? - co?

- ile? - jak? - ile?
- od kogo? - od kogo? - jak?
...KUPOWAĆ ...REGULOWAĆ? …PRACOWAĆ …PRODUKOWAĆ

Przedmiot ekonomii (gospodarczej)
W ogólności ekonomia zajmuje się różnymi aspektami skomplikowanych

zależności i procesów społeczno-gospodarczych zachodzących między
producentami, pośrednikami, klientami na różnych poziomach (mikro,
mezo, makro, globalnym) oraz racjonalnym gospodarowaniem podmiotów
gospodarczych.
 W szczególności ekonomia analizuje i opisuje
1. produkcję
2. dystrybucję
3. konsumpcję dóbr
…czyli zajmuje się tym, jak podmioty gospodarcze radzą sobie z

ograniczonością zasobów – jak decydują o ich wykorzystaniu (wszystkie
zasoby mają alternatywne zastosowanie i z definicji są w niedoborze) w celu
wytwarzania (1) (kto? ile? dla kogo?) różnych dóbr i rozdzielania ich na
konsumpcję obecną lub przyszłą (3), pomiędzy różne osoby i różne grupy w
społeczeństwie (2). => czyli jak GOSPODARUJĄ.

Ekonomia – czyli w końcu, o co chodzi?
 Ekonomia (ogólnie) odpowiada na pytanie ~ jak gospodarnie
(efektywnie, optymalnie) wykorzystać ograniczone zasoby
zaspokajając nieograniczone potrzeby
 To, czym się zajmujemy, to ekonomią, osadzą na gruncie gospodarczym:

 wybory człowieka-konsumenta
 wybory człowieka-właściciela/pracownika
 wybory człowieka-koordynatora/regulatora rynku
 Aby odpowiedzieć na główne pytanie w konkretnych przypadkach

decyzyjnych (np. wybór najlepszej inwestycji*), stosujemy rachunek
ekonomiczny
*rozpatrywanej z punktu widzenia ekonomii (czyli teoretycznie!)

Rachunek ekonomiczny
 Porównywanie efektów z nakładami.
 Możliwy tylko, gdy jest wybór między autentycznymi
(nie urojonymi) wariantami (np. wykorzystania
środków pieniężnych). Muszą być określone:
 kryterium wyboru: cel. Bez celu nie można
oceniać. Cel określa „funkcję celu”.
 parametry wyboru. W gospodarce rynkowej takim
parametrem jest cena.
 warunki ograniczające wybór. Np. prawo,
regulacje, stosunki społeczne, rodzinne,
ograniczenia fizyczne.
 Ekonomia – Oikosnomia (gr.):
 - Oikos – dom
 - Nomos – prawo
 daw. gospodarka, gospodarowanie
 Ekonomika (gr. Oikosnomikos = dotyczący zarządzania
gospodarstwem)
 Ekonomia polityczna (political economy) (politicos –
społeczny) – jest to proces gospodarowania w skali
społecznej.
 Ekonomia polityczna = ekonomia społeczna

Definicje ekonomii
 Economics is what economists do (ekonomia jest tym czym zajmują się
ekonomiści) (Jacob Viner, za Kwaśnicki, 2001).
 Działalność jest nieekonomiczna, jeśli nie prowadzi do odpowiedniego zysku w
postaci pieniędzy (E. F. Schumacher, za Kwaśnicki, 2001)
 Ekonomia (Rekowski) - nauka badająca, w jaki sposób ludzie (pojedynczo lub w
zorganizowanych zespołach) wykorzystują zasoby będące w ich dyspozycji w celu
zaspokojenia różnorodnych potrzeb materialnych i niematerialnych.
 Ekonomia (Begg) – nauka badająca, w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące
decyduje o tym, co, jak i dla kogo wytwarzać.
 Ekonomia (Czarny) jest nauką gromadzącą i porządkującą wiedzę o
gospodarowaniu.
 Ekonomia (McKenzy) – nauka o gospodarowaniu dobrami rzadkimi.
 Ekonomia (Milewski) – nauka o procesach gospodarczych, tzn. procesach
produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji środków zaspokajania potrzeb
ludzkich.
 Ekonomia jest nauką, która odnosi się przede wszystkim do sposobów tworzenia
bogactwa, dochodu, poprawy standardu Ŝycia, produkcji i dystrybucji dóbr i usług
– wszystkiego, co ma na celu poprawę naszego życiowego losu (Skousen:
Economic Logic, 2000; za Kwaśnicki, 2001).

Funkcje ekonomii
1. Teoria poznawcza – wyjaśnienie, określenie różnych
zjawisk i ich przebiegu
2. Aplikacyjna – próba formułowania wskazówek dla
gospodarki

Racjonalność ekonomiczna

=> HOMO OECONOMICUS

PRZYKŁAD: jaką żarówkę wybrać racjonalnie? (A)
Chcemy ekonomicznie / gospodarnie/ optymalnie/ racjonalnie wybrać, którą żarówkę kupić i używać do oświetlenia domu.
Wszystko zależy od tego, gdzie postawimy granicę naszych wymagań lub horyzontu analizy oraz jaki mamy cel.
Moc Koszt prądu jasność czas cena Koszt zakupów
(Wat) (50kh*)** EUR (lumeny) pracy (h) (EUR) (50 kh), EUR
* 5,7 roku
Żarówka tradycyjna zwykła (Standard E27 Klar) 40 200 415 1000 1,2 60,00
Żarówka tradycyjna zwykła (Standard E27 Klar) 60 300 710 1000 1,2 60,00 ciągłej
Żarówka tradycyjna zwykła (Standard E27 Klar) 75 375 930 1000 1,44 72,00 pracy
Żarówka tradycyjna zwykła (Standard E27 Klar) 100 500 1340 1000 1,44 72,00
Żarówka tradycyjna zwykła (Standard E27 Klar) 150 750 2160 1000 5,22 261,00 ** 0,1 EUR
Żarówka halogenowa (EcoClassic 30) 28 140 340 2000 3,25 81,25 / kWh
Żarówka halogenowa (EcoClassic 30) 42 210 630 2000 3,25 81,25
Świetlówka kompaktowa (MASTER PL-Electronic) 15 75 875 15000 13,45 44,83
Świetlówka kompaktowa ekonomiczna (Genie ESaver) 8 40 420 8000 6,5 40,63
Świetlówka tradycyjna (MASTER TL5 HE G5) 14 70 1200 24000 7,65 15,94
Żarówka diodowa (MAX-LED CORN) 5 25 520 50000 11,90 11,90
Żarówka diodowa (MAX-LED CORN) 10 50 1000 50000 21,43 21,43
Żarówka diodowa (MAX-LED CORN) 4,5 22,5 300 50000 10,48 10,48
Żarówka diodowa (HIGH LUMINANCE E27-B60S-C-60HL) 3 15 300 30000 7,86 13,10
Żarówka diodowa (HIGH LUMINANCE SMD E27-B60-C-72SMD) 3,6 18 300 30000 10,71 17,86
Żarówka diodowa (HIGH LUMINANCE SMD E27-P55-C-108SMD) 7 35 450 30000 14,29 23,81

Jaką żarówkę wybrać racjonalnie? (B) a
A. Jeśli kierujemy się minimalizacją jednorazowych kosztów zakupu
=> celem (funkcją celu) jest minimalizowanie ceny: MIN (cena)
B. Jeśli kierujemy się minimalizacją kosztów zakupu w w przewidywanym
okresie użytkowania np. kilku lat
=> celem (funkcją celu) jest minimalizowanie ceny * ilość potrzebnych
żarówek (wynikająca z ich żywotności): MIN (koszty zakupów)
C. Jeśli kierujemy się minimalizacją kosztów użytkowania w
przewidywanym okresie użytkowania
=> celem minimalizowanie kosztów prądu (wynikają z mocy i ceny
prądu): MIN (koszty użytkowania)
D. Jeśli kierujemy się największą jasnością
=> celem maksymalizowanie jasności: MAX (jasność)
E. Jeśli kierujemy się najdłuższą żywotnością
=> celem maksymalizowanie żywotności: MAX (czas pracy)

Jaką żarówkę wybrać racjonalnie? (B) b
F. Jeśli kierujemy się minimalizacją ogólnych kosztów w przewidywanym
okresie użytkowania
=> minimalizujemy koszty MIN (koszty zakupów + koszty
użytkowania)
G. Jeśli kierujemy się największą jasnością za wydane jednorazowo euro
=> maksymalizujemy stosunek: MAX (jasność / cena)
H. Jeśli interesuje nas największa sprawność żarówki
=> maksymalizujemy stosunek: MAX (jasność / moc)
I. Jeśli interesuje nas najdłuższa żywotność za wydane jednorazowo euro
=> maksymalizujemy stosunek: MAX (czas pracy / cena)
J. Jeśli interesuje nas uwzględnienie wszystkich analizowanych
czynników,
=> maksymalizujemy stosunek: MAX (czas pracy * jasność/ (koszty
zakupów + koszty użytkowania))

Jaką żarówkę wybrać racjonalnie? (C)
W zależności od celów – wybierzemy różne żarówki…
jasność jasność czas pracy jasność * czas pracy
/ cena / moc / cena / (suma kosztów 50kh)
Żarówka tradycyjna zwykła (Standard E27 Klar) 345,8 10,4 833 1596
Żarówka halogenowa (EcoClassic 30) 104,6 12,1 615 3073
Świetlówka kompaktowa (MASTER PL-Electronic) 65,1 58,3 1115 109527
Świetlówka kompaktowa ekonomiczna (Genie ESaver) 64,6 52,5 1231 41674
Świetlówka tradycyjna (MASTER TL5 HE G5) 156,9 85,7 3137 335127
Żarówka diodowa (MAX-LED CORN) 43,7 104,0 4200 704516
Żarówka diodowa (HIGH LUMINANCE E27-B60S-C-60HL) 38,2 100,0 3818 320339
Żarówka diodowa (HIGH LUMINANCE SMD E27-B60-C-72SMD) 28,0 83,3 2800 250996
Żarówka diodowa (HIGH LUMINANCE SMD E27-P55-C-108SMD) 31,5 64,3 2100 229555

Rodzaje racjonalności
 Racjonalność rzeczowa
 Dany cel realizujemy przez dobór środków i metod odpowiadające
obiektywnemu stanowi rzeczy
 Wybór jest obiektywnie racjonalny oparty na potencjalnej wiedzy i
informacji
 Racjonalność metodologiczna
 Dany cel realizujemy w oparciu o poprawny wybór środków i metod
dostosowany do wad i wiedzy (informacji) podejmującego decyzję
 Opiera się na zasadzie racjonalnego postępowania:
 Osiągnięcie danego celu przy najmniejszych nakładach
 Osiągnięcie maksymalnego celu przy danych nakładach
 Jednoczesne maksymalizowanie celu i minimalizacja nakładów
 Racjonalność partykularna
 Dany cel jest realizowany w oparciu o subiektywny wybór środków,
dostosowany do partykularnych interesów osób lub grup

Racjonalność metodologiczna
=> Efektywność – optimum
 Efektywność to rezultat podjętych działań, opisany relacją uzyskanych efektów do poniesionych
nakładów. Oznacza najlepsze efekty produkcji, dystrybucji, sprzedaży, promocji. Efektywność jest
przedmiotem wielu dyskusji i analiz. Możemy mówić o efektywności organizacji, kierownika
 Efektywność alokacyjna (efektywności produkcji = produktywność) oznacza, że zasady
czynników produkcji zostały przyporządkowane do poszczególnych gałęzi tak, żeby uzyskać
optymalną PRODUKCJĘ
 Efektywność przedsiębiorstwa czasem jest utożsamiana z zyskownością (rentownością,
dochodowością); wskaźniki rentowności to wskaźniki stopy zwrotu i mogą się odnosić do
zyskowności sprzedaży (netto, brutto), aktywów, kapitałów własnych, inwestycji itp.
 Istnieje kilka rodzajów efektywności alokacyjnej (zasobowej, produkcyjnej):
 Efektywność w sensie Pareto
 Efektywność Kaldora-Hicksa
 Mamy także pojęcia powiązane
 Nieefektywność X
 Hipoteza rynku efektywnego

Efektywność w sensie Pareto
 Alokacja jest efektywna w sensie Pareto, gdy nie można
poprawić sytuacji jednego podmiotu (dostarczyć mu większej
ilości dóbr) nie pogarszając sytuacji któregokolwiek z
pozostałych podmiotów
 wolna wymiana dóbr prowadzi do efektywnej alokacji w
sensie Pareto
 odwołuje się do indywidualnych preferencji, więc nie
uwzględnia interesu społecznego, co jest największym
ograniczeniem stosowania tego kryterium
Ciekawe przykłady
 o pączku  www.freakonomics.com/2011/12/27/a-pareto-efficient-donut/
 z życia wzięte  www.ekono.net/aktualnosci-ekonomiczne/planujacferieefektywnoscwgpareto

Efektywność w sensie Pareto:
Skrzynka (wykres) Edgewortha
 Pokazuje możliwe kombinacje alokacji dóbr między dwie osoby,
prezentując zarówno optymalne jak i nieoptymalne kombinacje.
 Wykres dwóch złożonych układy współrzędnych dla dwóch osób,
Anny i Marii. Wykres spełnia następujące warunki:
 - Początek układu współrzędnych dla Marii ma miejsce w punkcie
M, dla Anny w punkcie A
 - Czerwone krzywe obojętności należą do Marii, niebieskie do Anny
 - Na każdej z osi wyznaczona jest konsumpcja jednego z dóbr, masła
(osie AB i CM) bądź szynki (osie AC i BM).
 Czarna linia AM (krzywa kontraktu) wyznacza punkty w których
występuje optymalna efektywność w sensie Pareta, gdyż krańcowe
stopy substytucji jednego dobra drugim Anny i Marii będą w tych
punktach równe (krzywe obojętności są do siebie styczne). W
punkcie ‘’’h’’’, nieleżącym na linii AM Anna może zwiększyć swoją
użyteczność konsumując więcej masła i mniej szynki, przesuwając
się tym samym do punktu ‘’’i’’’. W sytuacji tej będziemy przesuwać
się po tej samej krzywej obojętności Marii - jej użyteczność się nie
zmieni, co oznacza, że sytuacja h jest nieefektywna w rozumieniu
Pareto.

Efektywność Kaldora-Hicksa
 Uogólnienie efektywności Pareto
 Proces optymalizacji jest efektywny (tzn. prowadzi do wzrostu
efektywności) w sensie Kaldora-Hicksa, gdy w wyniku jego
zastosowania jeden podmiot zyskuje więcej, niż traci inny, a
jednocześnie istnieje (przynajmniej teoretycznie) sposób kompensacji
strat przez podmiot zyskujący na rzecz podmiotu tracącego.
 Jeżeli w danej sytuacji (przy określonej alokacji zasobów)
wprowadzenie takiego rozwiązania jest niemożliwe (to znaczy każda
zmiana alokacji będzie powodować, ze zyski będą mniejsze od strat)
wówczas alokacja jest efektywna w sensie Kaldora-Hicksa.
 Gdyby doszło do faktycznej kompensacji strat wynik alokacji byłby
efektywny również w sensie Pareta.

Nieefektywność X
 nazywamy taką sytuację w gospodarce, kiedy to producenci nie wybierają
najtańszych sposobów produkcji poszczególnych ilości wytwarzanego
dobra
 Pojawia się ona wtedy, gdy koszt wytworzenia pewnej ilości dobra przez
przedsiębiorstwo jest większy od najmniejszego możliwego kosztu
wytworzenia tej ilości dobra, czyli gdy pojawia się marnotrawstwo zasobów
 Nie każda forma marnotrawstwa jest nieefektywnością typu X. Na przykład
niewykorzystywanie przez niewielkie przedsiębiorstwa korzyści skali nie jest
 Możliwe przyczyny
 Prywata menedżerów (zależy im na zwiększaniu sprzedaży, własnej wygodzie,
unikaniu ryzyka, wspieraniu znajomych).
 Zły nadzór i wadliwy system motywowania pracowników, którym nie opłaca
się efektywniej pracować.
 Przedsiębiorstwo nie jest poddane presji konkurencji i warunkiem
przetrwania na rynku przestaje być efektywność.

Hipoteza rynku efektywnego
 teza rozważana w finansach: „w każdej chwili ceny papierów wartościowych w pełni odzwierciedlają
wszystkie informacje dostępne na ich temat”
 Słaba hipoteza rynku efektywnego
 obecne ceny p.w. odzwierciedlają wszystkie historyczne informacje oraz dane cenowe
 przyszłych zmian cen nie można w żaden sposób przewidzieć => zastosowanie analizy technicznej do
podejmowania decyzji inwestycyjnych nie przyniesie zysków ponadnormalnych
 Semi-mocna hipoteza rynku efektywnego
 obecne ceny p.w. odzwierciedlają wszystkie publicznie dostępne informacje, włączając w to dane historyczne,
raporty finansowe, prognozy ekonomiczne
 zastosowanie zarówno analizy technicznej jak i analizy fundamentalnej nie przyniesie zysków
ponadnormalnych
 Mocna hipoteza rynku efektywnego
 obecne ceny p.w. odzwierciedlają wszystkie dostępne informacje, zarówno publiczne, jak i niepubliczne
 ani analiza techniczna, ani fundamentalna, ani insider trading nie przyniesie zysków ponadnormalnych
 S. Grossman i J. E. Stiglitz: wysoki poziom efektywności rynku jest wewnętrzne sprzeczny; w sytuacji braku
możliwości uzyskania ponadprzeciętnych zysków potencjalni inwestorzy nie mają motywacji do podjęcia
analizy papierów wartościowych koniecznej do ich efektywnej wyceny; koszt analizy papierów
wartościowych jest istotnym elementem ograniczającym efektywność rynków finansowych

Problem z racjonalnością
 Racjonalność wyborów rzeczowa wpisana mocno w teorie klasyczne i
neoklasyczne (homo oeconomicus), w tym w hipotezę rynków efektywnych
 W teoriach zakładających racjonalność, decydent ma też możliwość (informacje) i
umiejętność oszacowania ryzyka, dzięki czemu może się od niego ubezpieczyć. W
rzeczywistości szacunki te są złudne, gdyż współczesne decyzje są podejmowane
bardziej w warunkach niepewności niż ryzyka.
 Rozbieżności między teoriami a rzeczywistością (np. fakt, że dla ułatwienia sobie
życia podejmujemy decyzje automatycznie, szybko i nieświadomie zamiast
racjonalnie, świadomie i optymalnie) powoduje, że ekonomiści zajmują się także
psychologiczną stroną wyborów ekonomicznych – tworząc ekonomię
behawioralną, a także instytucjonalną stroną – tworząc ekonomię
instytucjonalną; oprócz tego instnieją takż bardziej egzotyczne gałęzie ekonomii,
np. ekonomia eksperymentalna.
 Akerlof (Nobel 2001) wymienia sześć zjawisk do wyjaśnienia których potrzebne
są założenia behawioralne: rynki finansowe, bezrobocie przymusowe, skuteczność
polityki monetarnej, zależność między inflacją a bezrobociem, niskie oszczędności,
ubóstwo)
2. Ekonomia jako nauka (1)
Ekonomia w systemie nauk.
Związki ekonomii i innych nauk

Zdziwienie, zaskoczenie to początek zrozumienia. To
specyficzny i ekskluzywny sport i luksus intelektualistów.
Dlatego też charakterystycznym dla nich gestem jest
patrzenie na świat rozszerzonymi ze zdziwienia źrenicami.
Cały otaczający nas świat jest dziwny i cudowny, jeśli nań
spojrzeć szeroko otwartymi oczyma.
/Jose Ortega y Gasset, Bunt mas/

Nauka – podział tradycyjny
 nauki formalne (stosują język formalny w dowodzeniu)
 nauki ścisłe, czyli matematyka, logika, nauki strukturalne
 nauki realne
 nauki przyrodnicze, czyli nauki zajmujące się światem postrzeganym
przez człowieka: fizyka, chemia, biologia, nauki o Ziemi, astronomia,
medycyna teoretyczna, geografia
 nauki inżynieryjne – podstawowa różnica między nauką i inżynierią
polega na tym że ta druga zajmuje się tym jak budować i tym co już
zbudowane
 nauki humanistyczne, zajmujące się człowiekiem i jego wytworami
kulturowo-duchowymi: historia, antropologia kulturowa, filozofia,
lingwistyka
 nauki społeczno-ekonomiczne, zajmujące się społeczeństwem, jego
organizacją, zmianami: antropologia, historia, geografia, politologia,
stosunki międzynarodowe, ekonomia, socjologia, pedagogika,
psychologia.

Nauka – podział wg. Struktury
Państwowej Akademii Nauk [PAN]
 nauki społeczne (demograficzne; ekonomiczne; filozoficzne; historyczne; o kulturze; o pracy
i polityce społecznej; organizacji i zarządzania; pedagogiczne; polityczne; prawne;
psychologiczne; teologiczne; socjologiczne; statystyczne i ekonometryczne itp..)
 nauki biologiczne (antropologia; biochemia i biofizyka; biologia; botanika; ekologii; ochrona
przyrody, zoologia itp.)
 nauki matematyczne, fizyczne i chemiczne (astronomia; chemia; fizyka; matematyka itp.)
 nauki techniczne (akustyka; architektura i urbanistyka; budowa maszyn; elektronika i
telekomunikacja; elektrotechnika; informatyka; mechanika; transport itp.)
 nauki rolnicze, leśne i weterynaryjne (agrofizyka; biologia rozrodu zwierząt; ekonomika
rolnictwa; genetyka i hodowla roślin; gleboznawstwa i chemia rolna; nauki leśne; nauki o
żywności; nauki ogrodnicze, weterynaryjne, zootechniczne; ochrona roślin; technika rolnicza
itp.)
 nauki medyczne (epidemiologia i zdrowie publiczne, genetyka człowieka , immunologia;
nauki fizjologiczne; nauki o żywieniu człowieka; rehabilitacja, kultura fizyczna itp.)
 nauki o Ziemi i nauki górnicze (geodezja; górnictwo; geofizyka; gospodarka surowcami
mineralnymi; gospodarka wodna; inżynieria środowiska; nauki geograficzne itp.)

Ekonomia jako dziedzina i dyscyplina nauki
Z dniem 01.10.2011, czyli wraz z wejściem w życie nowelizacji prawa o szkolnictwie wyższym, systematyka dziedzin naukowych
leży w gestii ministra właściwego do spraw nauki i szkolnictwa wyższego (a nie jak dotychczas Centralnej Komisji). Na mocy
Rozporządzenia MNiSW z dnia 08.08.2011 (Dz. U. 2011 Nr 179, poz. 1065) systematyka przybrała trójstopniowy (a nie jak
dotychczas dwustopniowy) podział nauk, uwzględniając: obszary wiedzy, dziedziny nauki, dyscypliny naukowe.
1. obszar nauk humanist. 2. prawo 1. dziedzina nauk medycznych

3. prawo kanoniczne 2. dziedzina nauk farmaceutycznych
1. dziedzina nauk humanistycznych
2. dziedzina nauk teologicznych 3. obszar nauk ścisłych 3. dziedzina nauk o zdrowiu
1. dziedzina nauk matematycznych 4. dziedzina nauk o kulturze fizycznej
2. obszar nauk społecznych
2. dziedzina nauk chemicznych 8. obszar sztuki
1. dziedzina nauk społecznych
1. nauki o bezpieczeństwie 4. obszar nauk przyrodniczych 1. dziedzina sztuk filmowych
2. nauki o obronności 1. dziedzina nauk biologicznych 2. dziedzina sztuk muzycznych
3. nauki o polityce 2. dziedzina nauk o Ziemi 3. dziedzina sztuk plastycznych
4. nauki o poznaniu i komunikacji 4. dziedzina sztuk teatralnych
społecznej 5. obszar nauk technicznych
5. pedagogika 1. dziedzina nauk technicznych
6. psychologia
7. socjologia 6. obszar nauk rolniczych,
2. dziedzina nauk ekonomicznych leśnych i weterynaryjnych
1. dyscyplina: ekonomia 1. dziedzina nauk rolniczych
2. dyscyplina: finanse 2. dziedzina nauk leśnych
3. dyscyplina: nauki o zarządzaniu 3. dziedzina nauk weterynaryjnych
4. dyscyplina: towaroznawstwo
7. obszar nauk medycznych i
3. dziedzina nauk prawnych
1. nauki o administracji nauk o zdrowiu
Zakres dyscypliny „ekonomia”
„Ekonomia bada zachowania ludzi oraz zachodzące między nimi interakcje w procesie
gospodarowania w warunkach ograniczoności zasobów. W szczególności, do zakresu badań
ekonomii należy:
 analiza sektora publicznego;
 analiza wzrostu, rozwoju i wahań koniunkturalnych gospodarki i jej poszczególnych sektorów;
 funkcjonowanie rynków;
 ekonomia przestrzenna;
 ekonomia międzynarodowa;
 teoretyczne podstawy polityki społeczno-ekonomicznej i sektorowej;
 historia myśli ekonomicznej;
 historia gospodarcza.
Ekonomia formułuje hipotezy oraz buduje modele dotyczące zależności między zmiennymi
realnymi i pieniężnymi występującymi w procesie gospodarczym oraz poddaje je testom
empirycznym. Badania w zakresie ekonomii mają u podstaw fundamentalne kategorie ekonomiczne,
takie jak: równowaga ekonomiczna, efektywność ekonomiczna, racjonalność zachowań,
optymalność decyzji w aspekcie ogólnoekonomicznym.”
/ K O M U N I K A T N R 7/2010 Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów „ZAKRES DYSCYPLIN „EKONOMIA”, „FINANSE” I „NAUKI O
ZARZĄDZANIU” W RAMACH DZIEDZINY „NAUKI EKONOMICZNE”” , http://goo.gl/yLbdp

Linki ekonomii
 ścisłe
 matematyka
 rachunek prawdopodobieństwa
 statystyka
 informatyka => coś więcej niż jak uruchamiać i wyłączać komputer: znać możliwości
technologii, znać podstawy rozwiązań technicznych w swoim kręgu zainteresowań
 języki
 język polski (stylistyka, język..) => każdy musi pisać jakieś teksty - czy są to maile, czy
pisma formalne, czy regulaminy, czy polecenia służbowe, artykuły => trzeba to umieć
 język obcy => nie trzeba uzasadniać długo: komunikacja z innymi narodowościami,
przyswajanie informacji w innych językach
 Inne
 infobrokering => wyszukujemy informacje codziennie, warto wiedzieć, jak to robić

Linki ekonomii
 Humanistyczne i społeczne
 metodologia/filozofia
 logika
 socjologia
 psychologia
 polityka
 prawo polskie, europejskie – każdy podlega prawu i powinien dobrze znać
podstawy, przedsiębiorcy w szczególności
 historia
 geografia
 kulturoznawstwo
 przedsiębiorczość (ogólnie rozumiana)
 stosunki międzynarodowe
 zarządzanie

Ogólnie: Wiedza. Nauka. Metoda. Teorie.

Wiedza
„Wiedza to prawdziwe, uzasadnione przekonanie” / Platon /
„Ogół wiarygodnych informacji o rzeczywistości wraz z umiejętnością ich
wykorzystywania” / Encyklopedia PWN /
 Wiedza teoretyczna to:

 definicje (opisy nowych wyrazów za pomocą istniejących)
 mechanizmy
 relacje między kategoriami (korelacje, deterministyczne)
 struktury/hierarchie relacji (można opisać za pomocą grafu)
 warunki
 fakty
 Wiedza praktyczna to:
 zdolności, umiejętności wykorzystania
 zastosowania wiedzy teoretycznej
 problemy związane z powyższym

Nauka
 Nauka to część kultury służąca wyjaśnieniu funkcjonowania świata, w którym
żyje człowiek, która
• Generalizuje – formułuje zdania/tezy uogólniające
• Wyjaśnia – za pomocą praw, prognoz i rozumienia/interpretacji (w naukach
społecznych) – odpowiada na pytanie „dlaczego”?
Jako nadrzędny cel nauki uważane jest

DĄŻENIE DO PRAWDY lub bardziej pragmatycznie
UZYSKIWNANIE ZADOWALJĄCYCH WYJAŚNIEŃ
 Budowana i rozwijana wyłącznie za pomocą tzw. metody naukowej (lub metod

nazywanych paradygmatami nauki). Proces publikowania i wielokrotne powtarzanie badań
w celu weryfikacji ich wyników, prowadzi do powstania wiedzy naukowej dostępnej dla
całej ludzkości. Zarówno ta wiedza jak i sposoby jej gromadzenia określane są razem jako
nauka. Owoce nauki są moralnie obojętne; tylko od etycznej postawy badaczy oraz
społeczeństwa zależy sposób ich wykorzystania. Pojęcie "nauka" w języku polskim jest
znacznie szersze niż angielskie "science", które obejmuje jedynie nauki przyrodnicze

Metoda naukowa
 to określona procedura, która powinna być

stosowana w procesie pozyskiwania lub tworzenia
rzetelnej wiedzy naukowej. Metoda naukowa jest
też zbiorem zasad, na podstawie których
przyjmuje się lub odrzuca analizowane hipotezy lub
opisy zjawisk. Przykładanie miary tych zasad do
określonych teorii czy opisów decyduje o tym, czy
zostaną one uznane za rzetelną wiedzę naukową.

Metodologiczny schemat badań naukowych
punkt wyjścia: SYTUACJA PROBLEMOWA
SYTUACJA PROBLEMOWA
• opis sformalizowany lub niesformalizowany)
• dedukcja i analiza przy określonych założeniach
teoretycznych
Konstrukcja TEORII (modelu)
Weryfikacja TEORII
• weryfikacja pozytywna lub negatywna na
bazie danych historycznych lub bieżących
TEORIA NAUKOWA
WIEDZA NAUKOWA

Metodologiczny schemat badań naukowych
punkt wyjścia: INFORMACJA OGÓLNA
INFORMACJA OGÓLNA
• opis sformalizowany lub niesformalizowany
• Indukcja i synteza na bazie obserwacji
rzeczywistości
Sformułowanie HIPOTEZ / ANTYTEZ
WERYFIKACJA/FALSYFIKACJA HIPOTEZ
• eksperymenty
• zbieranie danych historycznych
FAKTY NAUKOWE
WIEDZA NAUKOWA

Teorie naukowa a nie-naukowe.
Kryterium metody naukowej.
Teoria opisująca jakiś aspekt rzeczywistości jest naukową, gdy spełnia kryteria:
 Upublicznienia (musi zostać ogłoszona publicznie i musi być możliwe zapoznanie się szerokiej
społeczności z treścią teorii)
 Prognozowawcze (musi przewidywać/wyjaśniać wyniki doświadczeń lub konsekwencje zdarzeń)
 Koherentności (spójności)
 Wewnętrznej (logiczna niesprzeczność tez jednej teorii)
 Zewnętrznej (logiczna niesprzeczność tez z uznanymi za obowiązujące teoriami i wiedzą*)
 Popper: Falsyfikowalności (musi być możliwość weryfikacji teorii przeciwnej, czyli w

ramach tej teorii istnieć przewidywany wynik eksperymentu, wyjaśnienie zjawiska lub
konsekwencji zdarzenia, który umożliwia stwierdzenie, że teoria jest błędna => teorie
astrologiczne nie są naukowe) – jest to jednocześnie kryterium odróżniające metody naukowe
od nienaukowych stosowanych przy badaniu i opisywaniu rzeczywistości, wprowadzone przez
Karla Poppera w dziele Logika odkrycia naukowego. W myśl tej zasady, teoria której nie da się
jednoznacznie obalić, nie jest teorią naukową. Przykładem teorii, co do której falsyfikowalności
nie ma jasności, jest teoria superstrun albo teorie psychologii.

Falsyfikacja
 Jeśli jakaś hipoteza poddaje się falsyfikacji (wynik falsyfikacji może być pozytywny lub negatywny)
resultatem tego procesu będzie naukowa teza.
 Zatem szukacąc prawdziwych ogólnych zdań (tez, praw, zasad) – co wcale nie jest takie proste, żeby wygłosić
nawet w prostej sprawie PRAWDZIWE zdanie ogólne – tak naprawdę nie jesteśmy w stanie UDOWODNIĆ
żadnej ogólnej prawdy w naukach społecznych, bo udowodnienie tego wymagałoby pokazania, że jest
ono spełnione dla WSZYSTKICH przypadków.
 Np. żeby potwierdzić hipotezę (udowodnić stwierdzenie) „człowiek podejmuje racjonalne decyzje” musielibyśmy
sprawdzić wszyskie decyzje wszystkich ludzi w każdym momencie – przynajmniej w przeszłości. Metody
statystyczne pozwalają wnioskować o zdaniach ogólnych na podstawie próby, ale to zawsze jest z pewnym
prawdopodobieństwiem.
 Z całą pewnością jednak możemy w prosty sposób spróbować udowodnić tezę przeciwną – poddać ją
procesie falsyfikowania i szukać przykładów które zaprzeczają badanemu stwierdzeniu. Jeśli falsyfikacja
wypadnie pozytywnie (czyli znajdziemy kontrprzykład) – od razu z całą pewnością możemy stwierdzić, że
hipoteza jest fałszywa.
 W przypadku racjonalności człowieka – bardzo łatwo znaleźć wiele przykładów nieracjonalnych decyzji ludzi,
zatem pierwotna hipoteza (tzw. hipoteza zerowa) nie jest prawdziwa.
 Jeśli falsyfikacja przebiegnie negatywnie (np. szukamy, ale nie znajduiemy kontrprzykładu) – możemy
jedynie stwierdzić, że hipotez mamy podstaw do stwierdzenia, że hipoteza jest fałszywa. Ale NIE WOLNO
nam stwierdzić, że jest prawdziwa!
 Znalezienie wielu przykładów potwierdzających dane stwierdzenie jedynie uprawdopodabnia (choć tego
prawdopodobieństwa nie sposób wyliczyć) nam – czy też upewnia nas subiektywnie w przekonaniu, że
hipoteza może być prawdziwa.

„Naukowość” wg Poppera
 Popper podkreślał logiczną asymetrię między weryfikacją i
falsyfikacją
 skoro nie możemy sprawdzać teorii (które są uniwersalne:
obowiązują zawsze i wszędzie) przez ich potwierdzenie (trzeba
byłoby zweryfikować wszystkie możliwości*)
 to możemy je obalać, dowodząc ich fałszywości – falsyfikować
albo stwierdzić, że nie ma podstaw do obalenia => postulat
krytycznego racjonalizmu naukowców
 Praktyka krytycznego racjonalizmu i falsyfikacji jest tym, co
odgranicza naukę od nie-nauki lub pseudonauki.
* metoda indukcji (wnioskowanie „od szczegółu do ogółu”) jest rozumowaniem zawodnym:

prawdziwość przesłanek nie gwarantuje pewności wniosku

„Naukowość” wg Kuhna
 Kuhn dowodził, że nauka nie jest jednostajnym, kumulatywnym pozyskiwaniem wiedzy a
raczej serią spokojnych okresów przerywanych przez gwałtowne intelektualne rewolucje, po
których jeden koncepcyjny światopogląd (=> paradygmat) jest zamieniany przez inny.
 Rozwój nauki polega na kolejnym przechodzeniu zatem od monopolu (dominacji) jednego
paradygmatu do drugiego drogą rewolucji. Rewolucje – jako reakcje na niewłaściwe
funkcjonowanie normalnej nauki. Teoretyczne innowacje Kuhna są zarówno destruktywne,
jak i konstruktywne.
 Odmiennie od metodologii Poppera, gdzie krytyka jest mile widziana, i ma miejsce
permanentna rewolucja, Kuhn podkreśla wytrwałość i zdecydowanie w obronie
paradygmatu przed atakiem, co świadczy o „naukowości” teorii tego paradygmatu nad
innym.
 Sporadyczne rewolucje oddzielone okresami intensywnej rywalizacji między
paradygmatami, świadczą o załamywaniu się „naukowości” starych teorii.
 Choć ekonomia wydaje się czasem lepiej odpowiadać kuhnowskiemu modelowi sztuki niż
modelowi nauki, istnieją trudności ścisłego stosowania bardzo ostro określonej zasady
Kuhna

Paradygmat
 Wg T. Kuhna: zbiór pojęć i teorii tworzących podstawy danej nauki. Teorii i
pojęć tworzących paradygmat raczej się nie kwestionuje, przynajmniej do
czasu kiedy paradygmat jest twórczy poznawczo – tzn. za jego pomocą
można tworzyć teorie szczegółowe zgodne z danymi doświadczalnymi
(historycznymi), którymi zajmuje się dana nauka.
 Paradygmat od dogmatu odróżnia kilka zasadniczych cech:
 nie jest on dany raz na zawsze, lecz jest przyjęty na zasadzie konsensusu
większości badaczy (co nie oznacza, że naukowcy głosują nad przyjęciem
lub odrzuceniem paradygmatu, liczy się zgodność paradygmatu z
dotychczasową wiedzą i spełnienie wielu warunków (w zakresie np.
istniejących dowodów)
 może okresowo ulec zasadniczym przemianom prowadzącym do głębokich
zmian w nauce zwanych rewolucją naukową
 podważa sens absolutnej słuszności (pojęcie "absolutnej słuszności" nie ma
charakteru naukowego)
49 Markoekonomia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

„Naukowość” wg Lukatosa (1978)
 Uwaga przesunięta z rozpatrywania izolowanej teorii lub hipotezy na serie hipotez
lub następujące po sobie teorie genetycznie z sobą związane.
 Programy badawcze odznaczają się
 rdzeniem, w ramach którego formułuje się podstawowy zbiór twierdzeń o świecie,
złożony z głębokich i użytecznych hipotez, uznawanych umownie za niezbite.
Rdzenia nie można weryfikować bezpośrednio, ale wokół niego buduje się teorie
weryfikowalne.
 pozytywnymi heurystykami, w ramach których określone są główne drogi
prowadzenia badania
 negatywnymi heurystykami, które wskazują, jakich dróg należy unikać
 Takie rdzenie – silne „przekonania” i heurystyki są widoczne w ekonomii, np.
rdzeń: przekonanie o nie samodostosowujacym się systemie gospodarczym;
pozytywna heurystyka: dążenie do wyjaśniania fluktuacji produkcji i zatrudnienia
przez analizę popytu
 Programy mogą być postępowe (teoretycznie i empirycznie) albo degeneracyjne.
Wzrost wiedzy obiektywnej, gdy postępowe programy badawcze triumfują nad
degenerującymi się.

„Naukowość” wg Laudana (1977)
 Porównawczo – historyczny kontekst oceny
 Zwraca uwagę na konkurencję miedzy naukowcami
 Uznaje współistnienie i duże znaczenie problemów koncepcyjnych
(teoretycznych) i empirycznych
 Mierzy postęp naukowy rozszerzaniem wsparcia empirycznego
oraz eliminacji trudności teoretycznych
 Wartość teorii lub tradycji badawczej zależy od tego, ile problemów
rozwiązuje ona w porównaniu z konkurencyjnymi teoriami;
problemy rozwiązane odgrywają rolę aktywów, nierozwiązane
pasywów [choć wg mnie to kiepskie porównanie].
 Zachodzi potrzeba mierzenia zysków (wartości) i strat
 Uwaga przesunięta z okresów intelektualnej ciągłości i nieciągłości
w kierunku stałego współistnienia różnorodności rywalizujących
ze sobą sprzecznych tradycji badawczych

 A gdzie ostateczna, absolutna i uniwersalna prawda o
„naukowości”?
 gdzieś po środku  - każde podejście ma elementy ważne z

punktu widzenia potwierdzania czy zmiany „poziomu”
naukowości różnych teorii.
 albo we wszystkich teoriach jednocześnie – bo różne teorie

stosują różne założenia 
/ ale to już mała improwizacja /

Filozofie nauki w ekonomii
 Podejście „nomologiczno-teoretyczne”
 w gospodarowaniu istnieją obiektywne prawidłowości
 zadaniem naukowców jest ich poszukiwanie
 uogólnienia powinny spełniać wymogi rygoryzmu naukowego, w
szczególności procesowi testowania, weryfikacji, czy też
falsyfikowalności
 Podejście utylitarne
 w naukach ekonomicznych chodzi głównie (choć nie wyłącznie)
o poszukiwanie instrumentów i metod, które
 pozwalają skuteczniej – w stosunku do wcześniej znanych i stosowanych
sterować przebiegiem procesów gospodarczych
 dają możliwość lepszej predykcji zjawisk i procesów gospodarczych
/ B.Fiedor/

Teorie naukowe a teorie obowiązujące
(„prawdziwe”)
 Nigdzie w opisanych kryteriach naukowości teorii nie ma mowy o zgodności z
doświadczeniem. Zgodność z doświadczeniem jest wymogiem, aby uznać daną teorię za
obowiązującą (czasem określaną jako prawdziwą*). Nie jest konieczna dla uznania danej
formy wypowiedzi za naukową: także teorie niezgodne z doświadczeniem lub niemożliwe
obecnie do zweryfikowania doświadczalnego bywają przez niektórych nazywane teoriami
naukowymi, badanymi i rozwijanymi jako np. alternatywne modele zjawisk poprawnie
opisujące jakiś wąski aspekt rzeczywistości, hipotezy robocze, albo wręcz jako abstrakcyjne
twory umożliwiające analizę sposobu rozwiązywania pewnych problemów.
 Wiele z teorii, których będziemy się uczyli to teorie naukowe (wiedza naukowa), ale… „to tylko
teorie” => nie znajdują dobrego potwierdzenia w danych statystycznych. Nie znaczy to jednak,
że są do wyrzucenia – zwykle kiedyś się sprawdzały mniej lub bardziej. Wszystkie wynikły z
problemów w rzeczywistości i zaproponowały ich wyjaśnienie i pewne rozwiązania: logiczne i
spójne. Z czasem się zdezaktualizowały, ale zachowują wartość dydaktyczną, bo na nich bazują
najnowsze teorie, uwzględniające bardziej współczesne problemy i zjawiska oraz lepiej
przystają do rzeczywistości (są bardziej „prawdziwe”, bardziej zgodne z danymi).
* Zagadnieniami prawdziwości nauk, wiedzy i ich stosunkiem do

doświadczenia zajmuje się metodologia nauk bazująca na
osiągnięciach filozofii, w szczególności epistemologii
Cechy ekonomii jako nauki
„Cała nasza nauka, w porównaniu z rzeczywistością,

jest prymitywna i dziecinna – ale nadal jest to
najcenniejsza rzecz, jaką posiadamy”
/ Albert Einstein /

Cechy ekonomii jako nauki
 Ekonomia jest przede wszystkim nauką społeczną (znajduje się w obszarze nauk
społecznych)
 Ekonomia nie jest nauką
 (typowo) humanistyczną, bo przedmiotem badań nie jest jego twórczość ani człowiek jako
taki, ale jego działania: decyzje i ich skutki, tak jak to jest w antropologii, kulturoznawstwie,
filozofii
 (typowo) ścisłą, bo przedmiotem badań nie są formalne modele, a metody nie opierają się
wyłącznie na zależnościach formalnych (choć intensywnie korzysta z jej narzędzi!), tak jak w
matematyce, chemii, fizyce, informatyce, statystyce, astronomii
 (typowo) przyrodniczą, bo przedmiotem badań nie są zależności przyrodnicze, tak jak to jest
w biologii, geologii, ekologii
 techniczną, tak jak elektronika, inżynieria, mechanika, energetyka, budownictwo
 rolniczą, medyczną, ani nauką o sztuce
 Prawa ekonomiczne mają charakter statystyczny
 Ustalenia ekonomistów mogą wpływać na wyniki badań (samosprawdzające się prognozy i
samoobalające się prognozy),
 Nie zawsze celem ekonomistów jest gromadzenie wiedzy prawdziwej (czasem tylko wiedzy
teoretycznej, wewnętrznie spójnej, ale nie popartej empirią)

Funkcje (cele) ekonomii jako nauki
 teoretyczna: buduje i bada teorie ekonomiczne: logiczne prawidłowości i relacje w
gospodarce; konfrontuje aktualnie obowiązujące teorie z nowymi, koryguje je i dąży do
konstruowania na ich podstawie nowych teorii i praw naukowych
 praktyczna: stosuje (lub sugeruje stosowanie) wniosków teoretycznych i wynikających z
badań empirycznych w praktyce na poziomie mikro i makro, jej celem w tym zakresie są
 Opisanie zachowań podmiotów i zmiennych makroekonomicznych
 Wyjaśnianie tych zachowań i zjawisk
 Prognozowanie zachowania się ich w przyszłości
 Przewidywanie ich reakcji na różnego rodzaju impulsy / szoki oraz wykorzystanie narzędzi
polityki gospodarczej (dokonywania symulacji lub opisu scenariuszów)
 Sugeruje określone zachowanie się podmiotów gospodarczych (konsumentów, producentów,
inwestorów, agend państwowych itd..)
 Budowanie typologii
 metodologiczna: posiada własny „pochodny” aparat badawczy i metody, które stopniowo
rozwija

Prawa ekonomiczne
 Prawa ekonomiczne: wzajemne więzi między istotnymi cechami różnych
zjawisk ekonomicznych mające charakter ogólny, konieczny,
nieprzypadkowy i stosunkowo trwały. Prawa ekonomiczne są zależne od
warunków występujących w analizowanej gospodarce.
 Rodzaje praw ekonomicznych
 prawa przyczynowe (przyczynowo - skutkowe), oznaczają, że po zdarzeniu
A następuje zdarzenie B, przy czym A jest przyczyną a B jest skutkiem
 prawa funkcjonalne, występują pomiędzy ilościowo wymiernymi
kategoriami np. popyt jest funkcją ceny, podaż też jest funkcją ceny.
 prawa współistnienia czyli łączne, np. prawo popytu i podaży
 postępowania ludzi, oddziałują na bodźce ekonomiczne
 splotu działań ludzkich, wymiana rezultatów swojej działalności
 techniczno-bilansowe, czyli relacje nakładów i wyników zdeterminowane
określoną techniką

Cechy praw ekonomicznych
 Ogólne cechy praw ekonomicznych
 Historyczność: są ograniczone warunkami i czasem – dotyczą konkretnego warunku,
mogą się zmieniać wraz ze zmianą okoliczności i danych
 Wg podejścia nomonologiczno-teoretycznego
 Są obiektywne – działają niezależnie od woli i świadomości ludzi
 Uogólnienia powinny spełniać wymogi rygoryzmu naukowego
 Określają związki między kategoriami
 Są prawami wielkich liczb – prawidłowości ujawniają się poprzez masowość
analizowanych zdarzeń, są weryfikowane przede wszystkim danymi statystycznymi
 stochastyczny, czyli statystyczny charakter praw polega na tym, że przejawiają się w dużej liczbie
zjawisk, a w poszczególnych pojedynczych mogą być odstępstwa
 Podlegają prawdzie formalnej – udowodnionej (spójnej, logicznej)
 Wg podejścia utylitarnego
 Prawa ekonomiczne nie muszą spełniać rygorów naukowych, ważne, by były praktycznie
wykorzystywalne
 Stanowią instrumenty i metody, które pozwalają skuteczniej sterować przebiegiem
procesów gospodarczych, dają możliwość lepszej predykcji zjawisk

IMPORTANT THEORIES in economics start with basic
assumptions about the desires, motives, and conduct of
people, and then, with appropriate definitions, develop
conclusions in a rigorous fashion. But no matter how elegant
such theories may be, their usefulness to reality is assured
only if it can be shown that the basic assumptions or at least
the predictions of the theories actually hold in reality.
Unfortunately, it is impossible, in general, to carry
convincing observations in real-life situations, because "side-
effects" usually obscure the "main" issues, and their impact is
hard to estimate. Putting it in different words, the various
theories encompass only small aspects of reality, which are
seldom isolated in the real world. Thus, the only recourse
which is open to the investigators is often the controlled
laboratory experiment.

Fundamentalne problemy z ekonomią
 Oparcie na danych statystycznych + złożoność gospodarki
 dopóki metoda eksperymentu społecznego/psychologicznego (jak w socjologii) nie zyska w ekonomii na znaczniu,
ekonomia będzie cierpieć na statystyczną niemożliwość udowadniania kierunku zależności przyczynowo-
skutkowych. Na bazie danych historycznych możliwe jest jedynie weryfikowanie hipotez dotyczących korelacji
(czyli istnienia pewnej logicznej zależności, bez możliwości stwierdzenia, czy zależność jest bezpośrednia i w
którą stronę). Wnioskowanie o pełnej zależności jest możliwe, gdy będziemy zmieniać badany parametr
(zmienną) i sprawdzać, jakie skutki powoduje. Złożoność gospodarki sprawia jednak, że takie kontrolowanie
zmiennych i rezultatów jest niezwykle trudne („wszystko się dzieje tak jak się dzieje, bo wiele rzeczy dzieje się na
raz”).
 Nauka zbiorowości i zagregowanych wielkości osadzonych w czasie i określonych warunkach
(okolicznościach)
 Ekonomiczne ogólne teorie (zasady) sę weryfikowane w oparciu o dane z próbek (podmiotów). Uniwersalne
zasady wymagają, aby sprawdzały się niezależnie od warunków. Empiryczne weryfikowanie ogólnych zasad na
poziomie całych zbiorowości i uniwersalizowanie jest logicznie niemożliwe. Możliwe jest weryfikowanie hipotez
przeciwnych do tych zasad. To co z pewnością możemy wówczas powiedzieć o ogólnych prawach ekonomicznych
to jedynie, że zostały zweryfikowane negatywnie lub nie znaleziono podstaw, by je odrzucić. Uogólnienie prawa do
całej zbiorowości jest możliwe w matematyce (indukcja matematyczna), ale nie w empirycznej ekonomii.
 Gilotyna Hume’a
 Ekonomia stawia sobie za jedne z ostatecznych celów oprócz zrozumienia mechanizmów gospodarki – także
wsparcie dla polityki gospodarczej poprzez umożliwienie prognozowania, symulacji różnych polityk (założeń) czy
wręcz sugerowanie rozwiązań, które są „właściwe” i „powinny” zostać podjęte. Jednak gilotyna Hume’a odcina tę
część ekonomii, która tworzy i weryfikuje prawa od tej, która próbuje sugerować, jak powinno się zachować ze
względu na brak relacji między faktami a normami zachowań.

3. Narzędzia (1)
Metody w ekonomii
Modele ekonomiczne
Matematyka w ekonomii
Wskaźniki

Metody w ekonomii
 W dużej mierze ujęcie statyczne, które ułatwia (bo upraszcza) analizę, ale rzeczywistość jest
dynamiczna, często modele się urzeczywistnia przez dynamizowanie.
 Bazuje głównie na danych i informacjach historycznych
 Główne metody badawcze w ekonomii to
 obserwacje
 opis (niesformalizowany lub formalny, w tym ilościowy: dane statystyczne) określonego problemu
lub sytuacji społeczno-gospodarczej
 analiza i konstrukcja logiczna (dedukcja i analiza, indukcja i synteza: analiza logiczna, analiza
porównawcza, modele opisowe, typologie)
 analiza krytyczna literatury, w tym agregacja rezultatów i badań
 sondaże, badania ankietowe, wywiady
 metoda statystyczna (konstrukcja i estymacja modeli ilościowych: programowanie
matematyczne, modele równowagi cząstkowej, równowagi ogólnej, modele prognostyczne,
statystyczne, ekonometryczne, testowanie danych)
 analiza przypadków (case study)
 eksperyment społeczny (w warunkach możliwie maksymalnie kontrolowanych, przy danych
założeniach badawczych)
*) różne grupy modeli wymieniam później (przy okazji narzędzi ekonomisty)

Metoda abstrakcji
 Nieco inaczej niż w innych naukach społecznych, w ekonomii wszystkie
wykorzystane metody opierają się w większości na abstrakcyjnych
konstrukcjach
 Wynika stąd pewna trudność szybkiego powiązania ekonomii i obserwacji,
przeniesienia wniosków ekonomicznych do praktycznego zastosowania
 Trochę bardziej filozoficznie
 w abstrakcji dąży się do wydzielenia i wyróżnienia dla celów badawczych
formy, która stanowi przedmiot badań i utożsamia się z bytem
 Poznanie abstrakcyjne to poznanie definiujące, wyłączające wyróżnioną
cechę z całości (=> założenie ceteris paribus)
 W poznaniu abstrakcyjnym istnienie umyka poznaniu i nie uchwytujemy
momentu istnienia rzeczy. Obraz bytu zostaje zredukowany do treści
określonej przez pojęcie, czy też definicję, co prowadzi do analizy pojęć
ogólnych wspólnej dla wielu rzeczy.

Ekonomia eksperymentalna
 W miejscach, gdzie ekonomia tradycyjna przestaje się sprawdzać, znajdują zastosowanie inne,
nieortodoksyjne podejścia, jak ekonomia eksperymentalna.
 W połowie XX w. Vernon Smith i David Kahneman, Nobliści z 2002r., zaczęli prowadzić eksperymenty
ekonomiczne, mające na celu weryfikację powszechnie przyjętych „prawd”. Zamiast spierać się o założenia
modeli, zaprzeczyli prawdziwości samej metody badawczej. Bodźcem powstania eksperymentów
ekonomicznych były badania indywidualnych zachowań ludzkich, gdyż są one trudne do obserwowania w
naturalnych warunkach. Badania oparte o metody ekonomii eksperymentalnej do końca lat ’90 traktowane
były jako ciekawostki.
 Ekonomia eksperymentalna umożliwia badanie rynku w warunkach kontrolowanych. Eksperyment
przeprowadzany jest na grupie osób, które zachęcone nagrodą mają reagować na daną sytuację przy znanych
warunkach gry. Dzięki użyciu eksperymentów możliwe jest eliminowanie niekorzystnych i nieefektywnych
rozwiązań systemowych. Laboratoryjne testowanie problemów pozwala na uniknięcie dużych strat i
zachwiania gospodarki. Powtarzalność testów powoduje, że można znaleźć mechanizmy reakcji ludzi i
gospodarki na zmianę „zasad gry” – przepisów, regulacji, instytucji. Obecnie, eksperymenty ekonomiczne
używane są często do analizy popytu i podaży na danym rynku, do symulowania aukcji, przetargów i
kalkulacji przychodów z nich. Badane są też mechanizmy głosowania, interakcje strategiczne pomiędzy
kilkoma graczami (np. negocjacje), spekulacja, arbitraż i inne decyzje podejmowane w warunkach
niepewności i ryzyka.
 Podstawowe obszary zainteresowań ekonomii eksperymentalnej to:
 teoria gier;
 funkcjonowanie rozmaitych rynków;
 preferencje i wybory indywidualne.

Przykład eksperymentu
 Mieszkańcy niebezpiecznego osiedla chcą zatrudnić firmę ochroniarską, co podniesie bezpieczeństwo i ceny mieszkań. Jeżeli
wpłaty na ten cel będą anonimowe i nie obciążone karą, to większość nie wpłaci nic, licząc że inni sfinansują
przedsięwzięcie. Jest to w pełni racjonalne działanie ludzi jako jednostek, co niestety nie prowadzi do realizacji
przedsięwzięcia i poprawy sytuacji wszystkich.
 Problem ten może być analizowany przez eksperyment „dobra publiczne”. Składa się on z kilku rund. Na początku każdej
kolejki gracze otrzymują pulę pieniędzy. Część z tej kwoty mogą zatrzymać dla siebie, część przekazują do kasy wspólnej.
Prowadzący eksperyment sumuje pieniądze zebrane w kasie wspólnej, podwaja uzyskaną kwotę i dzieli równo między
graczy.
 Zwykle w pierwszych kilku rundach gracze część pieniędzy zatrzymują dla siebie, część oddają do wspólnej kasy. Jest to
zachowanie altruistyczne i dla nich wszystkich jako społeczności pożądane. Gdyby wszyscy oddali cała pulę pieniędzy,
otrzymaliby z powrotem dwa razy więcej. Jednak zawsze znajdą się osoby, które wykorzystują sytuację i nic nie wpłacają.
Osoby te zwane są free-riderami (free-ride – ang. jazda na gapę). Ich pojawienie się działa demoralizująco na pozostałych.
 W rezultacie w ostatnich rundach fundusze w kasie wspólnej maleją do zera. Gdy ludzie są racjonalni jako jednostki tzn.
maksymalizują spodziewany zysk, to nie prowadzi to do optimum społecznego.
 Celem eksperymentu jest znalezienie bodźców instytucjonalnych, które wyeliminują free-riding i spowodują efektywne
dostarczenie dobra publicznego. Eksperymentator może zmienić warunki gry i zbadać jak wpływają one na zachowanie
graczy, np. może wprowadzić system kar, nagród lub kontroli społecznej. O dziwo, w wielu przeprowadzonych
eksperymentach system oparty o kontrolę społeczną i jawność decyzji był bardziej skuteczny niż wprowadzenie
systemu kar.
Źródło: Laboratorium Ekonomii Eksperymentalnej, Wydział Nauk Ekonomicznych, Uniwersytetu Warszawskiego,
http://lee.wne.uw.edu.pl/cms/node/8 [stronka chyba się trochę przedawniła]
Więcej: „Z czym się je ekonomię eksperymentalną?”
http://supermozg.gazeta.pl/supermozg/1,93139,7071160,Z_czym_sie_je_ekonomie_eksperymentalna_.html

Modele ekonomiczne
Ekonomia zbudowana jest modelami.
Model to podstawowe narzędzie ekonomisty.
 Model to uproszczone odwzorowanie rzeczywistości przy zastosowaniu

pewnego opisu formalnego (określone: założenia, pojęcia, język,
zależności; wzory, schematy) lub niesformalizowanego
 Ekonomia do budowania modeli wykorzystuje właśnie matematykę i
nauki pochodne i powiązane (statystykę, rachunek prawdopodobieństwa,
ekonometrię, programowanie informatyczne itp.) ale także dziedziny
poboczne: demografię, geografię, socjologię, psychologię, prawo (sic!)
 Przykład: ekonometryczny Model polskiej gospodarki ECMOD
 Tylko modele stworzone z zastosowaniem metody naukowej mają sens i wymiar rzeczywisty,
bo tylko one odwzorowują rzeczywistość w sposób jednoznaczny

Badania empiryczne w ekonomii
Większość badań empirycznych można zaliczyć do jednej z dwóch kategorii: badania
korelacyjne i eksperymentalne. W badaniu korelacyjnym badacz nie wpływa (albo
przynajmniej stara się nie wpływać) na żadną ze zmiennych, rejestrując je jedynie i
obserwując relacje (korelacje). W badaniach eksperymentalnych badacz manipuluje
niektórymi zmiennymi, a następnie mierzy wpływ tych manipulacji na inne zmienne.
Jedynie badania typu eksperymentalnego mogą efektywnie dowieść relacji
przyczynowej między zmiennymi. Dane z badań korelacyjnych mogą być jedynie
interpretowane w sposób przyczynowy w świetle pewnych teorii, lecz nigdy nie
pozwalają na ostateczne udowodnienie istnienia związku przyczynowego. [SIC!]
Zatem: jako, że ekonomia jako nauka społeczna nie bazuje głównie na
eksperymentach:
=> wymaga istnienia i dostępności DANYCH
=> wymaga istnienia TEORII (modeli), przez pryzmat której dane będą
interpretowane
=> i tak nigdy nie dowodzi efektywnie relacji przyczynowej (!) i to jest ważny
wniosek, bo rodzi sposobność manipulacji danymi i teoriami i podporządkowywanie
ich ideologiom i politykom (ludziom)

Matematyka w ekonomii (1)
dla niematematyków
 Zarówno mikroekonomia, jak i makroekonomia wykorzystuje zmienne i zależności

przyczynowo-skutkowe między nimi. Przedstawia je przede wszystkim w postaci:
 funkcji (zapis algebraiczny)
 mamy zmienne Q i TC. Jeśli w modelu określamy (zakładamy), że TC zależy od Q (wartość Q wpływa na
wartość TC), to znaczy, że TC jest funkcją Q, czyli TC = f(Q). Zapis ten nie mówi nam, jaką jest funkcją Q => TC
(czyli nie wiemy, jak przebiega –jaki kształt ma ta funkcja), ale wiemy, że „jakąś”. Możemy go zapisać też TC = f(Q)
jako konkretną funkcję – równość (algebraiczny zapis funkcji): TC = Q2. Tu uwaga: taki zapis nie mówi
nam już bezpośrednio, co na co wpływa! Dlatego analizując go musimy się dowiedzieć czegoś więcej, TC = Q2
chyba, że korzystamy ze znanego wszystkim modelu, w którym się analizuje właśnie taką a nie inną
zależność TC od Q, a nie odwrotnie.
 wykresów
 tę samą zależność możemy wykreślić na wykresie dwuwymiarowym (bo dwie zmienne): na osi poziomej
(oś odciętych, 0X) mamy zmienną niezależną (w przykładzie: Q), na osi poziomej (oś rzędnych, 0Y) MC
zmienną zależną (TC).
TC
 na tym samym wykresie możemy przedstawić też inne funkcje, które zależne są od Q, np. inna zmienna
MC, też zależy od Q: MC=f1(Q) [f1 oznacza, że mamy jakąś inną zależność jest inną funkcją – ma inny
wzór], weźmy: MC=2*Q. Dzięki temu możemy zobaczyć jak MC ma się do TC. Q
 Wśród zmiennych najłatwiej posługiwać się zmiennymi skokowymi (dyskretnymi) w

zapisie algebraicznym, bo wykorzystują mniej zaawansowanej matematyki, dlatego też
podstawy ekonomii są głównie na nich oparte (nie potrzebujemy znać pochodnych ani
całek).

Matematyka w ekonomii (2)
dla niematematyków
W ekonomii zakładamy często, że podmioty gospodarcze

mają określony cel, który można wyrazić liczbami (np.
maksymalizowanie użyteczności, zysku lub produkcji
albo minimalizowanie kosztów jednostkowych itp.). Z
drugiej strony istnieją też pewne „twarde” ograniczenia
(np. posiadane aktywa, dochód, ograniczenie czasowe:
doba ma 24 godziny…). Dlatego też charakterystyczne
jest opisywanie modeli za pomocą specyficznych dwóch
funkcji
 Funkcja celu
 Ograniczenia

Miary centralne
Chcemy porównać dwa kraje pod względem dochodów. Nie
wchodząc w strukturę dochodu możemy wyciągnąć trzy
podstawowe miary centralne (czyli opisujące zbiorowość jako
całość). Ia to dochód podmiotu nr a. N to ilość podmiotów. Jeśli
chcemy nadać różnym rodzajom dochodu różną ważność –
dopisujemy ich wagi wa.
 Średnia arytmetyczna
 Prosta: suma (Ia) / N
 Ważona: suma (Ia*wa) / suma (wa)
 Średnia modalna (moda): najczęściej występująca wartość
(dochodu) lub przedział wartości
 Mediana: odpowiada takiej wartości (dochodu), że liczba osób
(obserwacji) z mniejszym od tej wartości dochodu jest równa
liczbie osób z większym dochodem (połowa osób ma mniejszy i
połowa ma większy dochód niż mediana)
Stopa wzrostu
 Jeśli zmienna w okresie 1 przyjmuje wartość A, a w
innym okresie 2 wartość B, to procentowa stopa wzrostu
tej zmiennej w okresie 2 w stosunku do okresu 1 wynosi
(B-A)/A * 100%

Efekt bazy
 Zjawisko tłumaczące niektóre gwałtowne (niezrozumiałe
intuicyjnie) spadki lub wzrosty na wykresach danych
statystycznych, liczonych w wielkościach względnych (rok do
roku bądź miesiąc do miesiąca). Związany jest ze
zmieniającym się punktem odniesienia (bazy) np. wskutek
czynników dyskrecjonalnych (znaczna zmiana polityki,
katastrofa naturalna) lub sezonowych.
 Np. wielkość wydatków konsumpcyjnych w kraju X, liczona miesiąc
do miesiąca poprzedniego, wyniosła w styczniu 86% (czyli -
wydatki konsumpcyjne w styczniu stanowiły 86% wydatków
grudniowych). Nie musi to świadczyć o załamaniu gospodarki -
mogło to być spowodowane efektem bazy, czyli bardzo wysokimi
wydatkami konsumpcyjnymi w grudniu, związanymi ze świętami.

Wskaźniki (indeksy)
 Wskaźnik wyraża względną wartość danej zmiennej
odniesioną do jej wartości w okresie podstawowym
(bazowym) => WSKAZUJĄ, jak ZMIENIA się zmienna (ale nic
nie mówią o jej POZIOMIE…
 Czyli żeby go policzyć potrzebujemy:
 Jakąś zmienną mierzoną (np. PKB, inflację)
 Dane za różne okresy lub różne kraje (np. rok 2000 i 2001)
 Wielkość bazy (czyli liczba najczęściej 10, 100, 1000 itd. reprezentująca
rok bazowy)
 Okres /kraj bazowy – rok w którym przyjmujemy, że wskaźnik np. inflacji
miał 100 (np. rok bazowy: 2000 albo rok 2000=100, kraj bazowy)
 Przykłady wskaźników (indeksów)
 Wskaźniki zmian cen
 Wskaźniki zmian PKB
 Indeksy giełdowe

Liczenie wskaźników
 Zmienna: Produkt Krajowy Brutto w Polsce
 Dane za okres od 2005r. do 2012r.
 Wielkość bazy: 100
 Wskaźnik PKB #1 : rok bazowy = rok poprzedni
 Wskaźnik PKB #2 : rok bazowy = 2005
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
PKB (ceny bieżące, bln PLN) 9,83 10,60 11,77 12,76 13,45 14,17 15,28 15,95
wzrost rok/rok (%) 7,8% 11,0% 8,4% 5,4% 5,4% 7,9% 4,4%
wskaźnik PKB #1 (rok poprzedni = 100) 107,8 111,0 108,4 105,4 105,4 107,9 104,4
wzrost w stosunku do 2005r. (%) 7,8% 19,7% 29,7% 36,7% 44,1% 55,4% 62,2%
wskaźnik PKB #2 (2005 = 100) 100,0 107,8 119,7 129,7 136,7 144,1 155,4 162,2

Wskaźniki zmian cen (1)
Wskaźnik (indeks) cen = statystyczny wskaźnik ilościowego opisu dynamiki cen w okresie
badanym w porównaniu z okresem podstawowym. Rozróżnia się indywidualne
(cząstkowe) oraz agregatowe (zespołowe) wskaźniki cen. Aby je obliczyć tworzy się
tak zwany koszyk dóbr, czyli zestaw artykułów, których ceny będą śledzone. Udział
każdego z nich wyznaczany jest zwykle na podstawie znaczenia w obrotach
handlowych. Można przy tym przyjmować różne punkty widzenia, z którego
analizuje się zmiany cen. Może to być perspektywa konsumentów, hurtowników, czy
producentów, odpowiednio zmieniając skład produktów w koszyku.
CPI (Consumer Price Index) = ogólny wskaźnik cen detalicznych (konsumpcyjnych) towarów i usług
(nie wszystkich dóbr) jest główną miarą inflacji; mierzony jest w stosunku do
ustalonego koszyka dóbr i usług konsumenckich. Znaczenie poszczególnych
artykułów określane jest na podstawie badań wydatków z budżetów domowych.
Zwykle pod uwagę brane są ceny detaliczne, takie jakie klienci płacą przy kasie.
Znaczy to, że odzwierciedlają wpływ wszystkich czynników, w tym podatków.
Inflacja bazowa = inflacja bazowa jest tą częścią inflacji rejestrowanej, która jest związana z
oczekiwaniami inflacyjnymi i presją popytową oraz która jest niezależna od szoków
podażowych; jest wiele miar inflacji bazowej; podstawę obliczeń stanowi
zdezagregowana baza danych wskaźników cen towarów i usług konsumpcyjnych
obliczanych przez GUS. Jedną z metod jest wyłączenie z CPI niektórych jego
wskaźników składowych (główne tych artykułów, które są podatne na zaburzenia)

Wskaźniki zmian cen (2)
PPI (Production Price Index) = wskaźnik zmian cen produkcyjnych (produktów przemysłowych,
robót budowlano-montażowych oraz usług transportu), jest miarą comiesięcznych
zmian cen hurtowych i publikowany jest w podziale towarowym, branżowym i
według etapów produkcji
HICP (Harmonized Index of Consumer Prices) = zharmonizowany wskaźnik cen
konsumpcyjnych; obliczane są według ujednoliconej metodologii Unii Europejskiej,
podstawę do opracowania HICP dla Polski stanowi obserwacja reprezentantów
towarów i usług konsumpcyjnych oraz system wag oparty na strukturze spożycia
indywidualnego w sektorze gospodarstw domowych
Deflator PKB/PNB = wskaźnik wyrażający koszt nabycia wszystkich dóbr i usług finalnych
uwzględnianych w PNB w danym roku (wytworzonych w danym okresie), w
stosunku do kosztu nabycia tych samych pozycji w roku przyjętym za bazowy.
Stosowany jest do przeliczania wartości dóbr i usług w okresie badanym w celu
ustalenia ich realnej wartości. Wskaźnik ten to procentowa relacja PNB (PKB) z
danego okresu, w cenach bieżących (z tamtego okresu), do PNB (PKB) w cenach
stałych, (również z tamtego okresu, przyjętego za bazowy). Deflator PKB jako
miernik poziomu cen ma w gospodarce otwartej ma wadę: nie uwzględnia
rachunków płaconych za towary importowane.

3. Narzędzia (2)
Dane. Źródła.

Informacje
 Dane statystyczne
 Informacje opisowe

Źródła danych statystycznych (pierwotne)
Źródła pierwotne to źródła informacji, w których informacja faktycznie
powstała (lub została zebrana albo przetworzona); powinno się je
podawać jako „właściwe” – „ostateczne” źródło informacji
 WŁASNE BADANIA (ZEBRANIE DANYCH)…

 Banki centralne państw [NBP, FED, PBC]
 Instytucje naukowe [PAN]
 Rządowe instytucje statystyczne [GUS, US Census Bureau, BEA]
 Stowarzyszenia i organizacje krajowe [Związek Banków Polskich]
 Instytucje Międzynarodowe [IMF, World Bank, WTO, agendy ONZ] i ich bazy
danych [UNCB – United Nations Common Database]
 Firmy – np. brokerzy informacyjni [Thomson Reuters]
 Giełdy światowe (papierów wartościowych, towarowe, walutowe…),
maklerzy giełdowi
 Indywidualne podmioty gospodarcze (ich dane finansowe: bilanse,
sprawozdania)

Źródła danych statystycznych (data banki)
Przykładowe data-banki dostępne w Internecie:
Bazy pełnotekstowe
 CEIC Data
 Global Market Information Database – Euromonitor
 ISI Emerging Markets
Bazy statystyczne
 United Nations Data (http://data.un.org/)

 World Bank dataBank (http://databank.worldbank.org)

Źródła informacji (wtórne)
Źródła wtórne korzystają z pierwotnych
 Artykuły naukowe (Kwartalnik Nauk o Przedsiębiorstwie, itp.)

 Bazy źródeł naukowych:
 http://Sciencedirect.com/ (ScienceDirect)
 http://Jstor.org/ (JSTOR)
 http://Oxfordjournals.org/ (Oxford Journals)
 http://Onlinelibrary.wiley.com/ (Wiley)
 http://repec.org/ (RePEc Author Service, IDEAS, EconPapers, …)
 http://search.proquest.com (ProQuest)
 http://www.tandfonline.com (Taylor & Francis)
 http://link.springer.com/ (Springer Link)
 http://www.doaj.org/ (Directory of Open Access Journals)
 http://www.emeraldinsight.com (Emerald)
 http://ebscohost.com/ (EBSCO host)
 Publikacje działów badawczych firm i instytucji [PWC, McKinsey,

OECD]
 Pisma i portale biznesowe, popularno-naukowe i opiniotwórcze (The
Economist, Świat Nauki, Forbes, The Times, Fortune itp.)
 Itp..

Problemy z danymi
– na co trzeba uważać
 Kruczki
 związane z przedstawianiem danych (skala!)
 związane z różnymi definicjami zmiennych z różnych
źródeł
 różne metodyki obliczania (trzeba sprawdzać, czy
porównywane dane są liczone w ten sam sposób, inaczej
nie wolno ich porównywać!)
 Braki danych
 Niewiarygodne źródła (np. dane opracowane przez
organizację, która może mieć interes w odpowiednim
przedstawieniu tych danych)

Prace naukowe i dane
 Podpisywanie KAŻDEGO odwołania się do danych
 Wykresy/grafy itd.
 Przypisy w tekście
 Odwoływanie się do danych źródłowych

pierwotnych – omijajcie dane z „czwartej ręki”

Dane opisowe
 Zadłużenie publiczne Polski w roku 2010…

 PKB w 2008 w Polsce
 Wzrost realnych przeciętnych zarobków nauczycieli w
Brazylii z 2000 do 2006 roku
 Wartość bezpośrednich inwestycji wypływających z Chin na
koniec roku 2009
 Suma bilansu firmy X… na koniec roku 2000.
 Wynik finansowy brutto z działalności operacyjnej
przedsiębiorstwa ABC za rok finansowy 2000

3. Narzędzia (3)
Prezentacja danych i zależności

Tabele, macierze
Struktura regionalna zapytań w
wyszukiwarkach internetowych na świecie.
Zapytań Udział Zapytań /

(miliardy) (%) użytkownika
Europe 36,45 32% 116,9
Asia Pacific 35,00 31% 84,7
North America 25,10 22% 110,6
Latin America 10,52 9% 130,4
Middle East - Africa 6,62 6% 97,3
Worldwide 113,69 100% 103,3
Źródło: ComScore,
http://www.comscore.com/Press_Events/Press_Releases/2009/8/Global_Search_Market_Draws_
More_than_100_Billion_Searches_per_Month

Zmienność danych, trend
Wykresy świecowe
 Microsoft Excel
szeregi czasowe +
 Google Spreadsheets
 Google Public Data Explorer dodatkowe informacje
google.com/publicdata/directory (często: wartość
maksymalna,
minimalna, początkowa,
końcowa)
Wykresy liniowe 2 wymiarowe i 3 wymiarowe (w tym powierzchniowe):

szeregi czasowe

Zależność między zmiennymi
Wykresy punktowe:
Dane przekrojowe dla
dwóch zmiennych
(wymiarów)
jednocześnie

Zależność między zmiennymi: trend regresja
Wykresy punktowe z linią regresji

Dane dla dwóch wymiarów z estymacją
zależności (zależność liniowa, nieliniowa…)
16
14
12
10
8
y = 0,7911e1,8572x
R² = 0,8673
6
y = 5,9462x - 0,3921
R² = 0,7088
4
0
0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4
-2

Rozkłady zmiennych
dyskretnych, ciągłych
Wykresy rozkładu słupkowe:
Wykresy rozkładu dyskretne
rozkład danych (percentyle, decyle,
(histogramy)
kwartyle, mediana, średnia) + dane
rozkład danych w słupkach
przekrojowe
Histogram częstości występowania ocen

z klasówki w 2 klasach

Struktura Wykresy słupkowe procentowe:
struktura + dane przekrojowe
Struktura zawodowa użytkowników
Internetu w Chinach i Indach
Wykresy kołowe: struktura
Wykorzystanie usług mobilnych w Indiach
Źródło: India statistic Compendium 2010,

http://estatsindia.com/India%20Internet%20Statistics%20eSt
atsIndia.com%20Compendium%20August%202010.pdf
Źródło: China Internet Network Information Center (CNNIC), The 23th Statistical
Report on Internet Development in China, Juxt Consult, India Online 2009,
http://www.juxtconsult.com/Reports/Juxt_India_Online_2009_Main_Report.pdf

Zmienne wielowymiarowe
Wykresy radarowy:
dane przekrojowe dla wielu zmiennych (wymiarów)
Index Globalnej Konkurencyjności – Polska

Mapy (1)
Mapy powierzchniowe (termiczne)
dane przekrojowe (1 wymiar: regiony: położenie na mapie) dla jednej
zmiennej (wymiaru): kolor

Mapy (2)
Mapy z danymi bąbelkowymi
dane przekrojowe (2 wymiary: kraje: położenie na mapie + regiony:
kolor) dla jednej zmiennej (wymiaru), z opcją struktury (podział bąbelka
jak w wykresie kołowym)

Mapy (3)
Mapy z danymi
słupkowymi
dane przekrojowe/
geograficzne (1 wymiar
ciągły na płaszczyźnie:
położenie na mapie) dla
jednej zmiennej (wymiaru)

Złożone metody prezentacji danych
Google Public Data Explorer
Wykresy bąbelkowy z kolorami i animowaną zmianą w czasie
dane przekrojowe (przekrój względem kilku zmiennych: kraje-położenie bąbeka, region-
kolor bąbelka) dla dwóch zmiennych (wymiarów) na płaszczyźnie i trzecie zmiennej
dodatkowej (wielkość bąbelka) w różnych momentach czasowych

Zaawansowane sposoby
reprezentacji danych
Czasem dane wymagają oprogramowania, które
zwizualizuje dane „szytego na miarę”…

Mapy umysłu (mind maps)

Grafy
(że) Piję
Czego? Dlaczego?
Że się By zapomnieć
wstydzę?
O czym?

3. Narzędzia (4)
Przetwarzanie danych.
Oprogramowanie.

Oprogramowanie statystyczne
 Statistica
 SPSS
 SAS
 Mathematica
 Gretl (free)
 Free Statistical Software:
http://giroditalia.altervista.org/?p=stat

Witryny WWW z narzędziami online
 Google Spreadsheet
https://docs.google.com/spreadsheet
 Wolfram Alpha
http://www.wolframalpha.com/
 Google Public Data Explorer
http://www.google.com/publicdata/
 Web Pages that Perform Statistical Calculations!
http://statpages.org/
 GraphPad QuickCalc
http://www.graphpad.com/quickcalcs/
 GPS Visualizer's Address Locator
http://www.gpsvisualizer.com/geocoder/
 batchgeo
http://batchgeo.com/
 Digitizer software - digitize a scanned graph or chart into (x,y)-data.
http://www.digitizeit.de/

Tworzenie map –oprogramowanie
• Microsoft MapPoint (dostępny dla studentów SGH nieodpłatnie)
• minus: nie wszystkie kraje (Europa, USA)
• Google Spreadsheet – gadżet „mapa termiczna” (free)

• minus: tylko świat, kontynenty, USA
• amMap (free/od 85€; http://www.ammap.com/)
• technologia Flash, kraje, regiony
• E2G Thematic Mapping Tool (free, http://goo.gl/UqSW)

• minus: tylko kilka wybranych krajów
• SAGA (free, http://www.saga-gis.org)

• zaawansowane, naukowe
• Region Map Generator (20$, http://www.cciyy.com/)
• kilkadziesiąt krajów, dość proste
• EuroOffice Map Chart Professional (10€, http://www.multiracio.com/eurooffice/)
• Europa, regiony do poziomu NUTS-3 (odpowiednik polskich powiatów)
• Uboższa wersja do OpenOffice: EuroOffice ChartMap (free)
• PolyMap (90$)
• ActualMap (800$)
• ArcGIS => ArcInfo (nie stać was , mnie też)
• najbardziej zaawansowane

4. Podziały ekonomii
Podział podmiotowy / metodyczny

Podział przedmiotowy / merytoryczny

Ekonomia
– podział podmiotowy / metodyczny
 Ekonomia pozytywna zajmuje się obiektywnym, naukowym (z

zastosowaniem metody naukowej) objaśnianiem zasad funkcjonowania
gospodarki – analizy wpływu jednych czynników na drugie przy
wykorzystaniu wiedzy naukowej z wielu dziedzin: matematyki,
demografii, geografii, socjologii, psychologii, statystyki, ekonometrii;
stara się odpowiedzieć na pytania: „jak jest?”, „jak było?”, „jak będzie?”
 Ekonomia normatywna dostarcza zaleceń i rekomendacji opartych na

subiektywnych sądach wartościujących i ogólnych zaleceniach; mocno
spopularyzowana dzięki spekulacyjności i efektowności, z których to
cech chętnie korzystają media i politycy (w szczególności populiści);
jest źródłem nieodłączności przydomku „polityczna” przy ekonomii;
próbuje odpowiedzieć na pytanie: „jak być powinno?”

Ekonomia
– podział podmiotowy: dyskusja
 Ekonomia pozytywna uważana za tę „właściwą” naukę – wynik ambicji
naukowców, by ekonomia była „fizyką wśród nauk społecznych” - ścisłą,
modelową, wolną od wartościowania
 brzytwa W. Ockhama => w wyjaśnianiu zjawisk należy dążyć do prostoty,
wybierając takie wyjaśnienia, które opierają się na jak najmniejszej liczbie
założeń i pojęć; „Nie należy mnożyć bytów ponad potrzebę” [J.Clauberg]
 Ekonomia normatywna traktowana jest jako „nienaukowa”, ale nie do
końca to jest właściwe podejście.
 gilotyna D. Huma
 Rola państwa jako regulatora jest ważna, a o tym, co ekonomiści nazywają
regułami gry decyduje kształt instytucji, w znacznej mierze
sformalizowanych prawnie. O kształcie tych instytucji decydują zaś wybory
polityczne, a za nimi stoją z kolei takie czy inne akceptowane systemy
wartości.

Czy nauka powinna sugerować normy?
=> problem Gilotyny Hume’a
 Gilotyna Hume’a: (hipo)teza o niemożności wnioskowania co powinno
być, na podstawie tego co faktycznie jest (ang. is-ought problem) =>
potrzeba rozdziału faktów i wartości
 Nauka może badać jedynie fakty
 Zasady normujące (jak powinno być) i oceniające (czy to, co powinno być –
jest) są uzasadniane przez inne zasady normujące + czasem przez fakty
 Hipoteza jest dyskutowana!
 Problem rekurencji (zapętlenia): „powinniśmy” rozdzielać, to co „jest” i to,
co „powinno być”? – próba racjonalnego (naukowego) uzasadnienia sądu
normatywnego o tym, czy można racjonalnie (naukowo) uzasadniać sądy
normatywne!
 prof. Brożek, „Gilotyna Hume'a: moralność poza granicami nauki?”, http://goo.gl/yrzwT
 GS, „Ekonomia normatywno-pozytywna: Gilotyna Hume'a - problem widmo?”, http://goo.gl/LMGcL

Ekonomia
– podział przedmiotowy (merytoryczny)
 Mikroekonomia – zajmuje się zachowaniem indywidualnych podmiotów gospodarczych, ich decyzji i
czynników tych decyzji: konsumenta, pracownika, pracodawcy, przedsiębiorcy, handlowca, menedżera;
koncentruje się na konkretnych rynkach (teoria rynków)
zagadnienia: teorie wyborów konsumenta, równowagi przedsiębiorstwa, wyborów przedsiębiorcy w sytuacji gry,
teorie przedsiębiorstwa, organizacja przedsiębiorstwa, teorie rynków, struktury rynków, teorie konkurencji,
ryzyko w działalności gospodarczej
(ale nie: zarządzanie, teorie inwestowania, rachunkowość – te należą do nauk o zarządzaniu i finansów &
bankowości, choć niektóre szczegółowe zagadnienia mają wspólne)
 Makroekonomia – skupia swoją uwagę na badaniu wielkości zagregowanych w skali kraju (z punktu
widzenia danej gospodarki) jak całkowity dochód gospodarki, stopa bezrobocia, poziom inwestycji, inflacja,
stopy procentowe; jest fundamentem prowadzenia polityki gospodarczej (polityki monetarnej, fiskalnej, usług
publicznych itp.)
zagadnienia: równowaga ogólna w gospodarce, teorie wzrostu gospodarczego, teorie pieniądza, państwo, jego
instytucje i narzędzia, wydatki rządowe, system bankowy i bank centralny, polityka gospodarcza, inflacja,
bezrobocie, teorie cykli koniunkturalnych, kontrola rynków, międzynarodowe stosunki gospodarcze, system
walutowy, globalizacja
 Międzynarodowe Stosunki Ekonomiczne (Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze) skupia swoją uwagę
na badaniu wielkości zagregowanych w skali międzynarodowej, zajmuje się przepływami kapitału, towarów,
ludzi, jest fundamentem prowadzenia polityki międzynarodowej i zagranicznej, rynkami i systemami walutowymi

Szkoły i paradygmaty w ekonomii
a podstawowy kurs ekonomii
Za:
B. Snowedon, H. Vane, P. Wynarczyk,
Współczesne nurty teorii makroekonomii, PWN, Warszawa 1998, s. 11-35

Synteza historii ekonomii
 VIIIwpne-XVIIIw Ekonomia przedklasyczna - Arystoteles, Merkantylizm, Fizjokratyzm
 XVIIIw-XIXw Ekonomia klasyczna - Smith, Ricardo
 XIXw-XXw 30. Ekonomia neoklasyczna - Marshall, Walras
 XXww 30. Ekonomia współczesna
 XIXw-XXw Szkoła austriacka
 XIXw. 0.-30. Socjalizm utopijny

 XIXw. 40. Szkoła historyczna - List, Shmoller
 XIXw. 40. "Stara" ekonomia instytucjonalna - Veblen, Commons,
 XIXw. 45. Quazi instytucjonalizm - Myrdal, Galbraith
 XXw 30. Ekonomia keynesowska - Keynes
 XXw 30.-40. Ekonometria
 XXw 50. Neoklasyczna teoria wzrostu - Solow
 XXw 50.-60. Synteza neoklasyczna
 XXw 60.-70. Friedman, monetaryzm
 XXw 70. Ekonomia neoklasyczna/ ekonomia podaży
 XXw 80. Teoria racjonalnych oczekiwań / Nowa makroekonoia klasyczna
 XXw 80. Teorie nekolasycznego wzrostu endogenicznego
 XXw 80. Nowa ekonomia instytucjonalna
 XXw 80.-90. Nowa makroekonomia keynesowska
* Bardziej szczegółowe omówienie na przedmiocie „Historia Myśli Ekonomicznej” albo podobnym

Główne cele polityki gospodarczej
 „Szeroko rozpowszechniona jest zgoda co do tego, że głównymi celami
polityki gospodarczej są wysokie zatrudnienie, stałe ceny i szybki
wzrost gospodarczy.
 Mniej zbieżne są poglądy na temat tego, czy cele te są możliwe do
pogodzenia, a wśród osób, które widza tu sprzeczność, na temat
warunków, na jakich można i należy dokonywać między nimi
substytucji.
 Najmniejsza zgoda panuje co do tego, jaką rolą mogą i powinny
odgrywać różne narzędzia polityki gospodarczej w osiąganiu kilku
celów.” /Friedman 1968/
 Nie można jednak dodać, że wymienione czynniki są potrzebne, by
uzyskać dobrobyt społeczeństwa i wspierać rozwój wszystkich
jednostek (jeżeli tylko one tego chcą) bez powiększania nierówności.

Dwa paradygmaty: do 1973
 Badając sposoby wiązania się celów polityki, i jak ekonomiści
zapatrują się na rolę i efektywność rynków w koordynowaniu
działalności gospodarczej, powstaje fundamentalny problem,
leżący u podstaw niezgody między ekonomistami w kwestiach
polityki: jaka jest rola państwa w gospodarce?
 Powstały dwie tradycje intelektualne w ekonomii
(makroekonomii). Keynes rozróżnił (1973) dwie frakcje:
 Ci, którzy wierzą, że system gospodarczy w długim okresie jest
samodostosowujący się, choć ze „zgrzytami i jękami, z szarpaniną
i przerwami” [podejście klasyczne – za Adamem Smithem]
 Ci, którzy odrzucają istotną samodostosowalność gospodarki
[Podejście keynesowskie]

Dwa paradygmaty: 1988
 Mimo rozwinięcia potężnych technik, obydwa podstawowe
poglądy ostały się.
 „Jeden z tych poglądów i szkołę myśli, które kojarzą się z
Keynesem, keynesistami i neokeynesistami, charakteryzuje
teza, że gospodarka prywatna cierpi na ułomności
koordynacji, które mogą spowodować nadmierne bezrobocie
i nadmierne fluktuacje w sferze realnej działalności. Drugi
pogląd, przypisywany ekonomistom klasycznym i pożeniony
z ideami monetarystów i teoretyków równowagi cyklu
koniunkturalnego, głosi, że gospodarka prywatna osiąga taką
równowagę, jaka tylko jest możliwa przy danej polityce
państwa” /Fisher 1988/

„Synteza neoklasyczna”
 Podręczniki podstaw ekonomii Samuelsona i Begga (a także
inne) zawierają tzw. „syntezę neoklasyczną” i omawiają (tak, jak
i my) oba wspomniane podejścia:
 w ramach mikroekonomii: (neo)klasyczną teorię rynków opartą
na modelu homo oeconomicus, prawie Saya, teorii racjonalnych
oczekiwań
 w ramach makroekonomii: teorię keynesowską z modelem IS-LM
(ew. rozszerzony IS-LM-CM) i krzywą Philipsa, klasyczny model
równowagi ogólnej Walrasa oraz bazujący na obu (wywodzący się
od IS-LM) model AS-AD
 Synteza ta stała się „standardowym” podejściem do ekonomii.
 Mimo, że okazała się „przesadnie ambitna” i spowodowała
rozmnożenie się teorii hybrydowych i alternatywnych – zawiera
istotne wartości poznawcze.

„Ekonomia głównego nurtu”
„Ekonomiści głównego nurtu uważają, że
 gospodarka ma, co prawda, samoczynny mechanizm powrotu do pełnego zatrudnienia (tak, jak
sądzą zwolennicy teorii neoklasycznej), ale
 działa on zbyt wolno.
 Uznają (tak jak zwolennicy teorii keynesowskiej), że w krótkim okresie polityka antycykliczna
może być skuteczna w likwidacji bezrobocia.
 Sądzą przy tym (tak jak monetaryści), że istnieją ograniczenia dla interwencji państwa”
/ NBPortal/
„Noblista Paul Samuelson główny nurt „uosabia”. W dużej części to on go stworzył. Na napisanym
przez niego podręczniku do ekonomii (pierwsza edycja: 1948 r.) wychowali się niemal wszyscy
współcześni ekonomiści.
Najpopularniejsze podręczniki ekonomii autorstwa Oliviera Blancharda, Andrew Abela, Bena
Bernankego czy mój wciąż znajdują się pod wpływem myśli Samuelsona – twierdzi Gregory Mankiw
z Uniwersytetu Harvarda.
Główny nurt ekonomii wbrew pozorom nie trzyma się kurczowo ram ustalonych przez pionierów.”
http://www.obserwatorfinansowy.pl/forma/debata/ekonomiczny-bigos-
maistreamowy/?skad=newsletter20131031

Różne „ekonomie”
W toku nauki i w życiu można się spotkać z różnymi rodzajami
„ekonomii” różnią się pod względem:
 Szkół ekonomii, z których się wywodzą (keynesizm, monetaryzm,
szkoła austriacka) – czyli założeniami i wnioskami
 Rodzaju stosowanych metod badawczych (modelowanie
matematyczne i ekonometryczne, analiza literatury, analiza prawa)
 Uwzględniania lub nie uwzględniania czynników (psychologiczne,
prawne, demograficzne, geograficzne, monetarne)
 Szczegółowym przedmiotem badawczym (przedsiębiorstwo,
gospodarka, system monetarny, cykle koniunkturalne, pracownicy,
polityka gospodarcza, dobrobyt)
 Sposobem ujęcia przedmiotu badawczego

Różne „ekonomie” – różne wykłady
 Ekonomia głównego nurtu (synteza, teoria rynków) menedżera: szczegółowo omawiane zagadnienia rynkowe,
 (Neo)klasyczna – omawiana na przedmiocie Mikro- i produkcji, technologii, negocjacjii, teoria gier, drzewa
Makroekonomia I, Mikroekonomia II itp.. decyzyjne, ocena inwestycji)
 Kyenesowska – omawiana na przedmiocie Makroekonomia I  Ekonomia behawioralna (ekonomia uwzględniająca
 Ekonomia monetarna/pieniężna – omawiana na zdybycze psychologii i socjologii, w tym ekonomia
przedmiocie Ekonomia monetarna, Polityka pieniężna eksperymentalna)
(omawia szczegółowo systemy finansowe i pieniężne oraz  Ekonomia ewolucyjna
metody regulacji systemu finansowego przez bank
centralny)  Ekonomia polityczna – omawiana na przedmiocie
Ekonomia polityczna, Polityka gospodarcza (obejmuje
 Ekonomia wzrostu ekonomicznego – omawiana na szeroko zagadnienia makroekonomiczne związane z
przedmiotach Makroekonomia II i III ew. Makroekonomia polityką gospodarczą)
zaawansowana lub Teorie wzrostu, Polityka gospodarcza
(jakie są czynniki wzrostu PKB? Co zrobić żeby tempo  Historia myśli ekonomicznej (ekonomia w ujęciu
wzrostu było większe?) historycznym), Szkoła historyczna
 Ekonomia rozwoju – omawiana na przedmiocie Ekonomia  Ekonomia dobrobytu (bada związkimiędzy prywatnymi
rozwoju (dotyczy rynkami a dobrobytem ogółu; szersze zagadnienia niż
ekonomia wzrostu: jak zwiększyć dobrobyt społeczny w
 Ekonomia wzrostu regionalnego – omawiana na gospodarce?)
przedmiotach dotyczących np. Unii Europejskiej
 Ekonomia gospodarki otwartej – omawiana na
 Ekonomia instytucjonalna – omawiana na przedmiocie przedmiotach Międzynarodowe stosunki gospodarcze,
Ekonomia instytucjonalna (obejmuje zagadnienia związane Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, Teoria handlu
z własnością, prawne uwarunkowania zjawisk zagranicznego (szczególne spojrzenie na zagadnienia
ekonomicznych, Teoria kosztów transakcyjnych, Teoria ekonomiczne z puunktu widzenia gospodarki otwartej
agencji) gospodarczo i przedsiębiorstw działających
 Ekonomia menedżerska – omawiana na przedmiocie międzynarodowo)
Ekonomia menedżerska (ekonomia z punktu widzenia

Różne „ekonomie” – różni ekonomiści
W zależności od szkoły, z którą się utożsamiają (albo w co
„wierzą”) wśród ekonomistów można wyodrębnić kilka
głównych grup:
 Klasycy, neoklasycy
 Keynesiści
 „Austriacy”
 Monetaryści
 Instytucjonaliści
 Behawioryści

Początkiem mądrości
jest definicja pojęć.
/ Sokrates /
5. Podstawowe pojęcia
UWAGA:
Pełna lista tzw. koncepcji progowych oraz kluczowych
pojęcia jest zbiorczo opisana w odrębnej prezentacji

Dobra
 Dobro = wszystkie środki, które mogą być wykorzystane, bezpośrednio lub pośrednio, do
zaspokojenia potrzeb ludzkich.
PODSTAWOWE RODZAJE DÓBR:
Możliwość wyłączenia z konsumpcji
TAK NIE
dobra prywatne dobra (zasoby) wspólne*
TAK
Konkurencyjność w żywność, komputery środowisko naturalne
konsumpcji dobra klubowe dobra publiczne
NIE
szkoły prywatne, kina policja, straż pożarna
Rodzaje dóbr ze względu na elastyczność cenową popytu: normalne, Giffena, Veblena

Rodzaje dóbr ze względu na elastyczność dochodową popytu: normalne, niższego rzędu, podstawowe,
luksusowe
Rodzaje dóbr ze względu na mieszaną elastyczność cenową popytu: substytucyjne, komplementarne
Rodzaje dóbr ze względu na rzadkość: wolne, rzadkie
Dobra społeczne = dobra, które mogłyby być dobrami prywatnymi, ale z różnych powodów (np. na skutek
prowadzonej przez władze publiczne polityki społecznej) są dostępne dla każdego obywatela i
finansowane z funduszy publicznych (np.: w Polsce: oświata, opieka zdrowotna).
* W socjologii „dobra wspólne” obejmują także dobra publiczne…

Dobra wspólne / publiczne
 Tragedy of the commons („Tragedia wspólnego pastwiska”, „tragedia dóbr publicznych”) – sytuacja, gdy
dobra publiczne, z natury nie ograniczające dostępu, są faktycznie ograniczone; wówczas indywidualny zysk
jednego z uczestników społeczności prowadzi do strat dla społeczności jako całości – wyeksploatowania dobra
publicznego; innymi słowy problem powstanie w wyniki niewystarczającej ilości właścicieli praw; negatywne
efekty zewnętrzne korzystania z dobra przeważają nad pozytywnymi
 http://en.wikipedia.org/wiki/Tragedy_of_the_commons
 http://pl.wikipedia.org/wiki/Tragedia_wsp%C3%B3lnego_pastwiska
 Tragedy of the anti-commons („tragedia dóbr prywatnych”) – sytuacja, gdy prywatna własność (prawa
własności) do prywatnego dobra są podzielone między dużą ilość jednostek; brak dobrej koordynacji praw
prowadzi to do dużych kosztów transakcyjnych, wyższą nić społecznie akceptowalna cenę, i zmniejszenie
wykorzystania (sprzedaży) tego dobra w stosunku do sytuacji z jednym właścicielem; każdy podmiot mający
prawa do dobra uniemożliwia innym podmiotom czerpanie korzyści z udostępnienia/sprzedaży dobra innymi
słowy problem powstanie w wyniki zbyt dużej ilości właścicieli praw; => jeden stok narciarski na działkach 10
gorali; intelektualne dobra cyfrowe (mp3…) albo zamknięty dach Stadionu Narodowego latem w upał i otwarty
jesienią w ulewę
 http://en.wikipedia.org/wiki/Tragedy_of_the_anticommons
 http://deepblue.lib.umich.edu/bitstream/2027.42/39430/3/wp40.pdf
 Inverse commons (commedy of the commons; „komedia dóbr publicznych”) – sytuacja, gdy dostęp do dobra
publicznego: wzrost wykorzystania i/lub osobisty wkład użytkownika do jego wartości „poszerza” dobro –
zwiększa korzyści dla wszystkich użytkowników i wkładców wartości dodanej; wzrost wartości tych dóbr
wiąże się z tzw. „efektem sieciowym”; pozytywne efekty zewnętrzne przeważają nad negatywnymi =>
Wikipedia
 http://en.wikipedia.org/wiki/Inverse_commons

Rzadkość
 Ilość zasobów oraz tego, co faktycznie może być wyprodukowane jest ograniczona
wobec nieograniczonych potrzeb człowieka.
 Rzadkość jest nadwyżką ludzkich chęci nad tym, co faktycznie może być
wyprodukowane.
 Ze względu na rzadkość trzeba podejmować różne wybory między
alternatywnymi dobrami.
 Ilość zasobów w stosunku do nieograniczonych potrzeb jest ograniczona.
 Rzadkość zmusza do racjonalnego gospodarowania dostępnymi zasobami celem
zaspokojenia konkurencyjnych potrzeb.
 Rodzaje dóbr ze względu na rzadkość:
 Dobro rzadkie jest to takie dobro, którego dostępność nie jest w stanie pokryć
potrzeb ludzkich.
 Dobro wolne oznacza takie dobro, które w warunkach naturalnych występuje w
nieograniczonej ilości, nie występuje w jego przypadku pojęcie własności.
 Rzadkość ma udział w kreowaniu wartości dóbr, w szczególności pieniądza.

Wartość
 Podstawowe pojęcie ekonomii, ale wciąż niejednoznaczne
„Wartości to przedmioty i przekonania, determinujące względnie podobne przeżycia
psychiczne i działania jednostek. W rozumieniu kulturowym wartości to powszechnie
pożądane w społeczeństwie przedmioty o symbolicznym charakterze oraz powszechnie
akceptowane sądy egzystencjonalno-normatywne (orientacje wartościujące).”
 Wartości to cechy stanowiące o nieprzeciętnych walorach kogoś lub czegoś.
 Wartością może być dowolny przedmiot, idea lub instytucja któremu
jednostka przypisuje ważną rolę w życiu (subiektywne ujęcie), a dążenie do
jego osiągnięcia traktowane jest jako konieczność ze względu na
zaspokajanie potrzeb jednostki.
 Według Maxa Schelera jednak wartości są obiektywne i normatywne
(zobowiązują moralnie). Subiektywne wartości zalicza natomiast do sfery
ethosu.
 Wartości mogą być wyższe i niższe, często związane z potrzebami (i ich
hierarchią), które nadają czemuś wartość subiektywną.

Wartość w ekonomii
 Niewiele wartości da się wyrazić w jednostkach materialnych/pieniężnych.
 Wartości wyrażone materialnie dzieli się na użytkowe i wymienne. Użytkowe wartości możemy
traktować jako subiektywne, wymienne – jako „lokalnie obiektywne” (niezależne od
pojedynczego podmiotu, ale zależne od grupy przynajmniej dwóch) – w każdym razie nie
uniwersalne.
 Człowiek jest skłonny wymieniać wartości – ale tak, by dostać w zamian większą lub równą
wartość, niż by miał oddać.
 Dotyczy to także sytuacji, gdy oddaje coś lub świadczy usługi czy przekazuje dobra czy środki
bezzwrotnie i bez odpłaty (altruistycznie); pozbywa się wówczas wartości materialnych lub fizycznych
(wysiłek, czas) ale realizuje (zyskuje, otrzymuje) wartości „wyższe” (np. moralne, szacunek,
świadomość dobrego uczynku) – których pewną klasą mogą być też wartości użytkowe (subiektywne),
gdyż wynikają te wartości z subiektywnej ich oceny (nawet jeśli odwołujemy się do tzw. wartości
obiektywnych, Boga, miłości itp., to ich świadoma ocena jest wyrazem naszej subiektywnej woli)
 W ekonomii wartość dobra A wyrażamy w ilości dobra B, które skłonni jesteśmy oddać
aby nabyć prawa do A (prawa własności, prawa majątkowe, prawa użytkowania itp.).
Najczęściej wartość jest wyrażona ceną (ilością pieniądza, którą skłonni jesteśmy oddać:
cena konsumenta albo którą żąda od nas sprzedawca: cena producenta).
 Wartość ekonomiczna jest konsekwencją przede wszystkim subiektywnej oceny (ocen).
 Rzadkość dobra wpływa na jego wartość ekonomiczną poprzez tę ocenę (rzadkie dobro, ale które
nikomu nie będzie się podobało ani nie będzie użyteczne, nie będzie miało wartości ekonomicznej).

Skąd różne dobra czerpią wartość
ekonomiczną?
1. Przede wszystkim: subiektywna użyteczność (ocena, miara wartości), która opiera się na
1. zewnętrznych walorach: praktycznych, wizualnych, smakowych, technicznych, fizycznych, prestiżowych, które
pomagają zaspokajać potrzeby człowieka
2. istniejącej ilości dobra (rzadkość)
3. nakładach poniesionych na wytworzenie, świadczenie dobra, w tym praca wykonana nad dobrem (wydobycie
surowca, wytworzenie dobra, świadczenie usługi) – osobowa lub nieosobowa + koszty (kapitału, ziemi)
4. koszty alternatywne i efekty zewnętrzne zakupu, użytkowania
2. Zagwarantowanie instytucjonalne względnej wartości ekonomicznej (+kontrola i sankcjonowanie
niestosowania się do parytetu wymieniania) dla wybranych dóbr (np. jednej waluty względem innej lub
wartości danego dobra wyrażonej w pieniądzu)
Pamiętajmy o dwóch zasadniczych rodzajach wartości ekonomicznych:
 wartość użyteczna – subiektywna, postrzeganą przez właściciela dobra, która wiąże się z jego odczuciami,
jego oceną walorów dobra
 wartość wymienna – „lokalnie obiektywna” (realna, rynkowa), która określa, ile innych dóbr jest warta
jednostka danego dobra; opiera się na wartości użytecznej (subiektywnej) sprzedawców i kupujących.
Inaczej wartość ekonomiczną tego samego dobra ocenia
 sprzedawca lub ich grupa (czyli np. sprzedawca telewizorów, ale również pracownik „sprzedający pracę”
oraz kapitalista „sprzedający usługę wypożyczenia kapitału / środków na konsumpcję”)
 kupujący lub ich grupa (czyli telewidz ale też pracodawca „kupujący pracę” oraz pożyczkobiorca „kupujący
usługę pożyczenia kapitału/środków na konsumpcję”)
131 Makroekonomia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

Koszt alternatywny
(ang. opportunity cost)
Koszt alternatywny oznacza najlepszą utraconą

(alternatywną) korzyść lub zysk.
Inaczej: wartość najlepszej z możliwych korzyści,
utraconej w wyniku dokonanego wyboru.
 Nie musi być wartością możliwą do spieniężenia!

 choć takie najłatwiej jest
 Jest zawsze ponoszony przez osobę podejmującą decyzję
(konsumenta/przedsiębiorcę/pracownika)
 Jest określony w chwili dokonywania wyboru
 Ma charakter subiektywny

Rachunek ekonomiczny
koszt ekonomiczny, zysk ekonomiczny
Koszt ekonomiczny to koszty księgowe plus koszt alternatywny.
 Koszt ekonomiczny umożliwia rachunek ekonomiczny – zatem ukazywanie
ekonomicznej zasadności dokonanego (lub rozważanego) wyboru
Zysk ekonomiczny związany z nie podjętą jeszcze decyzją będzie zatem to przychód
(księgowy) minus koszt ekonomiczny.
 Dodatni zysk ekonomiczny (tzw. zysk nadzwyczajny) oznacza, że zysk (korzyść)
związana z rozważanym wariantem jest wyższa niż korzyść związana z najlepszą
alternatywą.
 Zerowy zysk ekonomiczny (tzw. zysk normalny) oznacza, że rozważana
Zysk ekonomiczny związany z podjętą decyzją musi uwzględnić jeszcze koszty zmiany
decyzji: przychód (księgowy) minus koszt ekonomiczny minus koszty zmiany.

Ryzyko / niepewność
 Ryzyko jest miarą/oceną zagrożenia czy niebezpieczeństwa wynikającego albo z prawdopodobnych
zdarzeń od nas niezależnych, albo z możliwych konsekwencji podjęcia decyzji (wyboru); jest
wskaźnikiem stanu lub zdarzenia, które może prowadzić do strat
 Jest ono proporcjonalne do prawdopodobieństwa wystąpienia tego zdarzenia i do wielkości strat, które
może spowodować.
 Od niepewności różni się tym, że niepewności nie da się szacować, a ryzyko – tak. Istnienie i działalność
ubezpieczalni jest możliwa dzięki tej możliwości.
 W teorii ekonomii
 Ryzykowne działania charakteryzują się:
 Prawdopodobieństwem wystąpienia określonego wyniku;
 Pewnym przedziałem zmienności wszystkich możliwych wyników.
 Ludzie na ogół chcą unikać niepewności co do swojego dochodu i konsumpcji. W momencie kiedy starają się
unikać ryzyka i niepewności wykazują niechęć (awersję) do ryzyka. Daną osobę charakteryzuje niechęć do
ryzyka, kiedy przykrość spowodowana utratą danej kwoty dochodu jest dla niej większa niż przyjemność
płynąca z uzyskania tej samej kwoty dochodu. Niechęć do ryzyka jest równoznaczna z malejącą krańcową
użytecznością dochodu (wyjaśnimy to pojęcie później). Niechęć do ryzyka oznacza, że przyrost użyteczności
osiągnięty dzięki uzyskaniu dodatkowej jednostki dochodu jest mniejszy niż utrata użyteczności spowodowana
utratą tej samej kwoty dochodu.
 W celu redukowania negatywnych skutków występowania różnych rodzajów ryzyk, rynek radzi sobie przez
rozkładanie ryzyka: dywersyfikację różnych rodzajów ryzyk, ubezpieczenie ryzykownych wyborów.
 Z wyborem w warunkach większego ryzyka zwykle wiąże się wyższa premia za ryzyko (przychód).

Własność
 Prawo rzeczowe, pozwalające właścicielowi korzystać z rzeczy i rozporządzać nią z
wyłączeniem innych osób (w jego ramach właściciel korzysta z maksimum uprawnień
względem rzeczy):
 Korzystanie: posiadanie, użytkowanie, pobieranie pożytków i dochodów (czynsz z najmu, odsetki
od pożyczki), dysponowanie faktyczne (przetwarzanie, nawet zniszczenie);
 Rozporządzanie: wyzbycie się (przeniesienie, zrzeczenie się), obciążenie (zastaw, hipoteka)
 Faktem jest, że system praw własności, wyraźnie określony i wcielony jest jednym z warunków
sprawnej gospodarki rynkowej i dobrobytu materialnego. Własność jest funkcją rozwoju
stosunków społecznych, politycznych i ekonomicznych.
 „Mit własności” polega na tym [za R. Frankiem], że – wydaje nam się, że ze wszystkim, co
posiadamy możemy zrobić co chcemy.
 Prawo daje właścicielom znaczną, lecz nie absolutną władzę decydowania, w jaki sposób
można korzystać ze swojej własności. Ograniczenia tego prawa wynikają z… wartości
wyższych, np. dobra całej społeczności (chodzi o rzeczywiste dobro, nie populistyczne
uzasadnienie pewnych decyzji politycznych). Właściciel nie może ani korzystać z rzeczy, ani też
nią rozporządzać w sposób sprzeczny z przepisami ustaw i z zasadami współżycia
społecznego.
 Ważnym problemem w ekonomii jest własność środków produkcji (prywatna, czy państwowa)

Wielkości nominalne i realne
 Wielkość nominalna (inaczej bieżąca) = wartość bieżąca, obliczona według cen (stóp
procentowych) w danym okresie, kiedy była ona mierzona (cen bieżących); w statystyce
międzynarodowej określa się ją jako „current”.
 przykład Średni dochód nominalny programisty w lipcu 2000 roku wynosił brutto 3500 zł, a w
lipcu 2009 roku wynosił 4500 zł => wzrost nominalnego dochodu wyniósł bezwzględnie: 1000
zł (względnie: 28,5%)
 Wielkość realna (lub stała względem jakiegoś odniesienia bazowego) = wartość nominalna
skorygowana o zmianę cen (inflację) lub różnicę cen, jeśli odniesieniem nie jest czas (a np.
inny obszar geograficzny); w statystyce międzynarodowej określa się ją jako „constatnt” z
podaniem roku bazowego
 przykład Dochód realny programisty w lipcu 2009 roku (biorąc pod uwagę ceny dóbr
konsumpcyjnych z 1 lipca 2000 roku) wyniósł ~3518 zł (realny dochód w roku bazowym =
nominalny) => realny dochód wzrósł o ~18 zł (~0,5%). Oznacza to, że programista, przeciętnie,
może kupić niemal tyle samo dóbr konsumpcyjnych, co w lipcu roku 2000.
Roczne wskaźniki cen towarów i usług

konsumpcyjnych (CPI)w Polsce
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Wskaźnik poziomu cen
(rok poprzedni = 100 = rok bazowy) 110,1 105,5 101,9 100,8 103,5 102,1 101,0 102,5 104,2 103,5
Wskaźnik poziomu cen
(rok 2000 = 100 = rok bazowy) 100,0 105,5 107,5 108,4 112,2 114,5 115,7 118,5 123,5 127,9
136 Dane: GUS

Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24
Liczenie wielkości nominalnych i realnych
 Przykład dla PKB realnego w 2005r w cenach z 2000r.
 PKB realny w 2005r. względem 2000r. (PKB realny w 2005r. w cenach z 2000r.)
 PKB nominalny w 2000r. (w cenach bieżących, w cenach z tego samego roku)
 Wskaźnik zmian cen w 2005r. względem 2000r. (wskaźnik zmian cen w 2001r. gdy rokiem bazowym
jest rok 2000)
 Wielkość bazy = 100
𝟐𝟎𝟎𝟓/𝟐𝟎𝟎𝟎 𝑷𝑲𝑩𝒏𝒐𝒎𝒊𝒏𝒂𝒍𝒏𝒚 𝟐𝟎𝟎𝟓
 𝑷𝑲𝑩𝒓𝒆𝒂𝒍𝒏𝒚 = *wielkość bazy
𝑾𝒔𝒌𝒂ź𝒏𝒊𝒌 𝒛𝒎𝒊𝒂𝒏𝒚 𝒄𝒆𝒏𝟐𝟎𝟎𝟓/𝟐𝟎𝟎𝟎
 Jeśli PKNBw cenach bieżących w 2005r. wyniósł 9.83 bln zł, a ceny w 2005r. Były wyższe od
cen w 2000r. o 14.5% (czyli wskaźnik zmian cen w 2005r. w stosunku do 2000r. wyniósł
114.5), to PKB realny w 2005r. w cenach z 2000r. wyniósł:
𝟐𝟎𝟎𝟓/𝟐𝟎𝟎𝟎 𝟗.𝟖𝟑 𝒃𝒍𝒏 𝒛ł
 𝑷𝑲𝑩𝒓𝒆𝒂𝒍𝒏𝒚 = ∗ 𝟏𝟎𝟎 = 𝟖. 𝟓𝟖𝟖 𝒃𝒍𝒏 𝒛ł
𝟏𝟏𝟒.𝟓
 Przykład dla PKB realnego w cenach z 2000r. i z 2005r.
2005 2006 2007 2008 2009

PKB (ceny bieżące, bln PLN) => NOMINALNY 9,83 10,60 11,77 12,76 13,45
wskaźnik zmian cen (rok 2000 = 100) 114,5 115,7 118,5 123,5 127,9
PKB w cenach z 2000r. (bln PLN) => REALNY (w cenach stałych) 8,588 9,162 9,93 10,33 10,51
wskaźnik zmian cen (rok 2005 = 100) 100,0 101,0 103,5 107,9 111,7
PKB w cenach z 2005r. (bln PLN) => REALNY (w cenach stałych) 9,833 10,49 11,37 11,83 12,04

PKB nominalny a PKB realny
 PKB wyrażony realnie to PKB nominalny:
 w cenach stałych – czyli w cenach z roku bazowego (uwzględnia
ceny wszystkich wyprodukowanych dóbr – które składają się na
PKB)
 w cenach kraju/regionu bazowego (przy porównywaniach
geograficznych)
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

A PKB nominalny (mld PLN) w Polsce 744,4 779,6 808,6 843,2 924,5 983,3 1060,0 1176,7
B Deflator PKB (rok poprzedni = 100) 104,0 101,2 101,4 105,1 101,3 101,8 103,8
C Deflator PKB (rok 2000 = 100) 100,0 104,0 105,2 106,7 112,2 113,6 115,7 120,1
D PKB realny (mld PLN, rok poprz. = 100) = 100 * A / B 744,4 749,6 799,0 831,5 879,7 970,7 1041,3 1133,7
E PKB realny (mld PLN, rok 2000 = 100) = 100 * A / C 744,4 749,6 768,3 790,1 824,3 865,4 916,4 980,1
F Wzrost PKB nominalny (% rocznie) 4,7% 3,7% 4,3% 9,7% 6,4% 7,8% 11,0%
G Wzrost PKB nominalny (% w stosunku do 2000) 4,7% 8,6% 13,3% 24,2% 32,1% 42,4% 58,1%
H Wzrost PKB realny (% rocznie, rok poprzedni = bazowy) 0,7% 6,6% 4,1% 5,8% 10,3% 7,3% 8,9%
I Wzrost PKB realny (% rocznie, rok 2000 = bazowy) 0,7% 2,5% 2,8% 4,3% 5,0% 5,9% 6,9%
J Wzrost PKB realny (% w stos. do 2000, r. 2000 = bazowy) 0,7% 3,2% 6,1% 10,7% 16,3% 23,1% 31,7%
Dane: GUS

Czas w ekonomii
Czas w ekonomii określony jest przez zmiany w podaży
 Ultrakrótki okres – podaż jest stała
 W krótkim okresie przedsiębiorstwo jest w stanie tylko częściowo dostosować czynniki
produkcji do nowych warunków => przynajmniej jeden czynnik produkcji jest stały; w krótkim
okresie:
 przedsiębiorstwo może zmieniać wielkość produkcji, ale tylko w zakresie posiadanych
zdolności produkcyjnych (może wyłączyć niepotrzebne maszyny, zmniejszyć obciążenie
godzinowe pracowników – ale bez zwalniania),
 na rynku nie ma nowych firm, a istniejące nie wychodzą z rynku,
 może zatrudniać i zwalniać pracowników.
 Długi okres to czas niezbędny do dostosowania do nowych warunków wszystkich rodzajów
czynników produkcji w przedsiębiorstwie; w długim okresie:
 przedsiębiorstwo może zmieniać wielkość produkcji i maksymalne zdolności produkcyjne
(zmieniać poziom nakładów kapitałowych – kupować maszyny, budować zakłady, zatrudniać i
zwalniać ludzi),
 na rynek mogą wchodzić nowe przedsiębiorstwa i wychodzić stare,
 wielkość zasobów dostępnych dla danej gałęzi jest wciąż stała (!).
 Bardzo długi okres – może zmieniać się technologia, pojawiają się nowe produkty w ofercie.
Najczęściej wykorzystujemy dwa środkowe rodzaje okresów

Czas w ekonomii – komentarz
 Ekonomiści klasyczni twierdzą, że w długim okresie wszystkie
rynki się „oczyszczają” (na wszystkich rynkach pojawia
sięrównowaga).
 Keynes z kolei mawiał, że „w długim okresie wszyscy jesteśmy
martwi”.
 Prawda jak zwykle leży po środku – z jednej strony w trendach
długookresowych (10lat i więcej) widać spabilność w zachowaniu
się zmiennych ekonomicznych i uzależnienie od czynników
fundamentalnych.
 Z drugiej strony – faktycznie żyjemy „dzisiaj” i podmioty
gospodarcze dbają na bieżąco o własny interes i własne równowagi
(pomijając błędy i ich nieracjonalności), biorąc pod uwagę obok
długiego, także krótki horyzont czasowy w decyzjach. Ponadto
często zanim dojdziemy do równowagi często pojawiają się
impulsy, które wytrącają nas (rynki, gospodarkę) z tej równowagi.

Siła nabywcza pieniądza
 = wskaźnik ilości dóbr, które można nabyć za

jednostkę pieniężną
Definicja GUS: „Ilość poszczególnych towarów i usług jakie

można nabyć za przeciętne miesięczne
wynagrodzenie brutto i przeciętną miesięczną
emeryturę i rentę z pozarolniczego systemu
ubezpieczeń społecznych, po potrąceniu
zaliczki na podatek dochodowy.”

Parytet siły nabywczej (PPP*)
 Parytet siły nabywczej = PPP (ang. Purchasing Power Parity) wg
definicji OECD to taki kurs wymiany (danych dwóch) walut, który
wyrównuje wartości siły nabywczej tych walut poprzez eliminację różnic
w poziomie cen występujących pomiędzy krajami. W najprostszej
formie PPP to relacje cen w walucie narodowej tych samych dóbr i usług.
Parytety mogą być też liczone dla grup dóbr. Pozwala on na porównanie
kosztów życia między państwami i jest bardziej obrazowy niż
porównywania prostego wskaźnika PKB
 Parytet siły nabywczej PPP Polskiego Złotego do Dolara (dla całego PKB)
wynosił w 2009 roku 1,846 (PLN/USD). Oznacza to, że przeciętnie dla
każdego dolara wydanego w USA na określone dobro (koszyk dóbr),
trzeba było wydać ok. 1,846 złotych w Polsce na to samo dobro (koszyk
dóbr).
 [http://goo.gl/Ekcp]
(*) Zwróćcie uwagę, że ten sam skrót oznacza Partnerstwo Publiczno – Prywatne…

PPP –przykład
 Litr Coca Coli kosztuje we Francji 2.3€, a w Stanach

Zjednoczonych 2.0US$. Parytet siły nabywczej dla
Coca Coli między Francją a USA wynosi 2.3/2.0 =
1.15 (€/$).
 Oznacza to, że dla każdego dolara wydanego na litr
Coca Coli w USA, trzeba wydać 1.15 euro we Francji,
by dostać tę samą ilość (i jakość) Coca Coli.

PPP – Teoria jednej ceny
 PPP opiera się na „teorii jednej ceny” (albo
wyrównywania cen): w warunkach swobodnej wymiany
i braku barier między rynkami, doskonałej mobilności
dóbr za określoną liczbę jednostek danej waluty można
kupić w każdym kraju w tym samym czasie dokładnie
tyle samo dóbr.
 Przykład. Jeśli np. 1 kg jabłek byłby tańszy w Polsce niż w Irlandii,

to bardziej opłacałoby się kupować ziemniaki w Polsce i
sprzedawać je w Irlandii. To powodowałoby wzrost popytu w Polsce
(a zatem i wzrost ceny) i wzrost podaży w Irlandii (a zatem spadek
ceny). W konsekwencji prowadziłoby do wyrównania się cen.

Średnioroczny wzrost
Jeśli chcemy obliczyć, jak się zmieniała jakaś zmienna średniorocznie, nie wystarczy
podzielić wzrostu procentowego z całego okresu przez ilość okresów.
2000 2001 2002 2003 2004 2005 średnia
PKB mln USD 1124,21 1160,18 1172,95 1204,62 1254,01 1270,31
index wzrostu PKB rok popszedni = 100 103,2 101,1 102,7 104,1 101,3 102,48
wzrost PKB % 3,2% 1,1% 2,7% 4,1% 1,3% 2,48%
W podanym przykładzie widać, że wzrost z roku 2000 na 2005 wyniósł ok. 13%. Jednak
średnio roczny wzrost nie wyniesie 13% / 5 ~ 2.59%. Gdyby każdego roku wzrost wyniósł
przeciętnie tyle, sytuacja kształtowałaby się tak (vide wartość początkowa i końcowa):
2000 2001 2002 2003 2004 2005 średnia
wzrost PKB % 2,59% 2,59% 2,59% 2,59% 2,59% 2,59%
PKB mln USD 1124,21 1153,43 1183,41 1214,17 1245,72 1278,10
Należy policzyć średnią wszystkich wzrostów albo mając tylko dane wartości początkową i
końcową, można zastosować wzorek: 𝑛 𝑊 Wk – wartość końcowa
𝑘
Średnioroczny wzrost wyniesie 2,47% 𝑊𝑝 Wp – wartość początkowa
n – ilość okresów (w naszym przypadku 5)
2000 2001 2002 2003 2004 2005 średnia

wzrost PKB % 2,47% 2,47% 2,47% 2,47% 2,47% 2,47%
PKB mln USD 1124,21 1152,02 1180,52 1209,72 1239,64 1270,31

Zasoby i strumienie
 Zasób (ang. stock) jest to ilość czegoś w danym punkcie czasu
(momencie).
 W przedsiębiorstwie zasoby są rejestrowane w bilansie jako
aktywa i pasywa (kapitały: własne i obce) w danym momencie
 Strumień (ang. flow) jest to wzrost lub spadek czegoś (np.
ilości) w pewnym okresie czasu.
 W przedsiębiorstwie strumienie są rejestrowane w budżecie
(plan przychodów i wydatków), rachunku zysków i strat
(faktyczne przychody i wydatki) oraz rachunek przepływów
pieniężnych (zmiany poziomu aktywów i pasywów) za dany
okres czasu
 Jest to istotne rozróżnienie i częsta przyczyna nieporozumień.
6. Typowe założenia
Ceteris paribus
Homo Oeconomicus

Założenie metodologiczne
Ceteris paribus
 Model „pracuje” tylko w obrębie przyjętych założeń.
 Najważniejszym założeniem ogólnym jest: ceteris paribus.
 Ceteris paribus = „wszystko inne takie samo” (łac.) lub „przy pozostałych warunkach
równych”; zwrot oznacza świadome odrzucenie, w celu uproszczenia rozumowania, możliwości
zajścia pewnych wydarzeń, warunków, zmiennych, mogących zaburzyć związek między
przesłanką a wnioskiem
 Ceteris paribus w ekonomii => metoda statyki porównawczej – polega na tym, że zmieniamy
jedną z wielkości przyjmowanych dotąd za stałe (inne wielkości pozostawiamy nietknięte) i
badamy wpływ tej zmiany na inne wielkości
(np. wpływ spadku dochodów konsumentów/rozwoju technicznego itp. na popyt i w rezultacie na cenę
równowagi oraz odpowiadającą jej wielkość sprzedaży)
 UWAGA: niezwykle ważne jest, by pamiętać, że oprócz analizowanego wpływu jednej zmiennej
na drugą ostateczny wynik w rzeczywistości (nie w modelu) może zależeć od wpływu tych
czynników, których nie uwzględniamy!
Np. wzroście podaży wołowiny spadnie jej cena. W tym kontekście odrzucone możliwości to między innymi:
• spadek cen wieprzowiny i jagnięciny
• rozpowszechnienie się informacji o epidemii gąbczastego zapalenia mózgu u krów
• gwałtowny wzrost popularności wegetarianizmu

Założenia (neo)klasyczne.
Homo Oeconomicus
Podstawowe założenie ekonomii (neo)klasycznej i teorii rynków
 Jednostka zawsze i wszędzie dąży do optymalizacji: maksymalizacji subiektywnej: oczekiwanej i
rzeczywistej użyteczności (w tym z zysków), korzyści
 Jednostka podejmuje właściwe działania (wybory) racjonalnie i świadomie, ze względu na indywidualne
motywacje związane z ekonomiczną wartością wariantów
 Człowiek jest utylitarystą, opiera swoje wybory na użyteczności wariantów
 Człowiek jest egoistą, nie zważa na uczucia i interes innych ludzi
W rzeczywistości okazuje się, że człowiek (czasem ) wybiera zgodnie z założeniem neoklasycznym, ale także
(przeważnie?):
 nieracjonalnie: emocjonalnie
 nieracjonalnie: intuicyjnie
 świadomie i racjonalnie, ale błędnie
 świadomie i racjonalnie, ale nieoptymalnie
 altruistycznie
Ponadto jego wybory opierają się nie tylko na wartości ekonomicznej, ale szerzej rozumianej wartości, zgodnej z
jego subiektywnym systemem wartości. Coraz częściej uwzględnia się paradygmat człowieka emocjonalnego
(homo sapiens oeconomicus)

Założenia (neo)klasyczne.
Pozostałe
 Celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku

 Stan równowagi na rynku jest stanem naturalnym,
zakłócenia uruchamiają mechanizm adaptacyjny
 Podstawowymi podmiotami gospodarującymi są
przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe
 Występuje powszechna awersja do ryzyka
 Ceny aktywów odzwierciedlają informacje
 => teoria rynków efektywnych

7. Ekonomia i ekonomiści
Czy ekonomiści to darmozjady?

Czym ekonomista różni się od polityka i od dziennikarza?
Dlaczego mamy uczyć się ekonomii?
Dlaczego ekonomiści się ze sobą nie zgadzają?

Ekonomista
Wg mnie, ekonomiści to…
 naukowcy, zajmujący się zagadnieniami ekonomii jako
takimi albo w kontekście innych nauk, którzy, stosując
metodę naukową, dążą do prawdy (Prawdy) => czyli
zdobywania i gromadzenia w prywatnej i społecznej
świadomości wiedzy w zakresie ekonomii:
 pełnej (nieograniczonej)
 spójnej (logicznej)
 pewnej (niepodważalnej)
 prawdziwej (zgodnej z rzeczywistością, faktami).

Podstawy Ekonomii - 01 - Wprowadzenie Do Ekonomii (Grzegorz Sobiecki)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Podstawy Ekonomii - 01 - Wprowadzenie Do Ekonomii (Grzegorz Sobiecki)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ekonomia

3. Teoria rynku: teoria popytu i 5. PODAŻ: PRZEDSIĘBIORSTWO => 1

2 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

3 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

4 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

5 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

6 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

7 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

 Potrzeby człowieka – nieograniczone

Dwa fundamenty - założenia leżące u podstaw ekonomii klasycznej –

8 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

- co? - jak? - ile? - co?

9 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

…czyli zajmuje się tym, jak podmioty gospodarcze radzą sobie z

10 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

 To, czym się zajmujemy, to ekonomią, osadzą na gruncie gospodarczym:

 Aby odpowiedzieć na główne pytanie w konkretnych przypadkach

*rozpatrywanej z punktu widzenia ekonomii (czyli teoretycznie!)

11 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

13 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

14 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

15 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

16 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

17 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

18 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

19 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

20 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

21 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

22 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

23 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

24 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

25 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

26 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

27 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

28 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

30 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

/Jose Ortega y Gasset, Bunt mas/

31 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

32 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

33 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

1. obszar nauk humanist. 2. prawo 1. dziedzina nauk medycznych

35 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

36 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

37 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

Ogólnie: Wiedza. Nauka. Metoda. Teorie.

38 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

 Wiedza teoretyczna to:

39 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

Jako nadrzędny cel nauki uważane jest

 Budowana i rozwijana wyłącznie za pomocą tzw. metody naukowej (lub metod

40 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

 to określona procedura, która powinna być

41 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

Konstrukcja TEORII (modelu)

42 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

Sformułowanie HIPOTEZ / ANTYTEZ

43 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

 Prognozowawcze (musi przewidywać/wyjaśniać wyniki doświadczeń lub konsekwencje zdarzeń)

 Wewnętrznej (logiczna niesprzeczność tez jednej teorii)

 Zewnętrznej (logiczna niesprzeczność tez z uznanymi za obowiązujące teoriami i wiedzą*)

 Popper: Falsyfikowalności (musi być możliwość weryfikacji teorii przeciwnej, czyli w

45 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

46 Mikroekonomia, ćwiczenia, dr Grzegorz Sobiecki 2014-01-24

* metoda indukcji (wnioskowanie „od szczegółu do ogółu”) jest rozumowaniem zawodnym: