Fonetyka

der Laut,-e – głoska :

• der Vokal – samogłoska

• der Konsonant – spółgłoska

Ι – offener Vokal (otwarta)

i – geschlossen Vokal (zamknięta)

1. Mitte – środek
<m> <i> <tt> <e> [mΙtə]

Miete – czynsz das Minimalpaar – para minimalna,

różni się jedną głoską
<m> <ie> <t> <e> [mi:tə]
2. Bitten – prosić
<b> <i> <tt> <e> <n> [bΙtən]
Bieten – oferować
<b> <ie> <t> <e> <n> [bi:tən]
3. Innen – wewnątrz
<i> <nn> <e> <n> [Ιnən]
4. Mit – z
<m> <i> <t> [mΙt]
5. Binnen – w ciągu
<b> <i> <nn> <e> <n> [bΙnən]
Bienen – pszczoły
<b> <ie> <n> <e> <n> [bi:nən]
6. Wiese – łąka
<w> <ie> <s> <e> [vi:zə]
7. Kino – kino
<k> <i> <n> <o> [ki:no.]
 • Samogłoska długa (lang) i:
półdługa (halblang) o.

ʊ - offen (otwarta- mięśnie narządów mowy są słabo napinane)

u – geschlossen (zamknięta- mięśnie narządów mowy są mocno napięte)

1. Suchen – szukać [zu:xən]

2. Punkt – punkt [pʊŋkt]
3. Tun – czynić [tu:n]
4. Brunen – studnie [bʀʊnən]
5. Schutz – ochrona [ʃʊʦ]
6. Schuh – but [ʃu:]
7. Gut – dobry [gu:t]
8. Lupe – lupa [lu:pə]
9. Kunde – klient [kʊndə]
10. Stufe – schodek [ʃtu:fə]
11. Bude- budka [bu:də]
12. Spucken – pluć [ʃpʊkən]
Spuken – straszyć [ʃpu:kən]

ɔ - offen (otwarta)

o – geschlossen (zamknięta)

1. Ofen – piec [o:fən]

2. Offen – otwarty [ɔfən]
3. Sole – solanka [zo:lə]
4. Sollen – mieć powinność [zɔlən]
5. Schon – już [ʃo:n]
6. Oft – często [ɔft]
7. Doch – jednak [dɔx]
8. Kosten – kosztować [kɔstən]
9. Tod – śmierć i Tot - martwy [to:t]
10. Wohl – dobrze [vo:l]
11. Boden – podłoga [bo:dən]
12. Wollen – chcieć [vɔlən]
13. Wolle – wełna [vɔlə]
14. Problem – problem [pʀoble:m]

Y – offen (otwarta)
y – geschlossen (zamknięta)

1. Fühlen – czuć [fy:lən]

Füllen – napełniać [fYlən]
2. Lüge – kłamstwo [ly:gə]
3. Lücke – pusta przestrzeń [lYkə]
4. Müssen – musieć [mYsən]
5. Hütte – chatka [hYtə]
6. Müde – zmęczony [my:də]
7. Mücke – komar [mYkə]
8. Für – dla [fy:ɐ̯]
9. Führen – prowadzić [fy:ʀən]
10. Pünktlich – punktualny [plYŋktlΙç]

œ – offen (otwarta)
ø – geschlossen (zamknięta)

1. Löwe – lew [lø:və]

2. Offnen – otworzyć [œfnən]
3. Höhle – jaskinia [hø:lə]
Hölle – piekło [hœlə]
 4. Stören – przeszkadzać [ʃtø:ʀən]
5. Können – mogą [kœnən]
6. Schön – ładny [ʃø:n]

ε – offen (otwarta)
e – geschlossen (zamknięta)

1. Weg – droga [ve:k]

Weg – precz [vεk]
2. Fleck – plama [flεk]
3. Sehen – widzieć [ze:ən]
Säen – siać [zε:ən]
4. Element – element [elemεnt]
5. Spät – później [ʃpε:t]
6. Kleben – kleić [kle:bən]
7. Wehen – bronić [ve:ʀən]
8. Während – podczas [vε:ʀənt]

a – hell (jasne)
ɑ - dunkel (ciemne)

1. Stadt – miasto / Statt – zamiast [ʃtat]

Staat – państwo [ʃtɑ:t]
2. Kamm – grzebień [kam]
Kam – przyszedł [kɑ:m]
3. Alt – stary [alt]
4. Machen – robić [maxən]
5. Schlafen – spać [ʃlɑ:fən]
6. Sprache – język [ʃpʀɑ:xə]
7. Wagen – wózek [vɑ:gən]
 8. Nach – po [nɑ:x]
9. Nah – blisko [nɑ:]
10. Saal – sala [zɑ:l]
11. Bahn – pociąg [bɑ:n]
Bann – czar, klątwa [ban]

ə - schwachtonig „e“ (słabotoniczne „e“, realizowane bez napięcia)

1. Liebe – miłość [li:bə]

2. Sache – rzecz [zaxə]
3. Bekommen – dostać [bəkɔmən]
4. Getreide – zboże [gətʀӕdə]
5. Gesang – pieśń [gəzaŋ]
6. Kohle – węgiel [ko:lə]
7. Ende – koniec [εndə]

ə występuje najczęściej gdy są:

• nieakcentowane sylaby wygłosowe (unbetonte Auslautsilben)

___ ___ ə bade <- ə

• przedrostki -be, -ge

Cechy dystynktywne :
0. Vokalquantität (Vokallänge) – iloczas/ długość samogłoski
• Możliwe wartości:
- lang
-halblang
- kurz
- überkurz - ə
• Są to wartości względne [u.nivεʀzitε:t]
Dana samogłoska jest długa, ponieważ jest dłuższa od półdługich i
krótkich.
lang [u:] –> kurz [u] – zmieniona długość, ta sama samogłoska, układ warg zostaje
Zmiana tej cechy nie zmienia samogłoski (jedynie długość). Oznacza to, że nie
jest to cecha dystynktywna (nie jest za taką uważana ale czasem zaliczana).
1. Vokalqualität – jakość samogłoski
Stopień napiętości mięśni mowy – mocno i nieznacznie napinane

geschlossener offener
I [i] [Ι]
U [u] [ʊ]
Ü [y] [Y]
O [o] [ɔ]
Ö [ø] [œ]
E [e] [ε]

Überkurzes schwachtoniges [ ə ]
hell dunkel
A [a] [ɑ]

Wartości cech dystynktywnych wskazują na konkretną samogłoskę.

geschlossen [u] –> offen [ʊ]

2. Dorsalität – dorsalność
Grzbiet języka podnosi się inaczej przy różnych samogłoskach
Każda z samogłosek ma dwie wartości
F2 i F1. Fot. przedstawia trapez
samogłoskowy.
 3. Höhe der Dorsalität / Vokal höhe – wysokość samogłoski
Odnosi się do zachowania grzbietu języka, jak bardzo unosi się dana część
grzbietu języka. Odpowiednia część grzbietu języka może unosić się mniej lub
bardziej.
Wysokość samogłosek jest
podawana w parach. Obie
samogłoski są takie same w trzech
cechach dystynktywnych(1,2,4),
różnią się w wysokości
samogłoski.
i <---> e – obie głoski są
zamknięte, predorsalne a różnią
się wysokością
Cecha wysokości: •hoch
•mittelhoch

Słabotoniczne [ ə ] nie tworzy pary – mittelhocher Vokal

[ ɑ ] – tief im Vergleich zum flacher [ a ]

[ ø ] – mittelhoch im Vergleich zum hocher [ y ]
Im bardziej unosi się dana część grzbietu języka tym wartość F1 jest mniejsza
4. Lippenrundung – układ warg
gespreizt (rozciągnięte) – neutral (neutralne) – gerundet (zaokrąglone)
 System samogłosek:

Różnice systematyczne:
1. V- Qualität: offen – geschlossen
W języku polskim samogłoski nie mają odpowiedników np „e” – zamknięte
i otwarte „e”. Nie ma opozycji między samogłoskami
2. Kombinacja prädorsal + gerundet nie występuje w języku polskim

die Entität – byt

Konkret – konkretny
Abstrakt - abstrakcyjny
• Możemy to poczuć, usłyszeć,
zobaczyć
• Postrzegamy zmysłami

SPRACHE TEXT
rezultatem języka jest tekst

Wort – wyraz Gesprochen Geschrieben

Jednostki
języka – Morphem – morfem
sprachliche Graphem (besteht aus
Laut – głoska
Einheiten Buchstaben)
[…] 1:1
Phonem – fonem <…>
najmniejsza część
/…/ Najmniejsza część tekstu
tekstu mówionego
pisanego to litera ale część tekstu
pisanego, który jest
odpowiednikiem głoski to grafem
 Relacja między głoską, fonemem a grafenem:
Realizacja fonemu jako głoska
Schuh
/ ʃ u: / [ ʃ u: ]
Realizacja fonemu jako grafem <sch><uh>
Głoska to realizacja praktyczna abstrakcyjnych fonemów w tekście mówionym.
Grafem jest praktyczną realizacją fonemu w tekście pisanym.

Morphem (morfem) – jest najmniejszą jednostką językową, która ma znaczenie,

składa się z fonemów
Phonem (fonem) – najmniejsza terminalna jednostka językowa, która nie ma
znaczenia i jest bytem abstrakcyjnym. Jej funkcją językową jest różnicowanie
znaczeń, kontrasty fonemiczne
Laut (głoska) – najmniejsza jednostka tekstu mówionego. Jest praktyczną
realizacją abstrakcyjnego fonemu
Graphem (grafem) – praktyczna realizacja abstrakcyjnego fonemu w tekście
pisanym
Buchstabe (litera) – część składowa grafemu
Wort (wyraz) – samodzielna jednostka jęz., ma znaczenie

Dyftong – der Diphthong

• [ӕ]
<ei> Ei, sein, ein, Wein, nein, klein, Weise, Seite
<eih> weihen, Weihnachten, leihen
<ai> Waise, Saite, Kaiser, Mai
<ay> Bayern
<ey> Meyer

• [ao]
<au> bauen, blau, kaufen, laufen, Haus, auf
<auh> rauh
<ou> Couch
Nie są to rodzime wyrazy
<ow> Clown

• [ɔø]
<eu> heute, Euro, euer, euch, neu, Leute, Europa
<äu> Häuser, aufräumen, Mäuse, Bäume
<oi> Boie

[ӕ] [aj] ≈ [ai] – błędna wymowa

[ao] [aw] ≈ [au] – błędna wymowa
[ɔø] [ɔj] ≈ [ɔi] – błędna wymowa

• [ӕ] ≠ [ae]
[ӕ] – artykulacja mowy zmienia się w sposób płynny. Zacztnamy jak przy [a]
kończymy jak przy [e] e
a

e
a
[ae] –
faza faza
początkowa końcowa

• Dyftong – pojedyncza głoska, płynna zmiana pozycji z pierwszej

głoski na drugą
• Dyftong a samogłoska – przy wymowie samogłoski nie zmienia się
artykulacja, pozycja narządów mowy jest stała a przy wypowie
dyftongów artykulacja zmienia się w sposób płynny

e e
Vokal
(Monophthong)
 • Niemieckie dyftongi są opadające – ton maleje.
Akcentowana jest pierwsza samogłoska, druga nie. Należy pamiętać, że dyftong
to nie są dwie samogłoski!
Dynamika artykulacji/ ton (Dynamik der Artikulation)
wyższy
ton niższy
ton Fallende Diphthong
(dynamika maleje)

• Zmiana artykulacji mowy przy wymowie dyftongów:

W niemieckim
zmiana pozycji
narządów mowy jest
bardziej
ekonomiczna,
łatwiejsza.

• Zapis dyftongów w różnych słownikach

[ӕ] [aΙ] [ai]

[ao] [aʊ] [au]
[ɔø] [ɔY] [ɔy]
Artykulację kończymy głoską Duden – artykulację kończymy Zapis zakłada, że artykulacja kończy się
zamkniętą i średnio-wysoką samogłoską otwartą wysoką głoską wysoką zamkniętą. Duża zmiana
pozycji mowy, grzbiety języka – nie jest
poprawne!

Oddają to samo, jedynie Duden zakłada, że kończymy tak jak

przy głosce otwartej wysokiej. Jest to mała zmiana pozycji
grzbietu języka
Diphthong (dyftong) to jedność pod względem artykulacyjnym i
dystrybucyjnym.
1. Dyftong tworzy jedność artykulacyjną co oznacza, że powstaje w jednym
procesie artykulacyjnym (jest niepodzielny). Jest on specyficznym
połączeniem dwóch samogłosek. Nie są to dwie samogłoski, które są
wymawiane jedna po drugiej! Specyfika polega na tym, że pozycja
narządów mowy zmienia się podczas artykulacji, odróżnia to dyftongi od
samogłosek.
W pierwszej fazie artykulacji narządy mowy przyjmują pozycję taką jak
przy wymowie pierwszej samogłoski i ruchem płynnym zmienia się ich
pozycja na taką jak przy artykulacji drugiej samogłoski.
Dynamika wymowy opada/ maleje, głoski na końcu są słabiej
artykułowane niż na początku.

2. Dyftong tworzy również jedność dystrybucyjną, nie jest on rozdzielany

przez sylaby (niepodzielny).
weinen → wei-nen
glauben → glau-ben
neues → neu-es
Uwaga:
[ty:ɐ̯] [de:ɐ̯] [fy:ɐ̯] – diphthongische Aussprache (wymowa
dyftongiczna)
l.mn. [ty:ʀən] – nie są trwałym połączeniem, mają
jedynie wymowę dyftongiczną
ɐ̯ - jest nietrwałe
[tea:tɐ] – wymowa dyftongiczna, dzielą je sylaby co oznacza, że nie są
niepodzielne.
Gdy mamy doczynienia z przypadkami, w których samogloski rozdzielone
są sylabami a są wymawiane płynnie nie powinno mówić się o
dyftongach lecz o wymowie dyftonicznej, ponieważ te dwie samogłoski
są oddzielone sylabą lub potencjalnie oddzielone. Oznacza to, że tylko
pierwszy warunek został spełniony
Dwie samogłoski można wymówić zwarciem krtaniowym bądź
dyftongicznie.
 Wokalizacja spółgłoski [ʀ] (Vokalisierung des Konsonanten [ʀ])

/ro:t/ → [ʀo:t] /r/ → [ʀ]

morfem /le:rən/ → [le:ʀən] /r/ → [ʀ]

3os.l.poj /le:rt/ → [le:ɐ̯t] /r/ → [ɐ̯]

/r/

[ʀ] [ɐ̯] / [ɐ]

Samogłoska centralna Samogłoska centralna

niesylabiczna – sylabiczna – silbischer
unsilbischer zentralvokal zentralvokal

Samogłoska centralna (w obszarze mediodorsalnym)

Wokalizacja: fonem jest realizowany samogłoskowo
W każdej sylabie jest szczyt – najbardziej dominująca głoska

[naʦio:n] → [naʦǐo:n]
^ ^ Gdy samogłoska nie pełni
głoska szczyt funkcji sylabiczności –
niesylabiczna zaznaczamy tą niesylabiczność

1. [ɐ̯]
Fonem /r/ jest realizowany jako samogłoska centralna niesylabiczna [ɐ̯] gdy
występuje po długiej samogłosce oraz znajduje się w jednej sylabie z ta
samogłoską.

Oprócz [ɑ:]! Po [ɑ:] (długim ciemnym) [ʀ] nie powinno być wokalizowane.
[mi:ɐ̯], [de:ɐ̯], [bε:ɐ̯], [ve:ɐ̯dən], [to:ɐ̯], [u:ɐ̯],

[fy:ɐ̯tə] po odmianie → [fy:ʀə]

 2. [ɐ]

Fonemy /ə/ + /r/ są realizowane jako samogłoska centralna sylabiczna gdy

/ə/ i /r/ są wewnątrz jednej sylaby.

Ändern [εndɐn] → [εndəʀə]

po odmianie

Sylaba – die Silbe,-n

[ʃpɔʀt] [hɑ:bən]
˄ ˄ ˄
Zbitka
spółgłoskowa szczyt nagłos szczyt w
sylaby wygłosie
sylaby

• Gdzie znajdujemy sylaby?

Sylaba zawiera głoski, jest jednostką tekstu mówionego – jednostka rytmiczna
tekstu mówionego. Sylaba jest najmniejszą częścią tekstu mówionego, którą
można wymówić w sposób naturalny. Kiedy? Na przykład podczas
skandowania czy śpiewu.
• Jak tworzymy sylaby?
Każda sylaba zawiera jeden szczyt. Szczyt sylaby to głoska, która jest
najbardziej dźwięczna
• Warto również wspomnieć, że przy szybkiej wymowie np. w słowie
baden (ba-den, szczyty: a, e) /n/ dziedziczy szczyt i słabotoniczne
„e” znika. W słowie haben przy szybszej wymowie /n/ i /b/
upodabniają się i tworzy się [m] , które przejmuje szczyt
słabotonicznego „e”.
n, l, m, ŋ – przejmują szczyt gdy występuje słabotoniczne „e”.
W języku polskim tylko samogłoski lub dyftongi.
 SILBE

offen – otwarta geschlossen – zamknięta

gdy kończy się gdy szczyt nie stoi na końcu
szczytem sylaby, po szczycie jest dalsza
głoska, szczyt nie jest w
wygłosie

• Zasada maksymalizacji nagłosu sylaby – das Prinzip der Onset-

Maximierung – dotyczy wszystkich języków. Ilość sylab zależy od
ilości szczytów. Według tej zasady tworzymy jak najkrótsze
wygłosy.
[zεndən] - największy nagłos /nd/, natomiast nie jest to możliwy nagłos –
˄ ˄
żadne niemieckie słowo nie zaczyna się na /nd/ - nie jest dopuszczalne więc /d/
jest nagłosem

ʃpʀ, ʃtʀ - są to najdłuższe nagłosy w języku niemieckim.

Ciągi cech dystrybucyjnych

Cecha MARK – specyficzne oznaczenie samogłoski przez jeden z grafemów :

<ie> <ieh>
<aa> <ee> <oo>
<ah> <äh> <eh> <ih> <oh> <öh> <uh> <üh>
Grafemy, które nie są zamknięte długie (langer
geschlossener Vokal):

<aa> <ah> → ciemne długie [ɑ:]

<äh> → otwarte długie [ε:]

<ie> → [Ι] w słowach : viertel, vierzehn, vierzig
Cecha OFF – zależy od typu sylaby w której występuje samogłoska
OFF+ - gdy występuje w sylabie otwartej lub potencjalnie
otwartej
OFF – - gdy występuje w sylabie zamkniętej lub gdy występuje
ambisylabiczność
Ambisilbischer Konsonant – spółgłoska ambisylabiczna
należy zarówno do pierwszej jak i do drugiej sylaby.
Zaznaczamy je grafemami:
<bb> <tz> <dd> <ff> <gg> <ck> <ll> <mm> <nn> <pp> <rr> <ss>
<tt>
Gdy występuje ambisylabiczność – zawsze OFF – ( jeden
wyjątek to nazwa własna – Mecklenburg).
<ss> ≠ <ß>
Cecha BET – akcent wyrazowy, czy samogłoska występuje w sylabie
akcentowanej
BET + - gdy występuje w sylabie akcentowanej
BET – - gdy występuje w sylabie nieakcentowanej
W języku niemieckim – akcent rdzenny ( Stammakzent),
związany z budową morfologiczną słowa ( jest to sylaba, która
pierwsza należy do rdzenia).
( W języku polskim – akcent mechaniczny, w słowach
rodzimych akcent leży na drugiej sylabie od końca)
Cecha FIN + – gdy samogłoska, którą „badamy” jest ostatnią w wyrazie –
występuje w wygłosie absolutnym wyrazu
Cecha 4.v BET + – gdy samogłoska jest przynajmniej czwartą sylabą przed sylabą
akcentowaną
Jest 6 ciągów cech dystrybucyjnych i prowadzą one do czterech odpowiedzi:
• Langer geschlossener Vokal/ lange dunkel A
MARK +
MARK – , OFF +, BET +
w sylabach otwartych, potencjalnie otwartych, akcentowanych lub
gdy są reprezentowane jednym z 13 grafemów

• Halblanger geschlossener Vokal / halblang dunkel A

MARK – , OFF +, BET –, FIN +
MARK – , OFF +, BET –, 4.v BET +
w sylabie nieakcentowanej, na końcu wyrazu lub otwartej, która
jest przynajmniej czwarta sylabą przed sylabą akcentowaną

• Kurzer geschlossener Vokal / kurze dunkel A

MARK – , OFF +, BET –, (FIN +/4.v BET +) –
w sylabie otwartej, nieakcentowanej

• Kurzer offener Vokal / kurze helle A

MARK – , OFF –
w sylabie zamkniętej
Deutsche Konsonanten – niemieckie spółgłoski
 Der Artikulator berührt die Artikulationsstelle und bildet Verschluss zwischen dem Artikulator
damit einen Verschluss (der Phonationsstrom wird so und der Artikulationsstelle
Plosiv (Verschluss-
total gestoppt).
dann ->
laut)
In der Endphase der Artikulation wird der Verschluss
Auflösen des Verschlusses mit Plosion
aufgelöst und die Luft entkommt mit Plosion nach außen.

Der Artikulator berührt die Artikulationsstelle und bildet Verschluss zwischen dem Artikulator
damit einen Verschluss (der Phonationsstrom wird total und der Artikulationsstelle
Affrikate gestoppt). Nachher geht der Verschluss in die Enge über
dann ->
(der Phonationsstrom fließt durch die Enge).
Übergang des Verschlusses in die Enge
In der Endphase der Artikulation wird die Enge aufgelöst.

Der Artikulator nähert sich der Artikulationsstelle und Enge zwischen dem Artikulator und
bildet damit eine Enge (der Phonationsstrom fließt durch der Artikulationsstelle
Frikativ (Engelaut) die Enge).

In der Endphase der Artikulation wird die Enge aufgelöst.

Der Artikulator berührt die Artikulationsstelle und bildet Verschluss zwischen dem Artikulator
damit einen Verschluss - der Phonationsstrom wird so im und der Artikulationsstelle im Bereich
Mundraum total gestoppt aber er entkommt durch den des Mundraumes, die Luft entkommt
Nasenraum. Dies wird dadurch ermöglicht, dass das aber durch den Nasenraum
Nasal
Zäpfchen und ein Teil des weichen Gaumens gesenkt
werden, so dass der Phonationsstrom nicht nur in den
Mundraum, sondern auch in den Nasenraum fließen
kann.

Der Artikulator berührt die Artikulationsstelle und bildet Verschluss zwischen dem Artikulator
damit einen Verschluss - der Phonationsstrom wird so und der Artikulationsstelle, die Luft
zentral gestoppt aber er entkommt durch seitliche entkommt aber durch seitliche
Lateral
Öffnungen. Diese entstehen, indem die Zungenränder Öffnungen
eine Form einnehmen, dass sie die oberen Backzähne
nicht berühren.

Der Artikulator blidet mit der Artikulationsstelle einge einge kurze Verschlüsse zwischen dem
kurze Verschlüsse - es werden also nacheinander 2-3 Artikulator und der Artikulationsstelle
Vibrant
Schläge erzeugt (der Artikulator schlägt gegen die
Artikulationsstelle)

Der Artikulator nähert sich der Artikulationsstelle aber Phonationsstrom fließt relativ
Gleitlaut der Abstand dazwischen ist relativ groß, so dass man von ungehindert durch einen Raum
keiner Enge sprechen kann. Es entsteht dazwischen
(Halbvokal) vielmehr ein Raum, den der Phonationsstrom relativ
ungehindert passiert.
1. Za dźwięczność (Stimmhaftigkeit) odpowiada strumień fonacyjny
(Phonationsstorm), struny głosowe (Stimmlippen), krtań (Kehlkopf) oraz
głośnia (Glotis) .
• Głoski dźwięczne – Stimmhaft, są to samogłoski i część spółgłosek
Struny głosowe/ mięśnie przy artykulacji są napięte i tworzą
małą szczelinę. Struny i powietrze drgają, powstaje fala
dźwiękowa – czyli drgania, które odbieramy jako dźwięczność,
barwę głosu – ton bazowy.
• Głoski bezdźwięczne – Stimmlos
Podczas artykulacji struny są luźne, dzięki temu strumień
powietrza przepływa swobodnie.

2. Miejsce artykulacji jest bierne. Artykulator (Artikulator) jest ruchomy.

Miejsce artykulacji i artykulator gdy wchodzą w interakcje zbliżają się do
siebie i tworzą szczelinę (Enge) lub dotykają się tworząc zwarcie
(Verschluss)

3. Proces artykulacji polega na tym, że powietrze z płuc jest wydychane,

dostaje się do krtani, następnie przez gardło do jamy ustnej/ ustnej
nosowej i wychodzi na zewnątrz. Powietrze, które pełni role w artykulacji
nazywa się strumieniem fonacyjnym (Phonationsstorm).

4. Sposób artykulacji (Artikulationsmodus)

Cecha ta określa, w jaki sposób reaguje artykulator względem miejsca
artykulacji, w jaki sposób zachowuje się on względem miejsca artykulacji.
• Głoski zwartowybuchowe (Plosiv/ Verschlusslaut)
W parze spółgłosek zwartowybuchowych p i b artykulatorem jest
dolna warga (Unterlippe), miejscem artykulacji jest górna warga
(Oberlippe).
W praktyce- strumień fonacyjny jest wydychany z płuc, a
jednocześnie w jamie ustnej jest -przez zwarcie warg- na chwilę
blokowany, więc wzrasta nieznacznie jego ciśnienie.
W teorii- w fazie początkowej artykulacji spółgłosek
zwartowybuchowych artykulator dotyka miejsca artykulacji,
tworząc z nim zwarcie. Zwarcie to jest całkowite, to znaczy, że na
ten moment, kiedy ono istnieje strumień fonacyjny jest
blokowany. Po chwili następuje otwarcie zwarcia, czyli organ
artykułujący odsuwa się od miejsca artykulacji i w tym momencie
powietrze uchodzi ze zwiększona silą (siła jest zwiększona, bo
powietrze było na chwilę blokowane) na zewnątrz. Szum/wybuch,
który słyszymy w tym momencie nazywa się plozją. Mechanizm
ten dotyczy wszystkich pozostałych spółgłosek
zwartowybuchowych, różnią się miejscem powstawania zwarcia,
dlatego mają one inne brzmienie.
Spółgłoski t i d – artykulator- czubek języka/Zugenspitze (Apex),
miejsce artykulacji- dziąsła/Zahndamm (Alveolen), czubek języka
dotyka dziąseł tworząc zwarcie, głoski nazywane są
DZIĄSŁOWE/Alveolar.
*Przy artykulacji tych spółgłosek również może być artykulatorem
korona języka/Zungenblat- obszar zaraz za czubkiem, ale przed
grzbietem języka. Zależy to od mówiącego .
Spółgłoski k i g – artykulator- tylna część grzbietu języka/hinterer
Teil des Zungenruckens (Postdorsum), miejsce artykulacji-
podniebienie miękkie/weicher Gaumen (Velum), głoski
WELARNE/Velar.

Artykulacja ostatniego znaku w tabeli- zwarcie jest

tworzone pomiędzy strunami głosowymi, struny się
całkowicie zamykają (nie drgają!- nie ma dźwięczności) i
nie ma szczeliny między nimi (zwarcie to trwa chwilowo
tylko, bo byśmy nie oddychali). Dźwięk, jaki powstaje
przypomina kaszel, powietrze próbuje na siłę się wydostać przez
zamknięte struny głosowe, jest wypychane z płuc, tworzy się
zwiększone ciśnienie. W momencie otwarcia strun głosowych to
powietrze jest wyrzucane na zewnątrz.
Powstaje to w głośni/Glottis, jeśli jest głoską, jest nazywana
spółgłoską zwartowybuchową GŁOŚNIOWĄ/GLOTALNĄ/Glottal.
Jeśli traktujemy to jako zjawisko fonetyczne, to nazywa się NASTĘP
SAMOGŁOSKOWY/ZWARCIE KRTWANIOWE/Vokaleinsatz.
 Zjawisko to występuje przed samogłoskami
w pozycji inicjalnej np. słowo echt, czy und.
Jest to naturalne, wyraźne rozpoczęcie
artykulacji każdej samogłoski, która stoi na
początku wyrazu. Bez tego następu jesteśmy blisko innej głoski h.
Istnienie następu ma nawet, w pewnych parach, funkcję
dystynktywną, pozwala rozróżnić wyrazy.
Podsumowując ta spółgłoska glotalna zwartowybuchowa jest
bardzo specyficznym dźwiękiem, nietraktowanym przez niektórych
jako spółgłoski, choćby dlatego, że nie ma grafemu, ale występuje
często, obowiązkowo na początku wyrazów/morfemów
rozpoczynających się samogłoską/dyftongiem.
Następ może też występować w środku wyrazu, kiedy
mamy dwie samogłoski obok siebie w środku wyrazu
można je wymawiać z lub bez następu. Np. słowo teatr
możemy wymówić teeaaatr albo T E A TR, płynnie-
DYFTONGICZNIE (nie jest to dyftong!! Tylko wymowa
dyftongiczna) lub niedyftongicznie- a rozpoczyna się
następem samogłoskowym/zwarciem krtaniowym. Wymowa
niedyftongiczna jest rzadka i nawet uważana czasami za
niepoprawną.
• Afrykaty, spółgłoski zwarto-szczelinowe (Affrikate)
Znaki afrykat składają się z trzech elementów – znaku pierwszej i
drugiej spółgłoski oraz znaku je łączącego.
Znak afrykaty ts składa się ze znaku spółgłoski t, znaku spółgłoski s i
znaku je łączącego. (zwarcie jest tworzone pomiędzy czubkiem
języka/Zungenspitze (Apex), a dziąsłami/Zahndamm- afrykata jest
ALWEOLARNA/DZIĄSŁOWA/Alveolar). Kojarzy się z dyftongiem-
specyficznym połączeniem artykulacyjnym dwóch samogłosek,
płynnym przejściem artykulacji od jednej samogłoski do drugiej.
Afrykata -podobnie- jest specyficznym połączeniem dwóch
spółgłosek, płynnym przejściem od jednej do drugiej. Afrykata to
jedna głoska! Stanowiąca specyficzne połączenie artykulacyjne
dwóch spółgłosek- zwartowybuchowej i szczelinowej.
 Artykulacja afrykat- w fazie początkowej tworzymy zwarcie, tak jak
przy spółgłosce zwartowybuchowej. Trwa ono przez chwilę, potem
jest otwierane, ale nie tak jak przy pełnej głosce t (nie kończy się
plozją), a przechodzi w szczelinę (organ artykułujący odsuwa się od
miejsca artykulacji, ale bardzo delikatnie, na nieznaczną odległość,
tworząc szczelinę). W ten sposób płynnie przechodzimy do
spółgłoski szczelinowej.
W trakcie artykulacji afrykaty nie ma plozji w momencie przejścia z
przejścia ze spółgłoski zwartowybuchowej do spółgłoski
szczelinowej.

Czyli, afrykata to specyficzne polaczenie

artykulacyjne spółgłoski
zwartowybuchowej ze szczelinową, przy
czym w momencie przejścia z jednej do
drugiej nie ma plozji.
Nazwa afrykata pochodzi z języka łacińskiego, w języku polskim
używa się określenia spółgłoska zwarto-szczelinowa.

Błędy Polaków w wymowie

wynikają z uproszczenia,
ułatwiania sobie wymowy-
omijania fazy plozji, która
warunkuje powstanie afrykaty.

Afrykata pf jest obca językowi polskiemu. Nie ma jednogłośności

co do tego, czy to faktycznie jest afrykata, a nie dwie głoski
wymawiane jedna po drugiej. Występuje np. w wyrazach Pflicht,
pflegen (kiedy pf występuje na początku wyrazu). Zwarcie jest
tworzone między dolną wargą/Unterlippe, a górnymi
siekaczami/obere Schneidezahne, czyli afrykata jest
LABIODENTALNA/WARGOWO-ZĘBOWA/Labiodental. Przy
poprawnej wymowie -bez wyraźnej plozji- można źle zrozumieć
słowo.
• Spółgłoski szczelinowe (Frikativ/ Engelaute)
Artykulacja polega na tworzeniu się między artykulatorem a
miejscem artykulacji SZCZELINY (organ artykułujący zbliża się do
miejsca artykulacji nie dotykając go), a przez tę szczelinę płynie
strumień fonacyjny. Ponieważ jest to szczelina- wąska przestrzeń,
to cząstki powietrza ocierają się o ściany szczeliny i słyszymy
potocznie nazywany szum. Dźwięk tego szumu zależy od miejsca
tworzenia się szczeliny.
Spółgłoski f i v- dolna warga/Unterlippe i górne zęby
tnące/siekacze (obere Schneidezahne) tworzą szczelinę. Spółgłoski
LABIODENTALNE/WARGOWO-ZĘBOWE (Labiodental).
Spółgłoski s i z- szczelinę tworzy czubek języka/Zungenspitze z
wałem zębowym/Zahndamm. Spółgłoski
ALWEOLARNE/DZIĄSŁOWYMI (Alveolar).
Spółgłoski ʃ i Ʒ– szczelina powstaje między koroną
języka/Zugenblatt, a miejscem zaraz za dziąsłami/unmittelbar
hinter dem Zahndam. Spółgłoski ZADZIĄSŁOWE/TYLNO
DZIĄSŁOWE/Postalveolar/TWARDO-PODNIEBIENNO-
DZIĄSŁOWE/Palatoalveolar.
Pozostałe 3 spółgłoski nie tworzą już par typu
bezdźwięczna/dźwięczna, są tylko bezdźwięczne.
Spółgłoska ç, jest obca dla języka polskiego. Szczelina jest
tworzona między przednią częścią grzbietu języka/vorderer Teil
des Zungenruckens (Predorsum), a podniebieniem twardym/harter
Gaumen (Palatum). Spółgłoska
PALATALNA/TWARDOPODNIEBIENNA/Palatal.
W języku polskim taki sam artykulator i miejsce artykulacji ma
spółgłoska j. Pierwszą istotną różnicą jest to, że j jest dźwięczne,
druga- nie jest szczelinowe, więc należy do innej grupy spółgłosek.
Spółgłoska x (doch, noch, machen)- tylna część grzbietu
języka/hinterer Teil des Zungenruckens (Pradorsum) unosi się ku
podniebieniu miękkiemu/weicher Gaumen (Velum) i tworzy z nim
szczelinę. Spółgłoska WELARNA/Velar.
Spółgłoska h (Hutte, Hand, heute, haben, hier)- szczelina powstaje
między strunami głosowymi, które zbliżają się do siebie i tworzą
szczelinę. Nie drgają- spółgłoska jest bezdźwięczna,
GLOTALNA/Glottal.
W języku polskim występowały obydwie, obecnie w standardowej
polszczyźnie zostało tylko welarne x. Rozróżnienie: welarne x -
<ch> chata, glotalne h – grafem <h> hamak.
 Przy artykulacji spółgłosek z powyższych trzech grup -
zwartowybuchowych, afrykat i szczelinowych- za każdym razem
analogicznie strumień fonacyjny napotyka na jakąś przeszkodę-
zwarcie (znacząca przeszkoda absolutna), szczelinę (znacząca, ale
mniej), lub zwarcie przechodzące w szczelinę.
Ponieważ strumień fonacyjny napotyka na przeszkody, te trzy
grupy spółgłosek nazywają się OBSTRUENTAMI.

Kolejne grupy spółgłosek to SONORANTY/SONANTY/SPÓŁGŁOSKI SONORNE.

Charakteryzują się większą ilością dźwięku niż obstruenty. To powoduje, że
występują zawsze jako dźwięczne.

• Spółgłoski nosowe (Nasal)

Spółgłoska m- artykulatorem i miejscem są wargi dolna i górna-
samogłoska jest WARGOWA/BILABIALNA/Bilabial.
W trakcie artykulacji wargi tworzą zwarcie całkowite- strumień
fonacyjny nie może uchodzić przez usta, uchodzi jednak przez jamę
nosowa, co jest charakterystyczne dla spółgłosek nosowych.
Spółgłoska zwartowybuchowa b również jest bilabialna, też jest
tworzone zwarcie wargowe, ale strumień fonacyjny jest całkowicie
blokowany, nie płynie. B jest spółgłoska ustna- strumień jest
kierowany tylko do jamy ustnej. A ponieważ napotyka na zwarcie
zostaje w tej jamie ustnej aż do momentu, w którym otwieramy
wargi.
Za to jest odpowiedzialny MECHANIZM NOSOWOŚCI, czyli
zachowanie ruchomych elementów jamy ustnej- języczka i części
podniebienia miękkiego/weicher Gaumen. Przy wymawianiu głoski
ustnej języczek i część podniebienia miękkiego mają górną pozycję-
unoszą się i dotykają ściany gardła, powietrze ma zablokowane
dojście do jamy nosowej i wpływa tylko do jamy ustnej.
Kiedy wymawiamy głoski nosowe języczek i część podniebienia
miękkiego opadają, a strumień fonacyjny może płynąć zarówno do
jamy ustnej, jak i do nosowej.
Głoski nosowe dzielą się na dwa typy- USTNE/Oral i
NOSOWE/Nasal. W języku niemieckim ustne są tylko samogłoski.
W języku polskim nosowość występuje tylko w drugiej fazie
 artykulacji ą i ę, na początku są ustne. Pośród spółgłosek nosowe
są tylko te w tabeli.
Spółgłoska n- tworzone jest zwarcie dziąsłowe, spółgłoska
DZIĄSŁOWA/Alveolar.
Spółgłoska ŋ - spółgłoska
MIĘKKOPODNIEBIENNA/WELARNA/Velar, zwarcie jest tworzone
pomiędzy tylną częścią grzbietu języka/Postdorsum, a
podniebieniem miękkim/weicher Gaumen.
Czyli artykulacja spółgłosek nosowych polega na tym, że w
obszarze jamy ustnej powstaje zwarcie, ale dzięki mechanizmowi
nosowości, czyli dzięki temu, że języczek i część podniebienia
miękkiego opadają, strumień fonacyjny, który jest blokowany w
obszarze jamy ustnej, uchodzi swobodnie jamą nosową.

• Lateralne/ boczne (Lateral)

Spółgłoska l- korona języka/Zungenblatt dotyka miejsca
bezpośrednio za dziąsłami/unmittelbar hinter dem Zahndamm
tworząc zwarcie. Zwarcie to jednak nie powoduje całkowitego
zatrzymania strumienia fonacyjnego, uchodzi on bokami-
otworami tworzonymi symetrycznie po lewej i prawej stronie
pomiędzy górnymi zębami trzonowymi, a brzegami języka.
Odnosząc się do spółgłosek zwartowybuchowych- przy artykulacji
spółgłoski d mamy zwarcie tworzone między czubkiem języka, a
dziąsłami. Oprócz tego brzegi języka po obu stronach unoszą się i
dotykają górnych zębów trzonowych zwierając się z nimi. To
powoduje, że w każdym obszarze przestrzeń jest domykana i
strumień fonacyjny jest faktycznie, całkowicie blokowany w jamie
ustnej. Przy wymawianiu l brzegi języka nie dotykają górnych
zębów trzonowych, powstają boczne otwory, którymi płynie
strumień fonacyjny i dlatego spółgłoski te nazywają się bocznymi.
Czyli- w obszarze jamy ustnej jest tworzone zwarcie, natomiast
brzegi języka wyginają się, opadają w dół i nie dotykają górnych
zębów trzonowych, wobec tego pomiędzy brzegami języka a
zębami powstają otwory, przez które płynie strumień fonacyjny.
Tych otworów nie ma w przypadku spółgłosek
zwartowybuchowych czy szczelinowych
• Wibranty/wibracyjne/drżące (Vibrant)
Pierwsze r w tabeli jest DZIĄSŁOWE/ALWEOLARNE/Alveolar. Jako
artykulator ma czubek języka/Zungenspitze (Apex), a miejscem są
dziąsła/Zahndamm. Pomiędzy nimi powstają wibracje, drgania,
krótkie zwarcia pomiędzy czubkiem języka, a dziąsłami. Przy
wymowie występują krótkie uderzenia (standardowo 2/3) czubka
języka o dziąsła. Inne określenie, pochodzące od słowa Apex-
czubek języka- to spółgłoska APIKALNA/Apikal, czyli realizowana
czubkiem języka.
Duży jest odsetek osób, który nie wymawia tej spółgłoski. Ta wada
wymowy nazywa się rotacyzmem lub reraniem.
Drugie R jest UWULARNE/Uvular, artykulatorem jest tylna część
grzbietu języka/hinterer Teil des Zungenruckens (Postdorsum),
która podnosi się w kierunku języczka i go dotyka. Gdy wydychamy
powietrze, powietrze płynące obok języczka powoduje, że ten
języczek zaczyna drgać i uderzać o tylną część grzbietu języka.
Czyli, artykulacja spółgłoski wibracyjnej polega na tym, że organ
artykułujący uderza o miejsce artykulacji i tworzy pewne drgania,
krótkie zwarcia. W przypadku r dziąsłowego to faktycznie czubek
języka uderza o dziąsła, natomiast w R uwularnym paradoksalnie
to języczek- miejsce artykulacji drga i uderza o artykulator.
Jaki jest ich status w języku niemieckim?
Fonem /r/ w zależności od pozycji w wyrazie może mieć dwojaką
realizację.
Spółgłoskową/Konsonantisch, lub
samogłoskowa/Vokalisch.
Kiedy realizacja jest samogłoskowa
powstaje głoska centralna niesylabiczna-
pierwszy typ wokalizacji.
W realizacji spółgłoskowej- w standardowej, naturalnej
niemczyźnie powstaje R uwularne. W niektórych regionach (lub u
starszych osób) można wciąż spotkać R apikalne.
R uwularne wyparło r apikalne być może przez ówczesną modę na
język francuski. Inni językoznawcy twierdzą, że R uwularne jest po
prostu łatwiejsze w wymowie.
W języku polskim fonem /r/ ma zawsze realizację spółgłoskową i ta
realizacja jest zawsze w postaci spółgłoski apikalnego r.
 Można spotkać się z innym znakiem uwularnego R- takie samo R
do góry nogami- reprezentuje głoskę, która jest uwularna, ale nie
jest wibrantem, a spółgłoską szczelinową dźwięczną.
Stwierdzono, że w ówczesnej niemczyźnie mówiący rzadko
realizują R jako typowy wibrant, a częściej jako właśnie spółgłoskę
szczelinową, trące R/das Reibe R.

• Płynne/półsamogłoski (Gleitlaut/Halbvokal)- wykazują wspólne

cechy z samogłoskami
Spółgłoska j- artykulatorem jest przednia część grzbietu
języka/Pradorsum, miejscem artykulacji jest podniebienie
twarde/harter Gaumen. Pierwszą cechą różniącą j od ç jest
dźwięczność- j jest dźwięczne, drugą- przy artykulacji j między
artykulatorem, a miejscem artykulacji nie powstaje typowa
szczelina, przestrzeń jest większa, dlatego ta spółgłoska nie jest
szczelinowa, a tworzy własną klasę spółgłosek płynnych.
Kiedy wymawiamy j to przednia część grzbietu języka też się unosi
w kierunku podniebienia twardego, ale mniej, odległość pozostaje
większa, a strumień fonacyjny płynie w miarę swobodnie. Dlatego
też j nie jest typowo szczelinowe.
Pierwsza spółgłoska, przy artykulacji której strumień fonacyjny nie
napotyka na typową przeszkodę w postaci zwarcia, szczeliny,
kombinacji zwarcia i szczeliny, kombinacji zwarcia i nosowości,
kombinacji zwarcia i bocznych otworów, ani kombinacji krótkich
zwarć. Poprzez to, że przestrzeń, przez którą płynie strumień
fonacyjny nie jest przeszkodą, to spółgłoska ta zbliża się
artykulacyjnie do samogłosek- jest półsamogłoską.
W języku polskim mamy ł.
Porównanie spółgłosek i samogłosek
Na samej górze skali i w górnej połowie znajdują się spółgłoski, w dolnej
połowie i na samym dole samogłoski.
W trakcie artykulacji spółgłosek mamy do czynienia z wyraźną przeszkodą, na
którą napotyka strumień fonacyjny. Im ona jest większa, tym spółgłoska jest
bardziej spółgłoską, czyli na skali jest wyżej. Charakterystycznym dla
samogłosek jest to, że strumień fonacyjny płynie przez w miarę dużą, dużą lub
bardzo dużą przestrzeń.
Cała skala obrazuje wielkość przestrzeni, przez którą płynie
strumień fonacyjny. Na samej górze skali mamy wartość zerową,
czyli przestrzeń jest zerowa, jest przeszkoda całkowita, strumień
jest zatrzymywany i nie płynie.
Na północnym biegunie skali znajdują się spółgłoski
zwartowybuchowe- najbardziej typowe spółgłoski.
Na przeciwnym- południowym biegunie znajduje się ciemne a,
przy jego artykulacji przestrzeń jest największa. Wielkość
przestrzeni, przez którą płynie strumień fonacyjny jest zależna od
rozwarcia jamy ustnej, które z kolei zależy od wysokości
samogłoski. Im wysokość jest wyższa, tym stopień rozwarcia jest
mniejszy, czyli przestrzeń jest też mniejsza. A ciemne jest najniższą samogłoską
w systemie, dlatego stopień rozwarcia i przestrzeń w jamie ustnej jest
największa.
Najwyższym punktem w skali są
zwartowybuchowe. Poniżej afrykaty i spółgłoski
szczelinowe. Te trzy grypy to obstruenty. Poniżej -
na jednym poziomie- trzy grupy sonorantów-
spółgłoski nosowe (jest zwarcie, ale strumień
płynie swobodnie jamą nosową), spółgłoski
lateralne (jest zwarcie, ale strumień płynie swobodnie bocznymi otworami) i
wibranty (krótkie zwarcia).
Grupę bliską granicy z samogłoskami tworzą półsamogłoski.
Najmniej typowymi samogłoskami na skali -
takimi, przy artykulacji których strumień ma
najmniejszą przestrzeń- są po kolei głoski na
rysunku. Patrzymy według skali wysokości
samogłosek na samogłoski wysokie i zamknięte.
W obrębie granicy mamy pary półsamogłosek i samogłosek. Para j i i- j jest tym
samym, co i w wersji niesylabicznej. Czyli spółgłoski płynne są właściwie
samogłoskami wysokimi zamkniętymi, które występują w pozycji niesylabicznej
(wtedy są wymawiany w sposób zredukowany, co powoduje,
że nie są szczytami sylab, czyli tracą trochę swojego dźwięku i
mają takie właśnie brzmienie). Gdyby nie rozpoznawać w
ogóle spółgłosek płynnych, można zapisywać zamiast nich
samogłoski poniżej granicy- w wersji niesylabicznej. Czyli,
półsamogłoski, na dobrą sprawę, stanowią płynny moment
przejścia od spółgłosek do samogłosek.
PODSUMOWANIE
Czym są spółgłoski?- to głoski, w trakcie artykulacji których strumień
artykulacyjny napotyka na istotną, mniejszą lub większą przeszkodę, która
powoduje jakąś blokadę, lub zahamowanie strumienia fonacyjnego.
Czym są samogłoski?- głoskami, w trakcie artykulacji których strumień
fonacyjny płynie swobodnie przez w miarę dużą przestrzeń i nie napotyka na
żadne przeszkody.
Granica między nimi jest dosyć płynna.
Obstruenty to takie, w trakcie artykulacji których strumień fonacyjny jest w
jakiś sposób blokowany. Tylko w tej grupie występuje rozróżnienie na głoski
dźwięczne i bezdźwięczne- przeszkoda jest na tyle znacząca, że pomimo braku
dźwięczności wyartykułujemy różniącą się od innych głoskę.
W przypadku sonorantów nie ma takiej typowej blokady, mimo że może być
gdzieś zwarcie np. przy nosowych jest zwarcie całkowite w jamie ustnej, ale
strumień płynie swobodnie przez jamę nosową. Zarówno sonoranty jak i
półsamogłoski mogą być tylko dźwięczne- nie ma przeszkody, a więc wszystkie
głoski artykułowane bezdźwięcznie brzmią tak samo- nie różnią się.
Funkcję szczytu sylaby -prototypowo- pełnią samogłoski, oraz dyftongi (jako
połączenie artykulacyjne samogłosek). Jeżeli zdarzy się, że spółgłoska będzie
pełnić tę funkcję, to są to spółgłoski z grupy sonorantów. W języku czeskim
szczytem sylaby mogą być np. spółgłoska r- drżąca, sonorant, lub l- lateralna,
też sonorant. Czyli, jeżeli w jakimś języku funkcję szczytu sylaby przejmują
spółgłoski, to są to spółgłoski z grupy sonorantów- dlatego, że sonoranty mają
większą ilość dźwięku, a o to chodzi w szczycie sylaby.
 Dystrybucja spółgłosek
• [h] der Hauchlaut (przydechowe h)
Spółgłoska szczelinowa, glotalna, bezdźwięczna.
Grafem : <h>
Hand, hoch, Haupt, hier, haben, Hund, verhalten
Występuje przed samogłoskami, dyftongami lub w nagłosie absolutnym (na
początku morfemu).
W słowach obcych spółgłoska h może być w środku wyrazu np. alkohol
[ɑlkoho:l], kohärent
• [ç] der Ich-laut
Spółgłoska szczelinowa twardo-podniebienna (palatalna) bezdźwięczna.
Grafem : <ch>
Verzichten, dich, recht, Pech, gleich, leicht, Bücher, möchte, euch, Milch, solch,
Kelch, Mönch, manch, durch, storch, Chemie, China, Chirurg
Grafem: <g> - w -ig w wygłosie sylaby czytamy [ç]
fleißig, Honig, König
Występuje w nagłosie, śródgłosie i wygłosie. W śródgłosie i wygłosie po
samogłoskach (predorsalnych) oraz po spółgłoskach: l, n, ʀ lub po dyftongu
[ӕ], [ɔø].
• [x] der Ach-laut
Spółgłoska szczelinowa twardo-podniebienna (velar) bezdźwięczna
Grafem: <ch>
suchen, Kuchen, Buch, mochte, Sache, Bauch, kochen, Sprache, machen
Występuje w śródgłosie i wygłosie wyrazu po samogłoskach (postdorsalnych +
[a]) lub po dyftongu [ao]. Nigdy w nagłosie!
Gdy <ch> występuje na początku wyrazu przed o,a,l <ch> → [k] np. Chor, Chlor,
Charakter
 W niektórych rejonach
ç Berg, steigt
-g
x Tag, sagt

• [ŋ]

Grafem: <ng> W rodzimych słowach niemieckich

Frühling, singen, -ung, gegangen, lang, Menge, Sprung, Wange, Angst

Grafem: <n> ŋ vor k

nk → ŋk
Punkt, denken, links, Bank, sinken, Konkret alveolar velar velar velar

Grafem: <n> ŋ vor k w słowach obcych

ng → ŋg
Kongress, Kongo, Mango alveolar velar velar velar

Das Allophon – alofon

[ç]
/x/ <ch>
[x]