9.

WZROST PĘKNIĘĆ PRZY OBCIĄŻENIACH ZMĘCZENIOWYCH

9. WZROST PĘKNIĘĆ PRZY OBCIĄŻENIACH ZMĘCZENIOWYCH

9.1 POMIAR PRĘDKOŚCI WZROSTU PĘKNIĘCIA ZMĘCZENIOWEGO

W DANYM MATERIALE

Df.: Prędkość wzrostu pęknięcia zmęczeniowego da/dN przyrost pęknięcia w

pojedynczym cyklu obciążenia. Jednostka: mm/cykl.

Zasada metodyki pomiaru prędkości wzrostu (= propagacji) pęknięcia

zmęczeniowego w danym materiale przedstawiona jest na rys. 9.1 i 9.2

Rys. 9.1 Jedna z typowych geometrii próbek do pomiaru prędkości wzrostu

pęknięcia zmęczeniowego.

9.1
 9. WZROST PĘKNIĘĆ PRZY OBCIĄŻENIACH ZMĘCZENIOWYCH

wysoka
amplituda Sa

niska
amplituda Sa

Rys. 9.2 Krzywe wzrostu pęknięcia a(N) jako wynik badań propagacji na
próbkach z rys. 9.1 przy dwóch różnych amplitudach naprężeń Sa (a) i
prędkości wzrostu pęknięcia da/dN (a) otrzymana z rys.9.2 a).

9.2
 9. WZROST PĘKNIĘĆ PRZY OBCIĄŻENIACH ZMĘCZENIOWYCH

Wniosek z rys. 9.2 b):

• Przy danej amplitudzie naprężeń da/aN rośnie z długością pęknięcia a.
• W dwóch próbkach z pęknięciem o tej samej długości a da/dN jest wyższa w
próbce poddanej obciążeniu o większej amplitudzie.
• Przy dwóch różnych kombinacjach Sa i a można otrzymać te same wartości
da/dN.

9.2 KORELACJA PRĘDKOŚCI WZROSTU PĘKNIĘCIA PRZY POMOCY

ZAKRESU WSPÓŁCZYNNIKA INTENSYWNOŚCI NAPRĘŻEŃ 'K

Rys. 9.3 Cykl obciążenia a) i odpowiadający mu cykl współczynnika

intensywności naprężeń b).

Koncepcja Parisa (1962), czyli zasada podobieństwa:

Ten sam materiał Te same warunki Te same obciążenia

PARAMWTRY + obciążenia = konsekwencje
MATERIAŁOWE ∆K, R da/dN

tzn. Dla danego materiału

9.3
 9. WZROST PĘKNIĘĆ PRZY OBCIĄŻENIACH ZMĘCZENIOWYCH

da
= g (∆K ) (9.1)
dN
gdzie funkcja g zależy dla danego materiału tylko od współczynnika asymetrii
cyklu R

Ten sam poziom Kmax i Kmin

te same wartości da/dN
Rys. 9.3 Ilustracja zasady podobieństwa Parisa

Konsekwencja zasady podobieństwa:

Punkty krzywych (da/dN; a) z rys.9.2 b) przetransformowanie do układu
współrzędnych (da/dN; 'K) powinny leżeć na pojedynczej linii określonej
równaniem (9.1). Linię taką nazywamy krzywą prędkości wzrostu pęknięcia lub
krzywą propagacji pęknięcia, por. rys. 9.4.

9.4
 9. WZROST PĘKNIĘĆ PRZY OBCIĄŻENIACH ZMĘCZENIOWYCH

(log)da/dN

III

10 −2 mm / cykl
krzywa dla 1 wartości R
∆Kth zależy również od R

II

10 −5 mm / cykl

(log) ∆K
∆Kth Kmax=Kc

Rys. 9.4 Schemat krzywej propagacji pęknięcia dla materiału metalicznego przy
ustalonej wartości R.

Kth — tzw. progowy zakres współczynnika intensywności naprężeń

Aby pęknięcie rosło musi być
∆ K > ∆ Kth (9.2)

Krzywa propagacji pęknięcia ma we współrzędnych podwójne logarytmiczny

kształt sigmoidalny i można w niej wyróżnić trzy regiony. Ograniczają ją dwie
asymptoty:
• z lewej strony ∆ K = ∆ Kth, tj. minimalne ∆ K potrzebne do wzrostu pęknięcia
• z prawej strony (bardzo duże prędkości) ∆ K przy którym Kmax = Kc
Region II - zazwyczaj liniowa zależność między log (da/dN) i log ( ∆ K), którą
opisuje się tzw. równaniem (prawem) Parisa:

9.5
 9. WZROST PĘKNIĘĆ PRZY OBCIĄŻENIACH ZMĘCZENIOWYCH

da
= C (∆K ) m (9.3)
dN

gdzie C jest funkcją materiału, środowiska i R zaś wykładnik m (określający

nachylenie prostej) zależy tylko od materiału i środowiska.

9.6
 9. WZROST PĘKNIĘĆ PRZY OBCIĄŻENIACH ZMĘCZENIOWYCH

Rys. 9.4 Przykłady krzywych propagacji pęknięcia w stopie lotniczym 2024 - T3

Alclad

9.7
 9. WZROST PĘKNIĘĆ PRZY OBCIĄŻENIACH ZMĘCZENIOWYCH

Wnioski z rys. 9.4:

1) Dla danej wartości R przedstawienie da/dN w funkcji ∆K umożliwia
konsolidację wyników badań zmęczeniowych propagacji pęknięcia
uzyskanych przy różnych poziomach naprężeń (por. rys. 9.2)
2) Przy danej wartości ∆K da/dN rośnie ze wzrostem R.

Rys. 9.5 Wpływ granicy plastyczności na prędkość wzrostu pęknięcia

zmęczeniowego.

9.8
 9. WZROST PĘKNIĘĆ PRZY OBCIĄŻENIACH ZMĘCZENIOWYCH

Wniosek z rys. 9.5 Jeżeli zakres naprężeń w próbkach z różnych metali

znormalizujemy przez granicę plastyczności danego metalu, to przy tej samej
wartości ∆K/Re metale o wysokiej wytrzymałości mają prędkości o kilka rzędów
wielkości wyższe, niż metale o niskiej wytrzymałości.

Rys. 9.6 Wpływ środowiska na prędkość wzrostu pęknięć zmęczeniowych.

9.9
 9. WZROST PĘKNIĘĆ PRZY OBCIĄŻENIACH ZMĘCZENIOWYCH

9.13 PRZEWIDYWANIE WZROSTU PĘKNIĘCIA ZMĘCZENIOWEGO

PRZY STAŁEJ AMPLITUDZIE OBCIĄŻENIA.

1) Jeżeli dysponujemy równaniem prędkości wzrostu pęknięcia materiału np.

da
= C (∆K ) m i znamy funkcję K dla danej geometrii, to
dN
da
= dN
C ( ∆K ) m
Przy ∆S = const ∆K = f(a), więc
af Nf
da
∫ai C (∆K )m = Ni∫ dN
Stąd
af
da
N f = Ni + ∫
ai C ( ∆K )
m

1) Po jakiej liczbie cykli (Nf) pęknięcie osiągnie wymiar af ?

2) Do jakiej długości (af) wzrośnie pęknięcie po liczbie cykli Nf ?

9.10
 9. WZROST PĘKNIĘĆ PRZY OBCIĄŻENIACH ZMĘCZENIOWYCH

2) Jeżeli nie dysponujemy równaniem prędkości wzrostu, tylko krzywą wzrostu

pęknięcia, to możemy punkt po punkcie skonstruować wykres da/dN = f(a). Po
scałkowaniu (wykreślnym lub analitycznym)otrzymujemy wykres a(N).

Rys. 9.7 Przewidywanie prędkości wzrostu pęknięcia elementu konstrukcyjnego.

9.11
 9. WZROST PĘKNIĘĆ PRZY OBCIĄŻENIACH ZMĘCZENIOWYCH

9.4 ZJAWISKO ZAMYKANIA SIĘ PĘKNIĘCIA („CRACK CLOSURE”,

RALF ELBER, 1969 - 1971)

Rys.9.7 Deformacja plastyczna w wierzchołku i na powierzchni pęknięcia

zmęczeniowego przy obciążaniu i odciążaniu.

Efekt Bauschingera (por. p. 2.4): przy odciążeniu ∆S potrzebny do

spowodowania płynięcia ≈ 2Re. Stąd zasięg strefy plastycznej (por. p. 8.3)
rp (Smax) ÷ (Kmax/Re)2
np. R = 0, Kmax = ∆K, rp(Smax) = 0.25 rp(Smin = 0)
rp (Smax) ÷ (∆K/2Re)2

Uwaga:
rp ÷ K2 oznacza rp ÷ a

9.12
 9. WZROST PĘKNIĘĆ PRZY OBCIĄŻENIACH ZMĘCZENIOWYCH

Materiał w monotonicznej strefie plastycznej ma większy wymiar w

kierunku y niż przed obciążeniem. Przy obciążeniu kontrakcja otaczającego
sprężystego materiału powoduje w tej strefie naprężenia ścinające. Ponieważ
rp(Smax) > rp(Smin), na powierzchniach pęknięcia pozostaje zdeformowany
(naciągnięty) plastycznie w kierunku y materiał.
W rezultacie pęknięcie zamyka się w czasie obciążenia przy S = Sop, Sop > Smin.
S < Sop - ściskające naprężenia kontaktowe na powierzchniach pęknięciach.
Wzrost naprężeń od Smin do Sop powoduje przezwyciężenie naprężeń
kontaktowych. Przy S = Sop pęknięcie otwiera się całkowicie i pojawia się
osobliwość w wierzchołku pęknięcia.

9.13
 9. WZROST PĘKNIĘĆ PRZY OBCIĄŻENIACH ZMĘCZENIOWYCH

Rys. 9.8 Ilustracja mechanizmu zamykania się pęknięcia zmęczeniowego i

odpowiadający mu efektywny zakres współczynnika.

Elber: peknięcie nie może rosnąć, jeżeli nie ma osobliwości w wierzchołku

pęknięcia. Do wzrostu pęknięcia przyczynia się zatem tylko efektywny zakres
naprężenia
∆Seff = Smax - Sop (9.4)

i odpowiadający mu efektywny zakres współczynnika intensywności naprężeń:

9.14
 9. WZROST PĘKNIĘĆ PRZY OBCIĄŻENIACH ZMĘCZENIOWYCH

∆Keff = K(Smax) - K(Sop) = Kmax - Kop (9.5)

Konsekwencja założenia Elbera jest zależność
da
= f (∆K eff ) (9.6)
dN
Doświadczenia wskazują, że równanie nie zależy od R, a tylko od materiału.
Wniosek:
Zamykanie się pęknięcia powoduje wpływ na da/dN (por. równanie (9.1))
∆K eff ∆S eff
U = (= ) (9.7)
∆K ∆S
1
Dla danego materiału U jest funkcją R, np. stale U ≅
. −R
15
Dla danego materiału funkcja da/dN = f(∆Keff) konsoliduje dane prędkości
wzrostu pęknięcia dla wszystkich R,rys. 9.9

9.15
 9. WZROST PĘKNIĘĆ PRZY OBCIĄŻENIACH ZMĘCZENIOWYCH

Rys. 9.9 Konsolidacja danych materiałowych da/dN w stali konstrukcyjnej:

a) dane da/dN - ∆K dla różnych współczynników asymetrii cykli,
b) te same prędkości da/dN przedstawione w funkcji ∆Keff .

9.16