2

2. Liczby na osi
Liczby na osi
Liczby wymierne
Liczby przeciwne i odwrotne Liczby całkowite oraz dodatnie i ujemne ułamki i liczby mieszane nazywamy licz-
bami wymiernymi. Zauważ, że każdą taką liczbę można zapisać w postaci ułamka
Przypomnijmy dwa ważne pojęcia. (czasami jest to ułamek niewłaściwy). Możemy więc sformułować definicję. Defi-
Dwie liczby są przeciwne, jeśli ich suma jest równa zero: np. 2 i  -2 są liczbami nicja to wyjaśnienie jakiegoś pojęcia.
przeciwnymi, bo 2 + (-2) = 0.
Liczby przeciwne znajdują się na osi liczbowej po dwóch stronach zera, w tej samej Zapamiętaj
odległości od zera. Liczbą przeciwną do 0 jest 0. Definicja liczby wymiernej
3 5
Dwie liczby różne od 0 są odwrotne, jeśli ich iloczyn jest równy jeden: np. 5 i  3 są Liczba wymierna to liczba, którą można zapisać jako
3 5 Zapis b ! 0 czytamy:
liczbami odwrotnymi, bo 5 $ 3 = 1. a
ułamek zwykły, czyli w postaci b, gdzie a i b są liczbami „b jest różne od zera”.
Liczbą odwrotną do 1 jest 1. całkowitymi i  b ! 0.

Dobra rada
Nie myl liczby przeciwnej z liczbą odwrotną! Przykład 1
3 3 3 5 2 1
Liczby przeciwne: np. 5 i – 5 ; 2 i −2. Liczby odwrotne: np. 5 i  3 ; −2 (czyli – 1 ) i – 2 .
Sprawdź, czy liczby: 0,5; -0,1; 0; 2; -2; 2,5 są wymierne.
Liczbę przeciwną znajdujemy, zmieniając Liczbę odwrotną znajdujemy, odwracając
znak (+ na – lub – na +). ułamek. Podane liczby są wymierne, ponieważ:
1 -1 0 2 2 5
Liczby przeciwne leżą na osi po dwóch 0,5 = 2 ; -0,1 = 10 ; 0 = 7 ; 2 = 1 ; -2 = -1; 2,5 = 2 .
stronach zera naprzeciwko siebie. 3 5
5 3 Ćwiczenie 1

Zapisz liczbę w postaci ułamka zwykłego.

0,4; 12; 1,5; -0,4; -12; -1,5
Liczby naturalne, całkowite, ułamki na osi
Umiemy już zaznaczać i odczytywać różne liczby na osi. Oprócz liczb wymiernych istnieją także liczby niewymierne. Nie da się ich zapisać
Liczby naturalne, czyli 0, 1, 2, 3, ..., znasz od dawna. w postaci ułamka zwykłego. Ich przykłady poznasz w dalszych rozdziałach.

Odległość między liczbami na osi

Liczby całkowite to liczby naturalne oraz liczby do nich przeciwne: -1, -2, -3, ...
Przykład 2

Oblicz odległość między punktami odpowiadającymi liczbom:

1 3
W klasach 4−6 mówiliśmy także o ułamkach i liczbach mieszanych. Zapisywali- a) -5 i -2, b) 3 4 i  1 4 .
śmy je albo za pomocą kreski ułamkowej, albo w postaci dziesiętnej. a) Zaznaczamy na osi liczbowej punkty odpowiadające liczbom -5 i 2. Łatwo zauwa-
żyć, że odległość między nimi jest równa trzem jednostkom.

3 jednostki

Na osi możemy też zaznaczać ujemne ułamki i liczby mieszane – jako liczby prze- –5 –4 –3 –2 –1 0 1
ciwne do odpowiednich dodatnich ułamków czy liczb mieszanych.
Szukaną odległość możemy również obliczyć, odejmując od większej liczby mniej-
szą: -2 - (-5) = -2 + 5 = 3.

1 2
 I. Liczby 2. Liczby na osi

1 3
b) Zaznaczamy na osi liczbowej punkty odpowiadające liczbom 3 4 i 1 4 . Przykład 4
11 11
112 jednostki Zaznacz na osi liczby: -3; - 7 ; -0,5; 0,5; 7; 3. Oblicz wartość bezwzględną
każdej z podanych liczb.
3 1
–2 –1 0 1 14 2 3 34 4

1
Odległość między podanymi punktami wynosi 1 2 jednostki: 11 11 11 11
-3 = 3 -7 = 7
-0,5 = 0,5 0,5 = 0,5 7
= 7 3 =3
1 3 1
34 - 14 = 12 .
Ćwiczenie 4

Zwróć uwagę, że odległość między liczbami na osi liczbowej mierzymy w jednost- Oblicz: 5 , 0 , -8 .
kach osi.
Zbiory liczb na osi liczbowej
Ćwiczenie 2
Na osi liczbowej można zaznaczać nie tylko pojedyncze liczby, lecz także całe ich
Oblicz odległość między punktami odpowiadającymi podanym liczbom. zbiory.
1 3 3 1
a) -4 i 3 c) 4
i 4
e) - 8 i - 8 g) -3,5 i –2,5 Przykład 5
3 1 1 2 3 3
b) -2,5 i -1 d) - 4 i 4
f) 3
i 23 h) -5 i 5 Zaznacz na osi liczbowej zbiór liczb spełniających warunek x H 2.
1
1 1
Przypomnijmy, że zapis x H 2 oznacza „x jest liczbą większą lub równą 2 ”. Zatem
1
Przykład 3 mamy zaznaczyć na osi liczbę 2 oraz wszystkie liczby od niej większe.
1
Jakie liczby oznaczono literami A, B, C i D na osi poniżej? Rysujemy oś i zaznaczamy na niej liczbę 2.
1
Liczby większe od 2
leżą na osi na prawo od tej liczby.
1
Zamalowana kropka przy liczbie 2 oznacza, że ona także
należy do interesującego nas zbioru.
3 3
Odległość (w  jednostkach osi) między liczbami 0 i  - 2 wynosi 2. Między zerem
3
a  liczbą - 2 jest wyznaczonych na osi 12 równych odcinków. Wobec tego jeden
3 1
odcinek odpowiada odległości równej 2 | 12 = 8. Jeśli odliczymy odcinki od zera Ćwiczenie 5
w lewo, dojdziemy do wniosku, że: 3
3 9 1 10 2 1
Zaznacz na osi liczbowej zbiór liczb spełniających warunek x G 4.
C = - 8, B = - 8 = -1 8, A = - 8 = -1 8 = -1 4.
Z kolei między zerem a liczbą D znajdują się 4 odcinki i D leży na prawo od zera, Przykład 6
4 1
więc D = 8 = 2. Jaki warunek spełniają liczby zaznaczone na osi?

Ćwiczenie 3 Zaznaczone są wszystkie liczby leżące na osi na lewo od -2,5, czyli mniejsze od
-2,5. Pusta kropka przy liczbie -2,5 oznacza, że nie należy ona do interesującego
Jakie liczby oznaczono literami E, F i G na osi w przykładzie 3? nas zbioru. W takim razie zaznaczone liczby spełniają warunek x 1 -2,5.

Wartość bezwzględna Ćwiczenie 6

Odległość liczby od zera na osi liczbowej to wartość bezwzględna liczby.
Jaki warunek spełniają liczby zaznaczone na osi?

3 4
 I. Liczby 2. Liczby na osi

3. Wśród liczb zaznaczonych na osi znajdź parę liczb:

Zadania
a) odwrotnych,
1. Zaznacz na osi liczby i odczytaj odległość między nimi.  Jeśli poprawnie rozwią-
żesz dwa kolejne przykłady z jednego poziomu, możesz przejść na następny poziom.
b) przeciwnych.
poziom A a) 0, 3 c) 0, 5 e) 0, 7 g) 0, 4
P2 b) -2, 0 d) -4, 0 f) -6, 0 h) -3, 0 4. Zaznacz na osi liczbowej wszystkie liczby całkowite, których odległość od zera:
1 1 2 a) jest mniejsza od 5, b) jest większa od 2 i mniejsza od 6.
poziom B a) 2, 5 c) 1, 3 3 e) 1 2, 6 g) 2, 4 3
1 1 Ile jest takich liczb?
P2 b) 3, 4,5 d) 4, 9 f) 5, 7 4 h) 3 5, 8
3
3 1 1 5. Podaj liczby, które są oddalone od liczby 4 4 :
poziom C a) -3, 4 c) -1, 34 e) -2 2, 2 g) -3, 2 4 1
1 2 a) o 3 jednostki, b) o 6 jednostek, c) o 4 2 jednostki.
P2 b) -2, 1,5 d) -5, 6 f) -4, 1 3 h) -1 3 , 1
1 1 1 6. Ile jest liczb całkowitych, których:
poziom D a) -7, -2 c) -5 4, -3 e) -4, -1 2 g) -4, -2 2
3 2 1 a) odległość od liczby 2 jest mniejsza niż 5 jednostek i jednocześnie odległość od
P2 b) -6, -2,5 d) -3, - 4 f) -8, -2 3 h) -3 3, -1 liczby 9 jest mniejsza niż 6 jednostek,
2. Wykonaj polecenia.  Jeśli poprawnie rozwiążesz dwa kolejne przykłady z jednego b) odległość od liczby -1 jest mniejsza niż 6 jednostek i jednocześnie odległość od
liczby -3 jest mniejsza niż 2 jednostki?
poziomu, możesz przejść na następny poziom.
7. Wyniki pomiarów temperatury powietrza z poniedziałku i środy zaznaczono na osi.
poziom A Odczytaj współrzędne punktów zaznaczonych na osi liczbowej.
Podaj wynik pomiaru temperatury we wtorek, jeśli wzrost temperatury z poniedział-
P3 a) d)
ku na wtorek był:
a) trzykrotnie wyższy niż wzrost temperatury z wtorku na środę,
b) e)
b) o 2°C wyższy niż wzrost temperatury z wtorku na środę.

c) f) PONIEDZIAŁEK ŚRODA

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 [°C]

poziom B Odczytaj współrzędne punktów zaznaczonych na osi liczbowej. 8. W tabeli przedstawiono średnie temperatury zimowych miesięcy w kilku miastach
P3 a) d) Polski.
Białystok Warszawa Wrocław
b) e)
grudzień -1,8cC -0,7cC 0,4cC

c) f) styczeń -3,1cC -1,9cC -0,7cC

luty -2,5cC -1,0cC 0,3cC

Źródło: pogodynka.pl, serwis Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej

poziom C Zapisz warunek, jaki spełniają liczby zaznaczone na osi liczbowej.
P6 a) W  którym z  wymienionych miast jest najcieplej, a  w  którym najzimniej? Czy
a) c) e)
odpowiedź zależy od wybranego miesiąca?
b) W  których miastach średnia temperatura grudnia jest wyższa niż minus pół
stopnia?
b) d) f) c) Oblicz różnicę między średnimi temperaturami grudnia i stycznia dla każdego
z miast.

5 6
 I. Liczby

9. Oblicz.
a) 7,5 c) 0 e) 2 - 2 - 5
b) -3 d) 3 - 5 - 2 $ 1 - 3 f) 1 - 3 + 2
10. Zaznacz na osi liczby spełniające podany warunek.
3
a) x H - 4 b) x G -2 c) x 2 -0,5
11. Zaznacz na osi wszystkie liczby:
3 1
a) nie mniejsze niż 2, c) mniejsze od -2 4,
b) większe od -2, d) dodatnie.

Dla dociekliwych

1. Wypisz wszystkie liczby całkowite x spełniające podany warunek, a następnie za-

znacz je na osi liczbowej.
a) x = 3 d) y - 1 = 3 g) 2 + z = 3
b) x = 0 e) y - 1 = 0 h) 2 + z = 0
c) x = -3 f) y - 1 = -3 i) 2 + z = -3

2. Wśród przykładów z poprzedniego zadania wskaż trzy, w których:

a) można znaleźć tylko jedną liczbę spełniającą podany warunek,
b) można znaleźć dwie różne liczby spełniające podany warunek,
c) nie można znaleźć żadnej liczby spełniającej podany warunek.

Czy już umiem?

I. Który z punktów zaznaczonych na osi ma współrzędną -1,2?

A B C D

–3 –2 –1 0 1 2 3
II. Który z punktów zaznaczonych na osi odpowiada liczbie przeciwnej do liczby 2 31 ?
A B C D

–3 –2 –1 0 1 2 3

III. Zaznacz na osi liczbowej punkty o współrzędnych -4 i 3. Podaj:

a) wszystkie liczby naturalne mniejsze od 3,
b) wszystkie liczby całkowite mniejsze od 3 i większe od -4,
c) wszystkie liczby całkowite, których odległość od liczby 0 jest mniejsza niż 4 jed-
nostki.
IV. Ustaw podane liczby w kolejności rosnącej.
1 1 1 1
2, 2 3, 2 4, -2, -2 3, -2 4, 1, 0, -1

7 8