1.

Wytwarzanie antybiotyków:
 naturalne antybiotyki - produkowane są przez niektóre gatunki grzybów oraz przez niektóre bakterie,
syntetyzowane w ich organizmach antybiotyki nie są szkodliwe dla nich samych dzięki licznym mechanizmom obronnym;
zdolność do wytwarzania antybiotyków jest ewolucyjnym przystosowaniem organizmów do życia w środowisku naturalnym,
daje posiadającym ją mikroorganizmom przewagę nad innymi, utrudniając wrażliwym szczepom wzrost i tym samym uniemożliwia im
konkurowanie w walce o zasoby środowiska;
 półsyntetyczne lub syntetyczne antybiotyki – produkowane są przez człowieka

2. Działanie antybiotyków:
 bakteriobójcze – powodują śmierć bakterii
 bakteriostatyczne – hamują wzrost i rozmnażanie się bakterii

3. Główne mechanizmy działania antybiotyków:

 mogą hamować wytwarzanie mureiny - składnika ściany komórkowej, co prowadzi do śmierci bakterii
(np. penicylina blokuje aktywność enzymów bakteryjnych biorących udział w syntezie mureiny)
 mogą wiązać się z rybosomami bakteryjnymi i blokować syntezę białek bakteryjnych, np. białek enzymatycznych biorących udział
w procesach metabolicznych bakterii, co prowadzi do zahamowania metabolizmu bakterii, np. białek strukturalnych potrzebnych do ich budowy
, co hamuje procesy związane z tworzeniem się nowych komórek, czyli rozmnażanie się bakterii
 mogą hamować replikację DNA bakteryjnego, która poprzedza podział komórki bakterii, zapobiegając w ten sposób rozmnażaniu się bakterii

4. Przykłady mechanizmów oporności bakterii na antybiotyki:

 unieczynnienie antybiotyku przez enzymy, produkowane przez bakterie
 zmniejszenie przenikania antybiotyku przez ścianę komórkową i błonę komórkową bakterii
 czynne wypompowywanie antybiotyku z wnętrza komórki bakteryjnej
5. Przyczyny narastania i rozprzestrzeniania się oporności bakterii na antybiotyki:
 nadużywanie i niewłaściwe stosowanie antybiotyków – zbyt częste przepisywanie antybiotyków w nieuzasadnionych przypadkach,
np. w chorobach wirusowych
 stosowanie antybiotyków niezgodnie z zaleceniami lekarza – przerywanie leczenia po ustąpieniu objawów choroby, niewłaściwe odstępy
czasu między dawkami
 samoleczenie – przyjmowanie antybiotyków pozostałych z poprzednich terapii „na własną rękę”
 nadużywanie antybiotyków w rolnictwie, hodowli i leczeniu zwierząt – niekontrolowane stosowanie antybiotyków w celu zwiększenia
produkcji zwierząt i roślin

6. Gdy w czasie infekcji bakteryjnej przyjmujemy przepisane przez lekarza antybiotyki, oprócz bakterii chorobotwórczych zwalczamy
także symbiotyczne bakterie jelitowe (produkują niezbędne dla zdrowia witaminy z grupy B i witaminę K);
z tego powodu, w czasie kuracji antybiotykowej i bezpośrednio po jej zakończeniu, należy spożywać probiotyki, aby nie dopuścić do wyniszczenia
symbiotycznej bakteryjnej flory jelitowej

7. Antybiotyki nie są czynnikami mutagennymi (→ nie powodują mutacji).

8. Antybiotyki są czynnikami selekcyjnymi

 stosowane zbyt często powodują, że przeżywają tylko bakterie na nie oporne, które następnie rozmnażają się i przekazują geny oporności na
antybiotyki komórkom potomnym/potomstwu lub innym bakteriom , np. podczas koniugacji;
po pewnym czasie antybiotyk staje się nieskuteczny, ponieważ większość bakterii jest na niego oporna

https://www.youtube.com/watch?v=gMK6qme9qFY

Zadanie 1
Przeprowadzono doświadczenie, którego celem było sprawdzenie oporności
pewnego gatunku bakterii na penicyliny. Dwa szczepy tej bakterii (I i II) wysiano
równomiernie na osobnych szalkach i następnie rozłożono na nie krążki bibuły
nasączonej antybiotykami w jednakowych dawkach. Każdy ze szczepów inkubowano
w tych samych optymalnych, dla tego gatunku bakterii, warunkach.
Na poniższych rysunkach zaprezentowano wyniki hodowli obydwu szczepów bakterii
po 48 godzinach, w obecności pięciu różnych antybiotyków (A–E).
Zaciemnione pola wokół białych krążków z antybiotykami wskazują zahamowanie
wzrostu bakterii.
a/Zaznacz hipotezę badawczą, którą potwierdzają wyniki powyższego doświadczenia.
A. Oporność badanego gatunku bakterii na penicyliny zależy od szczepu bakterii.
B. Oporność badanego gatunku bakterii na penicyliny zależy od dawki antybiotyku.
C. Oporność badanego gatunku bakterii na penicyliny zależy od sposobu hodowli bakterii.
D. Oporność badanego gatunku bakterii na penicyliny zależy od czasu kontaktu z antybiotykiem.
b/Podaj oznaczenie literowe antybiotyku,
1. który hamuje wzrost obydwu szczepów bakterii: ............................................ ,
2. na który obydwa szczepy bakterii są oporne: .................................................. .

Zadanie 2
 Podkreśl w przedstawionym tekście zdanie zawierające błędną informację i zapisz jej prawidłową formę w miejscu wyznaczonym poniżej.
„Naukowcy i lekarze ostrzegają przed szerokim stosowaniem antybiotyków, ponieważ może to prowadzić do powstania szczepów bakterii opornych na te
antybiotyki. W pojedynczej komórce bakteryjnej oporność na antybiotyk może powstać na drodze mutacji w jej kodzie genetycznym. Plazmidy zawierające
zmutowane geny mogą być przekazywane innym bakteriom, które w ten sposób także uzyskują oporność na antybiotyk”.

Zadanie 3
Rybosomy są kompleksami złożonymi z rRNA i białek. Składają się one z dwóch podjednostek – dużej i małej, które łączą się podczas przeprowadzania
translacji. Mechanizm działania niektórych antybiotyków polega na wiązaniu się z rybosomami. Przykładowo: gentamycyna wiąże się trwale do miejsca
A w rybosomie – miejsca, gdzie zazwyczaj przyłączają się kolejne aminoacylo-tRNA transportujące do rybosomu kolejne aminokwasy. W komórkach
prokariotycznych rybosomy powstają w cytoplazmie, a w komórkach eukariotycznych podjednostki rybosomów powstają na terenie jądra komórkowego.
a/Wybierz spośród A–D i zaznacz te dwa etapy powstawania rybosomów, które zachodzą w jądrze komórkowym eukariontów.
A. synteza rRNA
B. synteza białek rybosomowych
C. składanie białek i rRNA w duże i małe podjednostki rybosomów
D. łączenie się małej i dużej jednostki rybosomu
b/Na podstawie tekstu określ, jaki wpływ na proces translacji będzie miała gentamycyna.
c/Wyjaśnij, jaki wpływ na metabolizm bakterii będzie miało dodanie gentamycyny do pożywki, na której hodowane są bakterie.
d/Podaj przykład organellum komórki eukariotycznej, które zawiera rybosomy podobne do bakteryjnych.

Zadanie 4
Jednym z najstarszych sposobów konserwacji mięsa jest użycie soli kuchennej (NaCl). Stężenia soli powyżej 6% nie przeżywają np. bakterie jadu
kiełbasianego, natomiast stężenie roztworu soli powyżej 10% zatrzymuje prawie całkowicie rozwój większości bakterii gnilnych.
 Wyjaśnij, na czym polega mechanizm działania soli kuchennej chroniący surowe mięso przed bakteriami.
Zadanie 5
Przeprowadzono test, który miał określić wpływ danego antybiotyku
na pewien szczep bakterii. Uproszczony opis testu i jego wyników
przedstawiono poniżej. Z jednej komórki bakteryjnej wyhodowano
kolonię bakterii oznaczoną na rysunku cyfrą 1.
Z pojedynczych komórek bakterii pobranych z kolonii 1. wyhodowano
trzy kolonie oznaczone cyfrą 2. Z pojedynczych bakterii pochodzących
z kolonii 2. uzyskano dziewięć kolonii oznaczonych na rysunku cyfrą 3.
Następnie bakterie każdej z tych kolonii poddano działaniu tego samego
antybiotyku i w takim samym stężeniu. Bakterie wszystkich kolonii
zginęły – z wyjątkiem kolonii 3H.
 Określ prawdopodobną przyczynę uzyskania przedstawionych wyników. W odpowiedzi uwzględnij podłoże genetyczne tego zjawiska.

Zadanie 6
Promienie UV przenikają przez ściany komórkowe bakterii. Są one pochłaniane zarówno przez białka, jak i DNA tych komórek. Promienie UV rozrywają
w tych związkach różne wiązania chemiczne, uszkadzając tym samym ich strukturę. W szpitalach i przychodniach stosuje się lampy wytwarzające
promieniowanie UV, które unieszkodliwiają drobnoustroje chorobotwórcze.
 Na podstawie powyższych informacji, wyjaśnij wpływ promieniowania UV na
a) metabolizm bakterii
b) rozmnażanie się bakterii.

Zadanie 7
W 1928 roku brytyjski mikrobiolog Frederick Griffith przeprowadził doświadczenie, które uznano za bardzo ważne dla rozwoju genetyki, choć dopiero
kilkanaście lat później wykazano, jaki związek chemiczny jest nośnikiem informacji genetycznej.
Bakterie wywołujące zapalenie płuc występują w dwóch formach: bakterie szczepu R (bezotoczkowe) wywołują chorobę o łagodnym przebiegu, natomiast
bakterie szczepu S (otoczkowe) są wysoce zjadliwe – wywołują chorobę o ciężkim przebiegu, w przypadku myszy zazwyczaj kończącą się śmiercią
zwierzęcia.
Griffith stwierdził, że myszy laboratoryjne zakażone mieszaniną żywych bakterii szczepu R i martwych, zabitych działaniem wysokiej temperatury bakterii
szczepu S, zapadają na ciężką formę zapalenia płuc; co więcej – z organizmów tych myszy można wyizolować żywe bakterie otoczkowe. Zakażenie myszy
samymi żywymi bakteriami szczepu R bądź podanie im jedynie martwych bakterii szczepu S nie powodowało ciężkiego zapalenia płuc.

 Wpisz znak X w kolumnie „Wynikał” przy wniosku, który w czasie, gdy Griffith prowadził badania, wynikał z tego doświadczenia,
i znak X w kolumnie „Nie wynikał” przy wniosku, który wówczas nie wynikał z opisanego doświadczenia.

Wniosek Wynikał Nie wynikał

1. Bakterie szczepu R pobrały DNA od martwych bakterii szczepu S, dzięki czemu
nabrały zjadliwości
2. Materiałem genetycznym bakterii jest DNA
3. Bakterie szczepu R pobrały od martwych bakterii szczepu S pewien składnik, dzięki
któremu nabrały zjadliwości.
4. Martwe bakterie szczepu S odzyskały zjadliwość dzięki kontaktowi z układem
immunologicznym myszy.

Zadanie 8
W komórkach wielu gatunków bakterii oprócz genoforu znajdują się koliste cząsteczki DNA o zróżnicowanej wielkości, zwane plazmidami. Plazmidy są
zwykle mniejsze od genoforu i niosą dodatkową informację genetyczną, np. dotyczącą oporności danego gatunku bakterii na antybiotyki. Plazmidy mogą
być przekazywane między bakteriami. Można je stosunkowo łatwo wyizolować z komórek bakteryjnych.
 Na podstawie powyższego tekstu określ, które z podanych informacji są prawdziwe, a które fałszywe. Wstaw w odpowiednich miejscach
tabeli literę P (prawda) lub F (fałsz).
1. Plazmidy kodują informację o wszystkich funkcjach niezbędnych do życia komórki
bakteryjnej.
2. Dzięki wymianie plazmidów komórki bakteryjne zyskują nowe cechy.
3. Plazmidy w komórce bakteryjnej wpływają na lekooporność bakterii.
4. Plazmidy zawierają geny niezbędne do życia bakterii i stanowią część genomu bakterii.

Zadanie 9
Na wykresie przedstawiono zależność przeżywalności dwóch populacji tego
samego gatunku bakterii (dzikiej i zmutowanej) od stężenia antybiotyku w pożywce.

 Na podstawie obu wykresów podaj skutek mutacji dla

przedstawionego gatunku bakterii.

stężenie antybiotyku w jedn. umownych

(skala logarytmiczna)
Zadanie 10
Antybiotyk cykloseryna o cząsteczce podobnej do D – alaniny, hamuje aktywność racemazy alaninowej, a zatem również działanie ligazy
D – alaninowej, uniemożliwiając włączanie prekursora do mureiny. Penicylina i inne antybiotyki beta- laktamowe wiążą się do enzymów w błonie
cytoplazmatycznej, uczestniczących w ostatnich etapach biosyntezy mureiny i hamują reakcje wytwarzania wiązań między peptydami sąsiednich łańcuchów
cukrowych.
 Na podstawie tekstu wyjaśnij, w jaki sposób antybiotyki ograniczają żywotność bakterii.

Zadanie 11
Pałeczka okrężnicy (Escherichia coli) wchodzi w skład fizjologicznej flory bakteryjnej jelita grubego człowieka (i − w niewielkich ilościach − jelita
cienkiego). Jednak niektóre szczepy E. coli, w wyniku nabycia nowych cech, są chorobotwórcze dla człowieka. Przykładowo: enterotoksyczny szczep E.
coli (ETEC) jest najczęstszą przyczyną tzw. biegunki podróżnych. Bakterie te, po dostaniu się do jelita cienkiego, przylegają do komórek nabłonka
i uwalniają do jelita toksyczne białka, powodujące zakłócenia działania pomp jonowych w komórkach nabłonka i utratę wody przez te komórki. Inny
eneteropatogenny szczep E. coli (EPEC), również wywołujący biegunkę, wiąże się z komórkami nabłonka jelita i przez specjalnie utworzony kanał
wstrzykuje białkowe toksyny do wnętrza komórek nabłonka. Toksyny szczepu EPEC są przyczyną złej absorpcji wody.
Na podstawie analizy tekstu uzupełnij tabelę, w której porównasz miejsce i skutki działania toksyn wytwarzanych przez szczepy E. coli ETEC i E.
coli EPEC w jelicie człowieka.

Zadanie 12
Antybiotyki stosuje się w leczeniu chorób zakaźnych, np. przewodu pokarmowego, układu oddechowego i moczowego. Zwalczają one komórki bakterii, nie
wpływając na komórki organizmu. Mogą jednak powodować niszczenie naturalnej flory bakteryjnej człowieka.
 Wyjaśnij, dlaczego u kobiet ubocznym skutkiem stosowania antybiotyków bywają grzybice układu rozrodczego.

Zadanie 13
Gronkowiec złocisty, a szczególnie szczep MRSA, jest zmorą szpitali, ponieważ może powodować u chorych trudne do leczenia infekcje. Bakteria ta jest
oporna na większość stosowanych antybiotyków, co bardzo utrudnia jej zwalczanie. Gronkowiec, aby przetrwać i rozwijać się, musi pobierać od swojego
gospodarza żelazo. Najbogatszym źródłem żelaza w organizmie człowieka jest hemoglobina. Genom gronkowca zawiera całą rodzinę genów kodujących
białka odpowiedzialne za uwalnianie hemoglobiny z erytrocytów, jej transport przez ścianę komórkową gronkowca i odzyskiwanie żelaza – czyli za
regulację cyklu życiowego.
 Wyjaśnij, jak wykorzystać ważną cechę gronkowca, jaką jest duże zapotrzebowanie na żelazo, w pracach nad działaniem leku, który
skutecznie utrudniłby gronkowcowi rozwój w organizmie człowieka i ostatecznie doprowadziłby do unieszkodliwienia tej bakterii.

Zadanie 14
Penicylina jest szeroko stosowanym bakteriobójczym antybiotykiem. Posiada ona zdolność do łączenia się z centrum aktywnym transpeptydazy – enzymu,
biorącego udział w tworzeniu bakteryjnej ściany komórkowej. Naturalnym substratem tego enzymu jest podstawowa jednostka budująca mureinę (składnik
ściany komórkowej bakterii).
a) Zaznacz, który rodzaj inhibicji występuje w opisanym przypadku.
A. inhibicja kompetycyjna B. inhibicja niekompetycyjna
b) Wyjaśnij, w jaki sposób penicylina hamuje proces rozmnażania się bakterii.

Zadanie 15
Na ilustracji przedstawiono antybiogram, który służy do określania stopnia wrażliwości
danego szczepu chorobotwórczych bakterii na antybiotyki. Szalkę Petriego pokrywa się
równomiernie hodowlą badanego gatunku bakterii oraz nanosi krążki bibuły nasączone
różnymi antybiotykami (oznaczone na rysunku od I do VI).
 Podaj kryterium, według którego określa się wrażliwość
danego szczepu bakterii na różne antybiotyki.

Zadanie 16
Główną cechą niemal wszystkich komórek prokariotycznych jest obecność ściany komórkowej. Różni się ona budową i składem cząsteczkowym od ścian
komórek eukariotycznych, które zawierają zwykle celulozę lub chitynę. Większość ścian komórkowych bakterii zawiera peptydoglikan (związek chemiczny
złożony z dwóch łańcuchów polisacharydów połączonych krótkimi łańcuchami polipeptydowymi). Skuteczność antybiotyku penicyliny wynika z tego, że
blokuje ona aktywność enzymów bakteryjnych biorących udział w syntezie peptydoglikanu. Na podstawie różnic w budowie ściany komórkowej i
wynikających z tego różnic w barwieniu tej ściany techniką nazywaną barwieniem Grama, podzielono bakterie na Gram-dodatnie i Gram-ujemne.
 Uzasadnij, dlaczego penicylina działa szkodliwie na komórki bakterii, a nie wpływa na komórki człowieka.

Zadanie 17
Podczas prac w przydomowym ogródku jego właściciel zranił się w dłoń. Powstał skrzep i po kilku godzinach rozwinął się w tym miejscu odczyn zapalny.
Po opatrzeniu rany lekarz podał pacjentowi dożylny zastrzyk surowicy przeciwtężcowej.
a/Wyjaśnij, dlaczego w przedstawionej sytuacji lekarz podał surowicę przeciwtężcową i dlaczego surowicy tej nie podaje się doustnie.
b/W każdej parze podkreśl po jednym rodzaju odporności uzyskiwanej dzięki podaniu surowicy przeciwtężcowej.
swoista / nieswoista czynna / bierna naturalna / sztuczna
c) Określ, w jaki sposób można zabezpieczyć się w przyszłości przed rozwojem infekcji na skutek zarażenia się tężcem w podobnych przypadkach
skaleczenia ciała. Odpowiedź uzasadnij.
Zadanie 18
Jeden z antybiotyków – streptomycyna – łączy się bezpośrednio
z małą podjednostką rybosomu. Zaburza to syntezę białek bakteryjnych.
Jednak nie wszystkie bakterie są wrażliwe na streptomycynę.
U bakterii Mycobacterium tuberculosis oporność na streptomycynę
warunkuje mutacja w genie kodującym podjednostkę 16S rRNA.
W celu ustalenia właściwej dawki antybiotyku stosowanego w leczeniu
chorób bakteryjnych określa się wartości:
 MIC (ang. minimum inhibitory concentration) – minimalne
stężenie antybiotyku, które całkowicie hamuje wzrost szczepu
bakterii w pożywce płynnej
 MBC (ang. minimum bactericidal concentration) – najmniejsze
stężenie w pełni bakteriobójcze dla danego szczepu.
W celu ustalenia wartości MIC i MBC przygotowano osiem probówek
z pożywką zawierającą taką samą, niewielką liczbę komórek
pewnego szczepu bakterii. Po dodaniu do siedmiu probówek
różnych ilości streptomycyny wszystkie osiem umieszczono
w inkubatorze. Materiał z probówek, w których nie wykryto
wzrostu bakterii, przeniesiono na pożywkę stałą bez streptomycyny.
Poniższy schemat ilustruje wyniki tego doświadczenia.
a/Na podstawie przedstawionych wyników doświadczenia odczytaj wartości MIC oraz MBC i wpisz je w wyznaczone poniżej miejsca.
wartość MIC: …………………………………………… mg/l
wartość MBC: …………………………………………..mg/l

b/Spośród podanych nazw chorób wybierz i zaznacz nazwy chorób bakteryjnych.

A. AIDS
B. borelioza
C. WZW typu C
D. gruźlica
E. tężec
c/Wyjaśnij, dlaczego mutacja w jednym z genów kodujących rRNA bakterii M. tuberculosis może powodować nabycie przez szczep tych bakterii
oporności na streptomycynę.

d/Dokończ zdanie. Zaznacz odpowiedź A, B albo C oraz jej uzasadnienie 1., 2. albo 3.
Rozprzestrzenianie się antybiotykooporności bezpośrednio między komórkami bakterii jest możliwe na drodze

e/Wykaż, że wirusy nie są wrażliwe na streptomycynę. W odpowiedzi uwzględnij różnicę w budowie wirusów i bakterii oraz mechanizm działania
streptomycyny.

Zadanie 19
Do rodziny bobowatych (motylkowatych, Fabaceae) należą rośliny o dużej zawartości białka, takie jak groch, fasola, bób, soja, łubin czy lucerna. Cechę tę
zawdzięczają symbiozie z bakteriami z rodzaju Rhizobium, bytującymi w ich brodawkach korzeniowych. Niektóre z tych roślin, np. łubin, wykorzystywane
są w rolnictwie jako tzw. „zielony nawóz” – wysiewany po zbiorze plonu i przyorywany, kiedy wyrośnie.
a) Wyjaśnij zależność między zdolnością roślin bobowatych do produkcji dużych ilości białka, a ich symbiozą z bakteriami z rodzaju Rhizobium.
b) Wyjaśnij, dlaczego właśnie rośliny bobowate stosuje się w rolnictwie jako „zielony nawóz”.