HISTORIOGRAFIA I ORATÒRIA LLATINES. SAL·LUSTI. TEXT A P.

Carbajo

TEXT A1
[1] falso queritur (‘es queixa’) de natura sua genus humanum, quia debilis et breuis temporis sit, et quia
fortunā regatur (‘és regit’). tamen (‘tanmateix’) nihil est maius (<maior, -ius) quam natura hominum,
nec ui (‘de força’), sed industria (d’esforç’) eget (‘està mancada’). nam cum animus noster ad gloriam et
uirtutem se uertit (s’adreça’), potens et clarus (illustris) fit (‘esdevé’); sin (‘però si’) autem ad inertiam
(‘mandra’) et uoluptates (‘plaers’) se dat, perditur (‘s’arruïna’): tunc naturae humanae infirmitatem
(‘feblesa’) non iure (‘sense raó’) accusat.

[1] falso queritur de natura sua genus humanum, quod quod: causal. imbecilla: debilis
aeui breuis: breuis. forte: abla. fors
inbecilla atque aeui breuis forte potius quam uirtute regatur. (=sors). contra reputando: si autem
nam contra reputando neque maius aliud neque praestabilius bene cogitas. praestabilius:
excellentius. naturae: dat.
inuenias; <et inuenies> /OR. INF. naturae hominum industriam
deesse < desum: faltar, mancar.
magis quam uim aut tempus deesse/. sed dux atque imperator
uitae mortalium animus est. qui ubi ad gloriam uirtutis uiā qui: animus. ubi: cum.
grassatur: procedit, adit. abunde:
grassatur, abunde pollens potensque et clarus est neque multum. pollens≃potens. fortunā
fortunā eget, quippe quae probitatem, industriam aliasque eget: non deest fortuna animo (cf.
supra deesse). quippe quae: quia
artis bonas neque dare neque eripere cuiquam potest. sin fortuna. cuiquam: nemini. sin: sed si.
captus: sc. animus. prauis: malis.
captus prauis cupidinibus ad inertiam et uoluptates corporis pessum datus: submersus
pessum datus est, (…) naturae infirmitas accusatur (…). quod (<submergendo). quod si: però sí.
si hominibus bonarum rerum tanta cura esset, quanto studio hominibus cura esset = homines
curam haberent. tanta cura…quanto
aliena ac nihil profutura multaque etiam periculosa ac studio: tan gran cura com posen en
perniciosa petunt, neque regerentur <casibus> magis quam (sc. aliena etc.). nihil profutura:
inutilia. casibus: pels esdeveniments.
regerent <eos> et eo magnitudinis procederent, ubi pro eos: casus. eo magnitudinis … ubi:
fins a tal punt de grandesa que.
mortalibus, gloriā aeterni fierent.
fierent < fio (fer-se, esdevenir). pro:
en lloc de. gloriā: propter gloriam.

1
 HISTORIOGRAFIA I ORATÒRIA LLATINES. SAL·LUSTI. TEXT A P. Carbajo

TEXT A2
ex omnibus artibus ingenii (‘de l’esperit’) maximo usui (utilissima) est memoria rerum gestarum (‘la
història’). quam artem cum (‘com que) ipse (ego) procul (longe) a magistratibus (‘dels càrrecs polítics’)
colam (‘la conreo’), multi meum laborem «inertiam» (‘mandra’) appellabunt (uocabunt, nominabunt).
tamen praeclari (illustres) uiri imperii romani confessi sunt (‘varen confessar’) /OR.INF.memoriam rerum
gestarum in se studium (‘afany, ganes’) gloriae et famae auxisse (‘va augmentar’)/

[4] ceterum ex aliis negotiis, quae ingenio exercentur, in primis ceterum: d’altra banda. in primis:
sobretot. magno usui: utilissimum.
magno usui est memoria rerum gestarum. cuius de uirtute memoria rerum gestarum: la història.
quia: com que. dixere: -erunt.
quia multi dixere, praetereundum puto, simul ne quis praetereundum: que es pot obviar. ne:
existimet /OR.INF.per insolentiam memet studium meum final. quis: aliquis. per insolentiam:
descaradament. memet=me. extollere:
laudando extollere/. atque ego credo fore qui, quia decreui efferre, laudare. studium: ocupació. fore
qui: que hi haurà qui. decreui: he decidit.
procul a re publica aetatem agere, tanto tamque utili labori aetatem agere: uitam uiuere. procul a
re publica: lluny dels afers polítics. certe
meo nomen «inertiae» imponant, certe quibus maxima quibus: certe ei quibus (la frase és
irònica). conuiuiis: en els banquets.
industria uidetur salutare plebem et conuiuiis gratiam gratiam: favor, reconeixement.
quaerere. (…) nam saepe ego audiui /OR.INF.Q. Maximum, P.
Scipionem, praeterea ciuitatis nostrae praeclaros uiros solitos solitos: valor actiu (verb deponent).
intuerentur: aspicerent, uiderent.
ita dicere/, cum maiorum imagines intuerentur:
/OR.INF.uehementissime sibi animum ad uirtutem accendi. uehementissime: multum. sibi: se’ls, a
ells mateixos. accendi (inf. pass.): se’ls
scilicet non ceram illam neque figuram tantam uim in sese encenia, se’ls despertava. ceram: sc. les
màscares dels avantpassats. memoriā:
habere, sed memoriā rerum gestarum eam flammam egregiis propter memoriam. rerum gestarum: de
les gestes. sedari: es calmava.
uiris in pectore crescere neque prius sedari, quam uirtus
eorum famam atque gloriam adaequauerit/. at contra quis est eorum: praeclarorum uirorum.
adaequauerit: hagués igualat.
omnium, his moribus, quin diuitiis et sumptibus, non his moribus: amb els costums actuals.
quin…contendat: que no rivalitzi. diuitiis
probitate neque industria cum maioribus suis contendat? (…) et sumptibus: en riqueses i luxe.

proinde quasi praetura et consulatus atque alia omnia huiusce proinde quasi: com si. huiusce modi:
modi per se ipsa clara et magnifica sint ac non perinde del mateix estil.
sint: fossin. perinde habeantur ut:
habeantur, ut eorum qui ea sustinent uirtus est. uerum ego fossin considerades segons. ea:
praetura et consulatus. sustinent: els
liberius altiusque processi, dum me civitatis morum piget assumeixen. uerum: sed. dum: quia.
taedetque. nunc ad inceptum redeo. me piget … taedetque: em saben
greu i em fastiguegen (sc. morum).

2
 HISTORIOGRAFIA I ORATÒRIA LLATINES. SAL·LUSTI. TEXT A P. Carbajo

TEXT A3
ante quam bellum scribam quod populus romanus cum Iugurtha gessit (fecit), paucas res memorabo
(recordabor) ut omnia magis pateant (‘siguin clares’). bello punico secundo Masinissa, rex Numidarum,
in amicitiam a romanis receptus est (‘fou rebut’). uictis Carthaginiensibus, amicitia (‘l’amistat’)
Masinissae bona atque honesta nobis (‘per a nosaltres, romans’) permansit (va romandre’). Masinissa
defuncto, filius Micipsa regnum obtinuit. qui una cum liberis (filiis) Hiempsale et Adherbale domi (‘a
casa’) habuit Iugurtham, filium fratris sui.

[5] bellum scripturus sum, quod populus Romanus cum scripturus sum: scribam (fut.). gessit:
fecit.
Iugurtha rege Numidarum gessit, primum quia magnum et
atrox uariaque uictoria fuit, dein quia tunc primum superbiae uaria: incerta. obuiam itum est: es
va fer front a (sc. superbiae).
nobilitatis obuiam itum est; quae contentio diuina et humana contentio: pugna (entre classes
socials). cuncta: omnia. eoque
cuncta permiscuit eoque uecordiae processit, ut studiis uecordiae … ut: i fins a tal punt de
ciuilibus bellum atque uastitas Italiae finem faceret. sed prius bogeria…que. studiis ciuilibus: les
disputes civils.
quam huiusce modi rei initium expedio, pauca supra repetam, huiusce modi: talis. expedio: narro.
repetam: recordaré, faré esment de.
quo ad cognoscendum omnia illustria magis magisque in quo: per tal que. illustria magis: més
clares.
aperto sint.

bello Punico secundo, quo dux Carthaginiensium Hannĭbal

post magnitudinem nominis romani Italiae opes maxime post…romani: des que Roma havia
adquirit la seva grandesa. opes: recursos.
attriverat, Masinissa rex Numidarum in amicitiam receptus a attriuerat: havia destruït.
P. Scipione, cui postea Africano cognomen ex uirtute fuit, ex uirtute: per les seves gestes.
multa et praeclara rei militaris facinora fecerat. ob quae victis facinora: facta, res gestas. ob quae:
propter quae. Syphax: un rei númida que
Carthaginiensibus et capto Syphace, cuius in Africa magnum havia donat suport a Anníbal. late (adv.):
atque late imperium ualuit, populus Romanus, quascumque latum. ualuit: fou poderós. quascumque
urbis: omnes urbes quas. manu: en
urbis et agros manu ceperat, regi dono dedit. igitur amicitia propietat. regi: sc. Masinissae. dono:
com a regal.
Masinissae bona atque honesta nobis permansit. sed imperi nobis: romanis. permansit: semper fuit.
sed…fuit: sed finis eius fuit idem finis
uitaeque eius finis idem fuit. dein Micipsa filius regnum solus imperii uitaeque.
absumptis: consumits per.
obtinuit, Mastanabale et Gulussa fratribus morbo absumptis.
is Adherbalem et Hiempsalem ex sese genuit Iugurthamque, ex sese: ex se (de si mateix).
filium Mastanabalis fratris —quem Masinissa, quod ortus ex quod: quia (causal). ortus=natus.
concubina erat, privatum dereliquerat— eodem cultu quo priuatum dereliquerat : havia deixat com
a ciutadà particular. eodum cultu: amb la
liberos suos domi habuit. mateixa educació. liberos: filios.

3
 HISTORIOGRAFIA I ORATÒRIA LLATINES. SAL·LUSTI. TEXT A P. Carbajo

TEXT A4
[6] hic Iugurtha adulescens fuit magnis uiribus (‘forçes’), pulcher, magno ingenio, qui non luxui neque
inertiae (‘mandra’) se dabat, sed equitabat, iaculabatur (‘tela iaciebat’), cursu cum aliis adulescentibus
certabat (‘competia’), uenabatur (‘caçava’). cum tamen (‘i tot i que’) omnes anteiret (‘superava’),
omnibus carus erat. Micipsa, tametsi (‘malgrat que’) initio laetus fuerat, post timuit ne, ipso (Micipsa)
defuncto, Iugurtha regnum obtinere uelle (‘volgués’).

[6] qui ubi primum adolevit, pollens uiribus, decora facie, sed ubi primum: tan bon punt. adoleuit:
maior factus est. pollens: potens. non se
multo maxime ingenio ualidus, non se luxu neque inertiae dedit luxu (dat.) &c: no va lliurar-se a…
corrumpendum: per corrompre’s.
corrumpendum dedit, sed, uti mos gentis illius est, equitare, equitare, iaculare, &c: infs. històrics.
aequalibus: contemporanis. omnis:
iaculari; cursu cum aequalibus certare et, cum omnis gloriā omnes (ac.). gloriā: en glòria.
anteiret, omnibus tamen carus esse; ad hoc pleraque tempora esse: inf. històric. ad hoc: praeterea. in
uenando: tot caçant. in primis: entre els
in uenando agere, leonem atque alias feras primus aut in primers.
plurimum: multa, multas res. loqui: inf.
primis ferire: plurimum facere, [et] minimum ipse de se loqui. històric.
tametsi: tot i que.
quibus rebus Micipsa, tametsi initio laetus fuerat, existimans
fore: que seria. regno suo gloriae: motiu
/OR. uirtutem Iugurthae regno suo gloriae fore/, tamen, de glòria per al seu regne (doble dat.).
INF.

postquam /OR.INF.hominem adulescentem —exacta sua aetate et exacta sua aetate: arribat el final de la
seva vida (sc. de Micipsa).
paruis liberis— magis magisque crescere/ intellegit,
permotus: commotus. multa: multas res,
uehementer eo negotio permotus multa cum animo suo multas cogitationes. cum animo suo
uoluebat: cogitabat, meditabatur.
uoluebat. terrebat eum natura mortalium, auida imperi et terrebat eum: l’espantava.
praeceps: arrauxada. ad explendam: a
praeceps ad explendam animi cupidinem;
praeterea satisfer.
opportunitas suae liberorumque aetatis, quae etiam mediŏcris opportunnitas: l’oportunitat <que
oferien>. quae: opportunitas.
uiros spe praedae transuersos agit, ad hoc studia Numidarum transuersos: improbos. agit: efficit, facit.
ad hoc: praeterea. studia: devoció, favor.
in Iugurtham accensa, ex quibus, si talem uirum dolis accensa in: encès en favor de. ex quibus:
del qual (devoció/favor [studia]). Talem
interfecisset, ne qua seditio aut bellum oriretur, anxius erat. uirum: Iugurtham. dolis: amb enganys.
ne qua seditio … anxius erat: l’angoixava
que cap revolta…