10.
Sınıf Coğrafya
1 DOĞAL SİSTEMLER
Türkiye’de İç Kuvvetler ve
İç Kuvvetlerin Oluşturduğu Yer Şekilleri
5. TÜRKİYE’DE İÇ KUVVETLER VE İÇ KUVVETLERİN OLUŞTURDUĞU
YER ŞEKİLLERİ
a. Türkiye’de Orojenez
Türkiye Mezozoyik’te Tethys adı verilen deniz ortamında
bulunmaktaydı. Bu dönemde deniz tabanında kalın tortul tabakalar
oluşmuştur. Senozoyik’te Afrika ve Arabistan levhaları ile Avrasya
om
levhasının birbirine yaklaşması ile sıkışmış, bu tortul tabakalar önce
deniz yüzeyine çıkmış sonra kıvrım ve kırık dağların oluşmasını
sağlamıştır. Esnek yapıya sahip bu tabakalar kıvrılarak Kuzey Anadolu
Dağları ve Toroslar gibi kıvrım dağlarını meydana getirmiştir. Tabakalar,
sert bir yapıya sahip olup bloklar hâlinde bazı yerlerde yükselirken bazı
yerlerde de çökmüştür. Yükselen kısımlar Ege kıyılarındaki sıradağları
oluşturmuştur.
.c
Toroslardan bir görünüm
b. Türkiye’de Epirojenik Hareketler
ur
Neojen sonlarında bir kısmı peneplen hâline gelen Anadolu,
Kuvaterner’in başlarında yükselmeye başlar. Bundan dolayı ülkemizde
yüksek düzlükler geniş yer kaplar. Günümüzdeki platoların bir kısmı,
yükselen arazilerin akarsu tarafından aşındırılmasıyla oluşmuştur.
Ülkemizde erozyon sonucu denizlere taşınan her yıl milyonlarca ton
ud
materyal Anadolu’yu hafiflemekte ve Anadolu buna bağlı olarak
yükselmektedir.
Erozyon sonucu denizlere taşınan materyaller, kalın tortul tabakalar
oluşturduğundan deniz tabanının yükünü artmaktadır. Dolayısıyla
ağırlaşan Karadeniz ve Akdeniz’in tabanında çökme olmaktadır.
c. Türkiye’de Volkanizma
Ülkemizin yer şekillerinin biçimlenmesinde volkanizmanın önemli
tb
etkileri vardır.
Volkanik faaliyetler, Paleojen Dönem’de başlamış ve Kuvaterner’de
devam etmiştir.
Volkanik faaliyetler sonucu ülkemizde dağlar, tepeler, lav düzlükleri ve
çanaklar oluşmuştur. Ardahan Platosu bir lav düzlüğüdür.
Volkanik faaliyetler sonucunda oluşan volkanik dağların önemli bir
kısmı Doğu ve İç Anadolu’da yer almaktadır. Büyük ve Küçük Ağrı,
no
Erciyes ve Karacadağ, ülkemizdeki volkanik dağlara örnektir.
Büyük ve Küçük Ağrı Dağları
Volkanik faaliyet sonucu bazen çıkan materyaller üst üste birikerek
tepeler oluşturur. Kula (Manisa) çevresinde bu şekilde oluşmuş çok
sayıda volkanik tepe bulunmaktadır.
Volkanik patlamalar sonucu oluşan ve maar adı verilen çanakların bir
kısmı günümüzde göl hâlindedir. Konya Karapınar yakınlarındaki
Acıgöl, bir maarda oluşmuştur.
Ülkemizde derinlik volkanizmasının etkisiyle oluşmuş yer şekillerinin
başlıcası Uludağ’dır
/@notbudur
- TYT - Güncel ve Kaliteli Ders Notları
6
ç. Türkiye’de Depremler
Türkiye, yeryüzünde depremlerin sıkça görüldüğü Alp-Himalaya
deprem kuşağında bulunmaktadır.
Ülkemizde volkanik aktivitelere bağlı depremler görülmez.
Ülkemizi daha çok tektonik depremler etkilemektedir.
Ülkemizdeki depremler, Arabistan ile Avrasya levhalarının yaklaşması
sonucu meydana gelmektedir.
Fay hatları ve bu fayların yakın çevresi deprem bakımından en riskli
bölgelerdir.
Ülkemizdeki fay hatları üç kuşak hâlinde uzanmaktadır. Bunlar
Kuzey Anadolu, Batı Anadolu ve Doğu Anadolu fay hatlarıdır.
Kuzey Anadolu Fay Hattı
Ülkemizin kuzeyinde doğu-batı doğrultusunda uzanmaktadır.
Saros Körfezi’nden başlayan bu hat, Aras Vadisi’ne kadar uzanır.
Bu hatta zaman zaman büyük ölçekli depremler yaşanmaktadır.
Merkez üssü Kocaeli’nin Gölcük ilçesi olan ve 17 Ağustos 1999’da
meydana gelen depremde büyük can ve mal kayıpları yaşanmıştır.
Doğu Anadolu Fay Hattı
Hatay-Kahramanmaraş oluğu üzerinden Hakkâri’ye kadar bir yay
çizerek uzanır.
Bu fay hattı, Bingöl yakınlarında Kuzey Anadolu fay hattıyla
birleşmektedir.
Bu hat üzerinde yer alan ve 2011 yılında Van’da meydana gelen
depremde 644 kişi yaşamını yitirmiş, iki bine yakın kişi yaralanmış ve
birçok yapı yıkılmıştır.
Batı Anadolu Fay Kuşağı
Ege’nin kıyı kesimi boyunca uzanan horst ve graben sistemi ile Göller
Yöresi’ni kapsamaktadır.
1970 yılında Gediz’de meydana gelen deprem sonucunda 1.086 kişi
yaşamını yitirmiş, 1.258 kişi yaralanmış ve yaklaşık on bin yapı hasar
görmüştür.
Türkiye, deprem bakımından düşük ve yüksek tehlikeli
alanlardan oluşmaktadır.
Ülkemiz yer ivmesi bakımından 0,0 ile 0,5 arasında
derecelendirilmiştir.
0,5 değerine sahip yüksek tehlikeli yerler aktif fay kuşakları ile
bu kuşakların yakın çevresini oluşturur.
Deprem bakımından tehlikenin düşük olduğu yerler Yozgat,
Kırşehir, Nevşehir, Aksaray, Niğde, Konya, Karaman, Mersin,
Şanlıurfa ve Mardin illerinin önemli bir kısmını kapsamaktadır.
Nüfusumuzun yarısından fazlası deprem bakımından tehlikeli
alanlarda yaşamaktadır.
Türkiye’de deprem bölgeleri
www.notbudur.com
Güncel ve Kaliteli Ders Notları