Professional Documents
Culture Documents
Mankhwala A Chilengedwe
Mankhwala A Chilengedwe
Machilitso opezekeratu
MR DOUBLE
CONTENTS
Mau otsogolera ................................................................................................................................................................... 6
mutu oyamba ..................................................................................................................................................................... 1
chipatala mnyumba mwanu ........................................................................................................................................... 1
aloe vera ......................................................................................................................................................................... 2
anyezi ............................................................................................................................................................................... 2
black seed ...................................................................................................................................................................... 2
beetroot........................................................................................................................................................................... 2
black pepper.................................................................................................................................................................. 2
cayenne pepper ........................................................................................................................................................... 2
chitopitopi (soursop) ..................................................................................................................................................... 2
cloves ............................................................................................................................................................................... 2
garlic/adyo ..................................................................................................................................................................... 2
ginger ............................................................................................................................................................................... 2
green pepper ................................................................................................................................................................. 2
gwafa............................................................................................................................................................................... 2
lemon grass ..................................................................................................................................................................... 2
mandimu ......................................................................................................................................................................... 2
mint ................................................................................................................................................................................... 2
neem ................................................................................................................................................................................ 2
nthochi ............................................................................................................................................................................. 2
paprika............................................................................................................................................................................. 2
tumeric ............................................................................................................................................................................. 2
therere ............................................................................................................................................................................. 2
uchi ................................................................................................................................................................................... 2
matenda ndi mankhwala ake ......................................................................................................................................... 4
acne / pimples/ ziphuphu ............................................................................................................................................ 4
asthma/ mphumo.......................................................................................................................................................... 2
anaemia/ kuchepa magazi mthupi .......................................................................................................................... 2
blisters/ matuza .............................................................................................................................................................. 2
bilharzia / likodzo ........................................................................................................................................................... 2
backache / msana ....................................................................................................................................................... 2
bruises/kuzuzundika ....................................................................................................................................................... 2
burns / mabala a moto ................................................................................................................................................ 2
chiwewe/ rabies ............................................................................................................................................................ 2
chikasu / jaundice ......................................................................................................................................................... 2
conjunctivitis ................................................................................................................................................................... 2
chifuwa ............................................................................................................................................................................ 1
cancer ya mmawere .................................................................................................................................................... 1
cancer ya pakhungu .................................................................................................................................................... 2
cancer ya maliseche a mwamuna............................................................................................................................ 2
cancer ya m'mapapo .................................................................................................................................................. 2
ii
cirrhosis of the liver / kuuma kwa chiwindi ................................................................................................................ 2
dzanzi/ rheumatism/ numbness /nyamakazi ............................................................................................................ 2
diabetes / shuga............................................................................................................................................................ 2
dziwengo/ ringworm ..................................................................................................................................................... 1
earache /kupwetekwa kwa kukhutu ......................................................................................................................... 1
fever / kutentha kwa thupi .......................................................................................................................................... 2
mavuto a maso .............................................................................................................................................................. 2
maso a chikasu / yellow eyes ...................................................................................................................................... 2
kuyabwa mmaso ........................................................................................................................................................... 2
kufufuma mchifu (enlarged stomach) ...................................................................................................................... 2
mavuto a impso ............................................................................................................................................................. 1
kidney stones / miyala ya mu impso .......................................................................................................................... 1
nyongolotsi za mmimba ............................................................................................................................................... 2
kutsekeka kwa mphuno ............................................................................................................................................... 1
kupweteka kwa mano / toothache .......................................................................................................................... 1
migraine / mutu wa ching'alang'ala ......................................................................................................................... 1
mkonono/snoring........................................................................................................................................................... 2
kutupa kwa ndulu/gallbladder ................................................................................................................................... 2
kuotcha pamtima / heartburn .................................................................................................................................... 1
miyala ya ndulu / gallstones ........................................................................................................................................ 1
hemorrhoids / nthenda ya mudzi/ piles..................................................................................................................... 2
pneuonia / chibayo ...................................................................................................................................................... 2
chizungulire / dizziness .................................................................................................................................................. 2
kuuma kwa mitsempha ya magazi / arteriosclerosis .............................................................................................. 2
stroke / kufa ziwalo ........................................................................................................................................................ 2
arthritis / kutupa kwa malo olumikizira mafupa ....................................................................................................... 3
njerewere / warts ........................................................................................................................................................... 3
nose bleeding / kamfuno ............................................................................................................................................. 2
stomach-ache/ kupweteka kwa mmimba .............................................................................................................. 2
zilonda zokudza kamba kokupsa ndi dzuwa / sunburn.......................................................................................... 2
malungo / malaria......................................................................................................................................................... 2
gout .................................................................................................................................................................................. 2
indigestion / kusagaika kwa zokudya mmimba ...................................................................................................... 2
kuchepetsa thupi mwa chilengedwe ....................................................................................................................... 2
chimfine / flue................................................................................................................................................................. 3
dzikang'a (mazilu ........................................................................................................................................................... 4
mano othimbirira (stained teeth) ................................................................................................................................ 2
zikanga/ zikwakwa ........................................................................................................................................................ 2
zilonda za mwanamphepo ......................................................................................................................................... 2
vomiting komanso kufuna kusanza (nausea) ........................................................................................................... 2
ululu pokoza / kulira mmimba ..................................................................................................................................... 2
muscle cramp / kukokana kwa minyewa................................................................................................................. 2
iii
kuchuluka kwa acid mthupi / acid rflux .................................................................................................................... 2
kuotcha kwa mimba ..................................................................................................................................................... 2
kutupa chifukwa cholumidwa ndi udzudzu / nsabwe/ nsikidzi ............................................................................. 2
head-ache/ kuwawa kwa mutu................................................................................................................................. 2
kusasa mau / laryngitis .................................................................................................................................................. 1
kutsegula mmimba kwa ana....................................................................................................................................... 1
menstrual disorders (mavuto okhudza kusamba / period) .................................................................................... 1
kusamalira ndata / vaginal caring and tightening ................................................................................................. 1
kupititsa padera/ miscarriages.................................................................................................................................... 2
neonatal jaundice / chikasu ....................................................................................................................................... 2
infant thrush / zilonda za mkamwa mwa mwana ................................................................................................... 3
bed wetting / kukodza pogonera .............................................................................................................................. 3
tonsils ................................................................................................................................................................................ 3
kukhosomola................................................................................................................................................................... 3
cystitis / kuotcha mchikhodzodzo .............................................................................................................................. 4
man power & early ejaculation .................................................................................................................................. 4
high blood pressure ....................................................................................................................................................... 4
kuchepa kwa shuga mthupi / hypoglycemia .......................................................................................................... 5
kukukuta mano .............................................................................................................................................................. 2
kuti usiye mowa .............................................................................................................................................................. 2
oily skin/ mafuta pakhungu ......................................................................................................................................... 2
matenda a pakhungu .................................................................................................................................................. 2
sore throats / zilonda zakukhosi ................................................................................................................................... 2
sores/zotupatupa........................................................................................................................................................... 3
scabies / mphere ........................................................................................................................................................... 2
shingles / herpes............................................................................................................................................................. 2
ulcers ................................................................................................................................................................................ 3
zilonda/wounds .............................................................................................................................................................. 2
varicose veins ................................................................................................................................................................. 2
chizonono / gonorrhea................................................................................................................................................. 2
period yosokonekera (irregular period) ..................................................................................................................... 2
skin allergy ....................................................................................................................................................................... 2
asthma ............................................................................................................................................................................. 4
cancer ya pa khungu ................................................................................................................................................... 3
chicken pox / katsabora .............................................................................................................................................. 4
diabetes (shuga)............................................................................................................................................................ 5
dzino/ toothache ........................................................................................................................................................... 5
kupweteka kwa malo olumikizra mafupa / knee joint ........................................................................................... 6
iv
MAU OTSOGOLERA
Makolo athu kalero adalibe mwayi wa mankhwala otsogola ngati omwe tili
nawo lerolino. Chomcho mankhwala a chilengedwe ndiwo amkawathandiza.
v
mphavu chabe ya mulungu yakutha kuzindikiritsa anthu ake zinsisi
zosiyanasiyana kuti zizitha kuwathandiza pa moyo wawo wa tsiku ndi tsiku.
vi
MUTU OYAMBA
1. Anyezi 9. Garlic
2. Aloe Vera 10. Ginger
3. Apple cider vinegar 11. Honey
4. Black seed 12. Mandimu
5. Black pepper 13. Mint
6. Cayenne pepper 14. Moringa / chammwamba
7. Cinnamon 15. Neem
8. Clove powder 16. Tumeric
Awa ndi mankhwala a chilengedwe omwe amathana ndi root cause ya vuto
lanu. Amaonjezera chitetezo cha mthupi mwanu. Siyani kuika ma poison (drugs)
mthupi mwanu mukangodwala pang'ono. Tikhala tikuona kufunika komanso
kagwiritsidwe ntchito ka zinthuzi.
1
ALOE VERA
ANYEZI
2
BLACK SEED
BEETROOT
3
BLACK PEPPER
4
CAYENNE PEPPER
CHITOPITOPI (SOURSOP)
5
2. Azimayi oyembekezera asadye 1. Mukhoza kupanga juice kapena
soursop kumangodya zipatsozi
3. Umatha kuonda 2. Masamba amtengo wa soursop
Kamwedwe akhozaso kugwiritsidwa ntchito.
Awiritseni ndikumamwa
CLOVES
6. Kupweteka kwa mutu
1. Amathandiza pankhani ya
kugaya zokudya 7. Amapanga boost testosterone
2. Amathandizaso pa nkhani ya 8. Ziphuphu / acne
kuyabwa Kagwiritsidwe ntchito
3. Ma clove amathandiza shuga 1. Mukhoza kumathira ku tea.
4. Amathandizaso ku cancer 2. Komanso kumathira ku zokudya
5. Kayendedwe ka magazi Zina monga mpunga.
GARLIC/ADYO
6
15. Weight loss 3. Kuotcha mmimba / pamtima
16. Makanda ntchembere (stretch ukadya osamwera madzi
marks) 4. Kudya moonjeza zimatha
18. Kuthothoka kwa tsitsi kubweretsa mavuto a maso
Kuipa kwa Adyo (side effects) 5. Amatsitsa shuga mmagazi
1. Fungo 6. Umatha kuononga mphafa (liver)
2. Ena amachita Mseru
GINGER
1. Amathandiza mavuto anjira 12. Ngati mukufuna kuchepetsa
zodutsa mpweya (respiratory thupi
problems) 13. Food poisoning
2. Kugayika kwa zokudya mmimba Kamwedwe
3. Khansa 1. Ana osaposera zaka ziwiri
4. Mseru asapatsidwe ginger.
5. Mavuto a period 2. Munthu wamkuku asadutse 4
6. Kupweteka kwa minyewa grams patsiku.
(muscles) 3. Azimayi oyembekezera
7. Mutu wa ching'alang'ala asamadutsitse 1 gram patsiku.
8. Kuphwisaphwisa 4. Mukhoza kuwiritsa ginger wa fresh
9. Kuthandiza pa nkhani ya shuga ndikumamwa ngati tea.
10. Kuotcha kwa pa mtima 5. Mukhozaso kupanga powder.
11. BP Kusinja ndikuyanik
GREEN PEPPER
7
3. Amathandiza ku matenda a mtima
4. Amathandiza ku thanzi labwino
5. Amathandiza ku khungu mukamadya pafupipafupi
6. Amathandiza tsitsi mukamadya pafupipafupi
GWAFA
9. Amathandiza ku khanza ya
1. Magwafa amathandiza azibambo
kuchepetsa thupi
2. Amathandiza pa nkhani ya shuga 10. Kutentha kwa thupi
3. Magwafa amasungunula mafuta 11. Kuchotsa ziphuphu (acne)
oipa mthupi (cholesterol) 12. Amathandiza kuyabwa
4. Kutsegula mmimba komanso 13. Kuthothoka kwa tsitsi.
kamwazi 14. Kuthandiza kugayika kwa
5. Amathandiza matenda a zokudya mmimba.
bronchitis Kapangidwe
6. Amathandiza kupanga ma sperm 1. Mukhoza kupanga tea wa
7. Amathandiza ma allergy masamba a gwafa ndikumamwa.
8. Zilonda zosiyanasiyana 2. Kudyaso magwafa kumathandiza
LEMON GRASS
4. Amathandiza kulimbana ndi
1. Ngati mukufuna kuchepa thupi khansa
(weight loss) 5. Kugaika kwa zokudya mmimba
2. Amathandiza kuchepetsa shuga 6. Amathandiza kagwiridwe ntchito
mthupi ka ipso (kidney)
3. Amathandiza kuchepetsa blood 7. Tulo labwino
pressure
8
8. Amathandiza kupewa matenda 13. Thanzi la khungu komanso tsitsi
oyamba ndi yeast (monga mauka) lanu mukamamwa pafupipafupi.
Kapangidwe
Pezani lemon grass ndikuduladula
9. Amathandiza kuchepetsa nkhawa mapisi mapisi. Wilitsani madzi
10. Kupweteka kwa mutu ogwirizana ndi kuchuluka kwa lemon
11. Zilonda za pakhosi grass wanu ndikuikamo kwa mphindi
12. Chifuwa, chimfine ndi ma allergy zingapo. Mukhoza kuthira uchi
kapena shuga ndikumamwa.
MANDIMU
MINT
1. Ndiwabwino pankhani ya khungu 5. Chifuwa ndi chimfine
9
10. Mseru
11. Kupweteka kwa mutu Kagwiritsidwe ntchito
12. Digestion 1. Ana osaposera zaka 7 asagwiritse
13. Weight loss ntchito
2. Ngati muli ndi mavuto a sugar
musagwiritse ntchito
3. Ngati mukumva kuotcha pamtima
14. Ndiwabwino kwa azimayi omwe (heartburn) musamwe
akuyamwitsa 4. Odwala hernia asamwe
15. Ngati mukufuna kuonda 5. Amene akuvutika ndi acid reflux
16. Amathandizaso nkhawa asamwe
17. Amathana ndi msabwe 6. Wa BP asamwe
NEEM
10
NTHOCHI
6. Imathandiza pankhani ya matsire
1. Kudya nthochi imodzi patsiku (hangover)
kutha kuthandiza kupewa nthenda 7. Imathandiza kulimbana ndi
ya mtima khansa
2. Imathandiza kagwiridwe ntchito
kabwino ka ubongo 8. Kupweteka kwa mmimba kamba
3. Imathandiza kuti mafupa azikhala ka kusamba
olimba komanso athanzi labwino. 9. Mukalumidwa ndi udzudzu kupaka
4. Imathandiza kuthana ndi ntchochi zimathandiza
kutsegula mmimba 10. Imathandiza kwa anthu omwe
5. Imathandiza kugaya bwino akudwala nthenda ya sugar
zokudya
PAPRIKA
6. Amathandiza kuti chakudya
chizigayika bwino
1. Amathandiza matenda a
pakhungu monga kupewa ziphuphu 7. Muli ma vitamin omwe
(acne) amathandiza kuti muzipeza tulo
2. Amathandiza kupewa matenda tabwino
otchedwa spider veins 8. Muli vitamin A yemwe
3. Amathandiza kupewa kuthothoka amathandiza ku thanzi la maso
kwa tsitsi 9. Amathandiza kupewa kuola kwa
4. Amathandiza kutsitsa Blood mano
pressure 10. Amathandiza kupewa kutha kwa
5. Amaonjezera mphavu (energy) magazi mthupi
mthupi 11. Amathandiza ku thanzi la mtima
11
12. Amathandiza kuti zilonda zisamachedwe kupola
TUMERIC
8. Amathandiza chifuwa ndi
chimfine
1. Amathandiza ku mavuto a mtima
2. Amathandiza ku matenda
9. Amathandiza kuti muchepetse
akupweteka kwa malo olumikizra
thupi
mafupa (arthritis)
10. Amathandiza matenda a malo
3. Amathandiza zotupa zapakhungu
odutsa mikodzo (UTI)
komanso mmimba
11. Amathandiza pankhani ya
4. Akhozaso kuthandiza kupewa
period
khansa
12. Amathandiza pankhani ya
5. Amathandiza ku matenda a
ziphuphu (acne)
shuga
13. Amathandiza kuti musakalambe
6. Kagayidwe ka zokudya mmimba
mwachangu (anti-aging)
7. Amathandiza ku nkhawa
14. Amathandiza zikanga ndi
matenda Ena ambiri a pakhungu
THERERE
12
onse.Mukatero muzimwa madzi amenewo.
UCHI
13
MUTU WACHIWIRI
Kodi Inu mumadziwa kuti njira za chilengedwe ndi zofunika kuposa za science?
Funso lachiwiri limenelo.
Ndizotheka kukhala athanzi potsatira njira za chilengedwe.Ambiri amakhulupilira
zipatala za science.moti kuwapatsa tea wa mandimu kuti athane ndi
kupweteka kwa period, ndi bufeni kuti asankhepo athamangira bufeni.
Ndidapeza kuti ndi chifukwa choti ambirife zachilengedwezi sitimazitsata
mapeto ake timathamangira zinazo
14
Mwachidule za science zimationongaso, zimaika ma poison mthupi ndipo ndri
pano kuti ndikulimbikitseni kuti muli machilitso mu njira za chilengedwe, ndipo
tikaphatikiza icho ndi ichi ah simuzapitaso ku chipatala. Ndionjezere mfundo iyi
yomwe ena sitimaidziwa.Njira za chilengedwe ndi zabwno chifukwa zimathana
ndi vuto lenilenilo. Pamene mankhwala a Ku chipatala amathandiza zizindikiro
KUSALA KUDYA
Kodi inu mukuziwa kuti kusala kudya (fasting) ndi remedy kapena kuti machilitso
nambala wani amatenda ambiri mbiri omwe amatisautsa? Titsatire nkhani ya
kusala ija tsopano
Mverani izi:
Tanena kale kuti chiyambi cha matenda mmatupi athuwa, ndi kudzadzana
kwa ma poison mthupimu komwe kumadza chifukwa cha kudya kwambiri.
Anthu ambirife timadya kwambiri moti thupi silipeza mpata ogwiritsa ntchito
zakudya zonse zomwe tadya.Moti zambiri zimangounjikika mthupimu.Zakudya
zimagaika pang'onopang'ono moti ntchito ya thupi lonse imasokonekera;
chiyambi cha matenda. Mukasala kudya kwa kanthawi ndthu, mmalipatsa
mpata thupi woti limalize zakudya zonse mthupi chomcho simutsariraso ma
poison.
Mukasala kudya kwa ka nthawi, thupi limasowa chokudya chomcho
limayamba kudya ma dead cells omwe ndi osafunikira mthupi. Kusala kudya
mumapereka mpata wokwanira Ku zigawo za thupi zomwe zimatulutsa zinthu
zoipa mthupi (kidneys, bowels, skin & lungs) kuti zitero.Kusala kudya ndi njira
yachangu yothanirana ndi matenda mthupi, kuonjezerapo KHANSA komaso
matenda omwe angoti mbwee mmatupimuwa.
KUSALA KOYENERA
Kutalika kwa kasalidwe kumatengera zaka za munthu komanso matenda.
Ukasala nthawi yayitali ndzoopsaso. Thupi limayambaso kuononga ma cells
15
abwno bwno. Kusala kusadutse week Matenda ngati ma ulcers saimapo
ukamasala. Komanso matenda a impso ndi mphafa (lungs) Kusala komamwa
juice yekha ndye kofunikira zedi pa kasalidwe konse. Zimathandza kut koyipa
kalikose mthupi kachoke.
UBWINO WINA
Ngati mukufuna kuchepa thupi.Muzisala.Thupi limachotsa mafuta osafunikira
mthupi. Ma tissue onse a matenda thupi limawachotsa kuphatikiza cancer Ma
cells a tsopano abwino amapangidwa mwachangu kuonjezera po ma
antibodies. Ma kidneys lungs skin ndi zina zotero ntchito zawo zimachita changu
moti thupi limagwiritsaso bwino ntchito ma vitamin ndi kalikose kofunikira ka
muchakudya. Zotsarazo zimachotsedwa mu nthawi yake.Kusala koyenera
ndikomamwa juice wopanga tokha. Osadya nsima, kaya mpunga etc
kumangomwa juice katatu patsiku kwa week matenda sazaimapo.
16
MUTU WACHITATU
NJIRA ZA CHILENGEDWE
a) Pakani mandimu pomwe pali dziphuphupo. Dikilani kwa mpindi zingapo
makamaka 20 minutes. Mukatero tsukani malowo ndi madzi abwino.
b) Madzi a mpunga amathandizaso. Tsukani kumaso kwanu ndi madzi a mpunga tsiku
lililonse. Ziphuphu zimatha komanso thupi limasalala.
c) Soda. Makamaka mukamasamba kubafa tsiku lililonse kwa sabata IMODZI.
d) Adyo. Mudzipakaso pomwe pali dziphuphupo adyo ndipo mudzadabwa ziphuphu
zonse zitatheratu.
e) Papaya limathandizaso. Nyenyani lokupsa ndikupaka kumaso kwanu. Dikilani
mphindi zingapo ndi kutsuka.
f) Uchi nawoso mukapaka malo omwe pali ziphuphu, ziphuphu sizimaimapo. Yesani
ndpo khungu lanu lidzasalala.
g) Tomato naye ndiwodziwika bwino pankhani imeneyi. Tengani wokupsa bwino
mumunyenye ndikuphatikiza ndi mandimu ndikumapaka nkhope yanu.
h) sinjani makoko amandimu ndikumapaka malo okhudzidwawo. Posinjapi muthiremo
timadzi pang'ono.
17
i) Juice wa coriander kuphatikiza ndi tumeric powder ndiwamphamvuso pothana
ndi ziphuphu mukapaka kumaso kwanu ndikudikira kanthawi pang'ono. juice wa
mbatata yosaphika amathandza kwambiri. Kumatsukira malo okhudzidwawo.
thirani ½kg mchere mu 50litres ya madzi osamba otentha bwino ndikusamba,
kawiri pa week. Komanso mukamatsatira njirazi, kamodzi pasabata muziwiritsa
madzi ndikufundira nkhope yanu.
ASTHMA/ MPHUMO
ZOMWE ZIMAYAMBITSA
Asthma ndi matenda a mmapapo. Imayamba chifukwa cha kutsekeka kwa
mapapo makamaka tinene kuti kutsekeka kwa njira zodutsa mpweya
mmapapo
Njira zimenezi zimatsekeka ndi zinthu zambiri monga:
Kudana ndi fungo la zinthu Kuchepa kwa sugar
(allergy) Kusintha kwa nyengo
Mankhwala ophera tizilombo Zakudya monga:
Nthenga Mazira
Kuonongeka kwa mpweya Mkaka
Ndowe za ziweto Chocolate
Nkhawa, Soya
Kukhumudwa, Nyemba ndi
Mantha, Chimanga
Kuseka
18
zimathaso kuyambitsa matendawa
NJIRA ZA CHILENGEDWE
a) Akabanika, asute masamba I) sakanizani 10 drops ya juice wa
ouma apapaya adyo ndi 2tsp ya uchi ndipo
b) Kukazinga makungwa a mumwe.
mpolowon mu chiwaya kutsira j) pewani zakudya za mafuta
mchere azibwra ufawo kwambiri
c) Pewani nkhawa k) kusala kudya kumathandiza
d) Kumwa madzi okwanira kwambiri. Kwa masiku atatu
e) Kudula mizu ya mpoza kuwilitsa muzingomwa juice wa Zipatso
plus mchere muzimwa makamamaka wa ma orange.
f) Pewani nthochi komanso l) nyenyani adyo mkumuika mu cup
mabvembe yanu ya tea ndpo muthiremo madzi
g) Pewani agalu amphakaso otentha takasani ndikumwa
h) Wilitsani asthma weed mudzimwa m) Malo anu ogona azikhala
mmawa masana madzulo aukhondo nthawi zones
ZIZINDIKIRO
Kutopa msanga kuyera kwa zikhadabo ndi
Chizungulire milomo
Kupweteka kwa mutu Kusowa kwa appetite
Kuthamanga kwa mtima Chilakolako chofuna kudya
Kulephera kupuma mokwanira dothi
Kufuna kudya ice
19
NJIRA ZA CHILENGEDWE
a) Sinjani nthanga za mapeyala. d) Viikani makungwa a chitimbe
Ufawo uwilitseni ndikumwa madzi (chisale) usiku onse. Sefani ndipo
akawo. mudzimwa madziwo.
b) Mukhozaso kuwilitsa masamba e) juice wa ma orange
amapeyalawo ndikumamwa amathandzaso kwambiri vutoli
madzi akewo. f) Madziso a pachitsime ndi abwno
c) Black strap molasses kwamunthu yemwe wachepa
amathandza. 2tsp patsiku magazi. Chifukwa mumakhala
iron
g) mudzidya tomato ophika
BLISTERS/ MATUZA
NJIRA ZA CHILENGEDWE
a) Musaphulitse thudzalo. Ngati muli mmanja, Sambani ndi madzi osungunula
ndi mchere.Kapena tsukani ndi madzi amchere pomwe Pali
thuzapo.Mukhozaso kungotikitirapo mcherewo.
b) Mukhozaso kuikapo ice block kwa mphindi zingapo
BILHARZIA / LIKODZO
ZIZINDIKIRO
Kutentha thupi, minofu imapweteka, ZOMWE ZIMAYAMBITSA
kutsegula mmimba, kusanza, kumva Nkhono za mmadzi ndi zozimafalitsa
kupweteka munthu akamakodza, matendawa, makamaka
kufuna kukodza pafupi pafupi. kachilombo
komwe kamayambitsa.
20
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Mudzimwa cup imdzi ya Madzi a aloevera.
2. Wilitsani makoko a nandolo muzimwa madziwo
3. Sakanizani Adyo anyezi kabichi ndi karoti muzidya
4. Salani kudya kwa masiku atatu
BACKACHE / MSANA
NJIRA ZA CHILENGEDWE
a. Ikani madzi mmabeseni awili. Lina otentha, lina ozizira.Nyikani kansaru
muzisina msanawo pomwe pakupwetekapo.Muzisinthasintha ozizira kenako
otentha.
b. Pangani ka chokumwa ka Ginger ndi mandimu. Zimathandiza kwambiri.
c. Komanso juice wa kabichi amathandza. Sinjani kabichi ndikuthira madzi,
mukatero musefe ndikumamwa madziwo.
BRUISES/KUZUZUNDIKA
21
e) Osaiwalaso kumaothera dzuwa ndipo simumazuzundika wamba
lokwanira mmamawa ulionse. Izi wamba.
zimapangitsa kuti thupi lizilimba
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Pakani pa balapo uchi. Uchi 3. Aloevera amathandiza. Pakani
umathandiza kuti pa balapo pabalapo
pasachite mafinya (kuthukusira) 4. Nyenyani papaya lokupsa ndi
2. Tengani makungwa a bluegum kupaka pabalapo.
muwaotche ndpo musinje 5. Mukhonzaso kuikapo Kaye ice
makala wo kupanga UFA. block kwa mphindi zingapo
Phatikizani ufawo ndi mafuta 6. Nyenyani adyo ndikupaka pa
odzola a komba mudzipaka pa balapo
balapo.
CHIWEWE/ RABIES
ZIZINDIKIRO
Kulephera kumeza madzi Kunjenjemera pamalo
Kuchita mantha ndi madzi walumidwapo
Dzanzi Kuvutika kupuma
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Otchani malo omwe 2. Tsukani pamalopo ndi sopo
mwalumidwawo ndi chitsulo komanso madzi
chootcha kwambiri
22
3. Kenako muchapeposo ndi viniger 4. Mudzidya adyo wa muwisi katatu
ndi madzi otentha patsiku
CHIKASU / JAUNDICE
ZIZINDIKIRO
Maso komanso thupi limaoneka mwachikasu
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Mudzimwa juice wa mandimu kwa 5 minutes ndikumwa. Muchite izi
ngati thupi likupweteka kwa week
2. Imwan ufa wa makala kawiri 4. Pangani juice wa tomato
patsiku kwa sabata ziwili muzimwa cup imodzi mmamawa
3. Pezani masamba 8-10 amandimu musanadye kalikose
muike mu cup ya madzi otentha 5. Wilitsani mizu yanthochi tizitsira
mchere pangono ndikumwa
CONJUNCTIVITIS
Vuto ili nd lamaso. Limatha kuyambika ndi virus, allergy (ngati mmaso
mukutuluka ziyera) komanso bacteria.
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Phala la makala. Liikeni pa mkapu muwilitse. Akazizira
kansaru ndikumanga.Mukatero ikani muviikemo kansaru
pa zikope zanu ndikumadonthezera ma dontho 4-5
mutatsinzina.Mangani diso kufikira mmaso mwanu
mmamawa. 3. Juice wa aloevera amathandiza
2. Mchere ¼ tsp ndi tsp yodzadza ya kwambiri vutoli
ufa wa makala ndikusakaniza
23
CHIFUWA
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Imwani madzi ofunda ophatikiza Mufinye madzi akewo ndikudikira
ndi mchere. maola awili. Muthiremo ma table
2. Sambani madzi otentha kwambiri spoon 5 a Uchi muzimwa 1tsp
ngati mwadwala chifuwa katatupatsiku
3. Sinjani ginger ndikuwilita mmadzi 6. Madzi a masamba peyala
kwa mphindi 15 ndipo muthire sugar mudzimwa pafupipafupi. Wilitsani
kapena uchi muzimwa. masamba wo
4. Tikitani masamba a bluegum 7. Uchi plus madzi a mandimu
ndikuika pamphuno mudzikokera mudzimwa
mpweya mkati 8. Uchi plus ufa wa Ginger ndi adyo
5. TENGANI anyezi mutatu ndi mudzimwa
tizidutswa ta adyo titatu ndikusinja.
CANCER YA MMAWERE
ZIZINDIKIRO
Timibulu mmawere tomwe sitimachoka komanso sitimapweteka. Nthawi zinaso
kuyabwa kumene ngakhaleso kupweteka
Kafukufuku akuonetsa kuti omwe amamwa mankhwala opewera mimba
amakhala pachiopsezo chachikulu chodwala matendawa.
NJIRA ZA CHILENGEDWE
a. Muzidya kwambiri adyo komanso b. Musamadye kwambiri soya
anyezi kapen peanut. Nyamaso ayi
ngakhaleso zakudya zopangidwa
24
kuchokera ku mkaka wa ziweto, 30 to 40 days ngati yatuluka
mowa komanso ufa oyera. ndiye pali bala kumatenga black
c. black seed oil 2tsp uchi 3tsp seed oil ndi uchi ndi ginger
ginger powder 1tsp kusakaniza kumapakapo mutasukapo
madzi otetha kawili pa tsiku kwa muzanchila ku cancer
d. Masiku 4-5 odwala asale kudya f. Pezani komanso kuchita izi: 1
azingomwa juice wa zipatso basi large Aloe Vera leaf (cut prickles
makamaka mandimu off & use whole leaf) 3 cloves
e. Muzimwa juice wa mandimu cup garlic 2 peel oranges 1 t. turmeric
imodzi mmadzi 2 c. Pineapple juice (fresh
otentha..mudzichita izi tsiku ndi pineapple juice is best, but
tsiku kwa miyezi itatu canned will still work).
Blend & drink 1 pint daily.
CANCER YA PAKHUNGU
ZIZINDIKIRO
Timatuza tokulirapo kuposa rubber komanso mitundu yosiyanasiyana
pakhungu.Chilonda chotuluka magazi koma osapola.Bala lofiira lonyerenyetsa.
Chotupa chomwe chimakula pang'ono pang'ono kunkhope
NJIRA ZA CHILENGEDWE
Onani njira zomwe zili pa khansa ya mmawere.
Kuonjezera apo mukhozaso kumadula adyo ndikumakhudzitsa malo omwe
akhudzidwawo
ZIZINDIKIRO
kukodza pafupipafupi, pangono kapena movutikira. Kulephera kukhala ndi
mphavu za kuchipinda (erectile dysfunction) kumva kupweketsa popanga
25
release (painful ejaculation), magazi pokodza, kumva kupweteka mmusi mwa
msana ndi zina zambiri
NJIRA ZA CHILENGEDWE
Onani pa njira za khansa ya pabere Nthanga za maungu ¼cup daily
Kuonjezera apo, mudzidya tomato Nyenje za chimanga kuziwiritsa
wambiri mmadzi 2litres mumwe within 24 hrs
Mudzimwaso juice wa karoti ndi Pewani vasectomy
kabichi
CANCER YA M'MAPAPO
ZIZINDIKIRO
Ka chifuwa kosamva mankhwala Kukhosomora magazi. Kubanika, kuonda
kosadziwika bwino, kuwawa pamtima, kuwawa kwa mafupa komanso mutu.
NJIRA ZA CHILENGEDWE
Onani pa njira za khansa ya mmawere komanso mitundu ya khansa inayo
ZIZINDIKIRO
Kuchuluka mpweya mmimba, kusagaika kwa zokudya, mselu, kupweteka kwa
mmimba, kuonda , kutentha thupi, chikasu, ndi zina zambiri.
ZOMWE ZIMAYAMBITSA
a) Kumwa mowa mwa uchidakwa kwa nthawi yaitali.
b) Kusadya zakudya za magulu magulu chitha kukhalaso chifukwa china.
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Pewani zakudya zonse za ku zakudya zamagulu anyemba.
fakitare Osaiwalaso zipatso.
2. Muzidya zakudya za masamba, 3. Pangani juice wa ma orange.
mtedzaso uzikhalapo komanso Mudzimwa cup imodi musanadye
kulikose kwa week.
26
4. Mudzimwa ¼litre ya aloevera 6. Mudzidya chakudya chophikidwa
mmamawa ulionse bwino
5. Imwani ufa wa makala kawiri
patsiku kwa week
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Wiritsani masamba a 6. Tikitani ndi aluvera madzi ake
Magalagadeya ndi kumamwa pamalo pomwe pakupweteka
madzi ake. ndipo padzasiya kupweteka.
2. Wiritsani masamba a Asthma 7. Sinani mbali yomwe yagwigwa ndi
weed ndi mizu yake ndi kumamwa nyamakaziyo ndi madzi otentha
madzi ake. kenako ozizira. Izi zimathandiza
3. Mudzimwa supuni yayikulu imodzi kayendedwe ka magazi
ya ngetwa katatu patsiku 8. Muzidya ma peyala tsiku ndi tsiku
4. Dzolani kapena tikitani Tsabola ngati nyamakazi imakuvutani.
wosakaniza ndi mafuta pamalo Mukhozado kumawiritsako
pomwe pakupwetekapo. masamba a mapeyala
5. Tikitani ndi adyo wosinjidwa ndikumamwa madziwo tsiku
pamalo pomwe pakupweteka lililonse.Muzaona kusintha.
ndipo mphamvu yake idzalowerera 9. Muzidya tsiku ndi tsiku soya ngati
msanga ndi kuziziritsa powawapo. nyamakazi imakuvutani. Soya
amathandza kulimbitsa mafupa
komaso minyewa.
DIABETES / SHUGA
27
ZIZINDIKIRO
Ludzu pafupipafupi, kukodza kodza posatengera momwe munthu wamwera
madzi.
Pali mitundu iwiri ya shuga. Mtundu oyamba umayamba ngati pali vuto la ma
hormones kapena ipso. Mtundu wachiwili umayamba ngati pali vuto la insulin.
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Muzimwa tea wa mandimu tsiku 5. Pezani therere lobala muliduledule
lililonse. Mu mandimu muli vitamin C kuliwilitsa madziwo muzimwa.
yemwe ndiofunika kwa munthu 6. Muzidyaso kwambiri maungu
odwala diabetes. 7. Tichepetse kudya zakudya za
2. Tengani adyo wosendasenda sugar kwambiri
okwana 30 (tizidutswa) pamodzi ndi 8. Tichepese mchere mu ndiwo.
mandimu 5. Muwaduledule 9. Idyani kholowa pafupi pafupi
mandimuwo osasenda kenako ngati ndiwo kapena kuwiritsa madzi
musinje limodzi ndi adyo uja.Mutsire akewo kumamwa.
madzi 1litre ndi 10. Idyani bonongwe kapena
kuwilitsa.Akangoyamba kubwata kumwa madzi akewo.
phulani.Zikazizira sefani mudzimwa 11. Pewani madzi a fuliji.
madziwo 30ml patsiku musanadye 12. Pewani ma Soft drinks komanso
kalikose. mkaka, majaline, sitoko, sugar, za
3. Mudzitafuna adyo tsiku lililonse soda, bread, mabazi, ndi zakudya
ndkumwera madzi tambula. zopangidwa ku fakitole.
4. Pezani masamba a mango / 13. Imwani Juice wa bwemba.
magwafa 20 muwawilitse muzimwa 14. Idyani zipatso zosasekemera
kwa sabata ziwili. Muzipanga kwambiri monga Pitchesi, mabulosi,
madzulo ndipo madziwo azigona beetroot, ndi mandimu.
usiku onse ndkuwamwa mmamawa 15. Imwani madzi a chamwamba (
Mulinga).
28
DZIWENGO/ RINGWORM
ZIZINDIKIRO
1. Tisungu tingonotingono ngakhaleso mauka. Thirani pa ka
timatuluka mozungulira pamalo thonje ndikumapaka pamalopo.
okhudzidwawo. Pamayabwa 5. Kupakaso aloevera dziwengo
kwambiri. dzimatha
2. NJIRA ZA CHILENGEDWE 6. Coconut oil nayeso akhoza
3. Nyenyani Adyo ndikupakapo kugwiritsidwa ntchito
pamalo okhudzidwawo. Adyo 7. Tumeric powder mupakeni pa
amathandza kwambiri kupha malo pamene patuluka
tizilombo toyambitsa zipere. dziwengo ndipo sizichedwa kutha
4. Apple cider vinegar nayeso 8. Pamwamba pa zonsezi
ndiotchuka pankhani yothana onetsetsani kuti ndnu a ukhondo.
ndi ziwengo kapena kuti zipere
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Castor oil. Donthezerani 3. Masamba a Mango. Sinjani
madontho angapo ndikupanga juice.Kapena
kukhutu.Mukhoza kugwiritsa ntchito wilitsani.Madziwo mukhoza
thonje. Chitani izi pokagona kumadonthezera kukhutu.
2. Garlic. Dulani half ndikuika 4. Mchereso umathandiza. Wilitsan
kukhutu lopwetekalo. Mugonere mmadzi kwa mphindi 5. Ikani pa
mbali inayi
29
thaulo ndikutseka nako kukhutu 6. Sinjani Adyo ndipo mufinyire
kathauloko. kukhutu madontho angapo.
5. Masamba a masala (chilungu 7. Mangani anyezi pa kansaru ndipo
mmwamba) nyenyani masamba mumangilire ku khutu lowawalo
angapo amangeni pa ka nsaru ka mukamakagona.
bwino finyani 4 drops kukhutu
MAVUTO A MASO
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Tsukani mmaso mwanu ndi madzi mwanu kwa mphindi zingapo,
a aloevera. Komanso katatu patsiku
mudonthezereko pang'ono 3. 1tsp ya uchi mu 250 ml ya
2. Tengani nsaru muiike mmadzi madzi.Wilitsani.Zikazizira tsukirani
ozizira. Muzidinikiza nawo mmaso mmaso mwanu.
29
4. Mudzikondaso kumwa madzi a amakuvutani.
mandimu pafupipafupi ngati maso
ZIZINDIKIRO
Mbali imodzo ya diso imaoneka yachikasu mmalo mooneka yoyera.Vutoli
kawirikawiri limachokera mkati chomcho mankhwala achilengedwe
ndiokumwa.
NJIRA ZA CHILENGEDWE
Sinjani mtima wa chithime Cha nthochi kenako mufinye. Mudzimwa madziwo
1tsp katatu patsiku.
KUYABWA MMASO
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Tsukani mmaso mwanu ndi Madzi 3. Thowani diso lanu ndi Madzi
a aloevera otentha kapena Madzi ouma (ice)
2. Pewani kutikita mmaso mwanu.
Komaso mmanja mwanu muzikhala
moyera.
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Musale kudya kwa masiku guava anthete ndikumawawilitsa
angapo. Muzingomwa juice wa kumamwa ngati tea. ukafuna u can
zipatso, makamaka wa ma ndimu. add a spoon of natural honey but
2. Makamaka azimayi omwe mimba take it in the morning before kudya
zathu zidakula, Pezani masamba a kalikonse
30
MAVUTO A IMPSO
ZIZINDIKIRO
Kumva ululu oopsa mu nthitimu ngakhaleso mmimba.Kufuna kukodza
pafupipafupi komanso kumva kuwawa pokodza.Kuchita mseru komanso kusaza
kumene.Kutuluka thukuta losaneneka.
ZOMWE ZIMAYAMBITSA
31
Makamaka zimayamba chifukwa cha kusamwa Madzi okwanira. Komanso
kudya kwambiri tinthu totsekemera monga sugar nyama, ufa oyera, tea, coffee
komanso ma spice.
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Choyambirira siyani kudya 6. Nthangala za maunguso
zakudya zatchulidwa muzipange chimodzi modzi muzithira
mmwambamu. Ku tea muzimwa.
2. Chulutsani Madzi akumwa 7. Pewani mkaka wa ng'ombe
3. Nyenye zachimanga ziwiritseni komanso zakudya zochoka Ku
muzimwa mkakawu
4. Chepetsani mchere mu zokudya 8. Kumathowa mbali ikupwetekayo
zanu. Mwachidule siyani Kaye kudya ndi madzi othiramo ginger
za mchere. 9. Mudzimwa mandimu komanso ma
5. Pezani nthanga za Mabvembe juice azipatso zosiyanasiyana
muzisinje mupange ufa muzithira Ku
tea / phala.
NYONGOLOTSI ZA MMIMBA
Nyongolotsi zili zonse za mmimba remedy yake ndi yosavuta. Njira zake ndi
zofanana ndi za likodzo. Aloevera ndiodziwika bwino pankhani yokupha
nyongolotsi za mmimba
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Mudzimwa cup imdzi ya Madzi a 3. Sakanizani Adyo anyezi kabichi
aloevera. ndi karoti muzidya
2. Wilitsani makoko a nandolo 4. Salani kudya kwa masiku atatu
muzimwa madziwo
32
KUTSEKEKA KWA MPHUNO
ZIZINDIKIRO
Kulephera kupuma kapena kumangotuluka mamina amadzimadzi.
NJIRA ZA CHILENGEDWE
Musale kudya masiku angapo. Mudzingomwa juice wa Zipatso, makamaka ma
orange.
Phatikizani 1tsp ya ufa wa adyo, Ginger ndi uchi. Mudzimwa katatu patsiku.
Mphuno ikatsekeka thowani ndi madzi otentha.
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1.Tipeze madzi ofunda tiikemo 3. Tipeze olive oil kapena apple
mchere owawa ndithu ndipo cider vinegar kapena extra virgin oil
tidziutamira kapena kuti chimodzi mwa izo muike pa thonje
kuchukuchira mbali kuli dzino or kansalu mu dothetsere Ku zino
lopwetekalo lopwetekalo chomaliza utoto wa
2. Tipeze adyo tinyenye tiphatikize nthochi tidzidonthetsera ku dzino lo
ndi mchere tikaike kumene 4. Kudonthezera utoto was nthochi
kukupwetekako kapena tiike kudzino lowawalo limasiya kuwawa.
pakansalu kapena thonje kuika kuli Or tamarind seeds powder
dzino lopwetekalo
ZIZINDIKIRO
Mutu kupweteka mbali imodzi. Kusanza, nseru maso kulephera kuona
bwnobwno
33
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Imwani cup imodzi madzi otentha makamaka pa chipumu ndi mkhosi
othiramo mandimu kumbuyo. Muzisinthasintha madzi
2. Ikani mapazi mmadzi ofunda otentha ndi ozizira
3. Ikani madzi otentha ndi ozizira
mmabeseni. Muzithowa mutu
MKONONO/SNORING
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Ngati muli ndi vuto limeneli 3. Ngati zimachitika kamba ka
musamagone chagada. kunenepa, chepetsani skelo yanu.
2. Pillow ayiso pogona ngati muli ndi 4. Sinjani masamba a bluegum.
vuto la mkonono Muike mmadzi otentha ndikusefa
mumwe mukatero
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Salani kudya kwa 4 days. 2 days 2. Mudzimwa olive oil komanso juice
yoyambirira mudzingomwa madzi. 2 wa mandimu.
days inayo mudzingomwa juice wa 3. Mudzidya kwambiri mapeyara
zipatso kenako mutha kuyamba 4. Pewani kudya nyama
kudya zolimba
34
KUOTCHA PAMTIMA / HEARTBURN
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Sungunulani 1tsp ya soda mu cup imodzi ya madzi ofunda ndikumwa
2. Mudzidya kwambiri nthochi ngati vutoli limakupeza pezani
3. Ginger wa fresh amathandiza kwambiri pa vuto limeneli. Mutha kungodya
kapena kuwiritsa
KUTSEKULA MMIMBA
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Madzi a mpunga amathandza. 6. Makungwa amango wilitsani
Chimodzimodzi a mbatata. muzimwa
2. Salani kudya pomwe mukutsekula 7. Nthanga za mapeyala
mmimba muzingomwa madzi a kuxipannga ufa. 2tsp mmadzi
zipatso otentha
3. Wilitsani masamba a mapeyala 8. Aloevera juice Amathandiza
mumalize madziwo isanathe 24 hrs Kumatendaso monga kusanza, nseru
4. Tengani nthochi zosakwima komanso kutsegula mmimba.
wilitsani ndipo muthire mchere 9. Tea wa ginger Amathandiza.
muzimwa Ngakhaleso Ku matenda ena
5. Makala amathandza nawoso 28 monga kusanza, nseru komanso
kutsegula mmimba.
ZIZINDIKIRO
Kuphwisa pafupifupi
Kuchuluka mpweya mmimba
35
Kusagayika bwino kwa zokudya mmimba
Ululu pansi pa bere
Nseru, kusanza
Kunjenjemera
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Olive oil nd mandimu. Phatikizani 2. Mudzimwa tea wa tumeric
½ cup olive oil ndi ½ cup juice wa komanso muziika mu ZAKUDYA zanu
mandimu mutakase kwambiri 3. mudzimwa tea wa
mumwe zonsezo chammwamba
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Pewani zakudya za ma spice, 3. Musakonde kunyamula zitsulo
highly seasoned foods, tsabola kwambiri
chifukwa amakapanga malo aja 4. Osakonda kukhalira miyala, zitsulo,
kunyerenyetsa komanso kutupa kwa nthawi yaitali
2. Muchepetse kukhala kwa nthawi 5. Kondani kudya mgaiwa osati
yaitali ndiponso osasamira nsana nsima yoyera chifukwa ilibe ma fiber.
wanu
36
6. Gwiritsani toilet paper yoyera osati izi...tsatirani zomwe zanenedwazi
mapepara ankope kapena ma ndipo Likango sidzakhalanso kanthu
newspaper 13. Wilitsani masamba a mango
7. Mukanva kuyabwa musakande, ndikumatsukira khomo la chimbudzi
8. Avoid constipation kawiri patsiku
9. Kusamba kukhala ndikwabwino 14. Sakanizani masamba a mango
10. Pezani Cayenne pepper ndipo ndi lemon grass. Ikani mmadzi
ikani mmadzi a warm mudzikhalira okwana 2litres ndipo muwilitse.Vulani
usiku onse ...koma amawawa zovala ndipo mukhalire pamwamba
ndaneneratu pa beseni la madzi otenthawo
11. Mudzikhalira madzi otentha tsiku mutafundira blanket. Nthuzi izifika
lirilonse kwa masiku 3. Dulani garlic ndthu kumalo ochitira chimbudzi
ndikumusenda pang'ono 15. Pangani ufa wa nthanga za
mulowetseni kukhomo la chimbudzi maungu zouma. Idyani 1tsp kawiri
musadandaule amachoka yekha patsiku
mukapita Ku chimbudzi...pangani izi 16. Wilitsan makoko a nandolo
katatu pa week mudzimwa madziwo kawiri patsiku
12. Dulani alovera pa chala ndipo kwa 2 weeks
chotsani timinga Tija ndikulowetsa 17. Sinjani Ginger ndipo
kukhomo la chimbudzi Operation musungunule mdi madzi mudzipaka
nthawi zina simathetsa zinthu ku malo ochitira chimbudziwo
PNEUONIA / CHIBAYO
37
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1
. Kukazizira onetsetsani mwavala 4. Kutenthetsa nthiko pa moto
chofunda chotenthetsa thupi. kumayendetsa muli chibayomo.
2. Musiye kumwa zakumwa ndi 5. Get a handful of garlic, grind to
kudya zakudya zozizira kwambiri. extract the juice. Drink a spoon and
3. Apple cider vinegar 3 teaspoon use the juice to rub the chest and
mu cup ya madzi otentha ndi uchi 2 back.
teaspoon, takasani imwani on
empty stomach.
CHIZUNGULIRE / DIZZINESS
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Imwani madzi okwanira 4 litres 3. Sinjani nthanga ya peyala ndipo
patsiku ufawo muike mmadzi muwiritse
2. Wilitsani madzi a peyala muzimwa madzi akewo
ndkumamwa mpaka mutaona 4. Wilitsani madzi ndkuponyamo
kusintha adyo ndkumamwa
5. Pamwamba pa zonsezi muzidya
zipatso
38
KUUMA KWA MITSEMPHA YA MAGAZI / ARTERIOSCLEROSIS
ZIZINDIKIRO
Kupweteka kwa miyendo komanso mapazi.
Kuthamanga kwa magazi komanso kupweteka pa mtima.
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Mudzidya kwambiri khokho LA mandimu
2. Mudzikonda kudya uchi pafupi pafupifupi.
3. Mudzidya nanazi, Ginger komanso adyo
4. Mabilinganyaso amathandza kwambiri kusungunula mafuta oundana mthupi
ZIZINDIKIRO
Kupweteka kwa mutu
Mmaso kuchita mdima
Kulephera kulankhula bwinobwino
Kuchita DZANZI
Kufa kwa mbali imodzi
Kukomoka
NJIRA ZA CHILENGEDWE
Dulani mandimu koma musawasende.Musinje mandimuwo plus adyo
limodzi.Thiranimo madzi 1 litre ndpo muwilitse.Zikangoyamba kubwadamuka
39
phulani ndpo zizizire.Sefani mudzimwa 30ml patsiku musanadye Kwa masabata
atatu.Mutha kusunga madziwa mu filiji kut asaonongeke.
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1.Sinjani mbatata yaiwisi yosasenda 2. Mudzifewetsa tumeric powder
ndipo muike mukapu. Thiranimo ndikumata malo akupwetekawo (
madzi adzadze ndipomuzisiye usiku malo olumikizrana mafupa )
onse mumwe mmamawa madzi 3. Aloevera amathandiza mukapaka
akewo. malo omwe akupwetekawo
4. Tea wa Ginger. Dulani ma pisi ndi
kuwilitsa kwa 30-60 minutes
NJEREWERE / WARTS
NJIRA ZA CHILENGEDWE
a. Apple cider vinegar. Pakani c. Makoko anthochi. Mudzimata
pomwe pali njerewerepo. Viikani pomwe patuluka njerewepo
thonje mu ACV ndkumapakapo makoko a nthochi
b. Mkodzo wanu womwe d. Coconut oil amathandiza naye
ndimankhwalaso a njerewere. e. Uchi nawoso umagwra ntchito
Ndipo mphavu yake ndi ya apple yabwno mukamapakapo
cider vinegar ndiyofanana.
39
f. Muzipakapo aloevera njerewere g. Tumeric komanso garlic ndi
siingaimepo enanso mwa mankhwala a
chilengedwe a njerewere.
NJIRA ZA CHILENGEDWE
a. Mix one-half tablespoon of pepper powder with lukewarm water. Drink it two
to three times a day.
b. Gargling with warm water mixed with pepper also helps get rid of cold viruses
and germs.
c. You can also eat soups and salad's mixed with black pepper
NJIRA ZA CHILENGEDWE
Kumwa madzi ochuluka zimathandza Azimayi ayenera kumamwa 2.7 litres,
azibambo 3.7 litres patsiku kuti tipewe matenda a kupweteka kwa mmimba
a. Tea wa ginger Amathandiza. c. Cinnamon powder Mmadzi
Ngakhaleso Ku matenda ena otentha
monga kusanza, nseru komanso d. Aloevera juice. Amathandiza.
kutsegula mmimba. Kumatendaso monga kusanza,
b. Lemon juice + soda + madzi.. 1 nseru komanso kutsegula
tablespoon (tbsp) of fresh lemon mmimba.
lime juice 1 teaspoon (tsp) of
baking soda 1 cup warm water
40
ZILONDA ZOKUDZA KAMBA KOKUPSA NDI DZUWA / SUNBURN
NJIRA ZA CHILENGEDWE
a) Apple cider vinegar amathandiza kwambiri mukapaka pamalo pomwe
papsapo
b) Aloevera nayeso amathandiza mukapaka malo omwe apsa ndi dzuwawo
c) Pakani uchi malo omwe mwapsa ndi dzuwawo
d) Coconut oil naye amathandizaso
MALUNGO / MALARIA
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Bitter leaf. Wilitsani kwa 5-10 katatu pa week Imwani tea wa UFA
minutes ndipo muzimwa cup imodzi wa ginger pamene thupi latentha
daily kwa 7days. 6. Pangani UFA wa nthangala za
2. Tengani masamba a mpungabwi. mapapaya. Tsirani teaspoon imodzi
Wilitsani pamoto ndipo mufundire. mu phala
Mudzikoka nthuziyo kwa 20 minutes 7. Tengani mandimu awiri akuluakulu
kawiri patsiku. osasenda ndikuwaduladula
3. Sanganizani adyo ginger komanso sakanizani ndi timibulu tosenda ta
uchi mulingo ofanana. Muzimwa adyo 15 ndipo musinje. Ikani mkapu
tablespoon imodzi katatu patsiku. ndkutsra madzi otentha. Muthireso
4. Ngati muli ndi peppermint mchere ndi kutakasa imwani
ikanimoni Wilitsani lemon grass. ndikumeza madziwo
Thirani uchi or shuga wa brown 8. Masamba a mango kapena a
mudzimwa. 2 litres patsiku pichesi kuwawilitsa. Odzadza dzanja
5. Tengani UFA wa masamba a mu 1 litre mkumamwa
neem (nimo) ndipo muthire mu tea 9. Sinjani masamba a mapapaya
kapena m'phala. Teaspoon imodzi ndipo muwawilitse muzimwa one
litre ikamatha 24 hrs
41
GOUT
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Pezan mandimu kuti athane ndi la makala ndkumata pomwe
kuchuluka kwa acid mthupi. pakhudzidwapo
Kumamwa juice wa mandimu 4. Madzi ozizira amathandiza
komanso kudya zipatso zina. kwambiri. Ikani ice pamalo
2. Nthochi zimathandizaso kwambiri. pakhudzidwapo. Kapena viikani
Muzidya nthochi tsiku ndi tsiku malowo madzi ozizira.
3. Makala. Kumasamba madzi 5. Mchere nawoso umathandiza
othilidwa ufa wa makala kawiri pa kwambiri vutoli. Kumaviika malo
week. Kumakhala mmadzimo kwa okhudzidwawo mu madzi a mchere
kanthawi. Komanso pangani phala
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Salani kudya kwa masiku angapo. 2. Juice wa mandimu naye
Mudzingomwa ma juice a zipatso amathandiza kuchepetsa ma acid
mu nyengo-yi mthupi chomcho amathandiza.
42
Muzimwa mmamawa ulionse 6. Muzimwa madzi moyenerera
mukangodzuka mmadzi otentha. komanso mokwanira. Musachite
3. Soda nayeso amathandiza kudikilira ludzu.
kwambiri. Sungulani ma spoon 7. Muzithira ka mchere pangono
angapo ndikumwa mmadzi a mandimu nd kumamwa
4. Mukamadya muzidya pangono tsiku lililonse.
pangono, osathamanga komanso 8. Choyambilira, Mudzidya ka piece
muchepetse nkhawa. Ngati muli ndi ka papaya mmamawa uli onse.
nkhawa, siyani Kaye musadye. 9. Ma gwafa, ma orange azikhala
5. Musadye zinthu zambiri nthawi mbali imodzi ya zokudya zanu. Muli
imodzi. Mwachitsanzo, musadye ma fibre omwe Ali ofunikira zedi.
masamba osaphika ndi zipatso
nthawi imodzi.
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Aloevera
Kumwa kapu imodzi ya juice wa aloevera osathira kanthu kawiri patsiku
2. Cinnamon
ZOFUNIKA
Teaspoon of cinnamon powder 1 glass of warm water lemon Honey
KAPANGIDWE
a. Add one to two teaspoons of cinnamon powder to a glass of warm water.
b. Add thf half a lemon to this and mix well.
43
c. Add honey to this mixture and consume it. Kamodzi patsiku
3. Tsabola wa Cayenne
ZOFUNIKA
1 teaspoon of cayenne pepper 1 glass of water
4. Honey
KAPANGIDWE
a. Add a teaspoon of powdered cayenne pepper to a glass of water.
b. Mix well and add a little honey to this. Consume this solution.
c. Alternatively, you can add a pinch of cayenne pepper to your favorite
dishes. Do this once daily.
5. Ginger
ZOFUNIKA
1 teaspoon of grated ginger 1 cup of hot water
6. Honey
KAPANGIDWE
a. Add a teaspoon of grated ginger to a cup of hot water.
b. Steep for 7 minutes and strain.
c. Add a little honey to the ginger tea and mix well.
d. Drink it before it turns cold. Drink this thrice daily, preferably before every
meal.
7. ADYO
ZOFUNIKA
1-2 teaspoons of grated garlic
KAPANGIDWE
a. Add one to two teaspoons of grated garlic to all dishes.
b. You can also directly chew on garlic cloves if you can withstand the strong
flavor. You must do this thrice daily.
44
8. Coconut oil
ZOFUNIKA
1 tablespoon of virgin coconut oil
KAPANGIDWE
a. Consume a tablespoon of virgin coconut oil.
b. You can also add coconut oil as a seasoning to flavor your salads and dishes.
You must consume coconut oil 2 to 3 times daily.
CHIMFINE / FLUE
KUPEWA CHIMFINE
Tizisamba mmanja pafupipafupi ndi madzi otentha komanso sopo makamaka
ngati tinali pagulu kapena pafupi nd munthu wa chimfine. Tichepetse
kugwiragwira mphuno zathu kapena maso athu.Izi zimatha kufalitsa tizilombo
kuchoka malo ena kupita malo ofooka Tiyesetse kuwapewa anthu omwe Ali nd
45
chimfine ngati kuli kotheka Tizidya tizidutswa tiwili ta adyo.Ngat tili ndi uchi,
tiziduladula ndi kuphatikiza nd uchiwo Tizimwa madzi okwanila patsiku.
Kulemera kwanu kugawapo ndi 20
NJIRA ZA CHILENGEDWE
a. Adyo amathandzaso chimfine d. Imwani madzi ochuluka 6-8
komanso matenda okhudza glasses wilitsani madzi pamodzi
mapumidweTizidya adyo nd masamba a bluegum ndpo
osaphika tizidutswa tiwiri patsiku mufundre kwa 30 minutes
ndkumwera madzi e. Tengani anyezi mutatu ndi
b. Cup imodzi ya juice wa tizidutswa ta adyo titatu. Sinjani
mandimu. Zimathandza kuthana ndi kufinya ndpo mudikire maola
ndi chimfine awiri. Muthiremo 5 tablespoons
c. Juice wa anyezi amathandiza uchi. Mudzimwa table spoon
chimfine imodzi katatu patsiku.
DZIKANG'A (MAZILU
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Onetsetsani kuti mapazi anu 3. Sinjani adyo ndi kuphatikiza ndi
akumakhala a ukhondo. Mudzivala mafuta anu okomba. Dziwilitseni
sapato pafupipafupi komanso ndipo muzisiye zizizire. Ikani mu
mukamasamba kumawakwecha. botolo lanu, mudzipaka malo omwe
2. Pakani glycerin mapazi anu pali zikan'gapo..Koma osaiwala
mukamagona usiku ulionse kumavala sapato mukapaka.
46
MANO OTHIMBIRIRA (STAINED TEETH)
1. Tsukani ndi strawberry mano anu 2. Tsukani ndi UFA wa makala (wash
(wash your teeth with strawberries - your teeth with charcoal)
you can put a strawberry on your 3. Soda. Tikitani mano anu ndi soda
toothbrush) (brush your teeth with baking soda)
ZIKANGA/ ZIKWAKWA
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Cut a lemon into two halves and and u can apply at the affected
add soda into one half...wait until part.
they mix well (soda and lemon juice) 2. ALOE VERA nayeso amathandiza
kwambiri muzipaka Pali zikangapo
ZILONDA ZA MWANAMPHEPO
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. pakani blackseed wapowder kapena garlic kumamunyeka nkumapaka
pabalapo
2. Turmeric wa powder muzithira spoon imodzi mu cup ya mkaka otentha
muzimwa mmawa ndi madzuro
47
VOMITING KOMANSO KUFUNA KUSANZA (NAUSEA)
NJIRA ZA CHILENGEDWE
a) Tikuyenera tipeze ginger uchi d) Tikasefa titenge uchi wathu 7
komanso mandimu teaspoon ndi 1 teaspoon lemon
b) Tidule ginger wathu ndipo tiike juice Tidzimwa zimenezi at least
mu mpoto kuiwiritsa kwa 10mins thrice a day
c) Tikatero tiphure ndikudikira kt
adzidzire kenako tisefe
NB: Ginger is proven the best remedy for vomiting and nuasea it makes the
intestinal muscle to relax
NJIRA ZA CHILENGEDWE
Pezani apple cider vinegar 1tsp uchi 2tsp komanso madzi ofunda
tambula.Phatikizani ndi kumwa. Muzachira Ku matenda okhudza muscles
(minyewa)
Tipeze black strap molasses. 1tsp. Thirani mu cup ya coffee kwa week mavuto
onse adzachepa.
48
Recipe
1/2 cup apple cider vinegar
1/4 cup molasses
1/2 cup sugar or honey 1 1/2 teaspoons ground ginger
Tap water to make 2 quarts
Phatikizani ndikumwa 41Coconut oil amathandiza. Muzithira Ku ndiwo kwa
week
Chitani massage pa malopo Pakanipo tsapola: 1/4 to 1/2 teaspoon of cayenne
pepper, and one cup of olive or (warm) coconut oil. Pakani zophatikizazi
pomwe pakuwawapo
NJIRA ZA CHILENGEDWE
a. Apple cider vinegar ndiotchuka c. Juice wa mandimu naye
kwambiri pankhani yothana ndi acid amathandiza acid reflux
reflux. 1/2 teaspoon to 2 tablespoons d. Mpiru ndwabwno. Idyani mpiru
Apple cider vinegar madzi otentha ngati vutolo lakupezani
ndikumwa. e. Ginger ngakhale Ali osakoma,
b. Aloe Vera nayeso amagwira amathiza. Tafunani kapena ikani mu
ntchito yabwno yothana ndi vutolo. ndiwo
Mumwe juice wa aloevera f. Papaya limathandza nalo
mukamadya.
49
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Imwani madzi a Aluvera kwa 3. Pezani Black seed oil, muzimwa
sabata ziwiri mosatizana. wokwana Table supuni imodzi katatu
2. Pezani Apple cider viniger pa tsiku kwa sabata zitatu.
kumayika mu zakudya ZANU.
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Pakani sugar malo 4. Pakani phala la makala
mwalumidwawo mwalumidwapo
2. Kapena Pakanipo soda malo 5. Mangilirani anyezi woduladula pa
nwalumidwawo malo pomwe mwalumidwapo
3. Chekani plantain mupakepo
pomwe mwalumidwapo
NJIRA ZA CHILENGDWE
1. Kutikita pa chipumi ndi masamba chiseyeye chimatha mu nguluzuma
a moringa kumathandiza kuziziritsa zathu.
mutu komanso potafuna nthangala 2. Apple cider vinegar. 1tsp mix ndi
zitatu za Mulinga kumathandizira kuti madzi ofunda ndikumwa
mutu uleke kuwawa, matenda a 3. Tsabola wa Cayenne. Kufwenkha
shuga amachepa, zilonda (inhale) wa ufa kapena kutafuna.
zam'mimba zimachira ndipo Kapenaso kuphatikiza ndi madzi
ndikumwa otentha
50
KUSASA MAU / LARYNGITIS
Vuto limeneli limabwera ngati munthu wayankhula kapena kuimba kwa nthawi
yayitali
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Imwani madzi okwanira 3 litres 4. Sanganizani uchi ndi madzi a
patsiku mandimu mumwe
2. Pewani ma soft drinks ngat fanta 5. Madxi a mandimu plus Ginger
ndi Coco powder 1tsp every hr
3. Thowani pakhosi ndi madzi
otentha
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Nthawi zambiri sibwno kumupatsa 3. Mudzimumwetsa madzi otsra
mankhwala. Mmalo mwake, mchere nd shuga. Muja muchitira
mupatseni madzi abwino komanso ORS akasowa.
madzi a zipatso.Koma asakhale 4. Ngati akufuna chokudya
ozizira, akhale ofunda. cholimbirako, nyenyani nthochi
2. Musamupatse mkaka only madzi yokupsa bwino ndi kumupatsa kuti
a zipatso. Ngati wasanza adye.
mutamumwetsa madziwo, 5. Mumupatseso carrot wophika,
mupatseni madzi enaso amwe. beets komanso ma apple.
Mumumwetse madzi a mpunga. 6. Phalaso LA mpunga lamadzimadzi
Ngati Ali wamkuluko mutha ndilabwno.
kumupatsaso oatmeal gruel. 7. Tsirani ufa wa makala mu 1 Lita
madzi azimwa.
51
MENSTRUAL DISORDERS (MAVUTO OKHUDZA KUSAMBA / PERIOD)
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Mukamadzuka imwani tambula imodzi ya madzi otentha ophatikiza ndi
mandimu komanso uchi
2. Muzikonda kudya zipatso monga ma apples orange ndi nthochi komanso
ndiwo za masamba kabichi ndi nyemba
3. Mudzimwaso mkaka kapena juice wa mzimbe
4. Kumbani mitsitsi ya nthochi ndikuiwilitsa muzimwa madzi akewo period izakala
ya bwnobwno
5. Mukhonzaso kuviika makungwa a mtengo wa mango ndikumwa madzi
akewo
Mkazi ayenera kuika kansalu pa pant izi, zimathandiza kuchotsa fungo komanso
it helps kuti vagina kuzikhala kotentha komanso kusamalowe tizilombo tomwe
timayambitsa cancer
komanso pant wanu asamakhale wothimbilira (kwa inu simutha kuchapa). Iziso
zimathandiza kuti ndata ibwerere.
Mkazi ayenera ku shaver, ndata plus Nkwapa izi, Zimathandiza kuchotsa fungo
ku ndata komanso zimaonetsa ukhondo (gulani shaver only k100 ena ama user
hair removal ati kuyere komanso sikutuluka tiziphuphu tija, ngakhale ena
mathupi awo sayanjana naye).
Ku nkwapa, thiranikoni soda kapena lemon juice posamba, kapena roll
on(swankie only k450 or powder) zimachotsa fungo komanso kumayeretsa ku
nkwapa kukakhala kokuda.
Kumayenda ndi tissue or paper lofewa bwino ngati mulibe tissue izi,
Zimathandiza mukapita koyenda ndiye mwakonza kuti muzipuputile mikonzo
52
kuti musanunkhe (ma handbag onsangonyamulira manyando, muziikamo
zimenezo).
Kumakhala ndi mapanti ambiri osati tiwiri kumangokakamira tomweto.
Ma pant ovala nthawi ya period azikhala osiyana ndi ovala koyenda, izi
zimaonetsa ukhondo, osati yemweyo period yemweyo kuvala koyenda.
Kumapinda mapant ndikuika muchikwama kapena mu jumbo.
Mumphechepeche umu muzikhala moyera, valani sayikilini ngati mulibe
kagureni leggings ndikaduliritsa kwa tailor komanso ngati muli mokuda
muzipakamo lemon juice or tomato juice or baking powder (kutenga one
teaspoon ya baking powder kuika mukabotolo kuthiramo madzi, ndikutenga
mixer ija kuika pa nsalu or cotton wool nkumapaka menemo).
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Muziwirisa masamba a mapichesi ndipo mudzimumwetsa 1tsp katatu patsiku
2. Mudzimuyamwitsa mwa kathithi mwana
3. Musungunule 3tsp ya ufa wa makala mu 1litre ya madzi. Muzimumwetsera
m'botolo lake la mkaka every 2hrs kwa week
53
4. Aziothera dzuwa mokwanira mwanayo
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Sungunulani soda mmadzi ndpo muzinyikamo ka nsaru ndikumamupukuta
nako mkamwa
2. Nyenyani adyo ndkuvuika mmadzi. Chitaniso chimodzimodzi ngati soda
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Azimwa 1tsp ya Uchi mwanayo akamakagona madzulo
2. Atafune ka mtsitsi ka cinnamon akamakagona
3. Adzidyaso adyo
TONSILS
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Sakanizani madzi otentha ndi mchere ndikumwa
2. Sinjani adyo muphatikize ndi uchi komanso mandimu mumwe
3. Uchi + Ginger + mandimu
4. Uchi + mandimu + hot water mumwe
Muzichita izi katatu patsiku kwa week
KUKHOSOMOLA
ZIZINDIKIRO
Kukhosomola pafupipafupi kenako ntima umathamanga mpaka kumasanza
ndipo pakhosi pamakhala ngati paima chinthu kupita ku chipatala Amati alibe
vuto lililonse
54
NJIRA ZA CHILENGEDWE
Take 1 teaspoon honey and 1/4 cinnamon powder in a cup of lukewarm water
daily
Vuto ili ndi lalikulu ndthu pakati pa azimayi. Ndipo limayambitsidwa ndi bacteria
ZIZINDIKIRO
Kumva kuotcha pokodza, kumva kupweteka pachinena, mkodzo umakhala
olimba komanso wakuda, wonunkha kamanso mmatheka kukhala magazi
kapena mafinya.
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Salani kudya kwa masiku angapo ndipo muzingomwa juice wa zipatso
kapena wa masamba
2. Pezani kasanza ndikukaviika mmadzi otentha ndikumathowa pa chinena 53
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Anyezi ofiira ndi therere lobala. Chitani salad mudye
2. Tafunani ¼ cup ya nthangala za maungu
3. Crash the egg into a bowl and remove the yoke. Cut the lemon into half
squeeze it (I don't know the proper word but all you need is the juice) Add 2
table spoons of natural honey. Drink the mixture twice a day. Morning and
evening on an empty stomach
4. Karoti ndi dzira la boil zimathandizaso
55
ZIZINDIKIRO
Zizindikilo zimayamba kuoneka pakatha ndithu zaka zambiri. Chizindikilo
chachikulu ndikupweteka kwa khosi komanso mutu ukamadzuka mmamawa.
Zizindikilo zina ndi chizungulire komanso kupsa mtima pafupipafupi.
NJIRA ZA CHILENDWE
1. Muzimwa juice wa zipatso 4. Mudzimwa madzi okwanira
komanso muzidya adyoChasiku patsiku komanso muzigona
lililonse mokwanira
2. Pewani kukhala ndi nkhawa 5. Mudzimwaso juice wa mandimu
3. Mudzichita masewero olimbitsa tsiku ndi tsiku
thupi 6. Wilitsani kholowa ndikumamwa
madzi akewo
CHOMWE CHIMAYAMBITSA
Ngati insulin achuluka mthupi zimapangitsa kuti sugar mmagazi
achepe.Limeneli ndi vuto ndthu lalikulu chifukwa zimasokoneza kagwiridwe
ntchito ka ubongo.
ZIZINDIKIRO
Kufuna kwambiri ma sweet ndi zinthu Zina zotsekemera. Kuchita mantha,
kusowa mtendere, kutopa, nkhawa komanso kupweteka kwa mutu. Njalaso ndi
zina zotero.
NJIRA ZA CHILENGEDWE
a. Muzidya kodutsa kasanu patsiku b. Mudzidya kwambiri mtedza,
koma muzidya pang'ono nthawi mbewu za maungu komaso za
iliyose yomwe mukudyayo. mpendadzuwa ndi mafuta
56
ophikira amasamba (vegetable mowa, sugar oyera, ufa oyera,
oil) coffee komaso mowa.
c. Mudzimwa mkaka komanso juice
wa zipatso. Ndipo mupewe
KUKUKUTA MANO
ZIZINDIKIRO
Munthu amakukuta mano ake koma sazindikira kuti akuchita izi, ndipo izi
zimachitika kwambiri pamene munthu Ali mtulo.
ZOMWE ZIMAYAMBITSA
Mano akatentha kwambiri kapena kuzizizdwa kwambiri.Kukukuta mano
kumapangitsa kuti mano azichepa mkamwa komanso kutha ndiponso kufooka
mphamvu za mano. Kutsika kwa mulingo WA shuga mthupi (Hypoglycemia).
Munthu amene mulingo wake wa shuga watsika mthupi mwake, nthawi ina
iliyonse akhoza kuyamba kukukuta mano. Zotafuna zosadziwika bwino ngati
chingamu.
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Pewani zinthu ngati chigamu, zomwe zimangosautsa mkamwa.
2. Mukamaliza kudya chakudya, zotsalira za chakudyacho mkamwa mwanu
musamazitafunenso, lavulani.
3. Mupewe khalidwe lomatafuna zinthu ngati zitsotso, rabala, ndi zina. Ngati
mungakwanitse kuphunzitsa thupi lanu kupewa mudzakwanitsanso kulilamulira
thupi lanu ngakhale muli mtulo.
57
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Tengani mbatatesi isendeni ndipo makoko akewo munyike mmadzi kwa week
mukatero sefani ndipo musakanize ndi mowawo amwe
2. Tengani bonya ndikusinja sinja mpaka apange ufa ndikusakaniza ndi
mowawo kapena kuphika nsuzi wakewo muphatikize ndi mowawo amwe koma
osaika mchere 64
NJIRA ZA CHILENGEDWE
Kwechani kumaso kwanu ndi soda pafupipafupi mukamasamba
MATENDA A PAKHUNGU
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Apple cider vinegar amathandiza pa nkhani ya matenda a pakhungu.
Pezani thonje muziviika mu Apple cider muzipakapo
2. Muthaso kumangopaka aloevela
ZIZINDIKIRO
Kumva kuotcha komaso kuuma pakhosi.
Kutentha thupi (fever)
ZOMWE ZIMAYAMBITSA
Zimayamba ndi bacteria kapena virus nthawi zambiri.
Nthawi zinaso zimatha kuyamba chifukwa cha matenda ena monga ma
thonsozi.
58
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Salani kudya kwa masiku angapo. 7. Mchereso paokha umathandiza.
Mudzingomwa juice wa ma orange. Sungunulani ndikumwa.
Mudzimwa juice yu maola atatu 8. Kutafuna adyo zilonda zapakhosi
alionse kuyambira 8 am mpakaso 8 sizingaimepo. Tafunani wamuwisi
pm kwa masiku 5 ngati zilondazo 9. Crush 4 bulbs garlic 2 table spoons
zafika povuta. honey 1 teaspoon cayenne 1 cut of
2. Mudzimwakoso timadzi tothira water and bring the mixture to boil.
mchere. 10. Bwemba take 1 teaspoon every
3. Wilitsani makungwa a mtengo wa morning
mango. Phatikizani 10ml ya madziwa 11. Mukhozaso kumwa juice wa
ndi 125ml ya madzi okumwa ndipo mandimu
mumwe. 12. Phatikizani Ginger, madzi a
4. Phatikizani 2tsp ya cinnamon mandimu ndi Uchi ndikumwa.
powder ndi ya Uchi mumwe. 13. Sinjani anyezi ndikumumata
5. Pezani tsabola wa Cayenne. pakhosi mukamakagona. Muchotse
Mupeze 1/2 spoon ndkuthira mu cup mmamawa.
ya madzi otentha. Imwani 14. Sinjani masamba angapo
zimenezi.Mukhozaso kuthira 1/4 anthete a bluegum. Muwaike
mchere. mmadzi ndipo mumwe
6. Apple cider vinegar. Mukhozaso
kungomwa basi.Kapena kupaka
pakhosi.
SORES/ZOTUPATUPA
59
NJIRA ZA CHILENGEDWE
a) Sinjani adyo kapena anyezi ndikumata pamalo patupapo
b) Thowani pamalo patupapo ndi madzi otentha kapena kuikapo ice
c) Nyowetsani dothi ndikupaka chotupacho
d) Pakanipo uchi
SCABIES / MPHERE
ZIZINDIKIRO
Kuyabwa thupi lonse kosalekeza
Munthu akatenga mphere zimatenga 2 weeks kuti zizindikiro ziyambe kuoneka.
Tizilombo ta mphere mmapatsirana munjira monga kupatsana moni wogwirana
chanza, kusinthana zovala kapena zofuna kapena kukhudzana ndi kunthu
yemwe Ali ndi mphere.
NJIRA ZA CHILENGEDWE
a) Ngati mukumva kuyabwa kwambiri, lowani mu beseni losambira
mutathiramo madzi ozizira
b) Muzidzola madzi a aloevera
c) Muwiritse anyezi wamkulumkulu 6 kwa 15-20 minutes madzi okwanira 500ml.
Dzolani madzi amenewo akazizira. Thupi lonse
SHINGLES / HERPES
ZIZINDIKIRO
Kupetweka kwa mkati mwa mitsempha kwa masiku atatu.
Matuza ofiira.Amakonda kutuluka mnthiti, pamwamba pa mchombo komaso
malo ena ndi ena.
Tizilombo tomwe timayambitsa katsabola ndi tomweso timayambitsa
mashongozi.
60
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Adyo - sendani adyo ndikumudula 3. Coconut oil nayeso amathandiza
pakati. Idyani theka limodzilo ndipo mukamapaka
mukhukhuzitse theka linalo malo 4. Kumwa tumeric powder
okhudzidwawo. kafukufuku akuonetsa kuti
2. Pakani madzi a plantain komanso zimathandiza kumatenda ngati
calamine zikanga ndi enaso ambiri
3. Pamene mukusamba onetsetsani apakhungu
kuti musasusule matuzawo 5. Uchi, juice wa tomato, komanso
4. Nyikani nsalu mmadzi ozizira mandimu zimathandiza kwambiri
ndikuika pamalo okhudzidwawo.
ULCERS
ZIZINDIKIRO
Kuotcha kwa mmimba koopsa. Kupweteka kumamveka kumsi kwa mabere
kumapita Cha kumbuyoku.
NJIRA ZA CHILENGEDWE
1. Mix uchi ndi cinnamon. pieces ndikuyanika mpaka iwume ,
Zimathandiza mukamamwa zinthu MUKATERO sinjani nthochi yo pomwe
zimenezizi. yaumitsitsa, Ndipo musefe.
2. Ufa wa makala umathandiza ku Phikani madzi 1 1/2 cup ndye ndye
vutoli. Sinjani makala ndpo sefani mukandile ufa wa nthochi uja.
ndkuusungunura mmadzi 2 litres Musaikemo mchere, Musathilemo
mudzimwa ufa wamgayiwa koma ukhale ufa
3. Pezani nthochi iliyonse yayiwisi wake okhawo wa nthochi wo.
koma ikhale YOKHWIMA, Ndye Likapsya phalalo phulani
muyisende mkutaya makoko akewo ndikuonjezeramo uchi mwakukonda
then nthochi yo muyidule tima kwanu.
61
4. Mupeze ntchochi zotsapya tima pieces ndiuka mu container
muumitse muoange ufa aziika madzi okwana 2 litres kuvindikira kwa
mphala kapena mupeze mapapaya ma hola 72 then strain the juice
mutsuke bwino lomwe ndye mudure adzimwa thrice a day
5. Bwemba plus or 1 teaspoon black water for 21 days kumamwa
seed oil 1 teaspoon garlic powder 1 mammawa ndi madzulo inu
teaspoon cinnamon in a cup of hot mukhoza kudzachitira umboni.
ZILONDA/WOUNDS
NJIRA ZA CHILENGEDWE
a) Madzi a aloevera amathandza kwambiri mukatsukirapo.
b) Mukhozaso kusinja masamba a nthochi ndikumatira pabalapo.
c) ufa wamakala nawo ukhoza kugwititsidwa ntchito pothana ndi vuto limeneli
VARICOSE VEINS
Pezani
1. Colgate toothpaste 1tsp
2. Anyezi 1tsp
3. Vaseline 1tsp
4. Uchi 1tsp
5. Cinnamon 1tsp
Chizonono / Gonorrhea
Pezani
1. Clove powder
2. Ma oranje awiri
3. Garlic wa powder
62
Kapangidwe
1. Sakanizani zonsezi mmadzi otentha. Mufinyiramo ma orange wo
ndikumamwa.
2. Muzimwa mmamawa ndi madzulo kwa 2 weeks
Pezani
1. Tsamba limodzi la aloe vera
2. 1 tsp uchi
Kapangidwe
1. Sendani tsamba la aloe vera ndikusakaniza ndi uchi. 2. Mudzidya mmamawa
ulionse musadadye kanthu kupatulako masiku anu a period.
Remedy 2
Pangani juice wa carrot mudzimwa mmamawa ulionse kwa 3 months.
Remedy 3
Mudzimwa tumeric powder ¼ spoon wophatikiza ndi cup imodzi ya glass
mkaka.
Remedy 4
Mint plus uchi. Pezani ufa wa mint (mint powder). Mix 1 tsp ya uchi ndi 1 tsp mint
in warm water muzimwa katatu patsiku.
Remedy 5
Tea wa cinnamon plus mkaka. ¼ tsp cinnamon powder in warm milk. Kwa ma
week angapo
Skin Allergy
1. Apple cider vinegar
1 tsp mmadzi ofunda. Muviikemo thonje ndikumapaka malo omwe
akhudzidwawo. Mudikira 15 minutes ndikutsukapo.
63
2. Aloevera
Amathandiza. Mudzipaka malo okhudzidwawo.
3. Soda
nayeso ndiodziwika bwino pa nkhani imeneyi. Pangani phalaphala
ndikumapaka malo okhudzidwawo
4. Coconut oil
Muzidzola malo omwe akhudzidwawo. Muzidikira mphindi zingapo
ndikutsukapo
5. Uchi
Pakani malo omwe akhudzidwawo uchi
6. Masamba a gwafa
Sinjani masamba a gwafa ndikuika mmadzi osamba. Mulowemo kwa kanthawi.
Mukhozaso kungosinja ndikumapaka malo okhudzidwawo.
7. Ginger
Dulani ginger wa fresh ndikuika mmadzi. Wilitsani. Muziviikamo thonje akazizira
ndikumapaka malo okhudzidwawo
8. Vaseline
Kudzolaso Vaseline kapena petroleum jelly kumathandiza ndthu.
9. Mandimu
½ lemon
1 cup of warm water
Cotton pads
64
Pezani masamba a neem. Asinjeni. Mudzipaka zosinjazo pamalo
okhudzidwawo.
12. Pewani zokudya izi
Milk Peanuts
Eggs Wheat
Fish Soybeans
Shellfish Citrus fruits
ASTHMA
1. Kalonji (black seed) oil
Pezani
1/2 teaspoon kalonji oil
1 teaspoon honey
A cup of warm water
Kapangidwe
Muzimwa kawiri patsiku. 30 minutes musanadye chakudya cha mmawa komaso
chamadzulo. Kwa masiku 40.
2. Uchi ndi cinnamon
Pezani
2 teaspoons honey
A glass of warm water
1/2 teaspoon cinnamon powder
Kapangidwe
Mudziika 1tsp ya uchi mmadzi otenthawo ndikumwa. Kenakoso muphatikiza
tablespoon yotsarayo ndi cinnamon ndikumwaso.
3. Tumeric
Sakanizani ¼ tsp tumeric ndi madzi otentha ndikumamwa katatu patsiku kwa 14
days.
4. Coffee
65
Mudzimwa cup imodzi ya coffee otentha ndithu pamene mwavutika ndi
asthma
5. Ginger
Pezani
1 teaspoon ya ginger powder
A cup of hot water
1/2 teaspoon honey
Kapangidwe
Pangani tea wa zinthu zimenezi ndikumwa. Zimathandiza.
6. Garlic
Pezani
10-12 garlic cloves
1/2 cup milk
Ponyani adyo wanu mu mkakawu ndikuwiritsa mumwe zikazizira
Msana
1. Ngati mungapeze ma oil awa, muzipanga massage msana wanu.
a. Peppermint oil
b. Castor oil
c. Olive oil
3. Tumeric powder
Pezani
1 teaspoon of turmeric
1 glass of hot milk
66
4. Mukhozaso kumapanga massage msana wanu ndi madzi oundana (ice
pack) komanso otentha mosinthasintha. Kuyambira otentha kenako ozizira
5. Ginger
Pezani
1 to 2 tsp ginger powder
1 cup of hot water
Honey (optional)
6. Garlic
Pezani
8 to 10 garlic cloves
A clean towel
Cancer ya pa khungu
1. Coconut oil
One tablespoon musanadye kalikose mmamawa. Mukhozaso kumapaka malo
okhudzidwawo.
67
1 tablespoon of apple cider vinegar
1 glass of water
Honey
Muziphatikiza ndikumamwa. Mukhozaso kumapaka pa malo okhudzidwawo.
Pezani
2 teaspoons of turmeric powder
Water
Muzisakanize ndikupanga phala. Muzipaka phala limeneli pa malo
okhudzidwawo.
68
8. Uchi. Pakani malo omwe akhudzidwawo. Mudikira mphindi zingapo
musadatsuke. Mukhozaso kuphatikiza ndi cinnamon.
9. Ginger powder. Thirani masupuni angapo mu madzi anu osamba ndipo
mulowemo kwa mphindi 15
Diabetes (shuga)
1. Cinnamon
½ teaspoon of cinnamon powder
1 glass of warm water
Muzisakaniza ndikumamwa mmamawa ulionse
2. Muzimwa mkaka tsiku ndi tsiku. (raw milk) komanso mukhoza kumamwa cup
ya coffee. Naye amathandiza
3. Tea wa ginger ndiwabwinoso
4. Mukuyenera kumatafuna adyo ndikumwera madzi mmamawa ulionse
kapena kumathira ku zokudya zanu
4. Kalonji (blackseed) oil. Mudzithira 5ml mu cup ya madzi otentha ndikumwa.
5. Mudzimwaso aloevera ¼ cup patsiku
Dzino/ Toothache
69
5. Ginger + cayenne pepper. Sakanizani ndikunyowetsa. Muviikemo thonje
ndikuika ku dzino lopwetekalo.
6. Mukhozaso kuikako anyezi ku dzino lopwetekalo.
7. Cinnamon + uchi
Sakanizani mupange kaphala ndikuika ku dzino lopwetekalo
8. Tea wa peppermint nayeso amathandiza
9. Mukhozaso kumaviika thonje mu blackseed oil ndikumathowa dzino lanu
10. Wilitsani masamba a gwafa. Muthiremo mchere ndikumathira ku dzino
lopwetekalo kapena muzitsukira mano anu.
2. Ginger
1-inch piece of ginger
1 cup of water
3. Tumeric
1 teaspoon of turmeric
1 glass of milk
Muzisakanize ndikumamwa
70
4. Pezani coconut oil kapena olive oil kapenaso mustard oil muzitikitira mmanja
ndikumapanga masaji malo opwetekawo.
71