İşaret ve Sistemler

Ders 7: Konvolüsyon (Evrişim)

Konvolüsyon (Evrişim)
 Konvolüsyon(convolution) uzun yıllardır bilinen
ve uygulanan matematiksel bir işlem olmakla
birlikte bu işlemi tanımlamak için matematikte
çok çeşitli terimler kullanılmıştır.

 Örneğin; yığışım tümlemesi (superposition

integral), tarama (scanning) tümlemesi,
Duhamel tümlemesi, yuvarlatma (smoothing)
tümlemesi, ağırlıklı ortalama ve katlama
(folding) tümlemesi olarak kullanılabilmektedir.

İşaret ve Sistemler 2
Konvolüsyon nedir?
 Konvolüsyon, birim dürtü yanıtı (h(t)) olarak
bilinen bir sistemin, x(t) giriş işaretine karşılık
üreteceği y(t) çıkış işaretini zaman domeninde
bulmaya yarayan bir işlemdir.

İşaret ve Sistemler 3
Konvolüsyon nedir?
 Konvolüsyon işlemi * sembolü ile gösterilir ve
bir boyutlu sürekli zamanlı konvolüsyon işlemi
aşağıdaki formül ile hesaplanır:

y(t) = x(t) * h(t)


y (t )   x( ). h(t   )d


y (t )   h( ). x(t   )d


İşaret ve Sistemler 4
Konvolüsyon nedir?
 Benzer şekilde ayrık konvolüsyon işlemi;

y ( n)  x ( n) * h( n)   x(k ).h(n  k )
k  

y ( n)   h(k ).x(n  k )
k  
HATIRLATMA
Konvolüsyon işleminin uygulanabilmesi için
sistemin lineer ve zamanla değişmeyen
olması gerekmektedir.
İşaret ve Sistemler 5
Sürekli Zaman Fonksiyonlarının Konvolüsyonu

 Zaman sürekli fonksiyonları olan f1(t) ve f2(t)

gibi iki fonksiyonun konvolüsyonu matematikte,

F 1
F1 ( f ).F2 ( f )  f (t )   f1 ( ). f 2 (t   )d


 formülü ile tanımlanır ve konvolüsyon

tümlemesi (convolution integral) adı verilir.
 Konvolüsyon (convolved) fonksiyonu da bir
zaman fonksiyonudur.

İşaret ve Sistemler 6
Sürekli Zaman Fonksiyonlarının Konvolüsyonu

 Konvolüsyon simgesel olarak (*) işaretiyle de

gösterildiği için f(t) fonksiyonu,

biçiminde yazılabilir.
 Konvolüsyona giren f1(t) fonksiyonunun t=0
zamanından önce tanımlanmamış olması durumunda
(causal-nedensel) integralin alt sınırı sıfır değerinden
başlar ve aşağıdaki bağıntıyla gösterilir.

f (t )   f1 ( ). f 2 (t   )d
0

İşaret ve Sistemler 7
Sürekli Zaman Fonksiyonlarının Konvolüsyonu

 f2(t-τ) fonksiyonunun da t=0 zamanından önce

tanımlanmamış olması durumunda konvolüsyon
integralinin üst sınırı t değerini alacaktır.
Dolayısıyla ifade aşağıdaki yeni halini alacaktır.

t
f (t )   f1 ( ). f 2 (t   )d
0

İşaret ve Sistemler 8
Konvolüsyon Özellikleri
1. Değişme Özelliği:
m1 (t ) * m2 (t )  m2 (t ) * m1 (t )
 

 m ( ). m (t   )d   m (t  u). m (u)(du)


1 2

1 2

u  t     t  u
du  d


 m (t  u). m (u)du  m (t ) * m (t )

1 2 2 1

İşaret ve Sistemler 9
Konvolüsyon Özellikleri
2. Dağılma Özelliği:

m1 (t ) * m2 (t )  m3 (t )  m1 (t ) * m2 (t )  m1 (t ) * m3 (t )
3. Birleşme Özelliği:

m1 (t ) * m2 (t ) * m3 (t )  m1 (t ) * m2 (t )* m3 (t )

4. Lineerlik Özelliği:
a.m1 (t ) * m2 (t )  am1 (t ) * m2 (t )
 

 a.m ( ). m (t   )d  a  m ( ). m (t   )d


1 2

1 2

 am1 (t ) * m2 (t )
İşaret ve Sistemler 10
Konvolüsyonun Özellikleri
 Konvolüsyonun diğer bir özelliği, birim dürtü işareti ile
herhangi bir işaretin konvolüsyonunun işaretin kendisini
vermesidir:

m1 (t ) *  (t )  m1 (t )

m1 (t ) *  (t )   m1 ( ).  (t   )d

t

 m ( ).  (t   )d  m (t )
0
1 1

İşaret ve Sistemler 11
Konvolüsyon İntegrali

y(t )  x(t ) * h(t )   x( ). h(t  )d

Konvolüsyon işlemi 4 adımdan oluşmaktadır.

1. h(t) dürtü tepkisi zamana göre ters çevrilerek h(-t) elde

edilir. Daha sonra t parametreli, τ’nun bir fonksiyonu olan,
h(t-τ) oluşturmak için t birim kaydırılır.
2. t parametresi sabit tutularak x(τ) ve h(t- τ) sinyalleri, τ’nun
tüm değerleri ile çarpılır.
3. y(t) çıkışının tek bir değerini üretmek için x(τ).h(t-τ)
çarpımı tüm τ değerleri için hesaplanır.
4. y(t) çıkışının tüm değerlerini üretmek için τ’nun -∞'dan
+∞'a kadar olan değerleri ile 1-3 adımları tekrarlanır.

İşaret ve Sistemler 12
 Konvolüsyon Toplamı
toplamı konvolüsyon veya süperpozisyon
toplamı olarak adlandırılır ve aşağıdaki gibi gösterilir:

y[n] = x[n] * h[n]

 Konvolüsyon: h[k]’yı ters çevirir, n’nin her bir değeri için h[k]’yı
öteleyerek x[n] sinyalinden geçirilir.

Ayrık Zamanlı Doğrusal Sistem

İşaret ve Sistemler 13
Konvolüsyon Örnek 1

İşaret ve Sistemler 14
Konvolüsyon Örnek 2
 Aşağıdaki şekilde gösterilen p(t) birim darbe
işareti için x(t)=h(t)= p(t) olduğunu varsayarsak,

 Konvolüsyon integralinin hesabı dört adımda

yapılmaktadır.
y (t )  x(t ) * h(t )  p(t ) * p(t )

İşaret ve Sistemler 15
Konvolüsyon Örnek 2

y(t )  x(t ) * h(t )   x( ). h(t  )d


İşaret ve Sistemler 16
Konvolüsyon Örnek 2

İşaret ve Sistemler 17
Konvolüsyon Örnek 2

İşaret ve Sistemler 18
Konvolüsyon Örnek 2

İşaret ve Sistemler 19
Konvolüsyon Örnek 2

İşaret ve Sistemler 20
Konvolüsyon Örnek 3

hesaplayınız.

İşaret ve Sistemler 21
Konvolüsyon Örnek 3

İşaret ve Sistemler 22
Konvolüsyon Örnek 3

İşaret ve Sistemler 23
Konvolüsyon Örnek 4

hesaplayınız.

İşaret ve Sistemler 24
Konvolüsyon Örnek 4

İşaret ve Sistemler 25
Konvolüsyon Örnek 4

İşaret ve Sistemler 26
Konvolüsyon Örnek 5

hesaplayınız.

İşaret ve Sistemler 27
Konvolüsyon Örnek 5

İşaret ve Sistemler 28
Konvolüsyon Örnek 5

İşaret ve Sistemler 29
 Frekansta Konvolüsyon
M1( f ) * M 2 ( f )  M 2 ( f ) * M1( f )
 

 M ( ). M

1 2 ( f   )d   M 1 ( f   ). M 2 ( f )d


FREKANSTA KONVOLÜSYON ZAMANDA ÇARPIM

ZAMANDA KONVOLÜSYON FREKANSTA ÇARPIM
İŞLEMİ DEMEKTİR.

m1 (t ) * m2 (t ) 
F
M 1 ( f ).M 2 ( f )
F 1
M 1 ( f ) * M 2 ( f ) 
 m1 (t ).m2 (t )

İşaret ve Sistemler 30
 Konvolüsyon Örnek 6
m(t )  2e 4t u (t )  M ( f )  ?

2u (t ) 2e 4t u (t )

e 4 t
 
 2 
2
 j 2 ( f  )t
M 1 ( f )   e .e  4t  jwt
dt   e j
dt   f  
   j 

İşaret ve Sistemler 31
Konvolüsyon Örnek 6
 
2
M 2 ( f )   2u (t )e  jwt
dt 2 e  jwt
dt 
 0
jw

m(t )  2e 4t u (t )  M ( f )  M 1 ( f ) * M 2 ( f )


M1( f ) * M 2 ( f )   M ( ). M

1 2 ( f   )d


2 2
M 2 ( f ) * M1( f )   . ( f    )d

j 2 j

İşaret ve Sistemler 32
Konvolüsyon Örnek 6
 2    2  2
M ( f )    *    f    
 jw    j    2 
j 2  f  
 j 
2 2
M( f )  
j 2f  4 4  jw

İşaret ve Sistemler 33
Hatırlatma


  (t )dt  1

 (t )   (t )

M ( f ).F  (t )  M ( f )


e dt   ( f )
 jwt




e df   (t )
 jwt



İşaret ve Sistemler 34
Konvolüsyon Örnek 7

İşaret ve Sistemler 35
 Konvolüsyon Örnek 7
v(t )  m(t ) cos w0t  V ( f )  M ( f ) * F cos w0t 
 
 jwt 1
2 

F cos w0t    cos w0t.e dt   e jw0t  e  jw0t .e  jwt dt


 
F cos w0t    e  j 2 ( f  f 0 )t  e  j 2 ( f  f 0 )t dt
1
2 

F cos w0t    ( f  f 0 )   ( f  f 0 )
1
2
V ( f )  M ( f ) *  ( f  f 0 )   ( f  f 0 )
1
2
V ( f )  M ( f  f 0 )  M ( f  f 0 )
1
2
İşaret ve Sistemler 36
Konvolüsyon Örnek 7

V ( f )  M ( f  f 0 )  M ( f  f 0 )
1
2

İşaret ve Sistemler 37
Çalışma Sorusu
x(t )  h(t )   t  1.5  x(t ) * h(t )  ?

İşaret ve Sistemler 38