POŁĄCZENIA PROWADNICOWE

 Połączenie prowadnicowe stanowią odpowiednio ukształtowane powierzchnie korpusów, zwane

prowadnicą i prowadnikiem, które, współpracując ze sobą bezpośrednio lub pośrednio, umożliwiają
zmianę wzajemnego położenia korpusów.
 Prowadnica jest elementem korpusu nieruchomego lub dłuższego, a prowadnik ruchomego lub
krótszego.
 W skład połączenia prowadnicowego wchodzi zwykle więcej niż jedna prowadnica, tak aby pod
względem ruchowym połączenie było parą kinematyczną zapewniającą jeden stopień swobody ruchu,
a tylko wyjątkowo o dwóch stopniach swobody (wtedy jest jedna prowadnica).
 Połączenia prowadnicowe o jednym stopniu swobody mogą być prostoliniowe lub obrotowe.
 Połączenia prowadnicowe w obrabiarkach odgrywają bardzo ważną rolę, wyznaczają bowiem tory
składowych ruchów kształtowania (główne) albo służą do przemieszczania elementów obrabiarki w
określone położenie robocze (ruchów przestawczych).
 Mają one dwie podstawowe funkcje:
o przejmowanie sił zewnętrznych, wywoływanych procesem skrawania i po-chodzących od mas
elementów układu nośnego oraz przedmiotu obrabianego;
o wyznaczanie kierunków ruchów zespołów wykonawczych obrabiarki.
 Klasyfikacja prowadnic oparta jest na następujących kryteriach:
o kształtu toru;
o zasady współpracy (rodzaju tarcia).
 Podstawowe wymagania stawiane połączeniom prowadnicowym w obrabiarkach to:
o duża trwałość i wysoka dokładność geometryczna, określona wartościami i kierunkowością
odchyłek rzeczywistego toru ruchu od teoretycznego;
o małe i niezależne od prędkości przesuwu opory ruchu;
o odporność na zużycie, stanowiąca podstawowy warunek zachowania wymaganej dokładności w
czasie użytkowania obrabiarki;
o duża sztywność, przejawiająca się małymi odkształceniami współpracujących powierzchni pod
działaniem sił normalnych.
 POŁĄCZENIA PROWADNICOWE

Klasyfikacja połączeń prowadnicowych w obrabiarkach

 POŁĄCZENIA PROWADNICOWE

POŁĄCZENIA PROWADNICOWE ŚLIZGOWE

 W połączeniach prowadnicowych ślizgowych o styku bezpośrednim powierzchnie robocze par

prowadnicowych są elementami żeliwnych korpusów (współpracujące materiały: żeliwo-żeliwo) lub
nakładkami stalowymi (współpracujące materiały: stal-żeliwo lub stal-stal).
 Prowadnice i prowadniki są skojarzone w różnorodny sposób i w różnych położeniach (poziomo, pionowo,
skośnie), w zależności od kierunków i wielkości działających obciążeń oraz ogólnego układu
konstrukcyjnego obrabiarki.
 W połączeniach prowadnicowych ślizgowych z nakładkami stalowymi stalowe listwy prowadnicowe
mogą być przykręcane śrubami do korpusów żeliwnych lub spawane do korpusów stalowych.

Przykłady połączeń prowadnicowych

prostoliniowych:
a) prowadnicy trójkątnej i prostokątnej,
b) dwóch prowadnic prostokątnych zewnętrznych,
c) dwóch prowadnic prostokątnych wewnętrznych,
d) dwóch prowadnic trójkątnych,
e) dwóch prowadnic prostokątnych zewnętrznych,
f) dwóch prowadnic trapezowych („jaskółczy
ogon")
 POŁĄCZENIA PROWADNICOWE

POŁĄCZENIA PROWADNICOWE ŚLIZGOWE Z NAKŁADKAMI Z TWORZYW SZTUCZNYCH

 W obrabiarkach sterowanych numerycznie, w połączeniach prowadnicowych ślizgowych są

powszechnie stosowane nakładki z tworzyw sztucznych.
 Współpraca tworzywa ze stalą lub żeliwem daje charakterystykę tarcia w funkcji względnej prędkości
ruchu niepowodującą skłonności do powstawania zjawiska stick-slip.
 Stosowane są trzy rozwiązania prowadnic z nakładkami z tworzyw sztucznych:
o tworzywo jest w postaci pasków przyklejanych na powierzchnie prowadnic;
o tworzywo jest w postaci żywicy chemoutwardzalnej;
o gotowe szynowe zestawy prowadnicowe.
 W pierwszym przypadku taśmy w wymiarach znormalizowanych — grubości 1,5 lub 2,5 mm (inne grubości
są wykonywane na specjalne zamówienie) i szerokości do 200 mm — są dostarczane zgodnie z
zamówieniem jako gotowe do montażu.
 Taśmy przykleja się do prowadnicy dwuskładnikową żywicą epoksydową twardniejącą w temperaturze
pokojowej. Po utwardzeniu żywicy taśmę, która ma twardość ok. 330 HB, obrabia się przez frezowanie lub
szlifowanie. W celu uzyskania małego współczynnika tarcia chropowatość powierzchni powinna wynosić
Ra < 0,8 m. Warto zauważyć, że operacja obróbki taśm jest znacznie szybsza i łatwiejsza niż skrobanie w
przypadku prowadnic żeliwnych.

Przykłady zastosowań taśm na prowadnice

obrabiarek:

a) prostokątna,
b) trójkątna niesymetryczna i prostokątna,
c) trapezowa,
d) okrągła
 POŁĄCZENIA PROWADNICOWE

POŁĄCZENIA PROWADNICOWE ŚLIZGOWE Z NAKŁADKAMI Z TWORZYW SZTUCZNYCH

 Na rynku komponentów obrabiarkowych są też oferowane jako moduły konstrukcyjne szynowe ślizgowe
zestawy prowadnicowe, wytwarzane przez wyspecjalizowanych producentów.
 Za takim rozwiązaniem przemawia możliwość skrócenia procesu projektowania i ułatwienia procesu
wytwarzania obrabiarek.
 Podstawowymi elementami szynowych prowadnic ślizgowych, w których współczynnik tarcia =0,16-0,20,
są:
o szyna prowadząca;
o ślizgowe wózki prowadnikowe (przesuwające się po szynach).
 Spotykane są dwa rozwiązania szynowych ślizgowych zestawów prowadnicowych.
o W pierwszym rozwiązaniu szyny prowadnicowe są stalowe bądź częściej aluminiowe, wózki
prowadnikowe zaś zawierają nakładki z tworzywa sztucznego (patrz rys.).
o W drugim rozwiązaniu szyny prowadnicowe są wykonane z tworzywa, a powierzchnie prowadnikowe
wózków są stalowe.

Elementy modułowych szynowych prowadnic

ślizgowych
 POŁĄCZENIA PROWADNICOWE

POŁĄCZENIA PROWADNICOWE HYDROSTATYCZNE

 Prowadnice hydrostatyczne działają na podobnej zasadzie jak łożyska hydrostatyczne przy ciśnieniu oleju
(0,5-5,0 MPa).
 Między prowadnicą a prowadnikiem znajduje się cienka warstwa oleju, co powoduje współpracę w
warunkach tarcia płynnego w bezruchu i w całym zakresie stosowanych prędkości posuwu.
 Oprócz zalety zmniejszania współczynnika tarcia przy małych prędkościach praktycznie prawie od zera
( = 0,001), prowadnice wykazują dużą sztywność i bardzo dużą trwałość.
 Prowadnice hydrostatyczne mają wiele zalet, np.:
o znikomo mały współczynnik tarcia i brak skłonności do powstawania zjawiska stick-slip;
o doskonałe tłumienie drgań w kierunku poprzecznym do kierunku ruchu;
o materiały prowadnicy i prowadnika mogą być dowolne;
o nie jest wymagana dokładna obróbka powierzchni prowadnicy i prowadnika;
o duża sztywność przy zastosowaniu dławików regulowanych;
o duża trwałość, gdyż elementy praktycznie nie zużywają się.
 Do wad prowadnic hydrostatycznych zalicza się:
o konieczność zapewnienia szczelności układu prowadnic, olej bowiem nie może mieszać się z płynem
chłodzącym;
o wysoka cena z uwagi na użycie układu hydraulicznego;
o duży pobór energii w czasie eksploatacji;
o konieczność stosowania układów kompensacyjnych w celu utrzymania odpowiedniej szczeliny h.
 Praktycznie, prowadnice hydrostatyczne są stosowane tylko w drogich i precyzyjnych obrabiarkach.
POŁĄCZENIA PROWADNICOWE

Układy zasilania prowadnic hydrostatycznych

a) zastosowano oddzielne pompy o stałej wydajności

(V=const.) do zasilania każdej kieszeni w prowadnicy,
b) jedna pompa pracująca przy stałym ciśnieniu
ustalanym za pomocą zaworu przelewowego zasila
kieszenie przez dławiki o stałym przepływie,
c) Układ z jedną pompą pracującą przy stałym ciśnieniu
zasilającą kieszenie przez dławiki membranowe o
przepływie regulowanym w zależności od ciśnienia w
zasilanej kieszeni - umożliwia utrzymanie stałej wartości
szczeliny h.
 POŁĄCZENIA PROWADNICOWE

Prowadnice hydrostatyczne

a) widok: 1- szyna prowadnicowa, 2- wózek ze zintegrowanymi dławikami, 4- wejście czynnika, 5- wyjście

czynnika,
b) półprzekrój: 3- kieszenie ciśnieniowe.
 POŁĄCZENIA PROWADNICOWE

AEROSTATYCZNE

 Działają na tej samej zasadzie co hydrostatyczne, z tą różnicą, iż medium zamiast oleju jest sprężone
powietrze.
 Znikoma lepkość powietrza powoduje zmniejszenie oporów tarcia praktycznie do zera.
 Duża ściśliwość powietrza przy ograniczonym ciśnieniu zasilania (p= 0,4-0,5 MPa) sprawia, że sztywność
prowadnic aerostatycznych jest niewielka i praktycznie nie mogą być one stosowane jako prowadnice
główne obrabiarek.
 Prowadnice aerostatyczne spotyka się w mechanizmach dosuwu ściernicy niektórych szlifierek, gdzie
powietrze tylko częściowo odciąża klasyczne prowadnice ślizgowe, zmniejszając znacznie współczynnik
tarcia.
 Czasem są stosowane w obrabiarkach ciężkich do odciążenia podczas okresowych ustawczych ruchów
stołów i suportów.
 POŁĄCZENIA PROWADNICOWE

PROWADNICE TOCZNE

Prowadnice toczne są powszechnie stosowane we współczesnych obrabiarkach sterowanych numerycznie,

szczególnie we frezarkach i centrach obróbkowych.

 Podstawowe typy prowadnic tocznych:

o z otwartym obiegiem elementów tocznych;
o bloki prowadnicowe toczne z zamkniętym obiegiem elementów tocznych;
o szynowe zestawy prowadnicowe.
 Zaletami stosowania prowadnic tocznych są:
o małe opory ruchu, gdyż współczynnik tarcia  < 0,005;
o wysoka powtarzalność pozycjonowania w obu kierunkach przesuwu (ważne dla obrabiarek
sterowanych numerycznie);
o możliwość uzyskania dowolnie małych przemieszczeń;
o możliwość kasowania luzów i stosowania naprężenia wstępnego, co zwiększa sztywność, odporność
na drgania i zapobiega przekąszaniu przy niesymetrycznych obciążeniach;
o brak zjawiska stick-slip;
o brak nagrzewania się nawet przy dużych prędkościach ruchu;
o smarowanie smarami plastycznymi bez konieczności stosowania specjalnych układów smarowania.
 Wady prowadnic tocznych to:
o małe tłumienie drgań w kierunku poprzecznym do kierunku ruchu;
o stosunkowo wysoka cena, wynikająca z wymagań dużej twardości i dokładności wykonania
elementów tocznych;
o problemy z ustaleniem właściwego napięcia wstępnego;
o ograniczona trwałość;
o konieczność stosowania dokładnej ochrony przed zanieczyszczeniami (wiórami i płynem chłodząco-
smarującym).
 POŁĄCZENIA PROWADNICOWE

Podstawowe typy połączeń prowadnicowych tocznych:

a) z otwartym obiegiem elementów tocznych,

b) blok prowadnicowy toczny z zamkniętym obiegiem elementów tocznych,
c) szynowy zestaw prowadnicowy,
d) blok prowadnicowy z elementami tocznymi w postaci krążków,
e) blok prowadnicowy z elementami tocznymi w postaci wałeczków.
 POŁĄCZENIA PROWADNICOWE

SZYNOWE ZESTAWY PROWADNICOWE

 Współcześnie w obrabiarkach są stosowane przede wszystkim gotowe modułowe szynowe zestawy

prowadnicowe produkowane przez wyspecjalizowanych producentów: INA, Bosch-Rexroth,
SCHNEEBERGER, STAR i innych.
 Przemawiają za tym dobre właściwości takich zespołów, a także wymogi skracania i ułatwiania procesu
projektowania i wytwarzania obrabiarek.
 Podstawowymi elementami tocznych szynowych zestawów prowadnicowych są:
o szyny prowadzące;
o toczne wózki prowadnikowe (przesuwające się po szynach).
 Szyny prowadzące są odpowiednio wyprofilowanymi prostoliniowymi listwami stalowymi, o długościach
dobieranych z typoszeregów oferowanych przez producentów.
 Szyny mają kształty uniemożliwiające utratę kontaktu z wózkami (niezależnie od obciążeń zewnętrznych) i
tworzą w parach szyna-wózek układy geometrycznie zamknięte.
 Wózki prowadnikowe są podzespołami zawierającymi elementy toczne — kulki lub wałeczki, krążące w
obiegach zamkniętych kanałami wykonanymi w korpusach wózków.
 Naturalną wadą tocznych połączeń prowadnicowych jest ich małe tłumienie drgań. Wadę tę można
minimalizować przez:
o dobór materiałów konstrukcyjnych o dużej dysypatywności;
o wprowadzanie do konstrukcji dodatkowych mas zmieniających charakterystyki dynamiczne
obrabiarki;
o wprowadzanie do zespołów prowadnicowych specjalnych bloków tłumiących drgania.
 Pierwszy z wymienionych sposobów jest na ogół trudny do realizacji, gdyż warunki konstrukcyjne
narzucają rodzaje stosowanych materiałów.
 Wadą drugiego sposobu minimalizacji drgań jest zwiększenie masy zespołu prowadnicowego (ew. innych
elementów układu posuwowego).
 Najlepszą i najskuteczniejszą metodą zwiększania tłumienia w połączeniu prowadnicowym jest sposób
trzeci, oparty na zastosowaniu bloków tłumiących, których występowanie w konstrukcji nie narusza
warunków poprawności funkcjonowania zespołu prowadnicowego.
 POŁĄCZENIA PROWADNICOWE

Zespół prowadnicowy z blokiem tłumiącym

 Bloki tłumiące są umieszczane między wózkami prowadnikowymi i przykręcane, podobnie jak wózki,
do ruchomych korpusów.
 Bloki współpracują swoimi wewnętrznymi powierzchniami roboczymi, wykładanymi tworzywem
polimerowym, z szynami prowadzącymi, przy czym ich kontakt ślizgowy zachodzi przez cienkie
o grubości ok. 30 m warstewki oleju doprowadzanego do bloków.