Κεφάλαιο: Συναρτήσεις

Μαθηματικά Κατεύθυνσης Γ Λυκείου

Αν η συνάρτηση f : A → \ είναι ένα

προς ένα, τότε ορίζεται μια νέα συ-
νάρτηση που ονομάζεται αντίστροφη
της f και συμβολίζεται με f −1 , η ο-
ποία το κάθε στοιχείο y ∈ f ( A) , το
αντιστοιχεί στο μοναδικό x ∈ A για το οποίο ισχύει y = f ( x ) .
Η συνάρτηση f −1 έχει πεδίο ορισμού το σύνολο τιμών της f , δηλαδή το
f ( A) και σύνολο τιμών το πεδίο ορισμού της f , δηλαδή το A . Ο τύπος
της f −1 βρίσκεται αν λύσουμε τον τύπο της f ως προς x .

Πρόταση
Η αντίστροφη μιας γνησίως μονότονης συνάρτησης είναι γνησίως μονότονη
με το ίδιο είδος μονοτονίας.
Απόδειξη
Έστω ότι η f : A → \ είναι γνησίως αύξουσα στο A . Ας υποθέσουμε ότι
η αντίστροφη συνάρτησης f −1 της f δεν είναι γνησίως αύξουσα. Τότε θα
υπάρχουν y1 , y2 ∈ f ( A) ώστε:
y1 < y2 και f −1 ( y1 ) ≥ f −1 ( y2 )
Επειδή όμως η f είναι γνησίως αύξουσα έχουμε:
f ( f −1 ( y1 ) ) ≥ f ( f −1 ( y2 ) ) ⇔ y1 ≥ y2
που είναι άτοπο αφού υποθέσαμε ότι y1 < y2 .
Επομένως η αντίστροφη συνάρτηση μιας γνησίως αύξουσας συνάρτησης
είναι και αυτή γνησίως αύξουσα. Ανάλογα αποδεικνύεται η πρόταση όταν η
f είναι γνησίως φθίνουσα.

Παρατηρήσεις
• Τονίζουμε ότι η f −1 ορίζεται (υπάρχει) μόνο όταν η f είναι ένα προς
ένα.

73 Μουρατίδης Χ. - Τζουβάλης Α.
• Οι γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων f και f −1 είναι συμμετρι-
κές ως προς την ευθεία y = x .

Μαθηματικά Κατεύθυνσης Γ Λυκείου

• Αν η f είναι γνησίως μονότονη στο πεδίο ορισμού της (επομένως η f
είναι ένα προς ένα) τότε και οι f −1 είναι γνησίως μονότονη στο πεδίο
ορισμού της και έχει το ίδιο είδος μονοτονίας με την f .
• Αν η f είναι γνησίως αύξουσα στο πεδίο ορισμού της τότε τα κοινά ση-
μεία των γραφικών παραστάσεων των f και f −1 βρίσκονται επί της
ευθείας y = x , δηλαδή f ( x ) = f −1 ( x ) ⇔ f ( x ) = x ⇔ f −1 ( x ) = x
• Αν η συνάρτηση f είναι γνησίως φθίνουσα, τότε τα κοινά σημεία των
γραφικών παραστάσεων των f και f −1 , είναι πιθανό να βρίσκονται και
1
εκτός της ευθείας y = x . Για παράδειγμα, η συνάρτηση f ( x ) = ,x < 0
x
1
έχει ως αντίστροφη την f −1 ( x ) = . Άρα οι συναρτήσεις f και f −1 εί-
x
ναι ίσες άρα έχουν άπειρα κοινά σημεία, από τα οποία μόνο το
M ( −1, −1) ανήκει στην y = x .
• Εάν η συνάρτηση f δεν είναι γνησίως μονότονη τότε η f δεν είναι υ-
ποχρεωτικά μη αντιστρέψιμη.
• Ισχύει η ισοδυναμία: y = f ( x ) ⇔ x = f −1 ( y ) .
• Αν η συνάρτηση f είναι ένα προς ένα, τότε ορίζεται η συνάρτηση f −1
( )
και ισχύουν: f f −1 ( y ) = y για κάθε y ∈ f ( A) και f −1 ( f ( x ) ) = x για
κάθε x ∈ A .

Λυμένες ασκήσεις

Μέθοδος (Εύρεση αντίστροφης συνάρτησης)

74
 Για να προσδιορίσουμε την αντίστροφη μιας συνάρτησης f :
• Βρίσκουμε το A f .
• Αποδεικνύουμε ότι η f είναι ένα προς ένα.
• Ορίζουμε την f −1 : f ( A ) → A με f −1 ( y ) = x όπου το x προσδιορίζε-
Μαθηματικά Κατεύθυνσης Γ Λυκείου

ται από την λύση της εξίσωσης y = f ( x ) (Υπολογίζουμε και το f ( A) ).

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 1
Να βρείτε την αντίστροφη συνάρτηση των συναρτήσεων.
( )
(α) f ( x ) = log1/2 a x − 1 + 2,0 < a < 1
(β) g ( x ) = x 2 + 1
3x − 1
(γ) h ( x ) =
x+2
Λύση
(α) Η συνάρτηση f ορίζεται όταν: a x − 1 > 0 ⇔ a x > a 0 ⇔ x < 0 . Άρα η
συνάρτηση f έχει πεδίο ορισμού το A = ( −∞,0 ) .
• Θα εξετάσουμε αν η f είναι ένα προς ένα.
Για κάθε x1 , x2 ∈ A με:
( ) (
f ( x1 ) = f ( x2 ) ⇔ log1/2 a x1 − 1 + 2 = log1/2 a x2 − 1 + 2 ⇔ )
( ) ( )
log1/2 a x1 − 1 = log1/2 a x2 − 1 ⇔ a x1 − 1 = a x2 − 1 ⇔ a x1 = a x2
Άρα η f είναι ένα προς ένα στο A και ορίζεται η f −1 .
• Θα βρούμε το σύνολο τιμών της f γιατί αυτό θα είναι το πεδίο ορισμού
της f −1 . Για να βρούμε το f ( A) θα προσδιορίσουμε τις τιμές του y
( )
για τις οποίες η εξίσωση y = log1/2 a x − 1 + 2 (1) έχει λύση ως προς x
στο A .
Η (1)
y −2 y −2
⎛1⎞ ⎛1⎞
⇔ log1/2 ( a − 1) = y − 2 ⇔ log1/2 ( a − 1) = log1/2 ⎜ ⎟ ⇔ a x = ⎜ ⎟
x x
+1
⎝ 2⎠ ⎝2⎠
⎡⎛ 1 ⎞ y − 2 ⎤ ⎡⎛ 1 ⎞ y − 2 ⎤
⇔ log a a = log a ⎢⎜ ⎟ + 1⎥ ⇔ x = log a ⎢⎜ ⎟ + 1⎥ (2).
x

⎢⎣⎝ 2 ⎠ ⎥⎦ ⎢⎣⎝ 2 ⎠ ⎥⎦
Επειδή x < 0 από (2)

75 Μουρατίδης Χ. - Τζουβάλης Α.
 ⎡⎛ 1 ⎞ y − 2 ⎤ ⎡⎛ 1 ⎞ y − 2 ⎤
⇔ log a ⎢⎜ ⎟ + 1⎥ < 0 ⇔ log a ⎢⎜ ⎟ + 1⎥ < log a 1 ⇔
⎣⎢⎝ 2 ⎠ ⎦⎥ ⎣⎢⎝ 2 ⎠ ⎦⎥
y −2 y −2
⎛1⎞ ⎛1⎞
+1 > 1 ⇔ ⎜ ⎟ > 0 ⇔ y ∈ \ .
⇔⎜ ⎟
⎝2⎠ ⎝2⎠

Μαθηματικά Κατεύθυνσης Γ Λυκείου

Άρα η f έχει σύνολο τιμών το f ( A ) = \ .
• Επομένως η αντίστροφη συνάρτηση της f είναι η συνάρτηση:
⎡⎛ 1 ⎞ x − 2 ⎤
f : \ → ( −∞,0 ) με f ( x ) = log a ⎢⎜ ⎟ + 1⎥ .
−1 −1

⎢⎣⎝ 2 ⎠ ⎥⎦
(β) Η συνάρτηση g έχει πεδίο ορισμού το A = \ .
• Θα εξετάσουμε αν η g είναι ένα προς ένα. Είναι g (1) = g ( −1) = 2 . Άρα
η g δεν είναι ένα προς ένα και άρα δεν ορίζεται η αντίστροφη της.
(γ) Η συνάρτηση h ορίζεται όταν: x + 2 ≠ 0 ⇔ x ≠ −2 . Άρα η h έχει πεδίο
ορισμού το A = \ − {−2} .
• Θα εξετάσουμε αν η h είναι ένα προς ένα.
Για κάθε x1 , x2 ∈ A με:
3x1 − 1 3x2 − 1
h ( x1 ) = h ( x2 ) ⇔ = ⇔ ( 3x1 − 1)( x2 + 2) = ( x1 + 2)( 3x2 − 1) ⇔
x1 + 2 x2 + 2
⇔ " ⇔ 7 x1 = 7 x2 ⇔ x1 = x2
−1
Άρα η h είναι ένα προς ένα στο A και ορίζεται η h .
• Θα βρούμε το σύνολο τιμών της h γιατί αυτό θα είναι το πεδίο ορισμού
της h −1 . Για να βρούμε το h ( A) θα προσδιορίσουμε τις τιμές του y για
3x − 1
τις οποίες η εξίσωση y = (1) έχει λύση ως προς x στο A .
x+2
Η (1) ⇔ y ( x + 2 ) = 3x − 1 ⇔ yx + 2 y = 3x − 1 ⇔ ( y − 3) x = −2 y −1 (2).
¾ Αν y − 3 = 0 ⇔ y = 3 τότε η εξίσωση (2) γίνεται 0 x = 5 που είναι
αδύνατη. Άρα ο 3 ∉ h ( A) .
−2 y − 1
¾ Αν y − 3 ≠ 0 ⇔ y ≠ 3 τότε η εξίσωση (2) ⇔ x = (3).
y −3
Επειδή x ≠ −2 από (3) ⇔
⎧ −2 y − 2 ⎫
⎪ ≠ −2⎪ ⎧−2 y − 2 ≠ −2 y + 6⎫ ⎧0 y ≠ 7⎫ ⎧ y ∈ \⎫
⎨ y −3 ⎬⇔⎨ ⎬⇔⎨ ⎬⇔⎨ ⎬ ⇔ y ∈ \ −{3}
⎪ y≠3 ⎪ ⎩ y≠3 ⎭ ⎩ y ≠ 3 ⎭ ⎩ y ≠ 3⎭
⎩ ⎭

76
 Άρα η h έχει σύνολο τιμών το h ( A) = \ − {3} .
• Επομένως η αντίστροφη συνάρτηση της h είναι η:
−2 x − 1
h −1 : \ − {3} → \ − {−2} με h −1 ( x ) = .
x−3
Μαθηματικά Κατεύθυνσης Γ Λυκείου

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 2
Να βρείτε την αντίστροφη συνάρτηση της:
⎧ x2 − 4 x x < 2
f ( x) = ⎨
⎩− x − 10 x ≥ 2
Λύση
Η f έχει πεδίο ορισμού το A = \ .
Αν A1 = ( −∞, 2 ) και A2 = [ 2, +∞ ) τότε A1 ∩ A2 = ∅ και A1 ∪ A2 = A .
Θα εξετάσουμε εάν η f είναι ένα προς ένα.

Υποσημείωση: Για να είναι μία κλαδωτή συνάρτηση f ένα προς ένα πρέ-
πει η f να είναι ένα προς ένα στο A1 και στο A2 και επιπλέον να ισχύει
f ( A1 ) ∩ f ( A2 ) = ∅ .

• Για κάθε x1 , x2 ∈ A1 με f ( x1 ) = f ( x2 ) ⇔ x12 − 4 x1 = x22 − 4 x2 ⇔

⇔ x12 − 4 x1 − x22 + 4 x2 = 0 ⇔ ( x1 − x2 )( x1 + x2 ) − 4 ( x1 − x2 ) = 0 ⇔
⎧ x1 = x2
⎪
⇔ ( x1 − x2 )( x1 + x2 − 4 ) ⇔ ⎨ x1 + x2 − 4 = 0 (απορ. αφού x1 <2 και x2 <2
⎪οπότε x + x <4)
⎩ 1 2

Άρα η f είναι ένα προς ένα στο A1 .

• Για κάθε x1 , x2 ∈ A2 με f ( x1 ) = f ( x2 ) ⇔ − x1 − 10 = − x2 − 10 ⇔ x1 = x2 .
Άρα η f είναι ένα προς ένα στο A2 .
• Για να βρούμε το f ( A1 ) θα προσδιορίσουμε τις τιμές του y για τις ο-
ποίες η εξίσωση y = x 2 − 4x (1) έχει ως προς λύση στο A1 . Η (1)
⇔ x 2 − 4 x − y = 0 (2).
¾ Αν Δ < 0 ⇔ 16 + 4 y < 0 ⇔ y < −4 τότε η εξίσωση (2) είναι αδύνα-
τη. Άρα οι αριθμοί του διαστήματος ( −∞, −4 ) δεν ανήκουν στο
f ( A1 ) .

77 Μουρατίδης Χ. - Τζουβάλης Α.
 ¾ Αν Δ ≥ 0 ⇔ 16 + 4 y ≥ 0 ⇔ y ≥ −4 τότε η εξίσωση (2) έχει λύσεις
τις x = 2 + y + 4 (απορρίπτεται γιατί x < 2 ) ή x = 2 − y + 4 (3).
Επειδή x < 2 από (3) ⇒
⎪⎧2 − y + 4 < 2⎪⎫ ⎪⎧ y + 4 > 0⎪⎫ ⎧ y + 4 > 0⎫ ⎧ y > −4⎫
⎨ ⎬⇔⎨ ⎬⇔⎨ ⎬⇔⎨ ⎬ ⇔ y ∈( −4, +∞)

Μαθηματικά Κατεύθυνσης Γ Λυκείου

⎪⎩ y ≥ −4 ⎪⎭ ⎪⎩ y ≥ −4 ⎪⎭ ⎩ y ≥ −4 ⎭ ⎩ y ≥ 4 ⎭
Άρα f ( A1 ) = ( −4, +∞ ) .
• Για να βρούμε το f ( A2 ) θα προσδιορίσουμε τις τιμές του y για τις ο-
ποίες η εξίσωση y = − x − 10 (4) έχει ως προς λύση στο A2 . Η (4)
⇔ x = −10 − y (5).
Επειδή x≥2 από (5) ⇒ −10 − y ≥ 2 ⇔ y ≤ −12 . Άρα
f ( A2 ) = ( −∞, −12] .
Είναι f ( A1 ) ∩ f ( A2 ) = ( −4, +∞ ) ∩ ( −∞, −12] = ∅ . Επειδή η f είναι ένα
προς ένα στο A1 και στο A2 και είναι f ( A1 ) ∩ f ( A2 ) = ∅ έπεται ότι η
f είναι ένα προς ένα και ορίζεται η f −1 .
Το σύνολο τιμών της f είναι το
f ( A1 ) ∩ f ( A2 ) = ( −4, +∞ ) ∩ ( −∞, −12] = ∅ . Επομένως η αντίστροφη της
f είναι η συνάρτηση:
⎧⎪2 − x + 4 x > −4
f −1 : ( −4, +∞ ) ∩ ( −∞, −12] → \ με f −1 ( x ) = ⎨ .
⎪⎩ − 10 − x x ≤ −12

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 3
e x − e− x
Να βρείτε την αντίστροφη συνάρτηση της: f ( x ) =
2
Λύση
Η συνάρτηση f έχει πεδίο ορισμού το A = \ .
• Θα εξετάσουμε αν η f είναι ένα προς ένα.
e x1 − e− x1 e x2 − e − x2
Για κάθε x1 , x2 ∈ A με f ( x1 ) = f ( x2 ) ⇔ = ⇔
2 2

78
 1 1 1 1
⇔ ex1 − e− x1 = ex2 − e− x2 ⇔ ex1 −
x1
= ex2 − x2 ⇔ ex1 − x1 − ex2 + x2 = 0 ⇔
e e e e
e −e
x2 x1
e −e
x1 x2
⎛ 1 ⎞
e e e
( ⎝ e
)
⇔ ex1 − ex2 − x1 x2 = 0 ⇔ ex1 − ex2 + x1 + x2 = 0 ⇔ ex1 − ex2 ⎜1 + x1 + x2 ⎟ = 0 ⇔
⎠
Μαθηματικά Κατεύθυνσης Γ Λυκείου

⇔ ex1 − ex2 = 0 ⇔ ex1 = ex2 ⇔ x1 = x2

Άρα η f είναι ένα προς ένα συνάρτηση και ορίζεται η f −1 .
• Για να καθορίσουμε το f ( A) θα προσδιορίσουμε τις τιμές του y για
e x − e− x
τις οποίες η εξίσωση y = (1) έχει λύση ως προς x στο A = \ .
2
1
Η (1) ⇔ 2 y = e x − x ⇔ 2 ye x = e 2 x − 1 ⇔ e 2 x − 2 ye x − 1 = 0 (2).
e
Αν θέσουμε e = a a > 0 τότε η (2) γίνεται a 2 − 2 ya − 1 = 0 (3).
x

(
Είναι Δ = 4 y 2 + 1 > 0 .)
Η εξίσωση (3) έχει λύσεις τις a = y + y2 + 1 (δεκτή) και
a = y − y 2 + 1 (απορρίπτεται επειδή a > 0 και y − y 2 + 1 < 0 για κά-
θε x ∈ \ ). Για κάθε y ∈ \ ισχύει y2 + 2 > y 2 = y ≥ ± y δηλαδή:
y2 + 2 > y ⇔ y − y2 + 2 < 0 .
Επομένως:

( ) (
e x = y + y 2 + 1 ⇔ ln e x = ln y + y 2 + 1 ⇔ x = ln y + y 2 + 1 )
Άρα για κάθε y ∈ \ η εξίσωση (1) έχει λύση ως προς x που ανήκει στο
A . Επομένως f ( A ) = \ .
• Επομένως η αντίστροφη της f είναι η συνάρτηση:

(
f −1 : \ → \ με f −1 ( x ) = ln x + x 2 + 1 )
ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 4
Να βρείτε την αντίστροφη συνάρτηση της: f ( x ) = ln 2 x + 1 + 1 ( )
Λύση
Η συνάρτηση f έχει πεδίο ορισμού το A = \ .
• Για κάθε x1 , x2 ∈ A με

79 Μουρατίδης Χ. - Τζουβάλης Α.
 ( ) (
f ( x1 ) = f ( x2 ) ⇔ ln 2 x1 + 1 + 1 = ln 2 x2 + 1 + 1 ⇔ )
⇔ 2 + 1 = 2 + 1 ⇔ 2 = 2 ⇔ x1 = x2 .
x1 x2 x1 x2

Άρα η f είναι ένα προς ένα και ορίζεται η g −1 .

• Για να καθορίσουμε το g ( A ) θα προσδιορίσουμε τις τιμές του y για

Μαθηματικά Κατεύθυνσης Γ Λυκείου

( )
τις οποίες η εξίσωση y = ln 2 x + 1 + 1 (1) έχει λύση ως προς x στο

( ) (
A = \ . Η (1) ⇔ y − 1 = ln 2 x + 1 ⇔ ln e y −1 = ln 2 x + 1 ⇔ 2 x = e y −1 − 1 )
(2).
¾ Αν e y −1 − 1 ≤ 0 ⇔ e y −1 ≤ e0 ⇔ y − 1 ≤ 0 ⇔ y ≤ 1 τότε η εξίσωση (2) εί-
ναι αδύνατη. Άρα οι αριθμοί που ανήκουν στο διάστημα ( −∞,1] δεν
ανήκουν στο g ( A ) .
¾ Αν e y −1 − 1 > 0 ⇔ e y −1 > e 0 ⇔ y − 1 > 0 ⇔ y > 1 τότε η εξίσωση (2)
⇔ log 2 2 x = log 2 ( e y −1 − 1) ⇔ x = log 2 ( e y −1 − 1) . Επομένως όταν

(
y > 1 η εξίσωση (1) έχει λύση την x = log 2 e y −1 − 1 η οποία ανήκει )
στο A = \ .
Άρα η συνάρτηση g έχει σύνολο τιμών το g ( A ) = (1, +∞ ) .
• Επομένως η αντίστροφη συνάρτηση της g είναι η συνάρτηση:
g −1 : (1, +∞ ) → \ με g −1 ( x ) = log 2 ( e x −1 − 1) .

Ασκήσεις

1. Να αποδείξετε ότι οι παρακάτω συναρτήσεις αντιστρέφονται και να

βρείτε την αντίστροφή τους:
(α) f ( x ) = 5 + 6 − x (γ) f ( x ) = 2 x 3 − 1
2x
(β) f ( x ) = (δ) f ( x ) = 3
x
3

2. Να βρείτε τις αντίστροφες των παρακάτω συναρτήσεων:

x−2 x−2
(α) f ( x ) = (γ) f ( x ) =
x−3 x+3
(β) f ( x ) = e x − 2 + 3

80
 3. Να βρείτε (αν υπάρχει) την αντίστροφη συνάρτηση των παρακάτω συ-
ναρτήσεων:
2x + 3
(α) f ( x ) =
x −1
( )
(ζ) f ( x ) = ln x 2 + 1 + 3 x 4

2x
(β) f ( x ) = 1 + 2 x − 1 (η) f ( x ) = , x ∈ [ 0, +∞ )
Μαθηματικά Κατεύθυνσης Γ Λυκείου

x +1
⎧x −1 x < 0
(γ) f ( x ) = x 2 − 3 x + 2 (θ) f ( x ) = ⎨ 2
⎩x +1 x ≥ 0
(δ) f ( x ) = x 2 + 3 x + 2 ( )
(ι) f ( x ) = ln e x + 1 + 1, x ∈ ( 0, +∞)
x+3
(ε) f ( x ) = , x ∈ (1, +∞ ) (κ) f ( x ) = log1/2 ( x − 1) − 2
x −1

4. Να βρείτε (αν υπάρχει) την αντίστροφη συνάρτηση των παρακάτω συ-

ναρτήσεων:
e x − e− x
(α) f ( x ) = (ε) f ( x ) = 1 − x − 2
2
1+ x
(β) f ( x ) = ln (ζ) f ( x ) = 2 x − 3
1− x
(γ) f ( x ) = ln
x
x +1
, x ∈ ( 0, +∞ ) (
(η) f ( x ) = ln x 2 + 2 − 3)
(δ) f ( x ) = 4+ 6− x

Μέθοδος (Εύρεση της αντίστροφης από συναρτησιακή σχέση)

Για τον υπολογισμό του τύπου της αντίστροφης f −1 ( x ) όταν μας δίνεται
μια συναρτησιακή σχέση κάνουμε τα εξής:
• Αρχικά δείχνουμε με την βοήθεια της συναρτησιακής σχέσης ότι η συ-
νάρτηση f είναι ένα προς ένα.
• Με κατάλληλο μετασχηματισμό στην συναρτησιακή σχέση βρίσκουμε την
f −1 ( x ) .

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 5
Αν η συνάρτηση f : \ → \ είναι ένα προς ένα, να δείξετε ότι ορίζε-
ται η αντίστροφη της g ( x ) = ⎡⎣ f ( x ) ⎤⎦ + 3 f ( x ) − 2 .
3

Λύση

81 Μουρατίδης Χ. - Τζουβάλης Α.
Η συνάρτηση g έχει πεδίο ορισμού το Ag = \ .
Για να ορίζεται η g −1 πρέπει η g να είναι ένα προς ένα.
Για κάθε x1 , x2 ∈ Ag με g ( x1 ) = g ( x2 ) ⇔
⎡⎣ f ( x1 ) ⎤⎦ + 3 f ( x1 ) − 2 = ⎣⎡ f ( x2 ) ⎦⎤ + 3 f ( x2 ) − 2 ⇔
3 3

Μαθηματικά Κατεύθυνσης Γ Λυκείου

⎡⎣ f ( x1 ) ⎤⎦ + 3 f ( x1 ) − ⎣⎡ f ( x2 ) ⎦⎤ − 3 f ( x2 ) = 0 ⇔
3 3

⎡⎣ f ( x1 ) − f ( x2 ) ⎦⎤ ⎡( f ( x1 ) ) + f ( x1 ) f ( x2 ) + ( f ( x2 ) ) ⎤ + 3 ⎣⎡ f ( x1 ) − f ( x2 ) ⎦⎤ = 0 ⇔
2 2

⎣ ⎦

⎡⎣ f ( x1 ) − f ( x2 ) ⎦⎤ ⎡( f ( x1 ) ) + f ( x1 ) f ( x2 ) + ( f ( x2 ) ) + 3⎤ = 0 ⇔
2 2

⎣ ⎦
⎧⎪ f ( x1 ) − f ( x2 ) = 0
⎨
⎪⎩( f ( x1 ) ) + f ( x1 ) f ( x2 ) + ( f ( x2 ) ) + 3 = 0 (2)
2 2

Επειδή Δ = −3 ⎡( f ( x2 ) ) + 4 ⎤ < 0 έπεται ότι η (2) είναι πάντα μεγαλύτερη

2

⎣ ⎦
του μηδενός. Επομένως ισχύει μόνο ότι f ( x1 ) = f ( x2 ) και επειδή η f
είναι ένα προς ένα έπεται ότι x1 = x2 . Άρα η g είναι ένα προς ένα και ορί-
ζεται η g −1 .

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 6
∆ίνεται η συνάρτηση f :\ →\ και για κάθε x ∈ \ , ισχύει
( f D f )( x ) = − x . Να δείξετε ότι ορίζεται η f −1 .
Λύση
Για κάθε x ∈ \ ισχύει ( f D f )( x ) = − x , δηλαδή f ( f ( x ) ) = − x (1). Για να
ορίζεται η f −1 πρέπει να δείξουμε ότι η f είναι ένα προς ένα.
1ος τρόπος
Έστω f ( x1 ) = f ( x2 ) ⇔ f ( f ( x1 ) ) = f ( f ( x2 ) ) ⇔ − x1 = − x2 ⇔ x1 = x2 .
Άρα η f είναι ένα προς ένα και άρα ορίζεται η f −1 .
2ος τρόπος
Υποθέτουμε ότι η f δεν είναι ένα προς ένα. Τότε θα υπάρχουν x1 , x2 ∈ \
τέτοια ώστε x1 ≠ x2 και f ( x1 ) = f ( x2 ) .
• Για x = x1 από (1) ⇒ f ( f ( x1 ) ) = − x1
• Για x = x2 από (1)

82
 ⇒ f ( f ( x2 ) ) = − x2 ⇔ f ( f ( x1 ) ) = − x2 ⇔ − x1 = − x2 ⇔ x1 = x2 άτοπο.
Άρα η f είναι ένα προς ένα και ορίζεται η f −1 .

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 7
∆ίνεται η συνάρτηση f : \ → \ με f ( \ ) = \ . Αν για κάθε x ∈ \ ι-
Μαθηματικά Κατεύθυνσης Γ Λυκείου

σχύει η σχέση f ( f ( x )) = x + f ( x ) (1) τότε να δείξετε ότι:

(α) η f αντιστρέφεται
(β) f ( 0 ) = 0
(γ) f ( x ) = x + f −1 ( x )
Λύση
(α) Για να αντιστρέφεται η f πρέπει να είναι ένα προς ένα. Έστω:
(1)
f ( x1 ) = f ( x2 ) ⇔ f ( f ( x1 ) ) = f ( f ( x2 ) ) ⇔ x1 + f ( x1 ) = x2 + f ( x2 ) ⇔ x1 = x2
Άρα η f είναι ένα προς ένα άρα αντιστρέφεται.
1−1
(β) Για x = 0 η (1) f ( f ( 0 ) ) = f ( 0 ) ⇔ f ( 0 ) = 0 .
(γ) Αν θέσουμε t = f ( x) τότε f −1 ( t ) = x η (1) γίνεται
f ( t ) = f −1 ( t ) + t , ∀t ∈ \ . Άρα f ( x ) = f −1 ( x ) + x, ∀x ∈ \ .

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 8
Για την συνάρτηση f είναι γνωστό ότι για όλα τα x ∈ \ ισχύει ότι:
f 3 ( x ) + f ( x ) + x = 0 (1). Αφού αποδείξετε ότι η f είναι ένα προς
ένα, να βρείτε την αντίστροφη και το είδος μονοτονίας της f .
Λύση
Αρχικά θα δείξουμε ότι η συνάρτηση f είναι ένα προς ένα.
Έστω f ( x1 ) = f ( x2 ) (2), τότε από την (1) έχουμε ότι:
f 3 ( x1 ) = f 3 ( x2 ) (3)
Προσθέτοντας κατά μέλη την (2) και (3) παίρνουμε ότι:
f 3 ( x1 ) + f ( x1 ) = f 3 ( x2 ) + f ( x2 ) ⇔ − x1 = − x2 ⇔ x1 = x2
Άρα η συνάρτηση f είναι ένα προς ένα και ορίζεται η αντιστροφή της
f −1 . Για να βρούμε την αντίστροφη θα θέσουμε στην (1) όπου x = f −1 ( x ) .
Οπότε:

83 Μουρατίδης Χ. - Τζουβάλης Α.
 ( )
f ( f −1 ( x ) ) + f ( f −1 ( x ) ) + f −1 ( x ) = 0 ⇔
3

⇔ x 3 + x + f −1 ( x ) ⇔ f −1 ( x ) = − x3 − x
Άρα η f −1 ( x ) = − x 3 − x .

Μαθηματικά Κατεύθυνσης Γ Λυκείου

Παρατηρούμε ότι η f −1 είναι γνησίως φθίνουσα αφού:
x1 < x2 ⇔ x13 < x23 ⇔ − x13 > −x23 (4)
και
x1 < x2 ⇔ − x1 > −x2 (5)
Προσθέτοντας την (4) και (5) κατά μέλη παίρνουμε ότι:
− x13 − x1 > − x23 − x2 ⇔ f −1 ( x1 ) > f −1 ( x2 )
Γνωρίζουμε ότι η f έχει το ίδιο είδος μονοτονίας με την f −1 , άρα η f
είναι γνησίως φθίνουσα.

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 9
Για την συνάρτηση f είναι γνωστό ότι για όλα τα x ∈ \ ισχύει ότι:
f 3 ( x ) + 3 f ( x ) = 2 x + 2003 (1). ∆είξτε ότι:
(α) η f είναι ένα προς ένα.
(β) υπάρχει η f −1 την οποία και να βρείτε.
Λύση
(α) Έστω f ( x1 ) = f ( x2 ) τότε από την (1) έχουμε ότι:
f 3 ( x1 ) = f 3 ( x2 ) (2)
και
3 f ( x1 ) = 3 f ( x2 ) (3)
Προσθέτοντας την (2) και (3) προκύπτει ότι:
f 3 ( x1 ) + 3 f ( x1 ) = f 3 ( x2 ) + 3 f ( x2 ) ⇔ 2 x1 + 2003 = 2 x2 + 2003 ⇔ x1 = x2
Άρα η συνάρτηση f είναι ένα προς ένα.
(β) Αφού η f είναι ένα προς ένα ορίζεται η f −1 .
Για να βρούμε την αντίστροφη θα θέσουμε στην (1) όπου x = f −1 ( x ) . Ο-
πότε:

(f(f ( x ))) + 3 f ( f −1 ( x ) ) = 2 f −1 ( x ) + 2003 ⇔

3
−1

x 3 + 3x − 2003
⇔ x + 3x = 2 f
3 −1
( x ) + 2003 ⇔ f −1
( x) =
2

84
 x3 + 3x − 2003
Άρα η f −1
( x) = .
2

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 10
∆ίνονται οι συναρτήσεις f , g : \ → \ . ∆είξτε ότι:
Μαθηματικά Κατεύθυνσης Γ Λυκείου

(α) Αν f , g είναι ένα προς ένα τότε η g D f είναι ένα προς ένα.
(β) Αν f , g είναι αντιστρέψιμες τότε η g D f είναι αντιστρέψιμη και
(g D f )
−1
= f −1 D g −1
Λύση
(α) Έστω
g 1-1 f 1-1
( g D f )( x1 ) = ( g D f )( x2 ) ⇔ g ( f ( x1 ) ) = g ( f ( x2 ) ) ⇔ f ( x1 ) = f ( x2 ) ⇔ x1 = x2
Άρα η συνάρτηση g D f είναι ένα προς ένα.
(β) Αφού f , g αντιστρέψιμες τότε:
g ( f ( x ) ) = y ⇔ f ( x ) = g −1 ( y ) ⇔ x = f −1 ( g −1 ( y ) )
Άρα η g D f είναι αντιστρέψιμη με αντίστροφη: ( g D f )
−1
= f −1 D g −1 .

Ασκήσεις

5. ∆ίνεται η συνάρτηση f : \ → \ και για κάθε x ∈ \ ότι ισχύει

( f D f )( x ) = − x . Να δείξετε ότι:
(α) Η f είναι περιττή και
(β) ότι ορίζεται η f −1 .

6. ∆ίνεται η συνάρτηση f :\ →\ για την οποία ισχύει ότι:

( f ( x )) + f ( x ) = x + 1 . Να δείξετε ότι η f είναι αντιστρέψιμη και να
3

βρείτε την f −1 .

7. Αν για τη συνάρτηση f ισχύει xf ( x ) + f ( − x ) = x για κάθε x ∈ \ :

(α) Να βρείτε τη συνάρτηση f
(β) Να βρείτε την αντίστροφή της (εάν υπάρχει).

8. ∆ίνεται η συνάρτηση f : \ → \ με f ( \ ) = \ . Αν για κάθε x ∈ \ ι-

σχύει η σχέση f ( f ( x ) ) = x + f ( x ) να δείξετε :
85 Μουρατίδης Χ. - Τζουβάλης Α.
 (α) ότι η f αντιστρέφεται
(β) f ( 0 ) = 0
(γ) f ( x ) = x + f −1 ( x ) .

Μαθηματικά Κατεύθυνσης Γ Λυκείου

9. ∆ίνεται η συνάρτηση f , για την οποία ισχύει f ( 0 ) = 1 και
f ( x + 1) = ( x + 1) f ( x ) για κάθε x ≥ 0 .
(α) Να υπολογίσετε τις τιμές f (1) , f ( 2 ) , και f ( 3) .
(β) Να δικαιολογήσετε το γεγονός ότι η f δεν αντιστρέφεται

10. ∆ίνονται f ,g, R→R με ( f0 f ) ( x ) = x2 − 5x + 9 και

g ( x ) = x 2 − xf ( x ) + 3 για κάθε x ∈ R . Να δείξετε ότι:
(α) f ( 3) = 3 ,
(β) Η g δεν είναι αντιστρέψιμη

11. Έστω συνάρτηση f : \ → \ με την ιδιότητα: f 2 ( x ) ≤ f ( x ) f (10 − x ) ,

για κάθε x ∈ \ . Να δείξετε ότι η f δεν αντιστρέφεται.

12. ∆ίνεται η αντιστρέψιμη συνάρτηση f : \ → \ για την οποία ισχύει

f ( x ) f ( 3 − x ) = f ( λ x − κ ) για κάθε x ∈ \ . Να αποδείξετε ότι:
(α) λ = 0
(β) f ( 3 + κ ) = 1 .

Μέθοδος (Εύρεση των κοινών σημείων των f και f −1 )

Για να βρούμε τα κοινά σημεία των γραφικών παραστάσεων των συναρτή-
σεων f και f −1 κάνουμε τα εξής:
• Αποδεικνύουμε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα και λύνουμε μία από τις
παρακάτω εξισώσεις
f ( x ) = f −1 ( x ) ή f ( x ) = x ή f −1 ( x ) = x
• Εάν η συνάρτηση f δεν είναι γνησίως αύξουσα λύνω απλά την εξίσωση
f ( x ) = f −1 ( x ) .

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ 11

86
 ∆ίνεται η συνάρτηση f :\ →\ για την οποία ισχύει:
f ( x ) + 3 f ( x ) = x + 3 για κάθε x ∈ \ .
3

(α) Να αποδείξετε ότι η f αντιστρέφεται και να βρείτε την f −1 .

(β) Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα στο \ .
Μαθηματικά Κατεύθυνσης Γ Λυκείου

(γ) Να λύσετε την εξίσωση f ( x ) = f −1 ( x )

Λύση
(α) Αρκεί να δείξουμε ότι η συνάρτηση f είναι ένα προς ένα.
Έστω f ( x1 ) = f ( x2 ) τότε f 3 ( x1 ) = f 3 ( x2 ) (1) και 3 f ( x1 ) = 3 f ( x2 ) (2).
Προσθέτουμε κατά μέλη τις (1) και (2) οπότε έχουμε:
f 3 ( x1 ) + f ( x1 ) = f 3 ( x2 ) + f ( x2 ) ⇔ x1 + 3 = x2 + 3 ⇔ x1 = x2
Άρα η συνάρτηση f είναι ένα προς ένα, οπότε αντιστρέφεται.
Για να βρούμε την αντίστροφη θέτουμε όπου x = f −1 ( y ) , οπότε έχουμε:
f 3 ( f −1 ( y ) ) + 3 f ( f −1 ( y ) ) = f −1 ( y ) + 3 ⇔ y 3 + 3 y = f −1 ( y ) + 3 ⇔
⇔ f −1 ( y ) = y 3 + 3 y − 3
Άρα η αντίστροφη συνάρτηση της f είναι η f −1 ( x ) = x 3 + 3 x − 3 .
(β) Έστω ότι υπάρχουν x1 , x2 ∈ \ με x1 < x2 τέτοια ώστε f ( x1 ) ≥ f ( x2 ) .
Τότε f 3 ( x1 ) ≥ f 3 ( x2 ) και 3 f ( x1 ) ≥ 3 f ( x2 ) . Προσθέτοντας τις δύο προη-
γούμενες σχέσεις έχουμε ότι:
f 3 ( x1 ) + 3 f ( x1 ) ≥ f 3 ( x2 ) + 3 f ( x2 ) ⇔ x1 + 3 ≥ x2 + 3 ⇔ x1 ≥ x2
Άτοπο αφού x1 < x2 . Άρα η συνάρτηση f είναι γνησίως αύξουσα.
(γ) f ( x ) = f −1 ( x ) ⇔ f −1 ( x ) = x ⇔ x3 + 3x − 3 = x ⇔ x3 + 2 x − 3 = 0 ⇔ x = 1

Ασκήσεις

13. ∆ίνεται η f ( x ) = x 3 + x + 1 .
(α) Να αποδείξετε ότι f είναι γνησίως μονότονη.
(β) Να εξετάσετε αν η f αντιστρέφεται.
(γ) Να βρείτε το πεδίο ορισμού της f −1 .
(δ) Να λυθεί η εξίσωση f −1 ( x ) = x .

14. ∆ίνεται η συνάρτηση f ( x ) = 3x + x − 9 , x ∈ \ .

(α) Να αποδείξετε ότι η f αντιστρέφεται και να βρείτε το f −1 ( −5 )

87 Μουρατίδης Χ. - Τζουβάλης Α.
 (β) Να λύσετε την εξίσωση f ( x ) = f −1 ( x ) .
(γ) Να λύσετε την ανίσωση f −1 ( f ( ln x ) − 3 ) > −8 .

15. ∆ίνεται η συνάρτηση f : \ → ( 0, +∞ ) , για την οποία ισχύει:

Μαθηματικά Κατεύθυνσης Γ Λυκείου

ln f ( x ) + f ( x ) = x − 1 για κάθε x ∈ \ .
(α) Να αποδειχθεί ότι η f αντιστρέφεται και να βρεθεί η αντίστροφή
της.
(β) Να υπολογιστούν τα f ( 2 ) και f ( ln 3 + 4 ) .

16. Θεωρούμε τις συναρτήσεις f : R → R και g ( x ) = 2 f ( x ) − 1 . Αν η f

είναι 1 − 1 συνάρτηση, τότε:
(α) Να αποδείξετε ότι η g αντιστρέφεται,
(β) Αν f ( 2 x ) = 8 x3 , να βρείτε τον τύπο της g ,
(γ) Να προσδιορίσετε, αν υπάρχουν, τα κοινά σημεία των γραφικών πα-
ραστάσεων συναρτήσεων g και g −1 .

17. (α) Έστω f −1 η αντίστροφη συνάρτηση της f . Να δικαιολογήσετε το

γεγονός ότι f ( x ) = f −1 ( x ) ⇔ f ( x ) = x , ή ( f ( x) = x) .
−1

(β) ∆ίνονται οι συναρτήσεις f ( x ) = x 2 − 2 x + 2 και g ( x ) = 1 + x − 1 , οι

οποίες έχουν κοινό πεδίο ορισμού το διάστημα A = (1, +∞ ) .
(1) Να αποδείξετε ότι η μια συνάρτηση είναι αντίστροφη της άλλης.
(2) Να βρείτε τα κοινά σημεία των γραφικών παραστάσεων των συ-
ναρτήσεων f και g .

18. ∆ίνεται η συνάρτηση f ( x ) = x 3 + x + 2 .

(α) Να δείξετε ότι η f αντιστρέφεται.
(β) Να βρείτε, αν ορίζεται, το f −1 ( 4 ) .
(γ) Nα λύσετε τις εξισώσεις f ( x ) = 12 , f −1 ( x ) = −2 .
(δ) Να βρείτε τα κοινά σημεία της C f −1 με τους άξονες καθώς και με
την ευθεία y = x .

( )
3
(ε) Να λύσετε την εξίσωση 2 − ημ 2 x = ημ 3 x + ημ 2 x + ημ x − 2 .
(ζ) Nα λύσετε τις ανισώσεις f −1 ( x ) < 3 , f −1 ( x + 1) ≥ x + 5 .
88
 19. Έστω f : R → R γνησίως μονότονη συνάρτηση και διέρχεται από τα
σημεία A ( 3, 2 ) και B ( 5,9 ) .
(α) Να βρείτε το είδος μονοτονίας της f .
Μαθηματικά Κατεύθυνσης Γ Λυκείου

(β) Να εξετάσετε αν ορίζεται η f −1 .

( (
(γ) Να λυθεί η εξίσωση f 2 + f −1 x 2 + x )) = 9 , x ∈ R
(δ) Να λυθεί η ανίσωση f ( f ( x − 8x ) − 2) < 2 .
−1 2

20. Τα σημεία A ( 2,3) και B ( 6,5) βρίσκονται πάνω στη γραφική παράσταση
της γνησίως μονότονης συνάρτησης f : R → R .
(α) Να αποδείξετε ότι η f είναι γνησίως αύξουσα.
(β) Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση f αντιστρέφεται και ότι η αντί-
στροφή συνάρτησή της έχει το ίδιο είδος μονοτονίας.
( (
(γ) Να υπολογίσετε το λ ∈ R , ώστε f −1 3 + f −1 λ 2 − 2λ + 3 )) = 6 .
k + x − 2, x ≥ 2
21. ∆ίνεται η συνάρτηση f : \ → \ με τύπο: f (x) = {
k + m(x − 2), x < 2
(α) Να βρείτε το m ∈ \ ώστε η f να είναι 1 − 1 .
(β) Να βρείτε την f −1 .

4 x3 − 1
22. ∆ίνεται η συνάρτηση f ( x ) = .
3
(α) Να αποδείξετε ότι η f αντιστρέφεται και να βρείτε τη συνάρτηση
f −1 .
(β) Να προσδιορίσετε τα κοινά σημεία των γραφικών παραστάσεων των
f και f −1 .

23. Έστω η συνάρτηση f : ( 0, +∞ ) → \ με f ( x ) = 5 − x 2

(α) Να δειχθεί ότι η f αντιστρέφεται.
2
(β) Να λυθεί η εξίσωση: ⎡⎣ f −1 ( x ) ⎤⎦ = f ( x ) .

89 Μουρατίδης Χ. - Τζουβάλης Α.
 Μαθηματικά Κατεύθυνσης Γ Λυκείου
θεωρητικές ασκήσεις

24. Μπορεί μια συνάρτηση 1 − 1 να είναι άρτια;

25. Μπορεί μια συνάρτηση γνησίως μονότονη στο \ να είναι άρτια;

26. Μπορεί μια συνάρτηση περιοδική στο \ να είναι 1 − 1 ;

27. Μια περιττή συνάρτηση είναι πάντα 1 − 1 ; (Εξετάστε την f ( x ) = ημ x )

28. Έστω f : A → \ , γνησίως μονότονη στο Α. Πόσες το πολύ πραγματι-

κές ρίζες μπορεί να έχει η εξίσωση f ( x ) = 0 ;

29. Μπορεί μια περιττή συνάρτηση f με A = ( −a, a ) να διέρχεται από το

σημείο O ( 0,0 ) ;

30. Υπάρχει συνάρτηση f : \ → \ που να είναι 1 − 1 και να ισχύει:

f ( f ( x )) = x2 ;

31. Αν f περιττή συνάρτηση στο πεδίο ορισμού της, τότε μπορεί να διατη-
ρεί σταθερό πρόσημο στο πεδίο ορισμού της;

32. Αν f γνησίως αύξουσα στο πεδίο ορισμού της και για κάθε x του πε-
δίου ορισμού της ισχύει f ( x ) ≠ 0 , τότε τι συμπέρασμα βγάζουμε για τη
1
μονοτονία της g ( x ) = ;
f ( x)

33. Αν f : A → \ , είναι 1 − 1 και f −1 η αντίστροφή της, τότε η συνάρτηση

(f Df)
−1
είναι γνησίως μονότονη;

90
 34. Έστω f , g : \ → \ . Αν η f είναι γνησίως αύξουσα στο \ και ισχύει
f ( g ( x ) ) = f ( x ) για κάθε x ∈ \ , να βρείτε τον τύπο της g ( x ) .

35. Αν οι συναρτήσεις f , g : \ → \ είναι ένα προς ένα, να αποδείξετε ότι

Μαθηματικά Κατεύθυνσης Γ Λυκείου

και η συνάρτηση g D f είναι ένα προς ένα στο \ .

36. Έστω f και g δύο συναρτήσεις ορισμένες σε ένα διάστημα ∆ για τις
οποίες ισχύει ότι:
• f ( x ) > 0 και g ( x ) > 0 για κάθε x ∈ Δ
• είναι γνησίως αύξουσες στο ∆.
1 1
Να αποδείξετε ότι η συνάρτηση + είναι γνησίως φθίνουσα.
f g

37. Έστω οι συναρτήσεις f , g : \ → \ για τις οποίες ορίζονται οι f D g

και g D f στο \ . Αν η f είναι γνησίως φθίνουσα και για κάθε x ∈ \
ισχύει g ( x ) > f ( x ) , να αποδείξετε ότι ( f D g )( x ) < ( g D f )( x ) .

38. Έστω f , g δύο συναρτήσεις ορισμένες στο \ .

(α) Αν αποδείξετε ότι αν ( g D f )( x ) = x τότε η f είναι ένα προς ένα.
(β) Να αποδείξετε ότι αν ( f D g )( x ) = x τότε το σύνολο τιμών της g
είναι το \ .
(γ) Να αποδείξετε ότι αν ( g D f )( x ) = x , ( f D g )( x ) = x τότε η f είναι
αντιστρέψιμη και η αντιστροφή της είναι η g .

91 Μουρατίδης Χ. - Τζουβάλης Α.