Bionawozy – wykorzystanie potencjału mikroorganizmów glebowych dla zwiększania

plonów roślin uprawnych

Początkowe ogniwa łańcuchów pokarmowych najczęściej zajmują rośliny, ponieważ

należą do tych nielicznych organizmów, które są zdolne do produkcji biomasy w oparciu o
CO2, H2O oraz energię słoneczną. Wzrost i rozwój roślin uzależniony jest także od
dostępności innych składników – mikro- i makroelementów, które w przypadku niskiej
dostępności mogą być czynnikami limitującymi ich plonowanie. We współczesnej praktyce
rolniczej niedobory substancji mineralnych (najczęściej N, P, K) uzupełniane są za pomocą
nawozów sztucznych – nie pozostaje to jednak bez niekorzystnego wpływu na środowisko, w
którym przemieszczają się i gromadzą nadmiary zastosowanych soli mineralnych.
Problem nawożenia upraw można rozwiązać także na innej drodze – poprzez
stosowanie preparatów mikrobiologicznych. Zawarte w nich bakterie (rzadziej grzyby lub
sinice) korzystnie wpływają na wzrost roślin dostarczając im potrzebnych substancji
mineralnych, które są produkowane lub uwalniane z zasobów już znajdujących się w
środowisku – dzięki działalności drobnoustrojów formy pierwiastków/związków
nieprzyswajalnych dla roślin są zamieniane w formy możliwe do asymilacji. Obecnie
najbardziej zaawansowane prace dotyczą mikroorganizmów dostarczających roślinom azotu
lub fosforu.
Mikroorganizmy stosowane jako bionawozy azotowe należą do bardzo różnych grup
systematycznych. Ich cechą wspólną jest posiadanie enzymu zwanego nitrogenazą, który
przeprowadza reakcję redukcji azotu atmosferycznego (dostępnego w ilości praktycznie
nieograniczonej, lecz nieprzyswajalnego dla roślin) do amoniaku. Z uwagi na praktyczne
zastosowanie mikroorganizmy takie można podzielić na dwie grupy: wolnożyjące
(prowadzące redukcję N2 na własne potrzeby) - bakterie (np. Azotobacter) lub sinice, oraz
symbiotyczne (redukujące azot głównie na potrzeby roślinnego gospodarza, w tkankach
którego żyją) – bakterie glebowe nazywane rizobiami. Obie grupy mają swoje wady i zalety:
mikroorganizmy niesymbiotyczne można stosować do wspomagania wzrostu dowolnych
upraw, jednak ilość zredukowanego azotu nie przekracza kilkunastu-kilkudziesięciu kg N/ha
rocznie; z kolei mikroorganizmy symbiotyczne mogą zredukować do 500 kg N/ha rocznie,
jednak tylko w tkankach roślinnych gospodarzy, jakimi są dla nich rośliny motylkowate. Z
tego względu można je stosować jako bionawozy dla niektórych roślin jadalnych (groch,
fasola, soczewica, bób), pastewnych (bobik, seradela, wyka, lucerna, koniczyna); dla
użyźnienia gleby dla innych gatunków roślin uprawnych należy natomiast stosować
nawożenie dwufazowe – bakterie jako nawóz dla roślin motylkowatych (łubin, wyka,
seradela), a wyhodowane rośliny motylkowate jako „zielony nawóz” dla kolejnej uprawy.
Mikroorganizmy stosowane jako bionawóz fosforowy (np. bakterie takie jak
Pseudomonas) uwalniają reszty fosforanowe związane z kationami Ca2+ i Mg2+ (w glebach
alkalicznych) oraz Fe3+ i Al3+ (w glebach kwaśnych). Mikroorganizmy te wydzielają do gleby
kwasy organiczne, które lokalnie obniżają pH (powodując dysocjację fosforanów wapnia i
magnezu) oraz wiążą jony metali ciężkich (jak Fe i Al.), a powstające w ten sposób wolne
reszty fosforanowe stają się dostępne dla roślin. Bionawozy tego typu są dosyć uniwersalne i
mogą być stosowane dla większości roślin uprawnych.
Jak widać, technologie produkcji i stosowania bionawozów są oparte o zjawiska i
organizmy spotykane w naturalnych ekosystemach. Badania w tej dziedzinie skupiają się na
poszukiwaniu w środowisku jak najlepszych (z punktu widzenia człowieka) szczepów
drobnoustrojów, oraz na opracowaniu metod namnażania, przechowywania i optymalnego
stosowania tych mikroorganizmów w agrotechnice.

Jerzy Wielbo