ADI - SOYADI- NUMARASI: Gizem EROL - 20200907001

Ayşe ARI - 20200907025

KESİR KAVRAMININ ELİŞTİRİLMESİ

En genel tanımıyla *kesirler bir bütünün yada birimin eş parçalarıdır.[Van De Walle,Karp,

Bay-Williams,2019]*. Örnek vermek gerekirse bir şeklin 3/8' ünden bahsetmek istediğimizde

akla ilk gelen şeklin 5 eş parçaya bölündüğü ve 3 parçasının seçildiğidir.

3/8

Fakat kesirlerin tek anlamı bu değildir. Çocuklara kesrin farklı anlamları verilerek kesrin daha

iyi anlaşılması sağlanmalıdır. Böylelikle kesri iyi anlayan çocuk kesirlerle işlemleri, ondalık

ve yüzde kavramlarını anlamakta zorluk çekmez. Bunun içinde en etkili yollardan biri kesirler

için modellemeler kullanmaktır. Kesirlerin anlamlarından bahsetmeden önce yanlış bilinen bir

bilgiden bahsetmek istiyorum, kesirler aslında Doğal Sayılar yada Tam Sayılar gibi bir sayı

kümesi değil bir gösterimdir. Kesirlerde kullandığımız sayılar aslında Reel Sayı kümesine

aittir. Şimdi kesirlerin farklı anlamlarından ve modelleme türlerinden bahsedeceğim.

Parça-Bütün

Adından da anlaşılacağı üzere Bir bütünün ona ait olan veya olmayan bir parçası arasındaki

ilişkiyi temsil eder . Uzunluk yada alanın bir parçasını, bir grup insanın bir kısmını belirtir.
Örneğin; 3 metrelik kumaşın ¼’ini sattım, 7 hektarlık tarlanın 4/9’ünü ektim, Akrabalarımın

1/10’ini tanımıyorum...

Bölme

Adil paylaştırma yapmak dersek çokta yanlış bir cümle kurmuş olmayız. Bütünü eş

büyüklükteki gruplara paylaştırmadır. Antik Mısır’da 9 ekmeği 10 kişiye paylaştırırken

kesirlerin bölme yapısını kullanıyorlardı. Yada 12 cevizi 3 kişiye paylaştırırken yaptığımız

gibi.

Ölçme
 Seçilen bir uzunluk birim olarak kabul edilip, bu uzunluk başka bir uzunluğu ölçmek içim

birim olarak kullanılır. Örneğin; 1/3 kesri uzunluğundaki bir tahtayı birim olarak kabul

edersek 7/3 uzunluğundaki tahtayı, 7 tane 1/3 uzunluğundaki tahta olarak ifade edebiliriz.

5 tane 1/3 kesri uzunluğunda tahta

İşlemci

*Kesri bir birim kesrin katları olarak görme kavramına dayanır.*[Van De Walle,Karp, Bay-

Williams,2019]. Bütünün birden büyük olması istenir. Böylece öğrenciler zihinden kolaylıkla

işlem yapabilir.Burada parçalama değil gruplandırma yapıyoruz. Örneğin; 24 kişilik sınıfın

1/6'i.

Oran

Parça – parça, parça – bütün arasındaki oranı göstermek için kullanılabilir. Parça – bütün

ilişkisine, sınıftaki kızların tüm sınıfa oranını örnek verebilirsen; parça – parça ilişkisine ise

sınıftaki kızların sınıftaki erkeklere oranı verilebilir. Burada kat ilişkisi de görülebilir. Örneğin

Ali'nin elmaları Veli'nin elmalarının 1/4 katıdır ifadesi.

1.ve 2. sınıfta kesirlerle ilk kez tanışan çocuklara onlar için bir ifade etmeyen ½ , ¼ gibi

gösterimler yerine sözlü ifadeler kullanılmalıdır. Günlük hayatında karşısına çıkan yarım,

tam, çeyrek gibi ifadeler kesri anlamasını ve içselleştirmesini kolaylaştırır. İlerleyen zamanda

sembolleri tanımaya başladıkça yarımın ½ olduğunu, ½’nin 4/8’işe denk olduğunu, ekmeği

bir bütün olarak kabul ettiği için yarım, çeyrek gibi ifadeler kullandığını fark edecektir.

5/3 kesrinin aslında 5 tane 1/3 olduğunu buradaki 1/3 kesrimizin birimimiz olduğunu

görecektir. Hatta 5/3 kesrini farklı yollarla gösterebileceğini fark edecektir Örneğin 5/3 = 1

2/3 = 1/3 + 1/3 + 1/3 + 1/3 + 1/3 = 1 + 2/3 gibi.

Yukarıda 1/2 ile 4/8'in denk kesirler olduğundan bahsetmiştik. İşlemsel olarak bu iki kesir

denk olsa da kesrin büyüklüğü gerçekten farklı olabilir. Örneğin bir tane A1 kağıdının ½’i ile

A4 kağıdının ½’nin alanı aynı değildir. A3 kağıdının alanı daha büyük olacaktır. Burada

seçtiğimiz birimimiz önem kazanır. Burada bahsedilen iki 2 tane ½ kesrimiz arasında

karşılaştırma yapabilmek için önce aynı büyüklükteki parçalar haline getirmeliyiz.

1/2 1/2

A3 A4
*Okuduğum bir makalenin sonuç ve öneriler kısmında öğrencilerin kesirlerde sıralama

yaparken, kesirlerin pay ve paydasını genişletirken paydasını unutma gibi hatalar yapılmış

fakat işlem becerileri zayıf olan öğrencilerin bile modelleme kullanarak çözülen soruları

yapabildikleri görülmüştür.*[] Buradan anlaşılabileceği gibi modelleme bir problemin

anlaşılıp çözülebilmesi için önemlidir. Çünkü öğrenci soyut bir şekilde karşısına gelen

problemi zihninde canlandırıp yaşanmışlığından kesitler bulduğunda içselleştirip kesri

kavrayabilirler. Modelleme yaparken sürekli aynı tür modelleme yapmak öğrenciyi belli

kalıplar içine sokacaktır. Farklı modelleme türleri farklı kesirleri anlamada kullanılmalıdır.

Şimdi kesirler için modelleri inceleyeceğiz.

Alan Modelleri

Genellikle daire dilimleri tercih edilse de örüntü blokları, kareli ve noktalı kağıt, kağıt

katlama, geometri tahtası gibi farklı modellemeler de alan modellerinde kullanılır. Alan

modellerinde belli bir alanın bu alanın tamamına (parça - bütün) veya bir parçası ( parça –

parça) ile ilişkisini gösterirken kullanılır. Örneğin; 2 kişiye 3 tepsi börek herkese aynı

miktarda düşecek şekilde nasıl paylaştırılır?

Uzunluk Modelleri

Uzunluk modelleri kesirlerin iki sayı arasına çekilen bir çizgi gibi soyut bir ifadeden, sayı

doğrusu veya Caisenaire çubukları gibi parçalarla karşılaştırma yaparak kesrin sayı olduğunu

öğrenciye göstermek de önemlidir. Özellikle modellerle kesirlerin büyüklüklerini anlayıp

kesirler arasında ilişki kurmak alan modelleriyle sağlanabilir. Seçilen bir uzunluğun (bütün)

bir parçasını yada birime ayrılmış bir sayı doğrusunda 0’a olan mesafeyi temsil eder. Örneğin;

Küme Modelleri

Bir bütünü eş büyüklükteki alt gruplara böldüğümüzde bu alt gruplar kesir parçalarını

oluşturur. Fakat buradaki büyüklüklerimiz insanlar gibi bölünemeyen öğelerden

oluşuyor.Örneğin; Zeynep pazardan 12 tane şeftali ve

6 tane elma almıştır. Dola yerleştirirken elma ve

şeftalileri ayrı ayrı poşetlemek istiyor fakat her poşette

aynı miktarda meyve olsun da istiyor. meyveleri nasıl

gruplandırabiliriz?

Kesirler sayıları ifade ederken kullanılan bir gösterim olduğu için sayısal bir değeri olduğu

unutulmamalıdır. Kesirlerin ortaya çıkmasındaki en büyük etkenlerden biri bölmedir. Burada

akla hemen Mısırlıların 10 kişiye 9 ekmeği nasıl paylaştırdıkları gelebilir. Kesirler birer

sayıdır. Kesirler, parçalama ve tekrarlama terimleriyle yakından ilişkilidir. Günlük hayatta bu

ilişkilerin farkına varmasak, hatta bu terimleri tam olarak anlamlandıramasak da az sonra fark

edeceğimiz gibi kesirlerle sıkı bağları vardır ve kullanılır.

Parçalara Ayırma

Bir şekli eşit büyüklükteki parçalara ayırmaktır. Fakat unutulmamalıdır ki aşağıda da

gösterdiğim gibi şekli aynı parçalara bölmek zorunda değiliz. Amacımız şekli eşit

büyüklükteki parçalara bölmek, böldüğümüz parçalar fiziken aynı gözükmek zorunda değil.
 -Paylaşım görevleri: Paylaşım görevleri basitten zora giden, adil paylaştırma yapmayı

gerektiren sorulardan oluşur. Çocuğun adil paylaştırma yaparken bütünü nasıl parçalara

ayıracağını anlamalarını, farklı çoklukları eş büyüklüklere parçalayabilir hale gelmelerini

ister. Paylaşım görevlerinde soruların sahip olması gereken bazı özellikler. Sorularda

kullanılan nesnelerin çocuğun günlük hayatta kullandığı veya karşılaştığı kurabiye, bilye,

kalem, elma gibi bildiği ve parçalara ayırabileceği nesneler olmalı. Sorularda kesirler

kullanılmamalı, işlem sonucunda çocuk kendi bulmalı. Çözümünde modelleme, çizim

yaparak farklı işlemlere (kesir sembolleri) gerek kalmadan çözebilmelidir.Örneğin,

1- 2 kişi 3 tepsi böreği nasıl paylaşır?

2- 5 kişi 6 tepsi böreği nasıl paylaşır?

3- 8 kişi 6 tepsi böreği nasıl paylaşır?

4- 3 kişi 4 tepsi böreği nasıl paylaşır?

1)

2 kişiye 3 tepsi börek dağıtılırken herkese 1 tepsi börek dağıtılır. Kalan 2 eş parçaya bölünür.

1 kişi 1 tam 1 yarım börek alır.

3)

-Kesir Modelleri Arasında Parçalar Ayırma: Öğrencilerin yaptığı en büyük hatalardan biri

kesirli parçaların aynı büyüklükte olması gerek kanısıdır. Oysa önemli olan şekil değil

boyuttur. Bu durumdan yukarıda da bahsetmiştim. Diğer bir önemli konu ise kesri oluşturan

parçaların aynı boyutlu olsa da farklı şekillerde olabileceğidir.

Örneğin yanda verilen şekilde her bir parça 1/3 değerinde olsa da soruyu ilk

gören öğrenciler yeşil bölgenin, turuncu bölgenin 2 katı olduğunu düşünecektir.

Sayı doğrusunda ise öğrenciler genellikle iki çizgi arasındaki boşluk yerine çizgileri saymak

gibi bir hataya düşüyor ya da 1/4, 2/5 gibi ifadeleri sayı

doğrusunda göstermede zorlanayorlar. Bu konuda kağıt

katlama modeli ile çalışmak öğrencinin sayı doğrusunu

kavramasında yardımcı olacaktır.

Tekrarlama

Tekrarlamaya kesirli ifadelerle saymada diyebiliriz. Pay ve payda arasındaki ilişkiyi

görmemize, kesti anlamlandırmamıza yardımcı olur. 2/5 ifadesinin 1/5'lik parçalardan oluşan

2 tane nesnenin yan yana gelmesi olduğunu anlamamızı sağlar. Bu ifade ölçme kavramı
konusunda bahsettiklerimize benziyor. Kesirlerle ölçme yapmak mümkündür. 2/5 ifade 1/5

birim uzunluğundan 2 tanesinin yan yana gelmesi ile oluşan bir tahtanın uzunluğunu

tanımlıyor olabilir. Bu yöntemle eş paylaşımlar, parçalara ayırma, tahmin de yapılabilir.

Tekrarlama kavramı sadece uzunluk modellerinde değil, alan ve küme modellerinde, hatta

hesap makinesinde bile kullanılabilir.

Kesirlerin büyüklüğü

Dönemin başında sayı hissi ve öneminden bahsetmiştik. Burada da karşımıza kesir hissi

çıkıyor. Öğrencilerin kesirlerin değerini doğruya yakın bir şekilde tahmin etmelerini istiyoruz.

Fakat kesirlerin sayılara nazaran daha soyut oluşu işimizi biraz zorlaştırıyor. Burada en büyük

yardımcımız sayı doğrusu. sayı doğrusu sayesinde kesre bir değer biçip karşılaştırma yapmak

çok daha kolay oluyor.

KESİRLERİN DENKLİĞİ

Denk kesirlerden bahsetmeden önce doğal sayılarda denkliğe bakalım doğal sayılarda denklik

bir çokluğu farklı sayılarla gösterebilmek demektir. Bu durum kesirler içinde geçerlidir. Biz

herhangi bir çokluğa ya da şekle bir dediğimizde diğerine ne deriz diyerek çokluklar arasında

oransal bir ilişki kurmuş oluruz. Örneğin bir kutuda 10 kurabiye var. Bu bir kutu kurabiyeye

bir dersek 5 kurabiyeye kutunun yarısı deriz. Peki bu kurabiyeleri ortada ikiye böldüğümüzü

düşünelim.

Ortadan ikiye böldüğümüzde ilk baştakine göre kurabiye miktarı artar mı? Hayır kurabiye

miktarı artmaz artan şey parça sayısıdır. Ancak orada yine 10 kurabiye vardır. Kutuda 20

yarım parça var ve biz buna bir kutu kurabiye dersek 10 yarım parçaya yarım kutu kurabiye

deriz. 10 yarım parça aslında ikiye bölmeden önceki 5 kurabiyedir.

 1 kutu kurabiye (10 kurabiye)

Yarım kutu kurabiye (5 kurabiye)

1 kutu kurabiye (20 yarım kurabiye)

Burada birimimiz 1\20’dir

Şekilde de görüldüğü gibi biz eğer 20 parçayı ikişer ikişer gruplarsak (1 kurabiye olarak

düşünürsek) 10 parçamız olur ve bunun yarısına 5 parça derim.

Burada birimimiz 1\10 olur. Ve şeklin tamamı

10 tane 1\10

Ayı şekilde 20 kurabiyeyi 10’ar gruplarsam iki parçam olur ve iki parçanın yarısına 1 parça

deriz
Şekillerde de görüldüğü gibi birimin büyüklüğü arttıkça parça sayısı azalır. Birimin

büyüklüğü azaldıkça ise parça sayısı artar. Peki biz neden parça bütün arasındaki oransal

ilişkiyi farklı şekillerde ifade etmek isteriz. Bunun bir sebebi farklı birimlere sahip kesirlerle

işlem yaparken ikisi için de ortak bir birim seçip işimi kolaylaştırmaktır. Bir diğer sebebi de

karşılaştırma yaparken ortak birim kullanıp hangi birimden daha fazla olduğunu bulmak

istememdir.

Şekilde 2\3’lik parça ve 3\4’lük parça Burada ise her ikisi için ortak bir
gösterilmiş birim olan 1\12 ile modellenmiş

Buraya kadar bahsettiklerimiz kavramsal bilgiydi. Bunu işlemsel olarak ifade etmek istersem

“genişletme” ve “sadeleştirme” kavramlarından yaralanabilirim. Bu kavramlar yukarıda

yaptığımız gibi bir bütüne ait parçaları farklı gruplayarak ya da daha küçük parçalar

oluşturarak elde edeceğim denk kesirleri ifade eder. Sadeleştirmek demek parçaları

gruplayarak daha büyük parçalar oluşturmak demektir. Bu oluşturacağım gruplar sonucunda

bütünde kaç parça bulunuyor diye bakarım ve oransal ilişkiyi buna göre oluştururum. İşimin

daha kolay olması ve farklı büyüklüklerde parçalarla uğraşmamak için oluşturacağım parça
aynı büyüklükte olsa daha iyi olur. Örneğin yukarıdaki örnek de 10 kurabiyeyi 4’erli

gruplarsam 2 parça bir de yarım parça olurdu. Ve parçaları büyüklüğü aynı olmadığı için işim

zorlaşırdı. Bu şekilde gruplanmış bir bütünün yarısını ifade ederken 1 tam parça ve bir çeyrek

parça şeklinde ifade etmek zorunda kalırdım. Ve bu da farklı oransal ilişkilerle uğraşmama

sebep olurdu. Bu işi daha basit yapmak için bütüne ve oransal ilişki kuracağım parçaya uygun

gruplamalar yapmalıyım. Örneğin 4\12 kesrini sadeleştirmek istiyorum. Bunu yaparken 3’lü

gruplar oluşturursam 4= 1 tam grup + 1\3’lük grup şeklinde ifade ederim. Bu da karşıma

farklı bir oransal ilişki çıkarır ve işlem yapmamı ya da karşılaştırma yapmamı zorlaştırır.

Genişletmek ise bütünü daha küçük eş parçalara ayırmak demektir. Yukarıda yaptığımız

kurabiye örneğinde kurabiyelerin hepsini iki eş parçaya böldüğümde daha küçük eş parçalar

oluşturdum. Bunu yaptığımda bütünün çokluğu değişmedi ama parça sayısı değişti.

Genişletirken eş parça sayısı arttıkça parçaların büyüklüğü küçülür. Yukarıdaki örnekte önce

10 parça vardı ve bir parçalar 1 tam kurabiyeydi. Daha sonra bu kurabiyeleri iki eş parçaya

böldük ve 1 parça yarım kurabiye oldu. Şimdi bunları daha matematiksel tanımlarsak

sadeleştirirken gruplamadan bahsettiğim. Bu aslında bölmedir. Yani sadeleştirme payı ve

paydayı sıfır haricinde bir sayı ile bölmedir. Genişletmede ise eş gruplardan oluşan

parçalardan bahsettik bu da aslında çarpmadır. Yani genişletme payı ve paydayı aynı sayı ile

çarpmadır.

Çocuklara denk kesirleri anlatırken bağlamları ve modelleri kullanabiliriz.

Kareli kağıt kullanarak denk kesirleri anlatabiliriz. Çünkü kareli kağıt farklı gruplamaları ve

daha küçük parçaları göstermemize yardımcı olur.

Genelde kesirlerde sadeleştirme yada genişletme anlatılırken payı ve paydayı aynı sayıyla

çarp yada böl şeklinde anlatılır. Çocuklar bu talimatı

uygularken pay’ı çarpmayı genellikle unuturlar. Çünkü

çocuk bütünü ve oransal olarak gösterilmek istenen parçayı

daha küçük parçalara ayırdığımızı anlamadan bu işlemeleri

yapar. Ama kağıt katlama sayesinde hem bütünü hem de parçayı nasıl daha küçük parçalara

ayırdığımızı daha rahat anlayabilir.

Çocuklara denk kesirleri anlatırken kullanabileceğimiz bir diğer araç sayı doğrusudur. Sayı

doğrusu sayesinde kesirlerin aynı büyüklüğü ifade ettiğini gösterebiliriz. Bunun yanı sıra

Cuiseniare çubukları ile yine denk kesirlerin aynı büyüklüğü gösterdiğini anlatabiliriz.

Birden büyük kesirler bize bileşik kesir olarak öğretildi. Bileşik kesri de eğer pay paydadan

büyükse bileşik kesirdir şeklinde öğrettiler. Bu şekilde öğrendiğimiz için birden büyük

kesirleri sayı doğrusu üzerinde gösterirken çok zorlandık. Gösterebilme için payı paydaya

böldük ve kalanı kesir olarak yazdık. Bu öğrencinin birden büyük kesirleri öğretmek için

geliştirilmiş bir algoritma. Ancak bu algoritma anlamamızı daha da zorlaştırıyor. Öğrencilere

birden büyük kesirleri anlatırken birimden kaç tane olduğunu söylememiz ve bu birimleri

toplamı 1’i geçiyor mu diye sormamız daha etkili bir yöntemdir.

=
6 tane 1\4’lik parça 1 bütün 1 yarım
eder.