dr inż.

Maciej Szeląg
2
Przepływ lub przenoszenie ciepła polegają na przekazywaniu energii między
pewnymi układami, które mają różną temperaturę.

Na podstawie pierwszej zasady termodynamiki zmiany energii wewnętrznej w

układach nieizolowanych mogą się odbywać poprzez wymianę z otoczeniem
pracy makroskopowej lub ciepła.

Transport energii w formie pracy zawsze związany jest z makroskopową

zmianą położenia ciała, ponieważ praca jest iloczynem skalarnym siły i
przemieszczenia.

𝑊 =𝐹∙𝑠
gdzie: 𝑊 – praca,
𝐹 – siła,
𝑠 – droga (przemieszczenie).
Transport energii w formie ciepła związany jest z bezładnym ruchem
termicznym drobin ciał makroskopowych. Transport ciepła może występować w
wyniku styku dwóch wymieniających ciepło ośrodków, bądź na odległość.

Warunkiem koniecznym jest występowanie różnicy temperatur pomiędzy

układami wymieniającymi ciepło, a przepływ ciepła odbywa się w kierunku
spadku temperatury.
Zmiana energii wewnętrznej np. w układzie I wiąże się z przekazywaniem do
układu II strumienia ciepła Ψ, określonego wzorem:

𝑑𝑄
Ψ=−
𝑑𝜏
gdzie: 𝑄 – ilość ciepła w układzie I,
𝜏 – czas.

Przenoszenie ciepła pomiędzy dwoma układami

Wielkość charakterystyczna dla całego obiektu (np. dla budynku) to strumień
ciepła. Natomiast wielkość ta nie nadaje się do scharakteryzowania lokalnych
właściwości cieplnych poszczególnych przegród lub komponentów budynku.

W tym celu używa się pojęcia gęstości strumienia cieplnego:

𝑑𝑄
𝑞=−
𝑑𝑆
gdzie: 𝑞 – gęstość strumienia cieplnego
𝑄 – ilość ciepła w układzie I,
𝑆 – pole powierzchni.
Przewodzenie ciepła w ciałach stałych w sposób ilościowy opisane jest
empirycznym prawem Fouriera:

𝑞 = −𝜆𝛻𝑡
gdzie: 𝑞 - wektor gęstości strumienia cieplnego,
𝜆 – współczynnik przewodzenia ciepła materiału ośrodka,
𝑡 – temperatura.

Przepływ ciepła między poszczególnymi punktami ciała stałego powoduje w

nich zmiany energii wewnętrznej, związane z temperaturą zależnością:

𝜕𝑢
= 𝑐𝑉 𝜌
𝜕𝑡 𝑉

gdzie: 𝑢 – energia wewnętrzna właściwa (na jednostkę objętości),

𝑐𝑉 - ciepło właściwe przy stałej objętości,
𝜌 – gęstość materiału ośrodka,
𝑉 – objętość.
Konwekcja - proces przekazywania ciepła związany z makroskopowym
ruchem materii w gazie, cieczy lub plazmie.

Wyróżnia się:
• konwekcję swobodną – ruch płynu jest wywołany różnicami gęstości
(ciśnienia) wywołanymi różnicą temperatur,
• konwekcję wymuszoną – występuje ruch płynu niewynikający z konwekcji,
wywoływany przez czynniki zewnętrzne urządzenia wentylacyjne, wiatr itp.
Zagadnienia konwekcji w fizyce budowli:
• konwekcja swobodna na powierzchni przegrody w pomieszczeniu,
• konwekcja swobodna w szczelinie powietrznej w przegrodzie,
• konwekcja wymuszona na zewnętrznej powierzchni przegrody.
 Wspólnym elementem dla konwekcji
swobodnej i wymuszonej jest występowanie
przy powierzchni przegrody cienkiej warstwy
przyściennej, w której prędkość ruchu
powietrza spada do zera, a transport ciepła
odbywa się poprzez przewodzenie.

Warstwa ta stanowi główny opór cieplny przy

przenoszeniu ciepła pomiędzy powierzchnią
przegrody, a powietrzem. Odwrotność tego
oporu nazywana jest współczynnikiem
przejmowania ciepła i oznacza się go
symbolem ℎ𝑐 .

Warstwa przyścienna w konwekcji swobodnej: 𝛿𝜆 - grubość przyściennej

warstwy laminarnej przy ruchu burzliwym; 𝛿 – grubość całkowitej warstwy
przyściennej, ℎ - współczynnik przejmowania ciepła przez konwekcję
Ostatni typ konwekcji w odniesieniu do budynku dotyczy konwekcji
wymuszonej na zewnętrznej powierzchni przegrody. Czynnikiem
wymuszającym jest wiatr, którego kierunek, prędkość zmieniają się w czasie.

Zjawisko to nie jest dokładnie zbadane, ale ogólnie można zakładać, że

współczynnik przejmowania ciepła przez konwekcję wymuszoną na
zewnętrznych powierzchniach budynku rośnie proporcjonalnie do prędkości
wiatru w potędze 0,7-0,8. Wymiary budynku wpływają w niewielkim stopniu na
to zjawisko i efekt ten można pominąć.
Powierzchnia każdego ciała o temperaturze powyżej zera bezwzględnego (-
273,15°C) są źródłami promieniowania cieplnego o natężeniu, które zależy od
właściwości i temperatury powierzchni.

W tym aspekcie wyróżnia się ciało czarne (idealne ciało, posiadające

specjalnymi właściwościami) i ciało szare.

Natężenie promieniowania ciała czarnego 𝑬𝟎 opisane jest wzorem:

4
𝑇
𝐸0 = 𝐶0
100
𝑊
gdzie: 𝐶0 - współczynnik promieniowania ciała czarnego równy 5,77 2 4,
𝑚 𝐾
𝑇 – temperatura bezwzględna powierzchni [K].
Powierzchnie otaczające nas, np. powierzchnie przegród, urządzeń
grzewczych, elementów wyposażenia są ciałami szarymi, które
wypromieniowują mniej ciepła niż ciało czarne.

Padający na ciało szare strumień ciepła jest częściowo pochłaniany, a

częściowo odbijany. Współczynniki emisji promieniowania i pochłaniania
promieniowania monochromatycznego są sobie równe (prawo Kirchoffa) i
zawsze mniejsze od 𝐶0.

𝐶 = 𝜀𝐶0
gdzie: 𝐶 – współczynnik promieniowania ciała szarego,
𝜀 – współczynnik absorpcji (stopień czarności) ciała szarego, zwany
współczynnikiem emisji (emisyjnością).
Emisyjność zależy od
długości fali promieniowania.

W praktyce rozróżniane są
dwa przedziały
promieniowania:
1. wysokotemperaturowe –
promieniowanie słoneczne
odpowiadające
temperaturze ok. 6000 K,
2. niskotemperaturowe –
promieniowanie przegród,
urządzeń grzejnych itp.
odpowiadające
temperaturze ok. 300 K.
Właściwości emisyjne
materiałów mogą różnić się w
zależności od rozpatrywanego
zakresu temperatury źródła.

Przykład:
W zakresie promieniowania
niskotemperaturowego
aluminium matowe pochłania
tylko 5,5% padającego
promieniowania, a
azbestocement – 96%. W
zakresie promieniowania
wysokotemperaturowego
właściwości obu materiałów
są zbliżone (odpowiednio 0,52
i 0,61). W praktyce oznacza to
tyle, że np. dachy wykonane
z obu materiałów będą
podobnie nagrzewać się od
promieniowania słonecznego.
Promieniowanie, które nie zostało odbite od powierzchni materiału
nieprzezroczystego ulega odbiciu.

Stosunek natężenia promieniowania odbitego do natężenia promieniowania

padającego nazywa się współczynnikiem odbicia i oznaczane jest literą 𝜌.
Dla materiałów nieprzezroczystych współczynniki odbicia i emisji związane są
zależnością:

𝜌+𝜖 =1
Emisyjność promieniowania padającego na jakąś powierzchnię zależne jest
także (dla większości materiałów) od kąta padania, tj. kąta między kierunkiem
padania, a normalną do powierzchni. W ogólnych rozważaniach tę zależność
pomija się i stosuje się tzw. półprzestrzenne emisyjności powierzchni.