TIÊU ĐIỂM 3

TƯ CÁCH THAM GIA QUAN HỆ DÂN SỰ CỦA HỘ GIA ĐÌNH,

TỔ HỢP TÁC, TỔ CHỨC KHÁC KHÔNG CÓ TƯ CÁCH
PHÁP NHÂN THEO BỘ LUẬT DÂN SỰ NĂM 2015
PHAN HUY HỒNG*
NGUYỄN THANH TÚ**
Tóm tắt
Bộ luật Dân sự năm 2015 có nhiều quy định mang tính đột phá, tiệm cận với các nguyên tắc của kinh tế thị
trường. Tuy nhiên, việc triển khai thi hành bộ luật này làm phát sinh một số cách hiểu và áp dụng chưa thống
nhất, trong đó có liên quan đến tư cách tham gia quan hệ dân sự của hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không
có tư cách pháp nhân. Bài viết phân tích 2 cách hiểu khác nhau về vấn đề này và ủng hộ cách hiểu quy định tại
Điều 101 Bộ luật Dân sự 2015 theo hướng hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách pháp nhân
là thực thể pháp lý, có quyền tham gia quan hệ dân sự. Cách hiểu như vậy mới phù hợp với các nguyên tắc của
kinh tế thị trường và đúng tinh thần của Bộ luật Dân sự năm 2015.
Từ khóa: Bộ luật Dân sự năm 2015, chủ thể tham gia quan hệ dân sự, hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức không
có tư cách pháp nhân
Abstract
The 2015 Civil Code contains breakthrough provisions reflecting maket economy principles. However, there
is misunderstanding in the enforcement of this Code with respect to the legal standing of family households,
co-operative groups and organizations without legal personality in civil relationship. This paper presents two
different views on such legal standing and confirms that the interpretation of Article 101 of the 2015 Civil Code
should fully recognize these subjects. That interpretation is compatible with the maket economy principles and
purposes of the 2015 Civil Code.
Keywords: 2015 Civil Code, subject of civil relationship, family households, co-operative groups, organizations
without legal personality

V ề nguyên tắc, tính pháp quyền đòi hỏi

quy định trong một luật phải được hiểu
và áp dụng một cách thống nhất không chỉ trong
nội tại của chính luật đó mà ngay cả trong hệ
thống pháp luật mà luật này là một bộ phận cấu
thành. Tuy nhiên, nguy cơ hiểu và áp dụng luật
một cách không thống nhất, thậm chí trái ngược
nhau, càng trở nên hiện hữu đối với một bộ luật
lớn trong hệ thống pháp luật quốc gia như Bộ
luật Dân sự năm 2015 (BLDS năm 2015), được
Quốc hội thông qua ngày 24/11/2015 và có hiệu
lực từ ngày 01/01/2017.
Chính thức bắt đầu cho một cách hiểu quy
định của BLDS năm 2015 không chỉ đang gây
tranh luận trái chiều trong giới nghiên cứu, áp
dụng luật và đối tượng bị tác động mà còn có
thể tạo ra những xung đột trong hệ thống pháp
luật với hệ quả chưa lường trước được có lẽ là
hai thông tư của Thống đốc Ngân hàng Nhà
nước Việt Nam hướng dẫn việc mở và sử dụng
tài khoản thanh toán tại tổ chức cung ứng dịch
vụ thanh toán và quy định về hoạt động cho vay
của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước
ngoài đối với khách hàng.1 Trong các thông tư
này, đối tượng mở tài khoản thanh toán, khách
hàng vay vốn được hiểu và giới hạn chỉ là cá
nhân và pháp nhân; các tổ chức cung ứng dịch
vụ thanh toán phải chuyển đổi tài khoản thanh
toán của khách hàng là hộ gia đình, tổ hợp tác,
tổ chức khác không có tư cách pháp nhân đã mở
trước đây sang hình thức tài khoản thanh toán
*
PGS-TS, Phó trưởng Khoa Luật Thương mại,
Trường ĐH Luật TP. Hồ Chí Minh.
**
TS, Vụ Pháp luật dân sự - kinh tế, Bộ Tư pháp.
Bài viết chỉ phản ánh quan điểm cá nhân của tác giả.
1
Thông tư số 32/2016/TT-NHNN ngày 26/12/2016
của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam về việc
sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 23/2014/TT-
NHNN ngày 19/08/2014 hướng dẫn việc mở và sử dụng
tài khoản thanh toán tại tổ chức cung ứng dịch vụ thanh
toán; Thông tư số 39/2016/TT-NHNN ngày 30/12/2016
của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam quy định
về hoạt động cho vay của tổ chức tín dụng, chi nhánh
ngân hàng nước ngoài đối với khách hàng.
4 TẠP CHÍ KHOA HỌC PHÁP LÝ SỐ 06 (109)/2017
cá nhân hoặc tài khoản thanh toán chung (của
các cá nhân).2 Quy định tại các thông tư này cho
thấy, Ngân hàng Nhà nước không cho phép hộ
gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư
cách pháp nhân tham gia các giao dịch liên quan
mà chỉ cho cá nhân thành viên của hộ gia đình,
tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách pháp
nhân tham gia và mới là chủ thể của quan hệ dân
sự tương ứng. Các cơ quan, tổ chức có liên quan
như tổ chức tín dụng, văn phòng đăng ký đất
đai, văn phòng công chứng… đang đối mặt với
nhiều vấn đề phát sinh từ các quy định đó. Có
thể thấy, lý do của các thay đổi này là việc triển
khai thi hành quy định của BLDS năm 2015,
theo đó, “Bộ luật này quy định địa vị pháp lý,
chuẩn mực pháp lý về cách ứng xử của cá nhân,
pháp nhân; quyền, nghĩa vụ về nhân thân và tài
sản của cá nhân, pháp nhân” trong các quan hệ
dân sự (Điều 1); và “trường hợp hộ gia đình, tổ
hợp tác, tổ chức khác không có tư cách pháp
nhân tham gia quan hệ dân sự thì các thành viên
của hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không
có tư cách pháp nhân là chủ thể tham gia xác
lập, thực hiện giao dịch dân sự hoặc ủy quyền
cho người đại diện tham gia xác lập, thực hiện
giao dịch dân sự” (Điều 101).
Tuy nhiên, cách hiểu và triển khai thi hành
quy định tại Điều 101 (trong bối cảnh Điều 1)
BLDS năm 2015 như vậy đang tạo ra xung đột
với hàng loạt quy định pháp luật không chỉ trong
lĩnh vực pháp luật dân sự mà cả trong lĩnh vực
pháp luật hành chính - nhà nước và gây xáo trộn
các giao dịch dân sự trong xã hội. Câu hỏi lớn
được đặt ra trong tình huống này là: liệu BLDS
năm 2015, nhất là thông qua quy định tại Điều
101, đang loại hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức
khác không có tư cách pháp nhân khỏi quan hệ
dân sự hay quy định này chỉ nhằm cá thể hóa
các cá nhân chịu trách nhiệm đối với các nghĩa
vụ phát sinh từ giao dịch mà họ xác lập, thực
hiện nhân danh hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức
khác không có tư cách pháp nhân? Việc hiểu
và áp dụng điều luật này theo các hướng khác
nhau đều sẽ có những tác động nhất định đến sự
2
Khoản 6 Điều 1 và khoản 2 Điều 4 Thông tư số
32/2016/TT-NHNN; các khoản 3, 4 và 5 Điều 2 Thông
tư số 39/2016/TT-NHNN.
“vận hành” của hệ thống pháp luật và sự phát
triển kinh tế - xã hội của đất nước. Bởi vậy, một
sự giải thích pháp luật3 trong trường hợp này là
đặc biệt cần thiết để có một cách hiểu chung về
tinh thần pháp luật chứa đựng trong điều luật
này cũng như các điều luật liên quan trong thực
thi BLDS năm 2015. Bài viết phân tích 2 cách
hiểu khác nhau về vấn đề này nhằm cung cấp
các luận cứ để khẳng định cách hiểu quy định tại
Điều 101 BLDS năm 2015 theo hướng hộ gia
đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách
pháp nhân là thực thể pháp lý tham gia quan hệ
dân sự mới phù hợp với các nguyên tắc của kinh
tế thị trường và đúng tinh thần của bộ luật này.
1. Quan điểm hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ
chức khác không có tư cách pháp nhân
không còn là chủ thể của quan hệ dân sự,
không thể tham gia quan hệ dân sự
Đến thời điểm hiện tại, chưa có nhiều bài
viết nghiên cứu trình bày cách hiểu về quy định
tại Điều 101 và các điều khoản khác liên quan
của BLDS năm 2015. Các cơ sở đào tạo luật
đều đang trong giai đoạn biên soạn giáo trình
pháp luật cập nhật theo bộ luật này; một công
trình bình luận khoa học BLDS năm 2015 của
Bộ Tư pháp cơ quan chủ trì soạn thảo bộ luật
này - cũng đang trong quá trình biên soạn.4 Tuy
nhiên, trong công tác ban hành văn bản quy
phạm pháp luật, các thông tư của Thống đốc
Ngân hàng Nhà nước như được đề cập trên đây
là sự thể hiện một cách rõ ràng nhất quan điểm,
theo đó,(các) cá nhân thành viên hộ gia đình,
tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách pháp
nhân chứ không phải hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ
chức khác không có tư cách pháp nhân là chủ
thể của quan hệ dân sự.
Điều đó thể hiện trước hết ở quy định sửa
đổi về đối tượng mở tài khoản thanh toán5 tại
ngân hàng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài tại
3
Bởi Ủy ban Thường vụ Quốc hội, theo thẩm quyền
quy định tại khoản 2 Điều 74 Hiến pháp năm 2013.
4
Xem: Kế hoạch triển khai thi hành Bộ luật Dân sự
ban hành kèm theo Quyết định số 243/2016/QĐ-TTg
ngày 05/02/2016 của Thủ tướng Chính phủ và Quyết
định số 276/QĐ-BTP ngày 25/02/2016 của Bộ trưởng
Bộ Tư pháp.
5
Khoản 6 Điều 1 Thông tư số 32/2016/TT-NHNN.
TIÊU ĐIỂM
Thông tư số 32/2016/TT-NHNN, trong đó chỉ
đề cập hai loại chủ thể pháp luật là “cá nhân”
và “pháp nhân” thuộc đối tượng mở tài khoản
thanh toán. Trong khi đó, theo quy định cũ, bên
cạnh “cá nhân”, đối tượng mở tài khoản thanh
toán không chỉ là “pháp nhân”, mà còn cả “tổ
chức được thành lập, hoạt động hợp pháp theo
quy định của pháp luật Việt Nam bao gồm: tổ
chức là pháp nhân, doanh nghiệp tư nhân, hộ
kinh doanh cá thể và các tổ chức khác được mở
tài khoản tại ngân hàng, chi nhánh ngân hàng
nước ngoài theo quy định của pháp luật”.
Quy định này không trao cho (các) cá nhân
quyền lựa chọn mở tài khoản đứng tên cá nhân
mình với tư cách là chủ tài khoản hay mở tài
khoản dưới tên tổ chức mà mình là chủ sở hữu
(như DNTN) hay là thành viên (như hộ kinh
doanh)... Bởi vì, thông tư này cũng còn có quy
định chuyển tiếp,6 theo đó ngân hàng, chi nhánh
ngân hàng nước ngoài phải rà soát hồ sơ, hợp
đồng mở và sử dụng tài khoản thanh toán của
khách hàng là hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức
khác không có tư cách pháp nhân được giao
kết trước thời điểm Thông tư này có hiệu lực
và, trong thời hạn 12 tháng kể từ ngày Thông
tư có hiệu lực, thực hiện ký lại hợp đồng mở,
sử dụng tài khoản thanh toán để chuyển đổi
sang hình thức tài khoản thanh toán của cá nhân
hoặc tài khoản thanh toán chung hoặc đóng tài
khoản (nếu khách hàng có yêu cầu). Sau thời
hạn này, ngân hàng, chi nhánh ngân hàng nước
ngoài thực hiện đóng tài khoản đối với những
tài khoản thanh toán của khách hàng là hộ gia
đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách
pháp nhân chưa hoàn thành việc chuyển đổi
hình thức tài khoản. Như vậy, khi thực hiện
Thông tư số 32/2016/TT-NHNN, sẽ không còn
tài khoản thanh toán mà chủ tài khoản là hộ gia
đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách
pháp nhân (như hộ kinh doanh, doanh nghiệp tư
nhân, văn phòng luật sư...) nữa.
Bên cạnh đó, theo quy định mới của Ngân
hàng Nhà nước về hoạt động cho vay của tổ
chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài
đối với khách hàng trong Thông tư số 39/2016/
TT-NHNN, khách hàng vay vốn của tổ chức
6
Khoản 2 Điều 4 Thông tư số 32/2016/TT-NHNN.
5
tín dụng bây giờ chỉ còn là cá nhân và pháp
nhân.7 Như vậy, hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức
khác không có tư cách pháp nhân (như DNTN)
không còn là “khách hàng” vay vốn của tổ chức
tín dụng như quy định trước đây nữa,8 mặc dù
xét về mục đích vay, Ngân hàng Nhà nước vẫn
giải thích “cho vay phục vụ hoạt động kinh
doanh” bao gồm cho vay nhằm đáp ứng “nhu
cầu vốn của hộ kinh doanh, doanh nghiệp tư
nhân mà cá nhân đó là chủ hộ kinh doanh, chủ
doanh nghiệp tư nhân”.9
Ngoài các quy định của Ngân hàng Nhà nước
như đề cập trên đây, cách hiểu quy định tại Điều
101 BLDS năm 2015 nói riêng và cả BLDS năm
2015 nói chung theo hướng hộ gia đình, tổ hợp
tác, tổ chức khác không có tư cách pháp nhân
không còn là chủ thể của quan hệ dân sự cũng
được một số học giả thể hiện trong các bình luận
khoa học về BLDS năm 2015 của mình.10
Cách hiểu quy định tại Điều 101 BLDS năm
2015 thể hiện qua các quy định của Ngân hàng
Nhà nước hay các bình luận khoa học như trên
là theo hướng tuyệt đối hóa chủ thể của quan hệ
dân sự chỉ còn là cá nhân và pháp nhân; theo đó,
hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư
cách pháp nhân không còn là chủ thể của quan
hệ dân sự, không thể tham gia quan hệ dân sự.
2. Quan điểm hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ
chức khác không có tư cách pháp nhân vẫn
là thực thể pháp lý tham gia quan hệ dân sự
thông qua hành vi xác lập giao dịch dân sự
của các cá nhân thành viên
Theo quan điểm này, quy định tại Điều 101
7
Khoản 3 Điều 2 Thông tư số 39/2016/TT-NHNN.
8
Khoản 2 Điều 2 Quyết định số 1627/2001/QĐ-
NHNN ngày 31/12/2001 của Thống đốc Ngân hàng
Nhà nước về việc ban hành Quy chế cho vay của tổ
chức tín dụng đối với khách hàng (được thay thế bởi
Thông tư số 39/2016/TT-NHNN).
9
Khoản 5 Điều 2 Thông tư số 39/2016/TT-NHNN.
10
Như: Nguyễn Minh Tuấn (chủ biên), Bình luận
khoa học Bộ luật Dân sự của nước Cộng hòa xã hội
chủ nghĩa Việt Nam năm 2015, Nxb. Tư pháp, 2016, tr.
170-171; Đỗ Văn Đại (chủ biên), Bình luận khoa học
những điểm mới của Bộ luật Dân sự năm 2015, Nxb.
Hồng Đức, 2016, tr. 46-48; Nguyễn Văn Cừ, Trần Thị
Huệ (đồng chủ biên), Bình luận khoa học Bộ luật Dân
sự năm 2015 của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam, Nxb. Công an nhân dân, 2017, tr. 196-197.
6 TẠP CHÍ KHOA HỌC PHÁP LÝ SỐ 06 (109)/2017
cũng như BLDS năm 2015 nói chung cần được
hiểu theo hướng hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức
khác không có tư cách pháp nhân là thực thể
pháp lý, thậm chí là chủ thể đặc thù, tham gia
quan hệ dân sự thông qua hành vi xác lập, thực
hiện giao dịch dân sự của các cá nhân thành viên
hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư
cách pháp nhân đó. Cách hiểu theo hướng như
vậy không chỉ phù hợp về mặt ngữ nghĩa của
quy định tại điều luật này, tinh thần của BLDS
năm 2015, lịch sử lập pháp mà còn bảo đảm đạt
được mục đích của điều luật, bảo đảm được tính
thống nhất của hệ thống pháp luật hiện hành,
phù hợp với thông lệ quốc tế. Cụ thể:
Thứ nhất, về mặt ngữ nghĩa của Điều 101
BLDS năm 2015, vế câu “trường hợp hộ gia
đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách
pháp nhân tham gia quan hệ dân sự” cho thấy,
chính hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không
có tư cách pháp nhân “tham gia quan hệ dân sự”;
và để “tham gia quan hệ dân sự” thì chúng phải
là những thực thể pháp lý (về bản chất cũng là
chủ thể) của quan hệ dân sự. Đồng thời, vế câu
“thì các thành viên của hộ gia đình, tổ hợp tác,
tổ chức khác không có tư cách pháp nhân là chủ
thể tham gia xác lập, thực hiện giao dịch dân sự
hoặc ủy quyền cho người đại diện tham gia xác
lập, thực hiện giao dịch dân sự” cho thấy, thành
viên hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không
có tư cách pháp nhân là chủ thể thực hiện hành
vi xác lập, thực hiện giao dịch dân sự để thông
qua đó đưa các thực thể pháp lý này tham gia
(vào) quan hệ dân sự. Như vậy, việc giải thích
Điều 101 BLDS năm 2015 theo hướng hộ gia
đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách
pháp nhân là thực thể pháp lý tham gia quan hệ
dân sự thông qua hành vi xác lập, thực hiện giao
dịch dân sự của cá nhân thành viên hộ gia đình,
tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách pháp
nhân đó là phù hợp với ngữ nghĩa của điều luật
này. Thêm vào đó, quy định tại khoản 1 Điều
103 BLDS năm 2015, theo đó “nghĩa vụ dân
sự phát sinh từ việc tham gia quan hệ dân sự
của hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không
có tư cách pháp nhân được bảo đảm thực hiện
bằng tài sản chung của các thành viên”, cũng
cho thấy, hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác
không có tư cách pháp nhân chính là thực thể
pháp lý tham gia quan hệ dân sự.11
Về mặt lịch sử lập pháp, Báo cáo của Chính
phủ về kết quả lấy ý kiến Nhân dân và tiếp thu,
chỉnh lý dự thảo Bộ luật Dân sự (sửa đổi) cho
thấy, về chủ thể của quan hệ pháp luật dân sự, cơ
bản có 3 loại ý kiến, trong đó, “đa số ý kiến nhất
trí với quy định như trong dự thảo Bộ luật, theo
đó, chủ thể quan hệ pháp luật dân sự bao gồm
cá nhân, pháp nhân, còn về hộ gia đình, tổ hợp
tác, tổ chức khác không có tư cách pháp nhân
thì Bộ luật dân sự quy định như là những thực
thể pháp lý… Cách quy định này một mặt vẫn
thừa nhận hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác
không có tư cách pháp nhân là những thực thể
đang tồn tại trong đời sống xã hội, mặt khác góp
phần giải quyết được những vướng mắc, bất cập
trong thực tiễn liên quan đến việc tham gia các
quan hệ dân sự của các thực thể này”; và “Chính
phủ nhất trí với ý kiến đa số của Nhân dân như
đã báo cáo ở trên”.12 Như vậy, ý kiến đa số của
Nhân dân và quan điểm của Chính phủ là thừa
nhận hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không
có tư cách pháp nhân là những thực thể pháp lý
tham gia các quan hệ dân sự chứ không phải là
bị loại bỏ hay là bình phong cho thành viên của
các thực thể pháp lý đó tham gia vào quan hệ
dân sự, mặc dù hành vi xác lập, thực hiện giao
dịch của thành viên là vì lợi ích của chính họ.
Xét về mục đích, quy định tại Điều 101 BLDS
năm 2015 nhằm cá thể hóa chủ thể chịu trách
nhiệm đối với các nghĩa vụ pháp lý phát sinh từ
việc xác lập, thực hiện giao dịch dân sự, bởi vì
các vướng mắc phát sinh từ thực tiễn áp dụng
quy định pháp luật về hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ
11
Những người theo quan điểm tuyệt đối hóa chủ
thể là cá nhân, pháp nhân có thể lập luận rằng, vế thứ
nhất “trường hợp… tham gia quan hệ dân sự” chỉ là giả
định; vế thứ hai “thì các thành viên… là chủ thể tham
gia xác lập, thực hiện giao dịch dân sự” mới là quy
định để khẳng định các thành viên (cá nhân) mới là chủ
thể của quan hệ dân sự đó. Tuy nhiên, nếu lập luận như
vậy thì ít nhất về logic, vế thứ hai phải là “thì các thành
viên… là chủ thể tham gia quan hệ dân sự đó”.
12
Báo cáo số 225/BC-CP ngày 19/5/2015 của
Chính phủ trình Quốc hội về Kết quả lấy ý kiến Nhân
dân và tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Bộ luật Dân sự (sửa
đổi), tr. 11.
TIÊU ĐIỂM
chức khác không có tư cách pháp nhân theo quy
định của BLDS năm 2005 trước đây chủ yếu
liên quan việc xác định ai là người chịu trách
nhiệm đối với các nghĩa vụ pháp lý phát sinh từ
giao dịch dân sự nhân danh các chủ thể này.Với
quy định tại Điều 101 BLDS năm 2015, những
thành viên nào của hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ
chức khác không có tư cách pháp nhân tự mình
hoặc thông qua đại diện theo ủy quyền tham gia
xác lập, thực hiện giao dịch dân sự sẽ là người
chịu trách nhiệm đối với các nghĩa vụ pháp lý
phát sinh từ việc xác lập, thực hiện giao dịch
nhân danh hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác
không có tư cách pháp nhân đó.
Xét trong tính hệ thống của BLDS năm 2015,
Điều 1 về phạm vi điều chỉnh của BLDS năm
2015 không khẳng định chỉ cá nhân và pháp
nhân là chủ thể của quan hệ dân sự. Trong khi
đó, chính cấu trúc của BLDS năm 2015 cũng
gián tiếp thừa nhận sự tham gia của hộ gia đình,
tổ hợp tác, tổ chức khác không có tư cách pháp
nhân trong quan hệ dân sự khi đặt tên Chương
III là “Cá nhân”, Chương IV là “Pháp nhân”,
Chương V là “Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ
nghĩa Việt Nam, cơ quan nhà nước ở trung ương,
ở địa phương trong quan hệ dân sự”, Chương
VI là “Hộ gia đình, tổ hợp tác và tổ chức khác
không có tư cách pháp nhân trong quan hệ dân
sự”. Mặt khác, cần lưu ý rằng trong phần “Thừa
kế”, lời văn của Điều 609, Điều 613 BLDS năm
2015 đã gián tiếp thừa nhận một số đối tượng
khác không phải là cá nhân hay pháp nhân có thể
tham gia quan hệ thừa kế với tư cách là người
thừa kế. Điều 609 khẳng định “người thừa kế
không là cá nhân có quyền hưởng di sản theo
di chúc”; Điều 613 quy định “trường hợp người
thừa kế theo di chúc không là cá nhân thì phải
tồn tại vào thời điểm mở thừa kế”.
Thứ hai, xét rộng hơn, trong tính hệ thống,
đồng bộ của cả hệ thống pháp luật, nội dung
điều luật này không thể phủ nhận tư cách chủ
thể pháp luật của tổ chức khác không có tư cách
pháp nhân như hộ kinh doanh, doanh nghiệp tư
nhân (DNTN) theo pháp luật doanh nghiệp hay
văn phòng luật sư theo pháp luật luật sư cũng
như theo pháp luật về thuế và các lĩnh vực pháp
luật khác liên quan.Chính Điều 4 BLDS năm
7
2015 đã khẳng định bộ luật này là luật chung;
luật khác có liên quan điều chỉnh quan hệ dân sự
trong các lĩnh vực cụ thể vẫn được áp dụng nếu
không trái với 5 nguyên tắc cơ bản của pháp luật
dân sự quy định tại Điều 3 bộ luật này.13
DNTN, ngay từ thời kỳ hình thành, trong
suốt quá trình phát triển của pháp luật doanh
nghiệp và cho tới nay luôn được định nghĩa là
một “đơn vị kinh doanh”, “tổ chức kinh tế” hay
“tổ chức” và là một loại hình doanh nghiệp,14
được Nhà nước công nhận sự tồn tại lâu dài và
phát triển, được thừa nhận sự bình đẳng trước
pháp luật với doanh nghiệp khác. Trong các
luật điều chỉnh loại hình DNTN, chỉ duy nhất
đạo luật đầu tiên có quy định “trong khuôn khổ
pháp luật, chủ doanh nghiệp tư nhân có quyền
tự do kinh doanh và chủ động trong mọi hoạt
động kinh doanh”15 với ý nghĩa cá nhân chủ
DNTN là chủ thể của “quyền tự do kinh doanh”
và thực hiện quyền này thông qua hình thức tổ
chức là DNTN. Còn các luật sau này đều nhìn
nhận chính DNTN là chủ thể có quyền và nghĩa
vụ với tư cách là một loại hình doanh nghiệp.16
Thu nhập phát sinh từ hoạt động kinh doanh
của DNTN cũng chịu thuế thu nhập doanh
nghiệp;17 chủ DNTN không chịu thuế thu nhập
cá nhân đối với thu nhập phát sinh từ hoạt động
của DNTN mà mình là chủ sở hữu. Trong thực
tiễn giao dịch dân sự18 và trong cả quan hệ pháp
luật hành chính, DNTN luôn tham gia với tư
13
Gồm: (i) bình đẳng; (ii) tự do, tự nguyện cam kết,
thỏa thuận; (iii) thiện chí, trung thực; (iv) tôn trọng lợi
ích quốc gia, dân tộc, lợi ích công cộng, quyền và lợi ích
hợp pháp của người khác; và (v) tự chịu trách nhiệm.
14
Điều 2 Luật DNTN năm 1990; khoản 1 Điều 3,
Điều 99 Luật Doanh nghiệp năm 1999; khoản 1 Điều
4, Điều 141 Luật Doanh nghiệp năm 2005; khoản 7
Điều 4, Điều 183 Luật Doanh nghiệp năm 2014.
15
Điều 3 Luật DNTN năm 1990.
16
Điều 7, 8 Luật Doanh nghiệp năm 1999; Điều 8,
9 Luật Doanh nghiệp năm 2005; Điều 7, 8 Luật Doanh
nghiệp năm 2014.
17
Điều 1, khoản 1 Điều 3 Luật Thuế thu nhập doanh
nghiệp 1997; Điều 1, khoản 1 Điều 3 Luật Thuế thu
nhập doanh nghiệp 2003; Điều 1, khoản 1 Điều 2 Luật
Thuế thu nhập doanh nghiệp 2008.
18
Trong thực tiễn hợp đồng, DNTN luôn là một
bên của hợp đồng, được đại diện bởi chủ DNTN với
tư cách là chủ sở hữu và người đại diện theo pháp luật.
8 TẠP CHÍ KHOA HỌC PHÁP LÝ SỐ 06 (109)/2017
cách chủ thể, còn chủ DNTN là người đại diện
theo pháp luật. Chủ DNTN chỉ tham gia tố tụng
trước Trọng tài hoặc Tòa án với tư cách nguyên
đơn, bị đơn hoặc người có quyền lợi, nghĩa vụ
liên quan trong các tranh chấp liên quan đến
doanh nghiệp.19 Tư cách chủ thể tố tụng của
chủ DNTN xuất phát từ quy định chủ DNTN tự
chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình
về mọi hoạt động của doanh nghiệp.20
Từ quy định của pháp luật về DNTN như đề
cập trên đây, quan điểm khoa học về DNTN
là một tổ chức kinh tế, một loại hình doanh
nghiệp, một chủ thể có quyền và nghĩa vụ pháp
lý đã được xây dựng và duy trì, ngay cả trong
các giáo trình luật được cập nhật theo BLDS
năm 2015.21 DNTN không phải là một thực thể
pháp lý mơ hồ, khó nhận diện hay nhận dạng.
DNTN là một chủ thể pháp luật được khai sinh
bởi Giấy chứng nhận đăng ký DNTN được cấp
cho chính nó, có mã số doanh nghiệp, có tên
doanh nghiệp, địa chỉ trụ sở chính và các thông
tin về chủ doanh nghiệp.22 DNTN, “với tư cách
một chủ thể kinh doanh độc lập, bình đẳng với
mọi chủ thể kinh doanh khác, có thể là một bên
tham gia vào các quan hệ đối tác, với người lao
động, với cơ quan nhà nước trong quá trình hoạt
động”.23 DNTN không tự động chấm dứt sự
tồn tại khi chủ doanh nghiệp chết hay bị tòa án
tuyên bố mất tích. DNTN không đồng nghĩa với
19
Điều 19 Luật DNTN năm 1990; khoản 2 Điều
101 Luật Doanh nghiệp năm 1999; khoản 3 Điều 143
Luật Doanh nghiệp năm 2005; khoản 3 Điều 185 Luật
Doanh nghiệp năm 2014.
20
Trên thực tế, tòa án các cấp cũng đã từng có sự
nhầm lẫn về việc DNTN hay chủ DNTN là nguyên
đơn, bị đơn hoặc người có quyền lợi, nghĩa vụ liên
quan trong tố tụng. Xem: Phan Huy Hồng (chủ
nhiệm), Nguyễn Thị Thanh Huyền, Các vấn đề pháp
lý của hợp đồng mua bán hàng hóa qua thực tiễn xét
xử của tòa án và trọng tài tại Việt Nam, Đề tài nghiên
cứu khoa học cấp trường, Trường ĐH Luật TP. Hồ Chí
Minh, 2011 (Chương 2. Chủ thể của hợp đồng mua
bán hàng hóa và tư cách đương sự trong tố tụng).
21
Như: Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh (Bùi
Xuân Hải, chủ biên), Giáo trình pháp luật về chủ thể
kinh doanh, Nxb. Hồng Đức, 2016, tr. 77-99.
22
Xem Mẫu Giấy chứng nhận đăng ký DNTN, Phụ lục
IV-1 Thông tư số 20/2015/BKHĐT ngày 01/12/2015 của
Bộ Kế hoạch và Đầu tư hướng dẫn đăng ký doanh nghiệp.
23
Trường ĐH Luật TP. Hồ Chí Minh, chú thích số
21, tr. 91.
chủ doanh nghiệp, vì chủ doanh nghiệp có thể
bán, cho thuê doanh nghiệp chứ không bán hay
cho thuê chính mình.24
Theo Luật Luật sư năm 2006, văn phòng luật
sư do một luật sư thành lập và làm Trưởng văn
phòng được tổ chức và hoạt động theo loại hình
DNTN, có tên riêng, có con dấu và tài khoản
theo quy định pháp luật.25 Trong Luật này, tư
cách chủ thể của văn phòng luật sư, trách nhiệm
tài sản của Trưởng văn phòng luật sư được quy
định hoàn toàn tương tự như quy định của các
Luật Doanh nghiệp về DNTN.
Riêng đối với hộ kinh doanh, xuất phát từ
thực tế đây là một hình thức tổ chức kinh doanh
có tính chất đơn giản, quy mô nhỏ lẻ, các Luật
Doanh nghiệp đều không nhìn nhận nó là một
loại hình doanh nghiệp và không trực tiếp điều
chỉnh mà giao cho Chính phủ quy định để đảm
bảo một chính sách linh hoạt hơn đối với hình
thức tổ chức kinh doanh này. Hộ kinh doanh có
nhiều điểm khác biệt quan trọng, nhưng cũng
có nhiều điểm tương đồng với DNTN. Bởi
vậy, trong các tranh chấp liên quan đến hộ kinh
doanh, khi không có các quy định rõ ràng về
một số vấn đề pháp lý của hộ kinh doanh, tòa
án vẫn áp dụng tương tự quy định về DNTN
đối với hộ kinh doanh.26 Hộ kinh doanh cũng
là chủ thể pháp luật được khai sinh bằng Giấy
chứng nhận đăng ký hộ kinh doanh với các
thông tin về tên, địa điểm kinh doanh, ngành
nghề kinh doanh, vốn kinh doanh, họ và tên
đại diện hộ kinh doanh, danh sách các cá nhân
góp vốn thành lập hộ kinh doanh (nếu có).27
Các vướng mắc trước đây liên quan việc xác
24
Điều 186, 187 Luật Doanh nghiệp năm 2014.
25
Điều 33 Luật Luật sư (Luật số 65/2006/QH11)
ngày 29/6/2006, được sửa đổi, bổ sung bởi Luật sửa
đổi, bổ sung một số điều của Luật Luật sư (Luật số
20/2012/QH13) ngày 20/11/2012.
26
Tương tự đối với DNTN, trong giải quyết tranh
chấp liên quan hộ kinh doanh, tòa án các cấp cũng
từng có sự nhầm lẫn về tư cách chủ thể tố tụng của hộ
kinh doanh hay của thành viên hộ kinh doanh. Xem:
Phan Huy Hồng (chủ nhiệm), Nguyễn Thị Thanh
Huyền, chú thích số 20.
27
Xem Mẫu Giấy chứng nhận đăng ký hộ kinh
doanh, Phụ lục VI-1 Thông tư số 20/2015/BKHĐT
ngày 01/12/2015 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư hướng
dẫn đăng ký doanh nghiệp.
TIÊU ĐIỂM
định (những) cá nhân nào chịu trách nhiệm tài
sản và trong phạm vi nào đối với các khoản nợ
phát sinh từ hoạt động kinh doanh của hộ kinh
doanh do Giấy chứng nhận đăng ký hộ kinh
doanh trước đây chỉ ghi họ tên người đại diện
hộ kinh doanh,28 nay đã được khắc phục bằng
việc thông tin về thành viên hộ kinh doanh
được ghi trực tiếp trong Giấy chứng nhận đăng
ký hộ kinh doanh, bao gồm họ tên, chỗ ở hiện
tại, nơi đăng ký hộ khẩu thường trú, số chứng
minh nhân dân hoặc chứng thực cá nhân hợp
pháp khác, giá trị và tỉ lệ phần vốn góp.29 Thực
tiễn pháp luật cũng cho thấy hộ kinh doanh
luôn tham gia vào các quan hệ pháp luật với
tư cách chủ thể (ngoại trừ quan hệ pháp luật tố
tụng), còn người đại diện hộ kinh doanh là đại
diện đương nhiên của hộ kinh doanh trong quan
hệ pháp luật đó. Trong học thuật, hộ kinh doanh
luôn được khẳng định là chủ thể kinh doanh,
chủ thể có quyền và nghĩa vụ pháp lý, kể cả sau
khi BLDS 2015 được ban hành.30
Thứ ba, từ góc độ so sánh luật, khẳng định
của một số tác giả, theo đó việc quy định “hộ
gia đình”, “tổ hợp tác” có tư cách chủ thể là “rất
xa lạ so với các BLDS được biết đến trên thế
giới”31 hay “việc chỉ quy định chủ thể quan hệ
pháp luật dân sự gồm có cá nhân và pháp nhân
là phù hợp với thông lệ quốc tế”32 là không thực
sự chính xác. Đơn cử, Bộ luật Dân sự Đức có
quy định về “Gesellschaft”33 (“công ty”), còn
được gọi là “Gesellschaft bürgerlichen Rechts”
(“công ty theo luật dân sự” hay “công ty dân
luật” với tên viết tắt thường dùng là “GbR”), là
một tập hợp nhiều thành viên (có thể bao gồm
28
Xem các mẫu Giấy chứng nhận đăng ký hộ
kinh doanh theo các Thông tư số 08/2002/TT-BKH,
03/2004/TT-BKH, 03/2006/TT-BKH.
29
Xem Mẫu Giấy chứng nhận đăng ký hộ kinh doanh
tại: Phụ lục VI-1 Thông tư số 01/2013/TT-BKHĐT
ngày 21/01/2013 của Bộ Kế hoạch và Đầu tư hướng
dẫn đăng ký doanh nghiệp; Phụ lục VI-1 Thông tư số
20/2015/BKHĐT ngày 01/12/2015 của Bộ Kế hoạch và
Đầu tư hướng dẫn đăng ký doanh nghiệp.
30
Trường ĐH Luật TP. Hồ Chí Minh, chú thích số
21, tr. 99-116.
31
Đỗ Văn Đại, chú thích số 10, tr. 46.
32
Nguyễn Văn Cừ, Trần Thị Huệ, chú thích số 10,
tr. 197.
33
Điều 705-740 BLDS Đức.
9
cá nhân, pháp nhân, hội có đăng ký hay không
đăng ký, quỹ, các loại công ty không có tư cách
pháp nhân khác như công ty thương mại mở
(offene Handelsgesellschaft) hay công ty hợp
vốn đơn giản (Kommanditgesellschaft)), nhằm
cùng nhau thực hiện một mục đích chung bất
kỳ theo phương thức thỏa thuận, đặc biệt thông
qua việc đóng góp vốn và công sức theo thỏa
thuận. Về tính chất pháp lý, tổ hợp tác theo các
BLDS năm 1995, 2005 tương tự như công ty
theo luật dân sự trong Bộ luật dân sự Đức.34
Trước đây, trong giới luật học cũng như tư pháp
ở Đức có tranh luận về việc công ty theo luật
dân sự này có năng lực pháp luật hay tư cách
chủ thể trong giao dịch dân sự hay trong tố tụng
hay không. Đến năm 2001, Tòa án tối cao Liên
bang Đức thông qua phán quyết của Tòa dân sự
số 235 đã xác định, công ty theo pháp luật dân
sự có năng lực pháp luật (Rechtsfähigkeit) khi
nó xác lập quyền và nghĩa vụ thông qua tham
gia vào giao dịch pháp luật; trong phạm vi như
vậy nó đồng thời có tư cách đương sự trong tố
tụng dân sự; trong chừng mực thành viên công
ty chịu trách nhiệm tài sản cá nhân đối với các
khoản nợ của công ty thì quan hệ giữa nghĩa
vụ của công ty và trách nhiệm của thành viên
như quan hệ tương ứng trong công ty thương
mại mở, nghĩa là trách nhiệm liên đới. Ngoài
ví dụ về việc thừa nhận năng lực pháp luật và
tư cách chủ thể trong quan hệ pháp luật của
công ty dân sự trong luật dân sự Đức như đề
cập trên đây, cũng cần thấy rằng trong các hệ
thống pháp luật mà chúng ta biết đến, bên cạnh
cá nhân và pháp nhân là các chủ thể pháp luật,
các hệ thống pháp luật đó cũng còn điều chỉnh
nhiều loại hình tổ chức dân sự khác không có
tư cách pháp nhân, nhưng có năng lực pháp
luật trong một phạm vi hẹp hơn, bao gồm năng
lực chủ thể trong quan hệ pháp luật.36
34
Thậm chí, theo BLDS Đức thì một liên danh nhà
thầu như quy định trong Luật Đấu thầu năm 2013 của
Việt Nam cũng là một “công ty theo luật dân sự”.
35
BGH 2. Zivilsenat, Urteil vom 29. Januar 2001,
Az: II ZR 331/00 (nguồn: BGHZ 146, 341-361 hoặc
NJW 2001, 1056-1061)
36
Xem thêm: Phan Huy Hồng, “Bàn về đổi mới chế
định pháp nhân trong Bộ luật Dân sự năm 2005”, Tạp
chí Khoa học pháp lý, số 2/2013, tr. 28-37.
10
3. Kết luận và đề xuất
Không thể phủ nhận rằng BLDS năm 2015
thực sự có nhiều nội dung mới, mang tính đột
phá, tiệm cận thể chế kinh tế thị trường, phục
vụ cho sự phát triển nhanh, bền vững của đất
nước.37 Ngoài ra, một trong những quan điểm
chỉ đạo xây dựng BLDS 2015 là “thể chế hóa
đầy đủ... những tư tưởng, nguyên tắc cơ bản
của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa về quyền sở hữu, quyền tự do kinh
doanh, quyền bình đẳng giữa các chủ thể thuộc
mọi hình thức sở hữu và thành phần kinh tế”
và “tạo điều kiện thuận lợi để thúc đẩy sản
xuất kinh doanh, sử dụng có hiệu quả mọi
nguồn lực xã hội, bảo đảm sự thông thoáng,
ổn định trong giao lưu dân sự, góp phần phát
triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa”.38 Vì vậy, việc triển khai thi hành
BLDS năm 2015 (trong đó có Điều 101) cần
phải đặt trong bối cảnh và tinh thần đó. Trong
mọi trường hợp, việc hiểu BLDS năm 2015
theo hướng cản trở sự phát triển của kinh tế
thị trường, ảnh hưởng đến sự phát triển kinh
tế - xã hội của đất nước là hoàn toàn không
phù hợp.
Quy định của BLDS năm 2015 về chủ thể
quan hệ pháp luật xét cho cùng là nhằm mục
đích đảm bảo được trong mọi giao dịch dân
sự đều phải xác định được chủ thể chịu trách
nhiệm pháp lý phát sinh (bên cạnh quyền).
Như đã trình bày ở trên, cách hiểu theo hướng
tuyệt đối hóa chủ thể của quan hệ dân sự hay
giao dịch dân sự chỉ còn là cá nhân và pháp
nhân như các Thông tư số 32/2016/TT-NHNN
và 39/2016/TT-NHNN là quá máy móc, chưa
phù hợp với tinh thần của BLDS năm 2015.
Cách hiểu này một mặt có thể dẫn đến phủ
nhận quy định khác đi của luật chuyên ngành,
làm vô hiệu hóa tư cách chủ thể quan hệ pháp
luật đầu tư, pháp luật doanh nghiệp, pháp luật
37
Hà Hùng Cường, “Bộ luật Dân sự năm 2015:
Một số nội dung mới, quan trọng, mang tính đột phá
hướng tới phục vụ sự phát triển nhanh, bền vững của
đất nước”, Tạp chí Cộng sản, số 885, tháng 7/2016,
tr. 21-27.
38
Tờ trình số 390 /TTr-CP ngày 12/10/2014 của
Chính phủ về dự án Bộ luật Dân sự (sửa đổi), tr. 7-8.
TẠP CHÍ KHOA HỌC PHÁP LÝ SỐ 06 (109)/2017
thương mại, trong đó có tư cách chủ thể của
DNTN và văn phòng luật sư theo pháp luật
chuyên ngành về đầu tư, kinh doanh, hoạt
động luật sư. Mặt khác, nó còn có thể phá vỡ
tính hệ thống, đồng bộ của hệ thống pháp luật
hiện hành, khi các quy định khác đi của luật
chuyên ngành nếu không trái với năm nguyên
tắc cơ bản của BLDS năm 2015 được nêu tại
Điều 3 của Bộ luật này thì vẫn phải được áp
dụng.
Bên cạnh đó, cách hiểu luật như vậy có thể
ảnh hưởng không tốt đến sự tồn tại và tham
gia của các thực thể không có tư cách pháp
nhân vào phát triển kinh tế - xã hội, thậm chí
có thể triệt tiêu dần loại hình DNTN, hộ kinh
doanh… Điều này có thể tạo lực cản trong
việc thực hiện chủ trương phát triển DNTN
ở nước ta, chưa phù hợp với chủ trương,
yêu cầu của Nghị quyết số 10-NQ/TW ngày
03/6/2017 của Hội nghị lần thứ năm Ban chấp
hành trung ương Đảng Khóa XII về phát triển
kinh tế tư nhân trở thành một động lực quan
trọng của nền kinh tế thị trường định hướng
xã hội chủ nghĩa, theo đó: “Có các cơ chế,
chính sách khuyến khích thành lập doanh
nghiệp tư nhân” và “Khuyến khích, tạo điều
kiện cho các hộ kinh doanh mở rộng quy mô,
nâng cao hiệu quả hoạt động, tự nguyện liên
kết hình thành các hình thức tổ chức hợp
tác…”.
Do đó, chúng tôi ủng hộ cách hiểu quy định
tại Điều 101 BLDS năm 2015 và các quy định
khác có liên quan của bộ luật này theo hướng
hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không có
tư cách pháp nhân là thực thể pháp lý có quyền
tham gia quan hệ dân sự thông qua hành vi
xác lập giao dịch dân sự của các cá nhân thành
viên. Như đã lập luận ở Mục 2 bài viết này,
việc giải thích theo hướng như vậy phù hợp
với ngữ nghĩa của quy định, giúp đạt được
mục đích điều chỉnh của luật, đảm bảo tính
tương thích và thống nhất của hệ thống pháp
luật Việt Nam và phù hợp với cả thông lệ quốc
tế. Cách hiểu quy định này phù hợp với yêu
cầu của Nghị quyết số 10-NQ/TW, quan điểm
xây dựng BLDS năm 2015, góp phần hạn chế
phát sinh chi phí ban hành (sửa đổi, bổ sung)
TIÊU ĐIỂM
văn bản quy phạm pháp luật,39 giảm chi phí
tuân thủ pháp luật và chi phí giao dịch cho các
bên liên quan. Trong khi đó, để xử lý các quan
ngại của những người theo quan điểm tuyệt
đối hóa cá nhân, pháp nhân, khi tham gia giao
dịch, chỉ cần biện pháp kỹ thuật là sau tên của
hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác không
có tư cách pháp nhân ghi rõ tên của các thành
viên của hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức khác
không có tư cách pháp nhân đó.40
Trong mọi trường hợp, Bộ Tư pháp với tư
cách là cơ quan chủ trì soạn thảo BLDS năm
2015 cần nhanh chóng có quan điểm chính thức
và làm việc với các bộ, ngành, trong đó có Ngân
hàng Nhà nước Việt Nam để thống nhất cách
hiểu Điều 101 BLDS năm 2015. Trường hợp
chưa đạt được quan điểm chung, Bộ Tư pháp
nên trình Chính phủ đề nghị Ủy ban thường vụ
Quốc hội giải thích luật theo thẩm quyền được
hiến định để đảm bảo BLDS năm 2015 được áp
dụng đúng tinh thần của nó, đảm bảo tính thống
nhất của hệ thống pháp luật.
Tài liệu tham khảo
[1] BGH 2. Zivilsenat, Urteil vom 29. Januar 2001,
Az: II ZR 331/00 (BGHZ 146, 341-361) [trans:
BGH, 2nd Civil Division, judgment of 29 January
2001, AZ: ZR 331/00 (BGHZ 146, 341-361)]
[2] Nguyễn Văn Cừ, Trần Thị Huệ (đồng chủ biên),
Bình luận khoa học Bộ luật Dân sự năm 2015 của
nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nxb.
Công an nhân dân, 2017 [trans: Nguyen Van Cu,
Tran Thị Hue (Co-editor), Scientific Commentary
39
Nếu hiểu BLDS năm 2015 theo hướng tuyệt đối
hóa cá nhân, pháp nhân như cách hiểu của Ngân hàng
Nhà nước thì sẽ phải thay đổi toàn bộ hệ thống pháp
luật liên quan; và trong phạm vi bài viết, các tác giả
chưa có điều kiện lượng hóa các chi phí không cần
thiết như vậy cho xã hội và nền kinh tế.
40
Ví dụ: (i) Bên A: Hộ gia đình ông Nguyễn Văn A
(gồm: ông Nguyễn Văn A [chồng], bà Trần Thị B [vợ],
Nguyễn Văn C [con], Nguyễn Thị B [con] – Hộ có 4
người) (có thể ghi tên người đại diện theo ủy quyền,
nếu có); (ii) Bên B: Hộ kinh doanh/Tổ hợp tác ABC
(gồm: ông Lê Văn A và ông Lý Văn B); (iii) Bên A:
DNTN XYZ (ông Nguyễn Văn A là chủ DNTN); (iv)
Bên B: Văn phòng luật sư XYZ (Luật sư Trần Văn B
là Trưởng VPLS); (v) Bên nhà thầu: Liên danh ABC
(Công ty A, Công ty B và Công ty C) …
11
on the Civil Code 2015 of the Socialist Republic
of Vietnam, Police Publisher, 2017]
[3] Hà Hùng Cường, “Bộ luật Dân sự năm 2015: Một
số nội dung mới, quan trọng, mang tính đột phá
hướng tới phục vụ sự phát triển nhanh, bền vững
của đất nước”, Tạp chí Cộng sản, số 885, tháng
7/2016 [trans: Ha Hung Cuong, “Civil Code
2015: Some New, Important and Breakthrough
Issues for Quick and Sustainable Development
of Our Country”, Communist Journal, Issue No.
885, July 2017]
[4] Đỗ Văn Đại (chủ biên), Bình luận khoa học
những điểm mới của Bộ luật Dân sự năm 2015,
Nxb. Hồng Đức, 2016 [trans: Do Van Dai (editor),
Scientific commentary on the new issues of the
Civil Code 2015, Hong Duc Publisher, 2016]
[5] Phan Huy Hồng (chủ nhiệm), Nguyễn Thị Thanh
Huyền, Các vấn đề pháp lý của hợp đồng mua
bán hàng hóa qua thực tiễn xét xử của tòa án và
trọng tài tại Việt Nam, Đề tài nghiên cứu khoa học
cấp trường, Trường ĐH Luật TP. Hồ Chí Minh,
2011 [trans: Phan Huy Hong (chair), Nguyen Thi
Thanh Huyen, Legal issues of the contract for the
sale of goods in the judgmentsand arbitral awards
in Vietnam, Research paper, HCMC University of
Law, 2011]
[6] Phan Huy Hồng, “Bàn về đổi mới chế định pháp
nhân trong Bộ luật Dân sự năm 2005”, Tạp chí
Khoa học pháp lý, Đặc san số 2/2013, tr. 28-37
[Phan Huy Hong, “Discussion on Renovating
the legal entity regulation in the Civil Code
2005”, Special Issue of Legal Sciences Journal
(ISSN:1859-3879), Issue No. 02/2013]
[7] Nghị quyết số 10-NQ/TW ngày 03/6/2017 của
Hội nghị lần thứ năm Ban chấp hành trung ương
Đảng Khóa XII về phát triển kinh tế tư nhân trở
thành một động lực quan trọng của nền kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa [trans:
Resolution No. 10-NQ/TW dated June 3, 2017 of
the Fifth Conference of the Central Committee of
the Communist Party XII]
[8] Trường ĐH Luật TP. Hồ Chí Minh (Bùi Xuân
Hải, chủ biên), Giáo trình pháp luật về chủ thể
kinh doanh, Nxb. Hồng Đức, 2016 [trans: Ho Chi
Minh City University of Law (editor: Bui Xuan
Hai), Textbook Law on business entities, Hong
Duc Publisher, 2016]
[9] Nguyễn Minh Tuấn (chủ biên), Bình luận khoa
học Bộ luật Dân sự của nước Cộng hòa xã hội chủ
nghĩa Việt Nam năm 2015, Nxb. Tư pháp, 2016
[trans: Nguyen Minh Tuan (editor), Scientific
Commentary on the Civil Code 2015 of the
Socialist Republic of Vietnam, Judicial Publisher,
2016]