Warszawskie, Krakowskie oraz

Wileńskie Towarzystwa
Dobroczynności...
Czym jest filantropia?

Filantropia to działalność osób, bądź instytucji

polegająca na bezinteresownym udzielaniu pomocy
finansowej lub rzeczowej osobom będącym w
potrzebie. Towarzystwa Dobroczynności wpisywały
się w działania filantropijne jednocześnie oferując
nieco więcej, ponieważ prowadziły przede wszystkim
działalność opiekuńczo-wychowawczą.
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności:

-czas trwania: 1814-1949

-powstało z inicjatywy hr. Zofii Zamoyskiej z
Czartoryskich
-głównym założeniem była budowa przytułków
oraz opieka medyczna nad ubogimi
Kilka słów o założycielce:

Urodziła się w 15 października 1778 r. w Warszawie.

Rodzice: Izabela Czartoryska, Adam Kazimierz Czartoryski.
Księżniczka Zofia była niesamowicie barwną osobą.
Udzielała się społecznie, była również prezeską
Towarzystwa Muzycznego w Warszawie, napisała i wydała
poradnik zatytułowany “Rady dla córki”. Do działalności w
Towarzystwie angażowała przedstawicieli arystokracji, ale
również duchownych.
Od czego się zaczęło?

Jesienią, 1814 roku, Zofia Zamoyska zorganizowała w swoim

mieszkaniu spotkanie, na którym urodziła się idea dotycząca
założenia Towarzystwa. Uczestniczyli w nim m.in. Julian Ursyn
Niemcewicz, Stanisław Staszic, Anna z Zamoyskich Sapieżyna,
Maria z Czartoryskich księżna Wirtemberska, Michał
Bergozoni, Józef Lipiński.
...

Pierwszym prezesem WTD był brat Zofii, książe Adam Jerzy

Czartoryski, jego kolejnymi następcami byli prymasi
Królestwa Polskiego, arcybiskupi Szczepan Hołowczyc i
Wojciech Skarszewski. W działalność WTD byli
zaangażowani wybitni pisarze, mianowicie Józef Ignacy
Kraszewski i Bolesław Prus. Szeregi WTD zasilał również
polski kompozytor i pianista, 8 letni wówczas Fryderyk
Chopin, który grał koncerty na rzecz działalności
Towarzystwa.
Co przyczyniło się do powstania WTD.?

-dość skrajnie zróżnicowane społeczeństwo

-duża stopa bezrobocia
-zwiększający się procent nie-zasymilowanej
ludności żydowskiej
Wydziały określające pracę Towarzystwa:

Powstawały poszczególne wydziały, które pozwalały na sprawną organizację

pomocy oraz rzetelne dotarcie do potrzebujących. Wydziały zapewniały
opiekę medyczną dotyczącą np. szczepień na ospę. Zapewniały również
edukację poprzez dostęp do bezpłatnych czytelni.

Zajmowały się profilaktyką w Wydziale Wykorzenienia Żebractwa.

Pomoc docierała do dzieci, żebraków, kalek, sierot.

Opieka nad dziećmi:
Przedszkola w XIX wieku…

Ochronki były przeznaczone dla dzieci, które w ciągu dnia pozostawały bez opieki. Finansowały je
osoby słynące z działalności filantropijnej. Ich celem było zajęcie czasu dzieci w sposób łatwy i
przyjemny. Wprowadzenie ich w podstawowe etapy edukacyjne, dzieci poprzez zabawę poznawały
litery, uczyły się czytać oraz pisać. Zajęcia miały dbać o ich rozwój personalny, fizyczny,
intelektualny.

Plan dnia wyglądał następująco:

-8 rano-kąpiel, odłożenie rzeczy, śniadanie

-następnie gimnastyka, pacierz (rozmowy o Bogu)

-obiad

-dla dziewczynek zajęcia manualne, plastyczne/ dla chłopców rysunki, gimnastyka

Upadek powstania listopadowego, czyli wzrost
liczby sierot:

W powstaniu zginęło i zostało rannych ponad 40000 polskich

żołnierzy. Do emigracji zostali zmuszeni ludzie kultury, czyli
politycy, artyści, oficerowie powstańczy.
Do domów dla osieroconych dzieci przyjmowano zazwyczaj
dzieci, które były bez ojca i matki, ale zdarzały się również
dzieci nazywane pół-sierotami. Były to dzieci wdów, skrajnie
biednych, samotnych matek.
Siedziba:

Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności mieściło się w

Warszawie, przy Krakowskim Przedmieściu.
Na gmachu zajmowanego budynku widniał słynny napis “Res
Sacra Miser”, co oznacza biedny jest rzeczą świętą.
WTD. to nie tylko pomoc kierowana do dzieci...

Istniały również domy opieki dla kalek i osób starszych.

Prawie w każdym mieście znajdował się dla nich przytułek.
Jedni płacili za swój pobyt dobrami materialnymi, zaś osoby
pozostające w ubóstwie ofiarowały modlitwę zbawienną
dla fundatora.
W Woli Grzybowskiej pod Warszawą powstał Dom
Schronienia dla Starców i Kalek.
WTD. i współpraca z Caritasem:

W 1945 Caritas zwraca się z prośbą o zorganizowanie w

Domu Dobroczynności noclegowni oraz kuchni dla
potrzebujących.
Kierowały tym Siostry Miłosierdzia.
Krakowskie Towarzystwo Dobroczynności:

Zostało powołane w 1816 r. i działało do czasu rozwiązania go

przez ówczesne władze w roku 1951.
Udzielało pomocy ludziom starym, chorym,
niepełnosprawnym, sierotom (między 10 a 16 rokiem życia, z
biegiem czasu nawet dzieci w wieku 6 lat.
Główne założenia KTD:

Towarzystwo skupiało się na przeprowadzeniu

pracy wychowawczej w zakresie kształtowania
moralności oraz właściwej postawy religijnej
wychowanków.
Do najważniejszych zaliczamy:

● udział w mszach, nabożeństwach, modlitwach

● zapewnienie podopiecznych elementarnego wykształcenia i
przygotowanie ich do pracy zawodowej
● walkę z nadużywaniem alkoholu
● naukę samodyscypliny, zachowywania określonego porządku
dnia
● zachęcanie do spędzania czasu wolnego na czytaniu literatury,
wykonywaniu drobnych prac fizycznych
Kto czuwał nad KWTD.?

Prezes i Rada Ogólna, Siostry Miłosierdzia, płatni Urzędnicy

Towarzystwa.
Główną pieczę nad dziećmi sprawowały Siostry Miłosierdzia.
Ich zadaniem było trzymanie dyscypliny, rozwój duchowy i
moralny dzieci. W swoich działaniach miały przejawiać
łagodność i matczyną troskę.
Siedziba:

Kraków, ul. Józefa Dietla

Ubodzy proszący o pomoc:

Żebrakami proszącymi o pomoc w KTD byli zazwyczaj ludzie

“upadli na duchu, sumieniu i obyczajach” jak opisywał jeden z
członków Towarzystwa.
 Wileńskie Towarzystwo Dobroczynności

● otwarcia dokonano 7 kwietnia 1807 r.

● działało do 1830 r.
● powstało z inicjatywy biskupa wileńskiego Jana Nepomucena Kossakowskiego
oraz lekarza Józefa Franka,
● początkowo liczyło ono 22 członków, wśród nich byli przedstawiciele wysokich
rodów, najczęściej magnackich, ale także zamożnych kupców,
● WTD osłabło po powstaniu styczniowym jak większość filantropijnych Wileńskich
działalności,
Krótko o założycielach WTD
Józef Frank
Niemiecki lekarz, doktor nauk medycznych (1791); w
latach 1804–1824 przebywał w Wilnie..
Studia rozpoczął na uniwersytecie w Getyndze skąd
przeniósł się na Uniwersytet w Pawii uzyskując tytuł
doktora medycyny. W 1796 przeniósł się do Wiednia
obejmując posadę lekarza miejskiego. W 1804 wraz z
ojcem przyjechał do Wilna obejmując katedrę patologii
a rok później zostając profesorem medycyny
praktycznej. Był organizatorem kliniki przy
Uniwersytecie Wileńskim i członkiem założycielem
Wileńskiego Towarzystwa Lekarskiego (1805). W
1824 opuścił Wilno i zamieszkał we własnej willi nad
jeziorem Como, spisując Pamiętniki.
Jan Nepomucen Kossakowski
Biskup wileński i inflancki, członek Komisji Edukacji
Narodowej, przewodniczący Komisji Edukacyjnej
Litewskiej od 1797 r., kanonik wileński w 1788 roku. W
latach 1775-1776 kształcił się w warszawskim konwikcie
pijarskim. Rok później (1777) wstąpił do seminarium Ks.
Ks. Misjonarzy w Warszawie. W roku 1781 wyruszył na
dalsze studia, początkowo do Rzymu (przez Wiedeń i
Wenecję), a 4 lata później (1785) do Paryża i Londynu. Do
Polski powrócił w grudniu roku 1786. Trzy lata później
(1789) mianowany proboszczem koadiutorem, a po śmierci
Józefa Kazimierza Kossakowskiego (maj 1794) –
proboszczem wołpiańskim.
W 1796 roku odznaczony rosyjskim Orderem św.
Aleksandra Newskiego. Sześć lat później (1802) stał się
członkiem warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Jaki był powód powstania WTD?

Powodem tej inicjatywy społecznej była przede wszystkim niewydolność systemu pomocy
biednym proponowanego przez carat. Zarówno Komisje Szpitalne, jak i Izby Opieki Społecznej
nie spełniły oczekiwań mieszkańców Wilna. Istniała potrzeba powołania organizacji sprawnie
zarządzanej, elastycznej, mobilnej pod względem finansowym i wyciągającej pomocną dłoń nie
tylko nędzy rzucającej się w oczy, ale nędzy ukrytej, którą najpierw należało odszukać. Musiała
być to organizacja skupiająca zarówno ludzi z kapitałem jak i specjalistów - lekarzy. Specyfika
sytuacji polskiej arystokracji w Wilnie polegała na tym, że będąc uległą wobec caratu, chciała
jednocześnie zdobyć szczere zaufanie i poważanie wśród rodaków. Towarzystwo Dobroczynne
spełniało obie te funkcje. Jednak bezpośrednią przyczyną powołania Towarzystwa była nagląca
potrzeba - w przeludnionym i ubogim Wilnie zaczęły szerzyć się epidemie, a przepełnione
szpitale nie były w stanie przyjmować nowych chorych. Główni jego inicjatorzy początkowo
rywalizowali, a następnie współpracowali przy opracowywaniu i redagowaniu projektu instytucji
filantropijnej. Obydwu łączyła determinacja w dążeniu do zatwierdzenia statutu Towarzystwa.
Pierwszy pomysł na inicjatywę filantropijną

Początkowo, według pomysłu Józefa Franka, nowe stowarzyszenie miało zbierać składki na
zakup lekarstw, które zamierzał rozdawać ubogim i chorym, którym miejscowi proboszczowie
mieli wydawać zaświadczenia o ubóstwie. Idea ta spotkała się jednak z oporem biskupa
wileńskiego, którego zdaniem prowadziłoby to do nadużyć ze strony duchownych. Wskutek
przywiezionych przez wojska wracające spod Austerlitz chorób, coraz większej drożyzny
leków, Józef Frank, chluba Wydziału Medycznego Uniwersytetu Wileńskiego i biskup
Kossakowski doszli do konsensusu. 19 marca 1806 r. Kossakowski otworzył księgę składek i
wpisów na członków Towarzystwa, a sam projekt jego utworzenia poparło wielu znakomitych
Polaków, ale także wysoko postawionych Rosjan - między innymi gubernator, Aleksander
Rimski-Korsakow.
Struktura działalności WTD

Początkowo Towarzystwo składało się z 3 wydziałów:

● Wydział Pierwszy - „opatrzenia pierwszych do życia potrzeb” zajmował się
doraźną pomocą żywnościową, opieką nad osieroconymi dziećmi i
organizowaniem prac zarobkowych;
● Wydział Drugi - „godzenia poróżnionych” spełniał funkcje rozjemcze, opiekował
się też więźniami;
● Wydział Trzeci - „ratowania chorych”, którego prezesem został Józef Frank, było
niesienie pomocy medycznej ubogim mieszkańcom Wilna.
● Powołano także tzw. opiekunów cyrkułowych, którzy przeprowadzali „wywiad
środowiskowy” w wydzielonym dla nich kwartale Wilna.
● Główną funkcją opiekunów było docieranie do osób, które naprawdę
potrzebowały pomocy i ich selekcja.
● Statut Towarzystwa dokładnie określał normy, jakie powinna spełniać osoba
ubiegająca się o powyższe formy wsparcia.
Formy pomocy

● przyjęcie na czas określony lub nieokreślony do domu

Towarzystwa,
● pomoc żywnościowa,
● wsparcie finansowe w postaci jednorazowego bądź
cotygodniowego zasiłku,
● pomoc w znalezieniu pracy,
● pomoc medyczna (badanie lekarskie i nieodpłatne
medykamenty)
Inicjatywy

Pozyskano od księcia Dominika Radziwiłła darowiznę w postaci kilku budynków i ogrodu, tzw. „Pałacu
Januszowskiego”, gdzie został zorganizowany dom pobytu dla starszych i sierot oraz zakłady rękodzielnicze.
Przy domu zorganizowano szkołę, która od 1818 r. stosowała metodę nauczania wzajemnego Bella-Lancastra.
W 1808 r. powołano przy WTD Instytut Wakcynacji, którego celem było rozpowszechnianie szczepień przeciw
ospie. Drugą placówką przy Towarzystwie był wspierający ciężarne i samotne matki Instytut Macierzyński
(1810). Członkowie Towarzystwa nawiązali też współpracę z wileńskimi aptekarzami, dzięki czemu uzyskiwali
bezpłatnie leki. Przy domu Towarzystwa powstał sklep, w którym sprzedawano wyroby rękodzielnicze,
wytwarzane przez pensjonariuszy domu. Nową inicjatywą WTD było czasopismo „Dzieje Dobroczynności
Krajowej i Zagranicznej z wiadomościami ku wydoskonaleniu jej służącymi” [dalej „DDKiZ”], redagowane przez
Kazimierza Kontryma, wychodzące w latach 1820-1824. W czasopiśmie obfite materiały zamieszczali
profesorowie Uniwersytetu Wileńskiego. Jest ono nieocenionym źródłem do dziejów dobroczynności nie tylko
w Wilnie, ale również na innych obszarach Rzeczypospolitej. Zawiera liczne przedruki dokumentów
Wileńskiego Towarzystwa Dobroczynnego, podaje nazwiska i życiorysy wielu darczyńców. Niestety, w 1824 r.
pismo zostało zamknięte z powodów finansowych i systemu, w którym takie indywidualne inicjatywy nie były
mile widziane (szczególnie po 1822 r.).
Klaudia Jarolewska i Julia Gutkowska