GOSPODARKA SUROWCAMI MINERALNYMI

Tom 24 2008 Zeszyt 2/1

ZBIGNIEW PIOTROWSKI*, ALICJA ULIASZ-BOCHEÑCZYK**

Mo¿liwoœci gospodarczego wykorzystania odpadów z kot3ów fluidalnych

Wprowadzenie
Kot3y fluidalne zaczêto stosowaæ w polskiej energetyce zawodowej w po3owie lat dziewiêædziesi1tych
ubieg3ego wieku (Bro¿yna, Mazurkiewicz 2000). Od tego czasu liczba elektrowni i elektrociep3owni zaliczanych
do energetyki zawodowej, stosuj1cych kot3y fluidalne wzros3a od 2 w 1998 r. do 12 w roku 2006 (tab. 1).
Stosowanie kot3ów fluidalnych spowodowa3o pojawienie siê nowych odpadów ró¿- ni1cych siê od tych
powstaj1cych w „konwencjonalnych” kot3ach py3owych. W wyniku spalania paliw w kot3ach fluidalnych powstaj1
nastêpuj1ce produkty (Glossary... 2003): popio3y lotne wychwytywane w elektrofiltrach i filtrach workowych,
popio3y denne, niespa- lony wêgiel i nieprzereagowany sorbent. Popio3y lotne wychwytywane w elektrofiltrach i
fil- trach workowych oraz popio3y denne stanowi1 oko3o 95% odpadów z kot3ów fluidalnych.
Jak ju¿ wczeœniej wspomniano popio3y z kot3ów fluidalnych ró¿ni1 siê od popio3ów z kot3ów
konwencjonalnych. Popio3y z kot3ów konwencjonalnych sk3adaj1 siê z kulistych, szklistych ziaren o zawartoœci
szk3a – 65–88%, mulitu – 1–17%, kwarcu – 1–9%, hematytu – 1–18%, magnetytu – 1–8%, anhydrytu – 1–3% i
CaO
ca3k.
– 1– 8% (Brandstetr i in. 1997; Giergiczny 2006). W
popio3ach fluidalnych nie stwierdzono zawartoœci szk3a i mulitu, zawartoœæ pozosta3ych sk3adników kszta3tuje
siê nastêpuj1co: kwarc – 2–12%, illit – poni¿ej 50%, hematyt – 4–15%, magnetyt – poni¿ej 1%, anhydryt – 10–20%
i CaO
ca3k.
– 5–30% i kalcyt – 1–25%
(Brandstetr i in. 1997; Giergiczny 2006).
** Dr in¿., Katedra Ekologii Terenów Przemys3owych AGH, Kraków; e-mail: zpiotrow@agh.edu.pl ** Dr in¿., Instytut
Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi1 PAN, Kraków; e-mail: aub@min-pan.krakow.pl
74
TABELA 1
Liczba zak3adów energetyki zawodowej stosuj1cych kot3y fluidalne w Polsce w latach 1998–2005 (Emitor 1998, 2000, 2001,
2002, 2003, 2004, 2005, 2006)
TABLE 1
Number of professional power industry plants using fluidized bed boilers in Poland in the period of time from 1998–2005
Lata Liczba zak3adów
2006 12
2005 10
2004 10
2003 11
2002 7
2001 5
2000 5
1998 2
W tabeli 2 przedstawiono przyk3adowe sk3ady chemiczne popio3ów z kot3ów fluidalnych i konwencjonalnych.
Popio3y fluidalne charakteryzuj1 siê du¿1 zawartoœci1 zwi1zków wap- nia w porównaniu z mniejsz1 zawartoœci1
w popio3ach konwencjonalnych (Havlica i in. 1998; Giergiczny 2006), co ilustruje tabela 2. Popio3y z kot3ów
fluidalnych sk3adaj1 siê
TABELA 2
Przyk3adowe sk3ady chemiczne popio3ów fluidalnych i konwencjonalnych (Uliasz-Bocheñczyk i in. 2007)
TABLE 2
Example chemical composition of Polish fluidized and conventional ash
Rodzaj popio3u
ZawartoϾ [%]
straty pra¿.
CaO wolne
Popio3y lotne ze spalania wêgla kamiennego w kot3ach fluidalnych z Ec. Tychy
SiO
2
Fe
2
O
3
Al
2
O
3
CaO SO
3
Na
2
OK
2
O
13,79 31,39 3,35 14,70 19,75 4,68 0,74 2,08 6,67
Popio3y lotne ze spalania wêgla kamiennego w kot3ach fluidalnych z El. Siersza
5,55 40,43 6,82 21,52 11,52 6,13 1,58 1,96 1,48
Popio3y lotne ze spalania wêgla kamiennego z El. Jaworzno
2,91 47,86 7,65 28,75 4,94 0,58 1,28 2,33 0,0
Popio3y lotne ze spalania wêgla kamiennego z Ec. Lublin-Wrotków
10,75 58,46 3,99 14,00 5,31 0,77 0,59 1,24 1,25
75
g3ównie z nieregularnych ziaren zdehydratyzowanych minera3ów ilastych, o du¿ej po- wierzchni w3aœciwej i
wysokiej aktywnoœci pucolanowej (Roszczynialski, Gawlicki 2004).
2. Gospodarcze wykorzystanie odpadów z kot3ów fluidalnych
Ze wzglêdu na w3aœciwoœci, odpady z kot3ów fluidalnych potencjalnie mog1 byæ stoso- wane m.in. do
produkcji cementu, produkcji betonu, wykonywania zapraw, w roli sor- bentów, w rolnictwie, jako materia3 do
wykonywania robót in¿ynieryjnych i drogowych, produkcji kruszyw oraz stabilizacji odpadów.
2.1.Produkcja cementu
Jednym z potencjalnych kierunków gospodarczego wykorzystania popio3ów z kot3ów fluidalnych jest
produkcja cementów.
Odpady z kot3ów fluidalnych mog1 pe3niæ rolê dodatku pucolanowego jak i regulatora czasu wi1zania.
Aktywnoœæ pucolanowa tych odpadów spowodowana jest wystêpowaniem w nich du¿ych iloœci
zdehydratyzowanych minera3ów ilastych, zawieraj1cych aktywne pu- colanowo SiO
2
i Al
2
O
3
. Wystêpuj1cy w odpadach anhydryt II jest efektywnym opóŸniaczem czasu wi1zania
cementu (Roszczynialski, Gawlicki 2004).
Odpady z kot3ów fluidalnych mog1 byæ stosowane w technologii produkcji cementu w roli (Bland i in. 1997;
Kaba3a i in. 2006; Roszczynialski, Nocuñ-Wczelik, 2004):
— regulatora czasu wi1zania, — superpucolany (typu py3u krzemionkowego), — kompleksowego dodatku
pucolanowo-siarczanowego. Popio3y z kot3ów fluidalnych jako regulatory czasu wi1zania mog1 byæ stosowane
przy produkcji nastêpuj1cych cementów (Kaba3a i in. 2006):
— portlandzkich popio3owych (CEM II/A-V i CEM II/B-V), — portlandzkich wielosk3adnikowych (CEM II/A-M i
CEM II/B-M), — pucolanowych (CEM IV/A i CEM IV/B), — wielosk3adnikowych (CEM V/A i CEM V/B).
Popio3y fluidalne mog1 byæ stosowane w iloœci do 5% jako drugorzêdny dodatek mineralny do cementu (Kaba3a i
in.2006; Giergiczny 2006).
Zastosowanie popio3ów fluidalnych jako pe3nowartoœciowego sk3adnika m1czki surowco- wej do wypalania
klinkieru potwierdzaj1 badania wykonane przez Stanìk, Sulovský (2007).
Popio3y z kot3ów fluidalnych nie spe3niaj1 wymagañ zawartych w normie PN-EN 197-1 dla dodatków
mineralnych, które mog1 byæ podstawowymi sk3adnikami cementu (Gier- giczny 2006).
Popio3y fluidalne mog1 nie spe3niaæ wymagañ normy PN-EN 197-1 dotycz1cych za- wartoœci reaktywnego
SiO
2
oraz strat pra¿enia, które w niektórych popio3ach przekraczaj1 dopuszczaln1 wartoœæ
5% (Giergiczny 2006).
76
Jak wykaza3y badania wykonane przez ró¿nych autorów (Giergiczny 2006; Kaba3a i in. 2006; Sheng i in. 2007;
Stanìk, Sulovský 2007) zastosowanie popio3ów fluidalnych jako dodatku do cementu powoduje zwiêkszenie
powierzchni w3aœciwej, skrócenie czasu wi1- zania i zwiêkszenie wytrzyma3oœci oraz korzystnie wp3ywa na
kszta3towanie siê mikro- struktury. Negatywnym efektem zastosowania popio3ów fluidalnych jest znaczne zwiêk-
szenie wspó3czynnika wodo¿1dnoœci (Kaba3a i in. 2006; Giergiczny 2006; Sheng i in. 2007; Roszczynialski,
Gawlicki 2004).
W Polsce pierwsz1 cementowni1, w której wdro¿ono na skalê przemys3ow1 stosowanie popio3ów dennych jako
regulatora czasu wi1zania by3a Cementownia Wysoka (Bro¿yna, Mazurkiewicz 2000).
W przemyœle cementowym w Polsce popio3y fluidalne z3o¿owe s1 stosowane w Ce- mentowni Rudniki w roli
regulatora czasu wi1zania (Kaba3a i in. 2006).
2.2. Produkcja betonów
Popio3y lotne s1 od wielu lat stosowane w technologii betonów. W3aœciwoœci, jakimi powinny charakteryzowaæ
siê popio3y produkcji do betonu okreœla norma PN-EN 450-1. Popio3y otrzymywane w kot3ach fluidalnych nie
spe3niaj1 kryteriów okreœlonych przez normê PN-EN 450-1, np. w zakresie wystêpowania w postaci
nieregularnych ziaren (Rosz- czynialski 2002).
Zastosowanie popio3ów fluidalnych do betonu wp3ywa negatywnie na jego w3aœciwoœci reologiczne (Kaba3a
i in. 2006). Jednak zastosowanie odpowiednich plastyfikatorów mo¿e ograniczyæ ten negatywny wp3yw popio3ów
fluidalnych na w3aœciwoœci betonów (Kaba3a i in. 2006).
Sposobem na ograniczenie negatywnego wp3ywu popio3ów fluidalnych na beton jest ich wczeœniejsze
zmielenie, przed zastosowaniem jako dodatku do betonu. Dziêki zastosowaniu mielenia zmniejsza siê
wodo¿1dnoœæ, poprawia urabialnoœæ, a tak¿e szczelnoœæ stward- nia3ego betonu (Bro¿yna, Mazurkiewicz 2000).
W Polsce obecnie s1 stosowane w produkcji betonów popio3y fluidalne aktywowane mechanicznie pod nazw1
„Flubet” (Zestaw...2001; Zestaw...2002; Giergiczny 2006; Hycnar 2006; Kaba3a i in. 2006).
2.3.Wytwarzanie zapraw
Popio3y fluidalne ze wzglêdu na ich w3aœciwoœci mog1 byæ stosowane jako podstawowy (ponad 80%)
sk3adnik spoiw wchodz1cych w sk3ad zapraw budowlanych (Kaba3a i in. 2006; Giergiczny 2006). Opracowane
zosta3y zaprawy tynkarska i murarska, w których w cha- rakterze spoiwa stosowane s1 popio3y fluidalne w iloœci
3–30% wagowych w stosunku do masy zaprawy (Ma3olepszy 2005a, b).
77
2.4. S o r b e n t y
Jednym z kierunków zastosowania popio3ów lotnych jest wykorzystanie ich w procesach odsiarczania spalin.
Mieszanina popio3ów fluidalnych i Ca(OH)
2
zosta3a przebadana pod k1tem zastosowania ich
jako sorbentu SO
2
. Uzyskano 92–100% przejœcie CaO w CaSO
4 w ci1gu 1 godziny
(Wang, Wu 2006).
2.5.Zastosowanie w rolnictwie
Popio3y i ¿u¿le mog1 byæ stosowane w rolnictwie i leœnictwie do odkwaszania, nawo- ¿enia i melioracji gleb
(Hycnar 2006).
Popio3y fluidalne stosowane s1 w rolnictwie w celu (Hycnar 2006; Ritchey i in. 1999): — poprawy migracji wody
w glebie, — zmniejszenia wymywalnoœci nawozów i drobnych frakcji gleby, — neutralizacji kwaœnych
sk3adników gleb, — nawo¿enia gleb, — dezaktywacji ska¿onych gleb. W leœnictwie popio3y mog1 byæ stosowane
w celu podniesienia pH gleby na terenach leœnych oraz do rewitalizacji gleb leœnych (Hycnar 2006).
Badania nad mo¿liwoœci1 zastosowania popio3ów fluidalnych jako substytutu wapna nawozowego prowadzono
w Stanach Zjednoczonych od 1976 r. Wyniki badañ potwierdzaj1, ¿e popio3y fluidalne mog1 zast1piæ nawozy
wapniowe (Stout i in. 1997).
2.6. Roboty in¿ynieryjne i drogowe
Odpady z palenisk fluidalnych mog1 byæ stosowane w robotach in¿ynieryjnych i dro- gowych jako (Bro¿yna,
Mazurkiewicz 2000; Hycnar 2006):
— wype3niacz do mas bitumicznych, — materia3 do przygotowania zaczynów do wykonywania ekranów
przeciwfiltracyj-
nych metod1 szczelinow1, — czynnik stabilizuj1cy pod3o¿e w pracach drogowych i in¿ynieryjnych, —
materia3 do budowy nasypów, — materia3 do wykonywania noœnych warstw konstrukcyjnych nawierzchni dróg.
Popio3y z palenisk fluidalnych wykazuj1 relatywnie wysokie wytrzyma3oœci, nisk1 eks- pansjê i nisk1
przepuszczalnoœæ, co powoduje, ¿e mog1 byæ stosowane jako materia3 do budowy nasypów (Bland i in. 1997;
Brown i in. 1997).
Przeprowadzone w Polsce badania pokaza3y, ¿e popio3y fluidalne mog1 byæ stosowane do ulepszania gruntu
(Kaba3a i in. 2006).
Odpady fluidalne zosta3y z powodzeniem wykorzystywane do rekultywacji wyrobiska surowców ilastych przy
wytwórni keramzytu w Mszczonowie. Odpady pochodz1ce z Elek- trociep3owni ̄erañ s1 mieszane z wod1 i
transportowane do Mszczonowa, gdzie wy- pe3niane jest wyrobisko (Bro¿yna, Mazurkiewicz 2000).
78
W Polsce opracowano metodê przetwarzania popio3u dennego, której produktem jest materia3 nazywany
„stabilizatem”. Stabilizat wykonywany jest przez zagêszczanie miesza- niny popio3u dennego z kot3a fluidalnego i
popio3u lotnego z kot3a py3owego, który mo¿e byæ stosowany jako materia3 konstrukcyjny do robót ziemnych,
utwardzania gruntów, izolacji gruntów oraz do wykonywania podbudów drogowych (Jarema-Suchorowska i in.
2007). Projekt normy europejskiej EN 1328-2 dotycz1cy normalnie twardniej1cego hydrau- licznego spoiwa
drogowego przewiduje fluidalne popio3y krzemionkowe ze z3o¿a flu- idalnego jako sk3adnik tego typu spoiw z
uwzglêdnieniem pewnych wymagañ.
2.7.Produkcja kruszyw
Popio3y fluidalne mog1 byæ stosowane do produkcji kruszyw sztucznych. Badania przeprowadzone przez Bland
i in. (1997) potwierdzaj1, ¿e popio3y te mog1 byæ granulowa- ne i przy zastosowaniu 5% dodatku wapna
hydratyzowanego mo¿na otrzymaæ kruszywo sztuczne przydatne do wykonywaniu ró¿nych konstrukcji.
Stosowane w wielu krajach – do produkcji materia3ów budowlanych i betonów, do budowy dróg oraz jako
wype3niacz mas asfaltowych – kruszywo sztuczne „Aardelite” mo¿e byæ produkowane z udzia3em 20–60%
popio3ów fluidalnych. Kruszywo to wytwarzane jest w procesie granulowania mieszanki popio3u lotnego z
wapnem i ewentualnie dodatkami przyspieszaj1cymi wi1zanie (Hycnar 2006).
W Japonii zosta3a opracowana technologia produkcji kruszywa z popio3ów fluidalnych dla drogownictwa. W
technologii tej popio3y mieszane s1 z wod1, a nastêpnie z uzyskanej mieszaniny formowane kszta3tki, które s1
poddawane naparzaniu i rozdrabniane. Uzyskane kruszywo charakteryzuje siê niewielk1 gêstoœci1, bardzo dobrymi
w3aœciwoœciami hy- draulicznymi i zdolnoœci1 do adsorpcji du¿ej iloœci wody (Takada i in. 1995).
Inn1 metodê produkcji kruszyw dla drogownictwa opracowano w Stanach Zjednoczonych. Popio3y fluidalne s1
mieszane z wod1, granulowane, suszone i rozdrabniane (Wu i in. 1998).
W Polsce opracowano i wdro¿ono kruszywo z popio3ów fluidalnych – tzw. „Stargran”. Kruszywo to otrzymuje
siê poprzez granulowanie popio3ów oraz naparzanie granulatu. „Stargran” spe3nia wymagania dla kruszyw
budowlanych do betonów lekkich, materia3u do ulepszania nawierzchni dróg gruntowych, do podsadzania
podziemnych wyrobisk oraz jako œrodek do makroniwelacji i rekonsolidacji terenów zdegradowanych (Hycnar
2006).
Opracowano równie¿ granulat o nazwie „EURO-W” uzyskany poprzez proces bez- ciœnieniowego formowania
popio3ów fluidalnych (Hycnar 2006), który mo¿e byæ wyko- rzystany do wykonywania podbudowy dróg (Hycnar
2006).
2.8.Unieszkodliwianie odpadów
Popio3y fluidalne mog1 byæ stosowane do unieszkodliwiania osadów œciekowych z oczyszczalni œcieków,
neutralizowania kwaœnych p3ynnych odpadów oraz do zestalania ró¿nych odpadów p3ynnych (Commercial...
2006).
79
2.9.Stosowanie w górnictwie podziemnym
Górnictwo podziemne – a w Polsce szczególnie kopalnie wêgla kamiennego – jest od wielu lat masowym
odbiorc1 odpadów przemys3owych. W pierwszym rzêdzie wykorzysty- wane s1 odpady w3asne kopalñ. W
ubieg3ym wieku, g3ównie w latach szeœædziesi1tych i siedemdziesi1tych, by3a szeroko stosowana technologia
podsadzki hydraulicznej. Umo¿li- wia3a ona wykorzystywanie odpadów jako dodatku do materia3u podstawowego,
którym by3 piasek podsadzkowy. W podsadzce hydraulicznej nie mo¿na by3o stosowaæ popio3ów lotnych.
Powodem by3a zbyt du¿a iloœæ drobnych ziarn popio3u, mniejszych od 0,1 mm. Próby wykorzystywania
popio3ów lotnych w tej technologii zawsze koñczy3y siê niepowo- dzeniem i koniecznoœci1 czyszczenia
wype3nionych popio3em osadników wód do3owych. Granulowanie popio3ów umo¿liwia3o ich wykorzystanie w tej
technologii, ale by3o zbyt drogie i nie zosta3o wdro¿one w skali przemys3owej.
Prze3omowe dla masowego stosowania popio3ów lotnych w kopalniach podziemnych by3o opracowanie i
wdro¿enie technologii zawiesinowej (Mazurkiewicz i in. 1997). Popio3y lotne pod wp3ywem dynamicznego
mieszania z wod1 – w proporcjach 1 i wiêcej czêœci popio3u na 1 czêœæ wody – tworz1 zawiesinê o nastêpuj1cych
w3aœciwoœciach, maj1cych istotne znaczenie praktyczne:
— korzystne w3aœciwoœci reologiczne umo¿liwiaj1ce grawitacyjny transport ruroci1-
gami kopalnianymi na znaczne odleg3oœci, — zawiesina nie sedymentuje, a na jej powierzchni tworzy siê
warstwa wody nadosa-
dowej (odstój) o objêtoœci zazwyczaj nie wiêkszej ni¿ 15% zawiesiny, — zawiesina wi1¿e i twardnieje. Proces
ten zaczyna siê po 1,5–300 godz. i trwa do 480
a nawet wiêcej godzin, — stwardnia3a zawiesina (po 28 dobach sezonowania próbek) charakteryzuje siê
wytrzyma3oœci1 na œciskanie Rc = 0–9 MPa i wodoprzepuszczalnoœci1 10–4– –10–8 m/s. Jak widaæ z
powy¿szego zestawienia zawiesiny charakteryzuj1 siê zró¿nicowanymi w3aœciwoœciami, które s1 uzale¿nione od
w3aœciwoœci stosowanego popio3u lotnego b1dŸ jego mieszaniny z odpadem z odsiarczania spalin, a tak¿e od
przyjêtego w/s (stosunek wody do popio3u). Obserwuje siê, ¿e dla tych samych popio3ów lotnych im mniejsze jest
w/s tym szybciej wi1¿e zawiesina osi1gaj1c wiêksze wartoœci Rc, ale mniej korzystne parametry transportu. Do
zawiesin mog1 byæ dodawane inne odpady. Zazwyczaj s1 to drobnofrakcyjne odpady przeróbcze wêgla
kamiennego.
Zawiesiny s1 wykorzystywane w kopalniach podziemnych w nastêpuj1cych techno- logiach górniczych:
— doszczelnianie i izolacja zrobów zawa3owych, — profilaktyka po¿arowa, — likwidacja wyrobisk
korytarzowych, — zmniejszanie porowatoœci zawa3u w systemach œcianowych, — podsadzanie w zabierkowym
systemie eksploatacji, — tworzenie sztucznych stropów przy eksploatacji warstwowej,
80
— wi1zanie wód silnie zmineralizowanych, — procesy likwidacji kopalñ, — likwidacja p3ytko zalegaj1cych pustek
w górotworze oraz pustek Webera, — likwidacja szybów i szybików, — wype3nianie pustek za obudow1, —
podsadzka samozestalaj1ca siê. Popio3y fluidalne znalaz3y zastosowanie w wiêkszoœci tych technologii.
Sporz1dzane z nich wodne zawiesiny charakteryzuj1 siê w3aœciwoœciami podobnymi do w3aœciwoœci zawiesin
przygotowanych z innych popio3ów lotnych. Do zawiesin z popio3ów fluidalnych równie¿ mo¿na dodawaæ inne
odpady drobnofrakcyjne, w tym popio3y denne, a wiêc istnieje mo¿liwoœæ zagospodarowania w technologii
zawiesinowej wszystkich odpadów z kot3ów fluidalnych.
Popio3y denne mog1 byæ wykorzystywane jako materia3 do podsadzki hydraulicznej. Badania (Bro¿yna i in.
2003) wykaza3y, ¿e odpady te s1 wartoœciowym materia3em podsadzkowym. Zalecono jego stosowanie
szczególnie w przypadku tworzenia mieszanin z piaskiem podsadzkowym lub ska31 p3onn1. Wykonano
równie¿ badania modelowe i próby techniczne w KWK Wieczorek, których wyniki potwierdzi3y wnioski z badañ
laboratoryjnych (Kawala i in. 2003). Dodatek popio3u dennego (5–30%) do ska3y p3on- nej istotnie poprawi3
w3aœciwoœci mechaniczne podsadzki. Próbki materia3u pobierane- go zza tam podsadzkowych charakteryzowa3y
siê korzystniejszymi w3aœciwoœciami od tych, które przygotowano w laboratorium. Oprócz zmniejszenia
œciœliwoœci materia3u, zaobserwowano równie¿ wi1zanie tych dwóch komponentów, efektem czego by3o nie
wysypywanie siê materia3u po rozciêciu p3ótna, z którego by3a wykonana tama pod- sadzkowa.
Reasumuj1c dotychczasowe doœwiadczenia mo¿na stwierdziæ, ¿e kopalnie podziemne – a szczególnie kopalnie
wêgla kamiennego – mog1 byæ i s1 chêtnym odbiorc1 odpadów z kot3ów fluidalnych instalowanych w zak3adach
energetycznych.
Podsumowanie
Przedstawione rozwi1zania techniczne lub ich propozycje pokazuj1, ¿e potencjalnie istnieje wiele mo¿liwoœci
gospodarczego wykorzystania odpadów z kot3ów fluidalnych. Jednak ich zastosowanie w aplikacji jest obecnie
ograniczone. Przyk3adowo, w krajach UE-15 w 2005 r. popio3y fluidalne stanowi3y 1,5% (955 tys. ton) ogólnej
produkcji UPS (rys. 1). Z ca3kowitej iloœci wytworzonych popio3ów fluidalnych gospodarczo wykorzystano 81%
(www.ecoba.org).
W krajach UE-15 popio3y z kot3ów fluidalnych stosowane s1 przede wszystkim do rekultywacji – 306 tys. ton
w 2005 r. (tab. 3). Podobnie sytuacja przedstawia siê w przypadku Stanów Zjednoczonych gdzie popio3y fluidalne
stosowane s1 g3ównie do budowy dróg (tab. 4).
81
Rys. 1. Produkcja ubocznych produktów spalania w krajach UE-15 w 2005 r. (www.ecoba.org)
Fig. 1. Production of combustion by-products in the UE-15 in 2005
W Polsce informacje dotycz1ce produkcji ubocznych produktów spalania podawane s1 w opracowaniu Agencji
Rynku Energii S.A. – „Emitor – Emisja Zanieczyszczeñ Œro- dowiska w Elektrowniach i Elektrociep3owniach
zawodowych”. Jednak w opracowaniu tym nie ma podzia3u na rodzaje popio3ów lotnych i ¿u¿li, podawana jest
jedynie iloϾ ca3kowita.
W ostatnich latach zwiêksza siê liczba elektrowni i elektrociep3owni stosuj1cych kot3y fluidalne, obecnie
stosuj1 je zarówno elektrownie spalaj1ce wêgiel kamienny, jak równie¿ wêgiel brunatny.
TABELA 3
Przyk3adowe zastosowanie popio3ów fluidalnych w krajach UE-15 w latach 2003 i 2005 [tys. Mg] (www.ecoba.org)
TABLE 3
The examples of fluidized ash use in the UE-15 in 2003 and 2005 [thousand tons]
Rodzaj zagospodarowania
Iloœæ wykorzystanych popio3ów fluidalnych w latach
2003 2005
Produkcja cementu 0 22
Wzmacnianie terenu 84 63
Stabilizacja pod3o¿a 1 22
Podbudowa nawierzchni drogowej 72 46
Rekultywacja 178 306
Tymczasowe sk3adowanie 40 142
Sk3adowanie 314 36
82
TABELA 4
Przyk3adowe zastosowanie gospodarcze popio3ów fluidalnych w Stanach Zjednoczonych w 2005 i 2006 [Mg] (www.acaa-
usa.org)
TABLE 4
The examples of economic use of fluidized ash in the USA in 2005 and 2006 [tons]
Rodzaj zagospodarowania
Iloœæ wykorzystanych gospodarczo popio3ów fluidalnych w latach
2005 2006
Drogownictwo 200 000 453 602
Stabilizacja odpadów/wi1zanie odpadów 140 555 81 000
Modyfikacja gleby/stabilizacja 216 787 179 003
Budowa nasypów, wa3ów 140 300 360 115
Zastosowanie w górnictwie 70 802 0
Obecnie w Polsce popio3y fluidalne stosowane s1 m.in. jako dodatek mineralny do betonu – Flubet, przy
zastosowaniu którego produkowana jest np. kostka brukowa (www.eltur-wapore.com.pl) oraz w przemyœle
cementowym w roli regulatora czasu wi1- zania (Kaba3a i in. 2006). Jednak bior1c pod uwagê specyficzne
w3aœciwoœci popio3ów fluidalnych najwiêksze perspektywy dla ich gospodarczego wykorzystania w Polsce s1 w
kopalniach podziemnych oraz w pracach drogowych.
LITERATURA
Bland A.E., Brown T.H., Wheeldon J.M., 1997 – Pressurized fluidized bed combustion ash. 1. Con-
struction-related use options. Fuel, vol. 76, no 8, p. 733–740. Brandštetr J., Havlica J., Odler I., 1997 – Properties and use of
solid residue from fluidized bed coal
combustion. Noyes Publishers, Westwood, New Jersey. B r o w n T.H., B l a n d A.E., W h e e l d o n J.M., 1997 –
Pressurized fluidized bed combustion ash. 2. Soil and mine
amendment use options. Fuel, vol. 76, no 8, p. 741–748. Bro¿yna M., Mazurkiewicz M., 2000 – Mo¿liwoœci wykorzystania
odpadów z palenisk fluidalnych.
Materia3y Szko3y Gospodarki Odpadami, Rytro, s. 33–44. Bro¿yna M., Mazurkiewicz M., Piotrowski Z., 2003 – O
mo¿liwoœciach zastosowania odpadów z kot3ów fluidalnych jako materia3u w podsadzce hydraulicznej – badania laboratoryjne.
Miesiêcznik WUG Bezpieczeñstwo Pracy i Ochrona Œrodowiska w Górnictwie nr 6(106). B r y l i c k i W., L y s e k N., 1996 –
W3aœciwoœci a wykorzystanie odpadów powstaj1cych w procesie odsiarczania
gazów w z3o¿u fluidalnym. Cement Wapno Beton nr 3. Commercial Use of Coal Utilization By-products and Technology
Trends, 2006. www.netl.doe.gov Emitor 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005 Emisja Zanieczyszczeñ Œrodowiska w
Elektrowniach
i Elektrociep3owniach Zawodowych, Agencja Rynku Energii, Warszawa. EN 196-1 Methods of testing cement – Part 1:
Determination of strength EN 196-2 Methods of testing cement – Part 2: Chemical Analysis of cement