127 CLEMENTIS ALEXANDRINI 128

tem : Qui credit, habet vviam æternam 35. Beati ergo A παλιν δὲ , ῾Ο πιστεύων· ἔχει ζωὴν αἰώνιον . Μακά
sunt omnes qui fiduciam habent in ipso 36 ; fiduciam ριοι ἄρα πάντες οἱ πεποιθότες ἐπ᾿ " αὐτῷ · πλεῖό
autem habere, est quid fide amplius . Quando enim ἐστι τῆς πίστεως τὸ πεποιθέναι · ὅτ' ἂν γὰρ ἐπίστης
sciverit quispiam magistrum nostrum esse Dei Fi ταί (56) τις , ὅτι ὁ Υἱός ἐστι τοῦ Θεοῦ ὁ διδάσκαλος
lium , concipit fiduciam quod ejus doctrina sit vera. ἡμῶν , πέποιθεν ἀληθῆ εἶναι τὴν διδασκαλίαν αὐτοῦ .
Quemadmodum autem doctrina, ex sententia Em Ὡς δὲ ἡ μάθησις κατ' Ἐμπεδοκλέα , τὰς φρένας
pedoclis, auget præcordia, ita in Dominum fiducia αὔξει , οὕτως ἡ εἰς τὸν Κύριον πεποίθησις αὔξει τὴν
auget fidem . Atque corumdem esse dicimus , philo πίστιν. Τῶν αὐτῶν γ' οὖν φαμὲν εἶναι , φιλοσοφίαν
sophiam quidem vituperare, fidem autem insectari, μὲν ψέγειν , πίστεως δὲ κατατρέχειν · ἀδικίαν τε
et laudare injustitiam , et beatam vitam esse ducere ἐπαινεῖν , καὶ τὸν κατ' ἐπιθυμίαν βίον εὐδαιμονίζειν .
quæ agitur ex cupiditate et libidine. Jam vero fides, Ἤδη δὲ ἡ πίστις, εἰ καὶ ἑκούσιος τῆς ψυχῆς συγκα
etsi est voluntaria animæ assensio , est tamen bono τάθεσις, ἀλλὰ ἐργάτις ἀγαθῶν , καὶ δικαιοπραγίας
rum operatrix, et justæ fundamentum actionis. θεμέλιος . Κἂν ὁ ᾿Αριστοτέλης τεχνολογῇ , τὸ μὲν
Quod si argutetur Aristoteles facere quidem docens ποιεῖν · (57) καὶ ἐπὶ τῶν ἀλόγων ζώων τάσσεσθαι καὶ
dici de besti et inaniniis , agere autem esse » homi ἐπὶ ἀψύχων , διδάσκων , τὸ δὲ πράττειν , ἀνθρώπων εἶ
num tantum , eos corrigat qui dicunt Deum esse B ναι μόνων · εὐθυνέτω τοὺς λέγοντας ποιητὴν τὸν
factorem universorum. Quod autem agitur, est vel τῶν ὅλων Θεόν · τὸ δὲ πρακτὸν, ἢ ὡς ἀγαθὸν ἢ ὡς
bonum , inquit, vel necessarium ; injuriam ergo fa ἀναγκαῖόν φησι . Τὸ τοίνυν ἀδικεῖν ἀγαθὸν οὐκἔστιν · οὐ
cerenon est bonum ; 252 nemo enim facit inju δεὶς γὰρ εἰ μὴ διά τι ἕτερον ἀδικεῖ · τῶν δὲ ἀναγ
rian nisi propter aliquid aliud . Ex iis autem quæ καίων οὐδὲν ἑκούσιον · τὸ τοίνυν ἀδικεῖν , ἑκούσιον ·
sunt necessaria, nihil est voluntarium ; injuriam ὥστε οὐδὲ ἀναγκαῖον . Τῶν δὲ φαύλων οἱ σπουδαῖοι
autem facere est voluntarium, quare nec est neces μάλιστα ταῖς τε αἱρέσεσι , καὶ ταῖς ἀστείαις ἐπιθυ
sarium . Boni autem a malis maxime differunt, in μίαις διαφέρουσιν . Πᾶσα γὰρ μοχθηρία ψυχῆς μετὰ
stitutis et bonis desideriis . Quævis enim animæ ne ἀκρασίας ἐστίν · καὶ ὁ διὰ πάθος πράττων δι' ἀκρα
quitia fit cum intemperantia, et qui agit per pas σίαν πράττει , καὶ μοχθηρίαν. Ἔπεισιν οὖν μοι παρ '
sionem , per intemperantiam agit et nequitiam . Mihi ἕκαστα θαυμάζειν τὴν θείαν ἐκείνην φωνήν · Ἀμὴν ,
itaque succurrit in singulis admirari divinam illam ἀμὴν λέγω ὑμῖν , ὁ μὴ εἰσερχόμενος διὰ τῆς θύ
vocem : Amen , amen dico vobis, qui non ingreditur ρας εἰς τὴν αὐτὴν τῶν προβάτων , ἀλλὰ ἀνα
per ostium in ovile, sed aliunde ascendens , ille est θάνων· ἀλλαχόθεν , ἐκεῖνος κλέπτης ἐστὶ καὶ
fur et latro ; qui autem ingreditur per ostium, est λῃστής · ὁ δὲ εἰσερχόμενος διὰ τῆς θύρας , ποιμήν
pastor ovium , eique janitor aperit 3. Deinde rem C ἐστι τῶν προβάτων · τούτῳ ὁ θυρωρὶς ἀνοίγει ·
prosequens dicit Dominus : Ego sum ostium ovium 38. εἶτα ἐπεξηγούμενος ὁ Κύριος , λέγει · Ἐγώ εἰμι ἡ
Oportet ergo eos per Christum discere veritatem, θύρα τῶν προβάτων. Δεῖ τοίνυν διὰ Χριστοῦ τὴν
ut fiant salvi , etiamsi fuerint Græcam philosophati ἀλήθειαν μεμαθηκότας σώζεσθαι , κἂν φιλοσοφίαν τύ
philosophiam. Nunc enim aperte est ostensum , id χωσι· νῦν γὰρ ἐδείχθη ἐναργῶς , ὃ ἑτέραις ( 58) γε
quod aliis generationibus notum non evaserat, homi νεας οὐκ ἐγνωρίσθη , τοῖς υἱοῖς τῶν ἀνθρώπων
num filiis nunc esse revelatum 39. Nam Dei quidem γῦν ἀπεκαλύφθη . Θεοῦ μὲν γὰρ ἔμφασις ἑνὸς ἦν
unius omnipotentis manifestatio , apud omnes qui τοῦ παντοκράτορος παρὰ πᾶσι τοῖς εὖ φρονοῦσι πάν
recte sapiunt , omnino erat naturalis , et æternum τοτε φυσική · καὶ τῆς ἀϊδίου κατὰ τὴν θείαν πρόνοιαν
ex divina Providentia beneficium percipiebant plu εὐεργεσίας ἀντελαμβάνοντο οἱ πλεῖστοι, οἱ καὶ μὴ
rimi, qui non plane omnem exuerunt pudorem ad τέλεον ἀπηρυθριακότες πρὸς τὴν ἀλήθειαν . Καθόλου
versus veritatem . Atque ut summatim quidem di γ' οὖν τὴν περὶ τοῦ Θείου ἔννοιαν Ξενοκράτης ὁΚαρ
cam , Xenocrates Carthaginiensis non penitus de χηδόνιος (59) οὐκ ἀπελπίζει καὶ ἐν τοῖς ἀλόγοις ζώοις .
sperat, quin in rationis expertibus animantibus sit Δημόκριτος δὲ , κἂν μὴ θέλῃ , ὁμολογήσῃ (60) διὰ τὴν
Dei notitia . Democritus autem , etsi nolit, confitebi ἀκολουθίαν τῶν δογμάτων · τὰ γὰρ αὐτὰ πεποίηκεν
tur per dogmatum suorum consequentiam ; fecit D εἴδωλα (61 ) τοῖς ἀνθρώποις προσπίπτοντα, καὶ τοῖς

* P. 698 ED . POTTER , 590 ED. PARIS.35 Joan . 1 , 15 , 16 , 36 ; v , 24. 36 Psal . II , 12. 37 Joan. x,
1, 2, 3. 38 Ibid. 7. 39 Ephes . 1 , 5 .

(56) Ἐπίστηται. Malim ἐπίστευσε , vel aliud ali
quod verbum a πιστεύω ductum . Nam cum pro
lare vellet auctor , τὸ πεποιθέναι majus quiddam
esse τῆς πίστεως, addit : Cum enim quis ἐπί
στευσε , credidit , Jesum esseDeiFilium , tum πέποι
ΰεν, fiduciam concipit , eum vera docere .
(57) Ποιεῖν. Conf. Herveli Commentarius , item
Aristotelis Ethic . ad Nicomach. lib . vi , c . 5.
(58 ) Ὃ ἑτέρ . Scribere possis ex Ephes. I , 5 :
*Ο ἑτέραις γενεαῖς οὐκ ἐγνωρίσθη τοῖς υἱοῖς τῶν
ἀνθρώπων , ὡς νῦν ἀπεκαλύφθη .
(59 ) Καρχηδόνιες . Etsi hoc loco Xenocrates di
catur Χαρχηδόνιος , Carthaginensis, existimandum
est tamen hic potius mendum esse, quam apud
Laertium ;nam et ipse Clemens lib.u , p . 442 et
606, 1. 11 Chalcedonensem eum dicit. Plutarchus in
libro De versutia terrestrium et aquatilium animan
tium , tradit Democritum demonstrasse homines ab
animalibus ratione carentibus artes edoctos esse,
ut ab aranea testoriam , ab hirundine architecto
nicam , a philomela musicam . COLLECT . Recte
cumino Χαλκηδόνιος ms . Paris . Conf . superius Pra
trept. pag. 58, n.
(60 ) Ὁμολογήσῃ. Forte ὁμολογήσει. SYLBURG .
(61 ) Εἴδωλά . Conf. quæ de his superius dixit
auctor Protrept. pag. 57, n.