TARİH Osmanlı Devleti Duraklama Dönemi (XVII.
Yüzyıl)
OSMANLI DEVLETİ’NDE DURAKLAMA DÖNEMİ
İSYANLARI
Osmanlı Devleti’nde XVII. yüzyıl isyanları üç grupta ele
alınabilir. Bunlar;
— İstanbul İsyanları (Merkez isyanları)
— Celali İsyanları (Anadolu İsyanları)
— Eyalet İsyanları’dır.
Bu yüzyıldaki isyanların temel nedeni ekonomik’tir.
Ayrıca merkezi otoritenin bozulması, taşradaki yönetim
anlayışının bozulması, savaşların getirdiği sıkıntılar, vergi-
lerin giderek artması gibi nedenlerde isyanların çıkmasın-
da ekili olmuştur.
İstanbul (Merkez) İsyanları
Bu isyanlar, İstanbul’daki Kapıkulu Ocakları (özellikle
Yeniçeriler) tarafından çıkartılan isyanlardır. Bu isyanlara
zaman zaman sarayda yaşayan kadınlar ve ulema grubu
hem destek vermiş hem de kışkırtmıştır.
Nedenleri
• Yeniçeri Ocağı’nda düzen ve disiplinin bozulması
(Devşirme sistemine aykırı asker alımının yapılması
sonucunda yeniçerilerin sayısı artmıştır. Bu durum ön-
celikle Kapıkulu Ocağı’nda disiplinsizliğin ortaya çık-
masına ortam hazırlamıştır.)
• Devlet otoritesinin bozulması
• Kapıkulu Ordusunun ulûfelerinin zamanında ödenme-
mesi
• Kapıkulu Ocaklarına padişah değişikliklerinde yapılan
culûs bahşişinin az bulunması
• “Devlet, ocak içindir.” anlayışının giderek ön plana
çıkmaya başlaması
Duraklama Dönemi’nde Yaşanan İsyan Hareketleri
III. Murad dönemi ( 1574 – 1595 ):
Ulûfelerinin ayarı düşük akçe ile verilmesini bahane eden
Yeniçeriler, İstanbul’da çeşitli isyan hareketlerine başlamışlardır.
II. Osman dönemi ( 1618 – 1622 ):
II. Osman, Hotin Seferi’nde Yeniçerilerin disiplinsiz davra-
nışları nedeniyle bu ocağı kaldırmaya karar vermiş idi. Bu
durumu öğrenen Yeniçeriler padişahı önce tahttan alıp
sonra öldürmüşlerdir. Bu olaydan sonra Yeniçerilerin
devlet içindeki siyasal güçleri oldukça artmıştır.
IV. Murad dönemi ( 1623 – 1640 ):
IV. Murad küçük yaşta başa geçmiş idi. Padişaha ve
çevresine gözdağı vermek isteyen bazı çevreler ve özellik-
le de yeniçeriler saraya baskı yaparak, istemedikleri bazı
devlet adamlarının görevden alınmasını gerçekleştirmiş-
lerdir. (Hafız Ahmed Paşa gibi) Ancak saltanatının sonraki
yıllarında IV. Murad devlet dizginlerini ele alıp bu ocak
üzerinde otorite kuracaktır.
IV. Mehmed dönemi (1648 – 1687 ):
IV. Mehmed Osmanlı tarihinde “Avcı Mehmed” olarak da
bilinir. Devlet işlerinde oldukça pasif kalmış saray kadınları
ve harem ağaları devlet içinde ön plana çıkmaya başla-
mıştır. Yeniçeriler ulûfelerinin (maaş) zamanında öden-
mediğini, saray ağalarını devlet işlerine karıştıklarını ba-
hane ederek ayaklanmışlar hatta sarayı basmışlar ve bu
işlerden sorumlu tuttukları otuz kadar devlet adamının
idam edilmesini sağlamışlardır. 1656’da İstanbul’da mey-
dana gelen bu olaya Vaka-yı Vakvakîyye (Çınar Ola-
yı) denmiştir.
Celâli İsyanları (Anadolu İsyanları)
Osmanlı Devleti’nin Duraklama Dönemi’nde Anadolu’da
çıkan isyanlara Celâli İsyanları denirdi. Osmanlı Devleti’nin
Yükselme Dönemi’nde ilk defa Yavuz Sultan Selim döne-
minde Anadolu’da Yozgat’ta Bozoklu Celal isyan etmiş ve
bundan dolayı Anadolu’daki isyanlara Celali İsyanları
denilmiştir.
Nedenleri
• Memleket yönetiminin bozulması
• Ekonominin bozulması ve vergilerin artması
• Taşra teşkilatında göreve gelenlerin rüşvet ve iltimas-
la bu görevlere gelmesi
• Dirlik sisteminin bozulması
• Reayanın toprağını terk etmeye başlamasıyla birlikte
işsiz sayısının giderek artması
Karayazıcı, Deli Hasan, Canbolatoğlu ve Kalenderoğlu
isyanları Celali İsyanlarının en önemlileri arasında yer alır.
Ayrıca rüşvet ve iltimas yüzünden işsiz kalma korkusun-
daki medrese öğrencileri ile donanma ihmal edildiği için
işsiz kalan levendler de bu isyanlara katılmıştır.
Celali İsyanları rejim ve saltanata karşı olmadığı gibi
dinsel ve ideolojik amaçlar da taşımamaktadır.
Celali İsyanlarının Sonuçları
• Anadolu’da güven ve huzur bozuldu.
• Halkın devlete olan güveni giderek azaldı.
• Devletin otoritesi oldukça sarsıldı.
• Köyden şehirlere göç hızlandı.
• Tımar sisteminin bozulması ile vergiler toplanamamış, eko-
nomik hayat durgunlaşmış ve üretim oldukça azalmıştır.
Eyalet İsyanları
Bu isyanlar devlet otoritesinin zayıflaması sonucunda
eyalet yöneticileri tarafından ya da yöneticilerin tutumu
yüzünden reayanın çıkardığı isyanlardır. Ayrıca bağlı
hükümetlerde de bu tür isyanlara Duraklama Dönemi’nde
sıkça rastlanmıştır.
9
 Osmanlı Devleti Duraklama Dönemi (XVII.Yüzyıl)
Nedenleri
• Merkezi otoritenin bozulması
• Yöneticilerin zorba davranışları
• Vergilerin haksızca ve denetim dışı artırılması
• Rüşvet ve iltimasla göreve gelenlerin keyfi davranışları
• Dış kışkırtmaların olması
Yemen, Bağdat, Kırım, Eflak, Boğdan ve Erdel’de genellik-
le Eyalet İsyanları görülmüştür. Eyalet İsyanları milliyetçi-
lik düşüncesine sahip olmayan yerel nitelikli isyanlardır.
XVII. YÜZYIL’DA OSMANLI DEVLETİ’NDE ISLAHAT
HAREKETLERİ
Islahatların Nedenleri Şunlardır:
• Devlet otoritesinin zayıflaması ve yönetsel bozukluklar
yaşanması
• Devlet kurumlarındaki düzensizlikler
• Savaşlarda eskisi kadar etkili olunamayıp istenilen
sonuçların alınamaması
• Sık sık isyan hareketleri ile karşılaşılması
• Ekonomik durumun giderek bozulması
Duraklama Dönemi Islahatlarının Genel Özellikleri
Şunlardır:
• Islahatlarda Batı örnek alınmamıştır.
• Yükselme Dönemi’ndeki duruma dönülmesi amaçlan-
mıştır.
• Bozulan toplumsal düzen ile huzur ve güven ortamı,
tekrar sağlanmak istenmiştir.
Duraklama Dönemi Islahat Hareketlerinde İzlenen
Yöntem Şöyledir:
• Islahatlar şahıslarla sınırlı kalmış ve devletin genel
politikası haline getirilememiştir.
• Sorunlara yüzeysel olarak yaklaşılmış, köklü çözümler
üretilememiştir.
• Islahatlar günü kurtarmaya yönelik olmuş, baskı ve
şiddet ön planda tutulmuştur.
o XVII. yüzyılda yapılan ıslahatlarda, sorunların kayna-
ğına inilememesi ve ıslahatların günü kurtarmaya yö-
nelik olması nedeniyle istenilen sonuç alınamamıştır.
o Duraklama Dönemi ıslahatları; Yeniçeri Ocağı’nın,
ulemanın ve saray kadınlarının ve sarayda yaşayanla-
rın tepkisi ile karşılanmıştır.
XVII. YÜZYIL ISLAHATLARI
I. Ahmet Dönemi ( 1603 – 1617 ):
– Osmanlı şehzadelerinin sancağa çıkma usulü ortadan
kaldırılarak “Ekber ve Erşed” uygulamasına geçildi.
Bu sisteme göre Osmanlı tahtına hanedanın en olgun
ve en büyük kişisi geçecektir. Böylece veraset siste-
mindeki belirsizlik ortadan kalkmıştır.
10
TARİH
– Veraset yasasının kesinleşmesi ile Osmanlı şehzadeleri
sarayda yetişmeye başlamıştır. Buna kafes usulü de-
nir. Bu usulde şehzadelerin yönetim konusunda tec-
rübe kazanma şansı ortadan kalkmıştır. Bu gelişme
şehzadelerin ölüm korkusuyla yaşayıp ruhsal durumla-
rının bozulmasına neden olmuştur. Ayrıca padişahların
önceden tecrübe kazanma durumuna son verilerek
otorite daha da bozulmuştur.
Kuyucu Murad Paşa:
I. Ahmed tarafından sadrazamlığa getirilen Kuyucu Murad
Paşa devlet otoritesini yeniden kurmak amacıyla Anado-
lu’da çıkan Celali İsyanlarına karşı askeri tedbirler almıştır.
İsyanları çok sert bir şekilde baskı ve şiddet yoluyla bas-
tırmaya çalışmıştır.
II. Osman (Genç Osman) Dönemi (1618 – 1622)
İlk ıslahatçı Osmanlı padişahıdır. Saray kadınlarının devlet
işlerine karışmasını engellemek için saray dışından evlene-
rek saray dışı evlenme geleneğini başlatmıştır.
Osmanlı soyunun karışmasını önlemek için saray dışından
ilk defa bir Türk hanımla evlendi. Şeyhülislam Esad Efen-
di’nin kızıyla nikahlandı. Bu durum sarayda yaşayan kadın-
ların padişaha düşman olmasına neden oldu. Hatta bu
kadınlar sonradan yeniçerilerin çıkardığı isyanlara bile
destek olmuşlardır.
– Şeyhülislamın fetva yetkisi dışındaki yetkilerini kısıtla-
mıştır.(Kadı ve müderris ödeneklerini yeniden düzen-
lemiştir.)
– Yeniçeri Ocağı’nı kaldırarak yerine yeni bir ocak kur-
mayı düşünmüş ancak bunu öğrenen Yeniçerilerce
önce tahttan indirilmiş sonra da öldürülmüştür.
IV. Murad Dönemi ( 1623 – 1640 ):
– Devlet otoritesini sağlamak için baskı ve şiddete
başvurdu. Yeniçeri ve sipahi zorbalarını ortadan kal-
dırdı. Böylece orduyu disiplin altına aldı.
– Tütün ve içki yasağı getirdi.(Amaç düzenlemelere tepki
duyan grupların bir araya gelmesini engellemektir.)
– Devletin kötü gidişatını nasıl düzeltiriz diyerek işi bilen
kişilerden bunun araştırılmasını istedi.Bunların içeri-
sinde en önemlisi Koçi Bey’dir. Koçi Bey, bu araştır-
malarını risale olarak padişaha sundu.
– IV. Murad Anadolu’da Celali İsyanlarını sert yöntem-
lerle bastırmaya çalışırken, İstanbul’da gece sokağa
çıkma yasağı koydu. Ayrıca kıyafet değiştirerek halk
arasında dolaşıp adeta halkın nabzını tutmuştur.
Tarhuncu Ahmed Paşa
– IV. Mehmed’in ilk yıllarında sadrazamlığa getirildi.
– Maliyeyi düzeltmek amacıyla saray masraflarını kıstı.
– Gelir – gider dengesini sağlamaya çalıştı.
– Osmanlı Devleti’nde ilk kez modern bütçeyi hazırladı.
– Avrupa ile olan ticari ilişkilerde Rumi Takvimi kullan-
maya başladı.
 TARİH Osmanlı Devleti Duraklama Dönemi (XVII.Yüzyıl)

Saray masraflarını kısıtlaması bazı çevrelerin işine gelme-

miş, bu nedenle görevinden alınıp çeşitli bahaneler göste-
rilerek idam edilmiştir.
KÖPRÜLÜLER DÖNEMİ
Köprülü Mehmed Paşa (1656 – 1661)
Köprülü Mehmed Paşa, sadrazamlığı kabul ederken bazı
şartlar öne sürmüştür. Amacı çalışmaları için uygun bir
ortam yaratmaktır. Bu durum Osmanlı Devleti’nde ilk kez
yaşanmıştır. Buna göre; saray devlet işlerine karışmaya-
cak, devletle ilgili önerileri kabul edilecek, memurluklara
istediği kişileri tayin edebilecek, kendisi hakkında şikayet
olduğunda önceden düşüncesi alınacaktır.
Köprülü Mehmed Paşa Dönemi Islahatları;
• Ordu ve donanmayı disiplin altına almak için çalıştı.
• Rüşvet ve iltimasın (adam kayırma) önüne geçme
girişimlerinde bulundu.
• Çanakkale Boğazı’nı abluka altına alan Venediklileri
geri püskürttü ve Girit’i kuşatan Osmanlı donanmasına
yardım gönderdi.
• Bütçe açığını kapatmak için girişimlerde bulundu.
• Anadolu’daki Abhaza Mehmet Paşa, Erdel’deki Rokoci
İsyanlarını bastırdı.
Köprülü Fazıl Ahmed Paşa Dönemi Islahatları
( 1661 – 1676)
• IV. Mehmed döneminde sadrazamlık yaptı.Osmanlı
tarihinin en genç sadrazamlarından biri olmuştur.
• Venedik’ten Girit Adası’nı; Avusturya’dan Uyvar Kalesi’ni
aldı.Döneminde Vasvar ve Bucaş Antlaşmaları’nı imzalandı.
• Vergilerde yeniden düzenlemeler yaptı.
• Ekonomik durgunluğu önlemeye çalıştı.
• Bilim ve sanat adamlarını korudu.
• Celali İsyanlarını bastırmaya yöneldi.
• Orduda çeşitli ıslahat hareketlerinde bulundu.
Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Dönemi Islahatları (
1676 – 1683 )
• İç karışıklıkları önlemek için girişimlerde bulundu.
• Çehrin Kalesi’ni Ruslardan aldı.(Çehrin ya da Bahçesa-
ray Antlaşması)
• II. Viyana Kuşatması’ndaki kişisel hatalarından ve
başarısızlığından dolayı idam edildi.
Köprülü Fazıl Mustafa Paşa Dönemi Islahatları
( 1689 – 1691)
• Vergileri düzene koymaya çalıştı.
• Celali İsyanlarını bastırma girişiminde bulundu.
• Kutsal İttifak’a karşı savaştı.
Amcazade Hüseyin Paşa Dönemi Islahatları
( 1699 – 1701 )
• Askeri ve idari alanlarda düzenlemeler yaptı.
• İlk deniz kanunnamesini hazırlattı.
• Naima Tarihi adlı kitap bu dönemde yazıldı.
1. Osmanlı Devleti’nin Duraklama Dönemi’nde
görülen,
- Tımar sisteminde aksaklıkların yaşanması
- Celali İsyanlarının artması
- Savaşların eski dönemlere göre daha uzun sür-
mesi ve istenilen sonuçların alınamaması
gelişmelerinin aşağıdakilerden hangisine
neden olduğu söylenebilir?
A) Egemenlik anlayışında değişikliklerin yaşanmasına
B) Siyasal ve ekonomik sorunların ortaya çıkmasına
C) Halkın yönetime olan güveninin artmasına
D) Batılı anlamda ıslahat hareketlerine yönelinme-
sine
E) Üretimin niteliksel biçiminin değişmesine
2. XVII. yüzyılda görülen; İstanbul İsyanları, Celali
İsyanları ve Eyalet İsyanları Osmanlı Devleti’nde ıs-
lahat yapma gereğini ortaya çıkarmıştır.
Bu yüzyılda yapılan ıslahatlar ile Osmanlı
Devleti,
I. Milliyetçilik akımının olumsuz etkilerini ortadan
kaldırmak
II. Orduyu disiplin altına almak
III. Toplumsal sorunların önüne geçmek
IV. Egemenlik alanının daralmasını sağlamak
amaçlarından hangilerine ulaşmak istemiştir?
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III*
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
3. I. Yöneticilerin halka baskı yapmaya başlaması
II. Vergi miktarlarının artırılması
III. Taşra yöneticilerinin rüşvetle göreve gelmesi
IV. Kapıkulu Ocağı’nın ulufelerini zamanında ala-
maması
Yukarıda verilenlerden hangileri XVII. yüzyıl-
da Osmanlı Devleti’nde çıkan Celali İsyanları-
nın nedenleri arasında yer alır?
A) I ve II B) II ve III C) I, II ve III
D) I, II ve IV E) II, III ve IV
4. Aşağıdakilerden hangisi Celali isyanlarının
sonuçları arasında gösterilemez?
A) Tarımsal anlayışın bozulmaya başlaması
B) Ülkede huzur ve güvenin bozulması
C) Halkın devlete olan güvenin azalması
D) Kentten köye göçün hızlanması
E) Tımar sisteminde bozuklukların yaşanması

11
 Osmanlı Devleti Duraklama Dönemi (XVII.Yüzyıl) TARİH
5. XVII yüzyılda görülen İstanbul İsyanları, yeniçeriler 9. Osmanlı Devleti’nde tımar sistemi sadece ekonomik
ve sipahilerin ön ayak olmasıyla çıkmıştır. Bu isyan- bir sistem olmayıp idari ve askeri bir sistem özelliği
lara ulema grubu , saray kadınları ve medrese öğ- de taşımaktaydı.
rencileri de katılmış ya da destek olmuştur. Bu sistemin bozulması ile aşağıdaki gelişme-
Yalnızca bu bilgiye göre; lerden hangisinin ortaya çıkması beklenemez?
I. Devlet içindeki olumsuzluklar rejim değişikliğine A) Ekonomik gelirlerin giderek azalması
yönelmesine neden olmuştur. B) Köylünün devlete olan güveninin sarsılması
II. İstanbul İsyanları değişik çevreler tarafından C) Tımarlı sipahilerin sayısının giderek artırılması
desteklenmiştir. D) Taşra teşkilatında asayiş ve güvenliğin giderek
III. Duraklama Dönemi’nde çıkan isyanlara yalnızca bozulması
askeri gruplar katılmıştır. E) Tarımsal üretimde düşüşlerin yaşanması
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
10. Osmanlı Devleti XVII. yüzyılda ıslahatlarında
D) II ve III E) I,II ve III
genellikle askeri alana yönelmesi,
I. Beşik ulemalığının yaygınlaşması
II. Ticaret yollarının yön değiştirmesi
III. Ganimet gelirlerinin azalması
6. XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde; nedenlerinden hangileriyle ilişkilendirilebilir?
– “Devlet, Ocak içindir.” anlayışının ön plana çık- A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
maya başlaması D) II ve III E) I,II ve III
– Tımar sisteminin bozulmaya başlaması
gibi durumlar,
11. Köprülü Mehmed Paşa’nın Sadrazamlık göre-
I. Devlet otoritesinin sarsılması
vini kabul ederken;
II. Ekonomik yapının bozulması
– Saray, devlet işlerine karışmayacak
III. Köyden kente göçün artması
– Saraya sunduğum teklifler kabul edilecek
gelişmelerinden hangilerine neden olmuştur?
– Hakkımda şikâyet olursa mutlaka savunmam
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
alınacak
D) II ve III E) I,II ve III
gibi şartlar ileri sürmesi aşağıdakilerden
hangisiyle açıklanabilir?
A) Çalışmaları için uygun bir ortam elde etnek is-
temesiyle
7. IV. Mehmed döneminde yaşanan Çınar Vakası ile B) Halkın ihtiyaçlarını dile getirmek istemesiyle
otuz kadar devlet adamı, yeniçerilerin isteği üzerine C) Meşrutiyet yönetimine geçmek istemesiyle
Topkapı Sarayı’nın bahçesinde idam edilmiştir. D) Hanedanın erkek bireylerinin tahta geçmesini
Bu bilgiden hareketle Osmanlı Devleti ile ilgili sağlamak istemesiyle
olarak, E) Ülke sınırlarını genişletmek istemesiyle
I. Merkezi otorite sarsılmıştır.
II. Kapıkulu Ocağı’nın etkinliği artmıştır.
III. Devletin saygınlığı giderek azalmaya başlamıştır. 12. XVII.yüzyılda Osmanlı Devlet adamları ülkeyi eski
yargılarından hangilerine ulaşılabilir? güçlü dönemlerine döndürmek ve Duraklama Dö-
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II nemi’nden kurtarmak amacıyla devlet kurumların-
D) II ve III E) I,II ve III dan bazılarında düzenlemeler yapmıştır.
Buna göre,
I. Tarhuncu Ahmet paşa’nın mali alanda düzenle-
meler yapması
II. IV. Murad döneminde Vaka-i Vakvakıye’nin ya-
8. Osmanlı Devleti’nde XVII. yüzyılda yaşanan
şanması
İstanbul İsyanları;
III. Amcazade Hüseyin Paşa döneminde Naima Ta-
I. Devşirme Kanunu’na uyulmamaya başlanması
rihi adlı eserin kaleme alınması
II. Culûs bahşişlerinin zamanında ödenememesi
gelişmelerinden hangileri yukarıdaki yargıyı
III. Saray kadınlarının ve ulemanın Kapıkulu Ocağı
destekler niteliktedir?
ile ortak tavır içine girmesi
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
IV. Maaşların ayarı düşük akçeyle ödenmesi
D) II ve III E) I, II ve III
gibi nedenlere dayanmaktadır.
Yukarıda verilenlerden hangileri doğrudan DOĞRU SEÇENEKLER
isyanların ekonomik nedenleri arasında yer alır? 1.B 2.C 3.C 4.D 5.A 6.E 7.E 8.C
A) Yalnız II B) Yalnız IV C) II ve IV 9.C 10.D 11.B 12.A
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV

12