Μεθοδολογία Έρευνας και Στατιστική

«Εργαλεία Συλλογής Δεδομένων- Το

ερωτηματολόγιο»

Κάμτσιος Σπυρίδων PhD

 Η ποσοτική έρευνα

Το ερωτηματολόγιο

Πρόκειται για το πιο ευρέως διαδεδομένο

μεθοδολογικό εργαλείο της εκπαιδευτικής
και κοινωνικής έρευνας το οποίο
παρουσιάζεται ως ένα έντυπο στο οποίο
σημειώνονται οι απαντήσεις ή οι
αντιδράσεις ενός συγκεκριμένου ατόμου
 Στόχος του ερωτηματολογίου:

…η μέτρηση στάσεων, γνωμών και αντιλήψεων

Τα ερωτηματολόγια διακρίνονται σε δύο είδη:

• Τα απευθείας συμπληρούμενα, τα οποία μπορούν να συμπληρωθούν κατευθείαν από

τον ερωτώμενο και

• Τα εμμέσως συμπληρούμενα, στα οποία απαιτείται βοήθεια για τη συμπλήρωση είτε

από κάποιον ειδικό, είτε από τον ίδιο τον ερευνητή που διεξάγει την έρευνα και θα
συμπληρώσει το ερωτηματολόγιο
 Το ερωτηματολόγιο

«Το ερωτηματολόγιο είναι ένα σύνολο γραπτών ερωτήσεων σχετικών με ένα πρόβλημα,
τις οποίες ο ερευνητής απευθύνει ομοιόμορφα στα υποκείμενα του δείγματος με σκοπό
να συγκεντρώσει τις αναγκαίες ερευνητικές πληροφορίες. Οι ερωτήσεις αναφέρονται
στις γνώσεις, τις γνώμες, τις προτιμήσεις, τα ενδιαφέροντα, τα συναισθήματα, τις
προσδοκίες, τις στάσεις, τις αξίες και γενικά στα χαρακτηριστικά όλων των όψεων της
προσωπικότητας του ατόμου και στη συμπεριφορά του σε προκαθορισμένες
καταστάσεις»
 Το ερωτηματολόγιο

Το γραπτό ερωτηματολόγιο είναι ένα είδος τυποποιημένης συνέντευξης, ενώ τα

πλεονεκτήματα που συγκεντρώνει αφορούν στα εξής:

•Επιτυγχάνεται η συλλογή πολυπληθών παρατηρήσεων και πληροφοριών σε

σύντομο χρονικό διάστημα.
•Μέσω της ανωνυμίας και της απουσίας του ερευνητή εξασφαλίζεται η ειλικρίνεια
των απαντήσεων.
•Είναι μέσο συλλογής δεδομένων για μορφές συμπεριφοράς που δεν είναι εύκολο να
παρατηρηθούν
 Δεοντολογικά ζητήματα

Το ερωτηματολόγιο θα συνιστά πάντα μια «εισβολή» στη ζωή του απαντώντος

•Είτε εξαιτίας της χρονοβόρας διαδικασίας συμπλήρωσης

•Είτε εξαιτίας της διατύπωσης απειλητικών ή ευαίσθητων ερωτήσεων
•Είτε εξαιτίας της πιθανής παραβίασης του προσωπικού του χώρου

Οι απαντώντες ερωτηματολογίων δεν είναι απλά απλοί «προμηθευτές» δεδομένων για

τους ερευνητές….είναι τα υποκείμενα της έρευνας
 Δεοντολογικά ζητήματα

•Της συνειδητής συναίνεσής τους

•Του δικαιώματός τους να εγκαταλείψουν σε οποιαδήποτε φάση ή να
Η εμπλοκή τους
μην συμπληρώσουν συγκεκριμένες ερωτήσεις
στην έρευνα
•Των ευκαιριών που προσφέρει η έρευνα για να βελτιώσουν την
είναι πιθανό να
κατάστασή τους (το ζήτημα της ωφέλειας)
είναι
•Των εγγυήσεων εμπιστευτικότητας, ανωνυμίας και μη
αποτέλεσμα:
ανιχνευσιμότητας που παρέχει η έρευνα
•Του βαθμού απειλής ή ευαισθησίας των ερωτήσεων
 Οι απαιτήσεις της σύνταξης του ερωτηματολογίου :

Οι ερωτήσεις πρέπει :

•Να μεταφράζουν τους στόχους της έρευνας

•Να προκαλούν ενδιαφέρον στα υποκείμενα
•Να ανταποκρίνονται στο επίπεδο των υποκειμένων
•Να δίνουν έναν χαρακτήρα προσωπικό
•Να είναι απλές και σύντομες
•Να είναι σεμνές και προσεγμένες
•Να επιτρέπουν στα δεδομένα να κωδικοποιηθούν και να αναλυθούν

•Πρέπει να υπολογιστούν αυστηρά ο τρόπος, ο τόπος και ο χρόνος της διανομής του.

•Πρέπει να υπολογιστούν αυστηρά επίσης ο τρόπος, ο τόπος και ο χρόνος συλλογής των
ερωτηματολογίων.

•Πρέπει να λαμβάνει υπόψη του ο ερευνητής τις απαιτήσεις της κωδικοποίησης, ανάλυσης, ερμηνείας και
αξιολόγησης των δεδομένων, αλλά και τις δυνατότητες των ηλεκτρονικών υπολογιστών και των
προγραμμάτων (πχ, SPSS, EXCEL, AMOS, EQS. κα…).
 Δομημένα, ημι-δομημένα και μη δομημένα
ερωτηματολόγια

…όσο πιο μεγάλο είναι το μέγεθος του δείγματος τόσο πιο δομημένο,
κλειστό και αριθμητικό πρέπει να είναι.
Ένας βασικός,
γενικός κανόνας: …εξαιρετικά δομημένες, κλειστές ερωτήσεις είναι χρήσιμες, καθώς
μπορούν να παράγουν συχνότητες απαντήσεων που επιδέχονται
στατιστικούς χειρισμούς και ανάλυση

…επίσης δίνουν τη δυνατότητα συγκρίσεων μεταξύ ομάδων του

δείγματος

(σε αντίθετη περίπτωση: μπορούμε να επεξεργαστούμε μεγάλες

ποσότητες λεκτικών δεδομένων σε σύντομο χρονικό διάστημα;)
 Δομημένα, ημι-δομημένα και μη δομημένα
ερωτηματολόγια

Έχουμε λοιπόν:
Ίσως είναι παραπλανητικό να
περιγράψει κανείς ένα
ένα τελείως ανοικτού τύπου
ερωτηματολόγιο ως «μη δομημένο»,
ερωτηματολόγιο, το οποίο είναι
καθώς η όλη σύλληψη του
ισοδύναμο με μια ανοικτή
ερωτηματολογίου απαιτεί από τους
πρόκληση «να γράψει ο καθένας
απαντώντες να πειθαρχήσουν σε
ό,τι θέλει» και
κάποια μορφή δοθείσας δομής.
Ένα τελείως δομημένο
ερωτηματολόγιο

…ενδιάμεσα υπάρχει ένα παντοδύναμο εργαλείο: το

ημιδομημένο ερωτηματολόγιο
 Τα είδη των ερωτήσεων είναι δύο :

•Οι ανοιχτές ερωτήσεις

(Ερώτηση : Ποια η γνώμη σας για το τάδε θέμα;

Απάντηση : Η γνώμη μου είναι….)

•Οι κλειστές ερωτήσεις, οι οποίες και διακρίνονται σε:

•Ερωτήσεις διχοτόμησης (ΝΑΙ – ΟΧΙ)

•Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής (πχ, Ερώτηση : Ποια μαθήματα από τα παρακάτω σου
αρέσουν;

•Ερωτήσεις βεντάλιας (πχ, Ερώτηση : Πως σου φάνηκε η ταινία, καλή, μέτρια ή κακή; )

•Ερωτήσεις με απαντήσεις με κατά σειρά κατάταξης

 Αποφυγή σφαλμάτων στη διατύπωση των ερωτήσεων

Αποφύγετε καθοδηγητικές ερωτήσεις, ερωτήσεις δηλαδή που είναι διατυπωμένες με

τέτοιο τρόπο ώστε να υπαινίσσονται ότι υπάρχει μια μόνο αποδεκτή απάντηση και ότι οι
άλλες απαντήσεις μπορεί αν μη γίνουν αποδεκτές ή να απορριφθούν

Π.χ. προτιμάτε αφηρημένα, ακαδημαϊκού τύπου μαθήματα ή ρεαλιστικά πρακτικά

μαθήματα που θα έχουν σαφές αντίκτυπο στην καθημερινή σας μάθηση;

Αποφύγετε τις ερωτήσεις που μπορεί να παρουσιάσουν μια εξειδικευμένη γνώση και να
υπάρχει δυσκολία στην κατανόησή τους από τον αναγνώστη του ερωτηματολογίου.
 Αποφυγή σφαλμάτων στη διατύπωση των ερωτήσεων

Αποφύγετε τις ερωτήσεις που χρησιμοποιούν αρνήσεις ή διπλές αρνήσεις

π.χ. Δε συμφωνώ ότι δεν πρέπει να δείχνουμε τα συναισθήματά μας στους άλλους»
 «Δεν πηγαίνω να κοιμηθώ αν δεν έχω διαβάσει τα μαθήματά μου»
 Δε θέλω να πηγαίνω στο σχολείο τις μέρες που δεν έχω διαβάσει τα μαθήματά μου»
 Αποφυγή σφαλμάτων στη διατύπωση των ερωτήσεων

Θα πρέπει να αποφεύγονται οι διπλές ερωτήσεις, δεν θα πρέπει να ζητούνται πολλές

πληροφορίες μαζί

 «Πιστεύετε ότι η τηλεόραση είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος ψυχαγωγίας και

μόρφωσης;»
 «Ο εκπαιδευτικός πρέπει να θέτει στόχους στη διδασκαλία και να τους κοινοποιεί
στους μαθητές;»

Έχετε υπόψη σας το πρόβλημα της αμφισημίας των λέξεων

π.χ. κάνει συχνά το παιδί σας τις εργασίες στο σπίτι

Τι σημαίνει συχνά; Μια φορά την εβδομάδα, μια φορά το μήνα…..

 Κλίμακες ιεράρχησης των ερωτηματολογίων

Οι κλίμακες ιεράρχησης είναι πολύ χρήσιμοι μηχανισμοί για τον ερευνητή καθώς
ενσωματώνουν ένα βαθμό ευαισθησίας και διαφοροποίησης των απαντήσεων, ενώ
ταυτόχρονα αποφέρουν ποσοτικά δεδομένα.

1. Κλίμακα Likert

Για τη μέτρηση μιας έννοιας χρησιμοποιείται μια σειρά προτάσεων που εκφράζουν
διαφορετικές όψεις της υπό μελέτη έννοιας. Το άθροισμα (ή ο μέσος όρος) των βαθμών που
έχει καταγράψει το άτομο στο σύνολο των προτάσεων αποτελεί τη βαθμολόγησή του στην
κλίμακα μέτρησης της συγκεκριμένης έννοιας.

Η επιλογή των προτάσεων γίνεται με κριτήριο μια θεωρία και την εμπειρικά
προσδιοριζόμενη σημαντικότητα τους αναφορικά με την αφηρημένη έννοια. Επίσης πρέπει να
κινούν το ενδιαφέρον των ερωτώμενων.
1. Κλίμακα Likert

Ο ερωτώμενος καλείται να εκφράσει το βαθμό συμφωνίας ή διαφωνίας του με μια

πρόταση που διατυπώνεται στο ερωτηματολόγιο. Οι βαθμοί παρουσιάζονται σε ένα
συνεχές συνήθως 5 (πεντάβαθμη κλιμακα) ή 7 (επτάβαθμη κλίμακα) αριθμών, όπου το
ένα άκρο εκφράζει απόλυτη συμφωνία και το άλλο απόλυτη διαφωνία ενώ ο ενδιάμεσος
βαθμός εκφράζει την ουδέτερη θέση.
 ΑΝΩΝΥΜΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ
-Κύκλωσε την απάντηση που νομίζεις ότι σε αντιπροσωπεύει περισσότερο-

Διαφωνώ Συμφωνώ
1 Προσπαθώ να είμαι επιμελής με τα μαθήματα στο σχολείο, γιατί κάποια Διαφωνώ Συμφωνώ
απόλυτα απόλυτα
από αυτά θα μου χρειαστούν αργότερα στη ζωή μου
Διαφωνώ Συμφωνώ
2 Διαφωνώ Συμφωνώ
απόλυτα απόλυτα
Βρίσκω ενδιαφέρον στα μαθήματά μου, ακόμη και αν είναι δύσκολα
Διαφωνώ Συμφωνώ
3 Ασχολούμαι με εξωσχολικές δραστηριότητες (π.χ. παιχνίδι με τους φίλους Διαφωνώ Συμφωνώ
απόλυτα απόλυτα
μου) αφού τελειώσω και ετοιμάσω όλα τα μαθήματα για το σχολείο
Διαφωνώ Συμφωνώ
4 Η ανησυχία μου για τον τρόπο που θα με αντιμετωπίσουν οι γονείς μου Διαφωνώ Συμφωνώ
απόλυτα απόλυτα
μετά από ένα χαμηλό βαθμό, με κάνει να προσπαθώ. .
Διαφωνώ Συμφωνώ
5 Όταν δεν τα καταφέρνω καλά σε ένα μάθημα ζητώ από τους γονείς μου να Διαφωνώ Συμφωνώ
απόλυτα απόλυτα
με βοηθήσουν.
Διαφωνώ Συμφωνώ
6 Κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ στα μαθήματα, ώστε να έχω καλύτερο βαθμό Διαφωνώ Συμφωνώ
απόλυτα απόλυτα
από τους συμμαθητές μου
Διαφωνώ Συμφωνώ
7 Όταν παίρνω χαμηλό βαθμό προσπαθώ να "ξεμπλοκάρω" και να σκεφτώ Διαφωνώ Συμφωνώ
απόλυτα απόλυτα
λογικά

Πιστεύω ότι αυτά που μαθαίνω στο σχολείο θα μου χρησιμεύσουν στο Διαφωνώ Συμφωνώ
8 Διαφωνώ Συμφωνώ
απόλυτα απόλυτα
γυμνάσιο και στο λύκειο.
Διαφωνώ Συμφωνώ
9 Η ανησυχία μου για τον τρόπο που θα με αντιμετωπίσει ο δάσκαλος μετά Διαφωνώ Συμφωνώ
απόλυτα απόλυτα
από μια αποτυχία, με κινητοποιεί να διαβάσω περισσότερο.
Όλοι οι μαθητές πρέπει να έχουν πρόσβαση στη δωρεάν τριτοβάθμια εκπαίδευση:
1=διαφωνών απόλυτα
2=διαφωνώ
3-δεν συμφωνώ, ούτε διαφωνώ
4=συμφωνώ
5=συμφωνώ απόλυτα
2. Κλίμακες Σημασιολογικής Διαφοροποίησης (semantic differential)

Στην κλίμακα σημασιολογικής διαφοροποίησης οι συμμετέχοντες βαθμολογούν την

μετρούμενη έννοια σε μια σειρά από διπολικούς άξονες που χαρακτηρίζουν την έννοια
υπο μορφή ζευγών επιθέτων (πχ. καλό/κακό, πληκτικό/ενδιαφέρον).

Το άθροισμα (ή ο μέσος όρος) των βαθμών που έχει καταγράψει το άτομο στο σύνολο
των αξιολογήσεων αποτελεί τη βαθμολόγησή του στην κλίμακα μέτρησης της
συγκεκριμένης έννοιας
Για τους σκοπούς της έρευνας θεωρούμε ότι ένα άτομο γυμνάζεται τακτικά όταν
αθλείται έντονα εκτός σχολείου τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα για 1 ώρα ή
και περισσότερο.
Παρακαλώ απαντήστε παρακάτω σε όλα τα ζεύγη επιθέτων.
Για μένα το να γυμνάζομαι τακτικά τους επόμενους 12 μήνες είναι :
καλό ……….………………………………………………………… κακό
πολύ αρκετά λίγο έτσι κι έτσι λίγο αρκετά πολύ
υγιεινό ……….………………………………………………………… ανθυγιεινό
πολύ αρκετά λίγο έτσι κι έτσι λίγο αρκετά πολύ
δυσάρεστο ……….………………………………………………………… ευχάριστο
πολύ αρκετά λίγο έτσι κι έτσι λίγο αρκετά πολύ
χρήσιμο ……….………………………………………………………… άχρηστο
πολύ αρκετά λίγο έτσι κι έτσι λίγο αρκετά πολύ
•Οι κλίμακες ιεράρχησης χρησιμοποιούνται ευρέως στην έρευνα και δικαίως,
καθώς συνδυάζουν τη δυνατότητα ευέλικτων απαντήσεων με τη δυνατότητα
καθορισμού συχνοτήτων, συσχετισμών αλλά και άλλων μορφών ανάλυσης.

•Δίνουν την ελευθερία στον ερευνητή να συνδυάσει τις μετρήσεις με τη γνώμη, την
ποσότητα και την ποιότητα
 Περιορισμοί των κλιμάκων ιεράρχησης

• Δεν έχουμε κανένα τρόπο να ελέγξουμε αν οι απαντώντες λένε την αλήθεια. Ορισμένοι
μπορούν να παραποιούν τις απαντήσεις τους σκόπιμα
•Δεν έχουμε κανένα τρόπο να μάθουμε αν οι συμμετέχοντες τυχόν επιθυμούν να
προσθέσουν οποιαδήποτε άλλα σχόλια για το υπό μελέτη ζήτημα. Ένας άμεσος τρόπος
να λυθεί αυτό το πρόβλημα είναι να γίνει μια πιλοτική μελέτη και να συμπεριληφθεί η
κατηγορία με τον τίτλο «άλλο: παρακαλώ δηλώστε…».
•Η πλειονότητα των ανθρώπων, επειδή δεν επιθυμούν να χαρακτηριστούν ακραίοι,
συνήθως δεν «προτιμούν» τα δυο άκρα της κλίμακας, μειώνοντας τις διαθέσιμες
επιλογές τους.
 Ανοικτού τύπου ερωτήσεις

•Οι ανοικτού τύπου ερωτήσεις αποτελούν έναν ελκυστικό μηχανισμό για έρευνα
μικρότερης κλίμακας ή για τμήματα του ερωτηματολογίου που θέλουμε να μας
αποφέρουν ένα προσωπικό σχόλιο των απαντώντων.

•Το ερωτηματολόγιο απλά διατυπώνει την ανοικτού τύπου ερώτηση και αφήνει
χώρο για μια ελεύθερη απάντηση

•Οι ανοικτές τύπου ερωτήσεις είναι αυτές που μπορεί να περιέχουν περισσότερη
πληροφορία, που διαφορετικά μπορεί να μην εντόπιζε το ερωτηματολόγιο.
Ένα καλοσχεδιασμένο ερωτηματολόγιο :

Χρησιμοποιεί απλή γλώσσα

Διακρίνεται από σαφήνεια
Περιλαμβάνει ερωτήσεις σύντομες που δεν έχουν σύνθετη δομή
Δεν περιλαμβάνει ερωτήσεις διφορούμενες ή διπλές
Δεν περιλαμβάνει ερωτήσεις διπλής άρνησης
Αποφεύγει τις ερωτήσεις που βασίζονται στη μνήμη
Δεν προϋποθέτει γνώσεις που μπορεί να μην έχουν όλοι οι αποκρινόμενοι
Δεν περιλαμβάνει όρους που μπορεί να έχουν διαφορετική σημασία για
διαφορετικές υποομάδες του δείγματος
Διατυπώνεται με ακρίβεια το πλαίσιο αναφοράς
Χρησιμοποιεί προσωπική διατύπωση όταν οι ερωτήσεις αφορούν συναισθήματα
Χειρίζεται με διακριτικότητα τις ερωτήσεις για ευαίσθητα θέματα
Επιτρέπει την ουδέτερη θέση (‘δεν γνωρίζω’) αν υπάρχει περίπτωση ο
αποκρινόμενος να μην έχει άποψη για το θέμα
Μεγάλη σημασία έχει:
•η διατύπωση των ερωτήσεων,
•η σειρά εμφάνισης των ερωτήσεων και
•η οργάνωσή τους μέσα στο ερωτηματολόγιο

πχ. Στην αρχή τοποθετούνται ερωτήσεις που απαντιούνται εύκολα αλλά

τραβούν το ενδιαφέρον και στο μέσον οι περισσότερο απαιτητικές .

Χρειάζεται επίσης να γραφεί εισαγωγικό κείμενο, που δίνει την ταυτότητα της
έρευνας, επιχειρεί να εμπλέξει τους ερωτώμενους προσωπικά και να εγγυηθεί
την ανωνυμία ενώ πρέπει να υπάρχει και ένα κλείσιμο με ευχαριστίες και
υπενθύμιση ελέγχου για μη απαντημένες ερωτήσεις.
 Πιλοτική αξιολόγηση του ερωτηματολογίου

Η πιλοτική αποστολή του ερωτηματολογίου έχει αρκετές λειτουργίες, κυρίως συντείνει

στην αύξηση της αξιοπιστίας, της εγκυρότητας και της πρακτικότητας. Με τον τρόπο
αυτό εξυπηρετεί:
•Τον έλεγχο διαύγειας των ερωτήσεων, των οδηγιών και του τρόπου διαμόρφωσης του
ερωτηματολογίου
•Την ανατροφοδότηση για την εγκυρότητα των ερωτήσεων του ερωτηματολογίου
•Την εξάλειψη αμφισημιών ή αδυναμιών στη διατύπωση
•Την ανατροφοδότηση για τον τύπο και τη μορφή των ερωτήσεων (π.χ. κλίμακα
ιεράρχησης, ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών κ.α.)
•Την ανατροφοδότηση για την ελκυστικότητα και την παρουσίαση του ερωτηματολογίου
•Τον έλεγχο του χρόνου που απαιτείται για τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου
•Τον έλεγχο της έκτασης του ερωτηματολογίου (π.χ. αν είναι πολύ εκτενές ή πολύ
σύντομο, πολύ εύκολο ή πολύ δύσκολο, πολύ βαρετό κ.α.)
•Την επισήμανση των ερωτήσεων που δε γίνονται κατανοητές και δεν συμπληρώνονται
από τα υποκείμενα της έρευνας
•Τον έλεγχο του συστήματος κωδικοποίησης/ταξινόμησης για την ανάλυση των δεδομένων
 Αξιοπιστία ερωτηματολογίων

Η αξιοπιστία είναι το πρώτο Ένα εργαλείο μέτρησης θεωρείται αξιόπιστο

χαρακτηριστικό που θα πρέπει να
διαθέτει ένα εργαλείο μέτρησης και
αναφέρεται στη σταθερότητα που
εμφανίζει σε διαδοχικές μετρήσεις.
όταν σε επαναλαμβανόμενες μετρήσεις σε ίδιο
δείγμα και σε διαφορετικές χρονικές στιγμές,
εμφανίζει σταθερά τα ίδια αποτελέσματα,
εκτός εάν έχει συμβεί μια σημαντική αλλαγή
μεταξύ των μετρήσεων.

Η αξιοπιστία μπορεί να αποδοθεί εννοιολογικά

με τους όρους ≪σταθερότητα≫ και ≪εσωτερική
συνοχή≫
 Μέτρα Αξιοπιστίας μιας κλίμακας

Η αξιοπιστία μιας κλίμακας οφείλει να προσδιορίζεται εμπειρικά. Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι

προσδιορισμού της αξιοπιστίας

1. Επανειλημμένων χορηγήσεων (test-retest reliability): αναφέρεται στη σταθερότητα της μέτρησης στο χρόνο. Το
πρόβλημα εδώ είναι ποιό χρονικό διάστημα πρέπει να μεσολαβήσει μεταξύ των δύο χορηγήσεων. Μικρό
χρονικά διάστημα ενέχει τον κίνδυνο η σταθερότητα να οφείλεται στη λειτουργία της μνήμης ενώ μεγάλο
χρονικό διάστημα ενέχει τον κίνδυνο των αλλαγών στις συνθήκες (π.χ. νέες γνώσεις και δεξιότητες).
2. Παράλληλη χορήγηση διαφορετικών (ισοδύναμων) τύπων (parallel forms reliability): αναφέρεται στη
σταθερότητα της βαθμολογίας των ατόμων σε δύο διαφορετικά τεστ που μετράνε το ίδιο χαρακτηριστικό με δύο
ισοδύναμες μορφές της κλίμακας (έχουν τον ίδιο αριθμό ερωτήσεων, οι ερωτήσεις έχουν τον ίδιο βαθμό
δυσκολίας και η βαθμολογία προκύπτει με τον ίδιο τρόπο). Αυτή η μέθοδος δεν χρησιμοποιείται συχνά λόγω
της δυσκολίας να κατασκευαστούν ισοδύναμοι τύποι του εργαλείου.

3. Παράλληλη χορήγηση των δύο μισών (split-half reliability): παρόμοια με την προηγούμενη μέθοδο όπου όμως
οι δύο τύποι προκύπτουν από το χωρισμό του εργαλείου σε δύο ίσα μέρη με τυχαίο τρόπο.

4. Δείκτης Εσωτερικής συνέπειας (internal consistency) α του Cronbach: αξιολογεί το βαθμό που οι βαθμοί σε
όλες οι ερωτήσεις/προτάσεις της κλίμακας συσχετίζονται με τον συνολικό βαθμό της κλίμακας. Ιδιαίτερα
δημοφιλής μέθοδος
 Εγκυρότητα ερωτηματολογίου

•Επειδή ένα εργαλείο μέτρησης μπορεί να είναι αξιόπιστο αλλά όχι έγκυρο, παράλληλα
με την εκτίμηση της αξιοπιστίας μιας κλίμακας ή ενός οργάνου μέτρησης θα πρέπει να
ελεγχθεί και η εγκυρότητά του (validity).

•Συγκεκριμένα, όταν ένα εργαλείο μέτρησης είναι πράγματι έγκυρο, «αντανακλά» την
έννοια (τη μεταβλητή) που προτίθεται ότι μετράει.

•Δηλαδή, ένα εργαλείο μέτρησης που δηλώνεται ότι μετράει την ανησυχία, δεν μπορεί
να μετράει ταυτόχρονα και το stress.

•Ένα εργαλείο μέτρησης θεωρείται έγκυρο όταν έχει χρησιμοποιηθεί επανειλημμένα με

επιτυχία σε πληθυσμό για τον οποίο έχει σχεδιαστεί ερευνητικά
 Εγκυρότητα ερωτηματολογίου

Για τη διασφάλιση της εγκυρότητας στις έρευνες με ποσοτικά δεδομένα υπάρχουν οι

ακόλουθες προσεγγίσεις:
•η εγκυρότητα περιεχομένου,
•η φαινομενική εγκυρότητα,
•η εγκυρότητα κριτηρίου που περιλαμβάνει τη συντρέχουσα και την προβλεπτική
εγκυρότητα και
•η εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής ή δομική εγκυρότητα που περιλαμβάνει
την παραγοντική, τη μέθοδο των γνωστών ομάδων, τη συγκλίνουσα, καθώς και την
αποκλίνουσα ή διακρίνουσα
 Εγκυρότητα περιεχομένου

•Η διασφάλιση της εγκυρότητας περιεχομένου (content validity) ενός εργαλείου μέτρησης πρέπει να
προηγείται της συλλογής των δεδομένων μιας έρευνας.

•Η εγκυρότητα περιεχομένου αναφέρεται στο κατά πόσο ένα εργαλείο μέτρησης καλύπτει
εννοιολογικά το εύρος της μεταβλητής που μετράει.

•Αρχικά, ορίζεται η έννοια η οποία θα μετρηθεί και γίνεται προσπάθεια εντοπισμού των διαστάσεων
που συνθέτουν την προς μέτρηση μεταβλητή, ώστε να περιλαμβάνονται στις προτάσεις (items) του
εργαλείου μέτρησης που θα κατασκευαστεί.

• Όταν ολοκληρωθεί η εν λόγω διαδικασία, το εργαλείο μέτρησης υποβάλλεται για αξιολόγηση σε μια
ομάδα ατόμων που θεωρούνται ειδικοί, αναφορικά με τη μεταβλητή που μετράται.

•Η ομάδα των ειδικών εξετάζει κατά πόσο το σύνολο και το περιεχόμενο των προτάσεων σχετίζεται
άμεσα με την έννοια που ερευνάται.
 Φαινομενική εγκυρότητα ή εγκυρότητα όψης

•Ένας τύπος της εγκυρότητας περιεχομένου είναι η φαινομενική εγκυρότητα (face

validity), η οποία αποτελεί μια στοιχειώδη μορφή εγκυρότητας που δείχνει ότι ένα εργαλείο
μέτρησης φαίνεται ότι εκτιμά την έννοια (μεταβλητή) που αναφέρεται ότι μετράει.

Στη φαινομενική εγκυρότητα, ο ερευνητής κάνοντας μια αδρή εκτίμηση του εργαλείου
μέτρησης αναφορικά με την έννοια που μετράει, προσδιορίζει «με μια πρώτη ματιά» εάν το
περιεχόμενο των ερωτήσεων-προτάσεων είναι εννοιολογικά σχετικό με ό,τι προτίθεται να
μετρήσει.

Για την εκτίμησή της μπορεί να ζητηθεί από ειδικούς που γνωρίζουν ή ασχολούνται
επαγγελματικά με την προς μέτρηση έννοια, να αξιολογηθεί εάν το εργαλείο μέτρησης
στοχεύει σε ό,τι υποστηρίζει ότι μετράει.

Επισημαίνεται ότι πολλοί ερευνητές δεν τη λαμβάνουν υπόψη τους, επειδή πρόκειται για
μια αδρή εκτίμηση της εγκυρότητας ενός εργαλείου μέτρησης
 Εγκυρότητα κριτηρίου

•Στην εγκυρότητα κριτηρίου (criterion validity) λαμβάνεται υπόψη ένα κριτήριο

βάσει του οποίου θα αποδειχθεί ότι ένα εργαλείο μέτρησης μετράει την έννοια-
μεταβλητή που προτίθεται να μετρήσει.

•Το κριτήριο είναι συνήθως ένα δεύτερο εργαλείο μέτρησης που εκτιμά την ίδια
μεταβλητή.
•Οι δύο υπότυποι εγκυρότητας κριτηρίου είναι:
η συντρέχουσα εγκυρότητα (concurrent validity) και
η προβλεπτική εγκυρότητα (predictive validity).
 Εγκυρότητα κριτηρίου

Η συντρέχουσα εγκυρότητα (concurrent validity):

•Φανερώνει το βαθμό συμφωνίας στο αποτέλεσμα, μετά από τη χρήση στην ίδια έρευνα και
στην ίδια χρονική στιγμή δύο διαφορετικών εργαλείων μέτρησης της ίδιας μεταβλητής, το
ένα από τα οποία έχει ήδη σταθμιστεί και αποδεδειγμένα διαθέτει αξιοπιστία και
εγκυρότητα.

•Η συμφωνία ως προς το αποτέλεσμα αναφέρεται στατιστικά στο βαθμό συσχέτισης των δύο
εργαλείων μέτρησης της ίδιας μεταβλητής και εκφράζεται με το συντελεστή συσχέτισης r.

•Η εμφάνιση ισχυρού συντελεστή συσχέτισης (correlation coefficient) δείχνει ότι το κύριο

εργαλείο μέτρησης που έχει χρησιμοποιηθεί είναι έγκυρο.

•Όταν ελέγχεται η συντρέχουσα εγκυρότητα, είναι σημαντικό να επιλέγονται ισοδύναμα

εργαλεία μέτρησης που έχουν επιδείξει παρόμοιες ιδιότητες
 Εγκυρότητα κριτηρίου

Προβλεπτική εγκυρότητα

•Η προβλεπτική εγκυρότητα (predictive validity) δείχνει τη δυνατότητα ενός εργαλείου

μέτρησης να προβλέψει μελλοντικά γεγονότα, συμπεριφορές, στάσεις ή αποτελέσματα.

•Η προβλεπτική εγκυρότητα αναφέρεται στο βαθμό συσχέτισης, από τη μέτρηση μιας

μεταβλητής, με άλλες μελλοντικές μετρήσεις της ίδιας εννοιολογικά μεταβλητής
 Εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής ή δομική εγκυρότητα

•Η εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής (construct validity) είναι πολύτιμη αλλά,

ταυτόχρονα, και η πλέον δύσκολη στην εκτίμηση των εργαλείων μέτρησης.

•Συχνά, αποδίδεται σε ένα εργαλείο μέτρησης μετά από τη χρησιμοποίηση και τη βελτίωσή
του σε πολλές έρευνες, σε διαφορετικό πληθυσμό και σε διάστημα κάποιων χρόνων.

•Επίσης, εκφράζει το βαθμό που ένα εργαλείο μέτρησης αποτυπώνει τις ιδέες ενός
θεωρητικού πλαισίου ή μιας θεωρίας.

•Η εγκυρότητα εννοιολογικής κατασκευής δεν είναι πάντα απευθείας παρατηρήσιμη αλλά

χρειάζεται να ανιχνευτεί και γι’ αυτό είναι δύσκολο να μετρηθεί.

•Συνήθως, είναι αναγκαίο να πραγματοποιηθεί παραγοντική ανάλυση (factor analysis) και να

αναζητηθούν σε ένα εργαλείο μέτρησης, ομάδες προτάσεων (items) που σχετίζονται
εννοιολογικά αλλά και στατιστικά μεταξύ τους.