Temat 1

W obecnym rozumieniu przedmiotem psychologii jest badanie zachowania i doznawania

oraz okoliczności, w jakich one zachodzą.
Kiedy ludzie są najbardziej skłonni do uznania cech własnej osoby za prawdziwe?

 Ulrich, Stachnik i Stainton, 1963

o Studentom dano do wypełnienia test osobowości, a po pewnym czasie
wszystkim wręczano te sam “wynik” - niezależnie od udzielonych odpowiedzi.
Tylko 5 z 79 badanych stwierdziło niezgodność podanych informacji ze swoim
osobistym profilem. Jeżeli przypisuje się ludziom cechy pozytywne (jesteś
opanowany, masz dużo energii) często wykazują skłonność do
bezkrytycznego przyjmowania tych cech. Poza tym, wiele informacji
zawartych w wyniku testu było na tyle ogólnych, że pasuje do niemal każdego
człowieka (czasami masz poważne wątpliwości, czy podjąłeś słuszną decyzję).
Wysoka skłonność badanych do uznania za prawdziwe informacji rzekomo
wynikających z ich osobistego profilu osobowości nie może stanowić
podstawy uznania ich prawdziwości.
Cele badań naukowych

 Psycholodzy opierają się w swoich hipotezach a doświadczeniu. Wybór pada

pomiędzy czterema celami badań: opis, wyjaśnienie, przewidywanie i kontrola.
o Opis to wynik obserwacji, która ogniskuje się wokół tego, co ludzie myślą i
czują bądź jak zareagowali na określoną sytuację. Opis stanowi podstawę
wyjaśnienia.
o Wyjaśnienie to inaczej próba uzyskania odpowiedzi na pytanie “dlaczego?”.
Wyjaśnienie musi dodatkowo zostać sprawdzone, co oznacza, że zależności
będące jego podstawą muszą być przewidywalne.
o Przewidywanie oznacza, iż dzięki analizie zależności przyczynowo skutkowych
można przewidzieć przyszłe tendencje rozwoju bądź wydarzenia, które będą
miały miejsce w przyszłości.
o Kontrola - można wpłynąć na decyzje człowieka, ale tylko do pewnego
stopnia, gdy powie się mu coś pochlebnego. W podobnych przypadkach
mówi się również o manipulacji.
Wybrane cechy badań naukowych

 Definicja cech charakterystycznych: pojęcia można definiować przez powołanie się

na inne pojęcia (słabość tej definicji polega na tym, że posługuje się pojęciami, które
same wymagają zdefiniowania)
 Definicja poglądowa: abstrakcyjne pojęcie zostaje przekształcone w coś co można
zaobserwować i zmierzyć. Wybrana przez eksperymentatora definicja poglądowa
zawsze będzie tylko jedną z wielu teoretycznie możliwych definicji. W badanicah
naukowych trzeba wybrać jedną lub kilka z nich.
 o Przy wyborze należy przyjąć kryterium mówiące, które z licznych wersji
badania można najłatwiej przeprowadzić
o Ograniczenia wynikające z przestrzegania względów etycznych prowadzą
rzecz jasna do uzyskania wyników, które obowiązują tylko w ograniczonym
zakresie
Sprawdzenie zakładanych zależności w warunkach kontrolowanych
Eksperyment pozwala w dużej mierze na kontrolowanie warunków badań.

 Darley i Latane (1968) użyli poglądowej definicji bodźca, aby zdefiniować

niebezpieczną sytuację
o Rozproszenie odpowiedzialności

Zachowanie jako wynik licznych warunków i wpływów

Przypuszczeń dotyczących zachowania nie można opierać wyłącznie na stosunkowo
stabilnych cechach osobowości, lecz należy wziąć pod uwagę również dodatkowe cechy
danej osoby.

 Wzajemne oddziaływanie
o Gdy człowiek nagle znajdzie się w sytuacji niebezpiecznej, jego reakcja będzie
zależała od jego aktualnego nastroju
 Gotowość niesienia pomocy najczęściej jest hamowana przez niepewność
o Zachowanie zależy od wielu warunków, z których nie wszystkie są znane w
danej chwili (w psychologii dopuszcza się jedynie przewidywania)
o Osobista znajomość zwiększa gotowość do udzielenia pomocy w sytuacjach
niebezpiecznych
Porządkowanie różnych zależności za pomocą teorii
Liczne zależności, które należało uporządkować i dzięki którym udało się sformułować teorię
niesienia pomocy.

 Teorie zawsze są tymczasowe. Gdy obserwujemy coś co nie pasuje do istniejącego

porządku, mamy dwie opcje
o Nie przyjmujemy do wiadomości odstępstwa od reguły i nadal uznajemy za
słuszną dotychczasową teorię
o Tak zmieniamy konstrukcję, by odpowiadała wszystkim zaobserwowanym
wnioskom
Różne sposoby postrzegania zachowań człowieka
Istnieje wiele różnych sposobów zdobywania wiedzy o zachowaniu człowieka i
uwarunkowaniach tego zachowania. Psycholodzy różnią się między sobą pod względem
postrzegania ludzkiej natury, a także posiadanego obrazu człowieka. Stosują różne metody
w swoich badaniach.
Początki psychologii naukowej
Pierwsi psycholodzy, którzy naukowo badali ludzką naturę, interesowali się wewnętrznymi
uwarunkowaniami jednostki do myślenia i czucia (strukturaliści), a także umiejętnością
dopasowania się do otoczenia (funkcjonaliści). Naukowcy chcieli się dowiedzieć jak
zbudowany jest ludzki umysł (jakie struktury go tworzą) oraz jak funkcjonuje.

 Strukturalizm: “Z jakich elementów składa się ludzki umysł?”

 Funkcjonalizm: “Co ludzie robią i dlaczego to robią?” Wyjaśnienie w jaki sposób
jednostce udaje się przystosować do środowiska, w którym żyje. Domagali się
obserwacji aktualnego zachowania.
 Behawioryzm: Wyjaśnienie jak żywe istoty rozwijają zdolności adaptacyjne
Biologiczny punkt widzenia
Uzyskano ważne dowody na istnienie ścisłych powiązań pomiędzy określonymi częściami
mózgu a zauważalnymi reakcjami organizmu.

 Hormony są posłańcami, które przez układ krwionośny docierają do celu

Badania mózgu i układu nerwowego są ograniczone do badań nad zwierzętami.

 Miller (1983)
o W 1908 roku pewna kobieta zwróciła uwagę lekarzy dziwnym zachowaniem.
Nie panowała nad swoją lewą ręką. Miller podejrzewał, że pacjentka może
mieć uszkodzone połączenie pomiędzy obiema półkulami mózgu. Otwarcie
czaszki po śmierci kobiety to potwierdziło.
o Obie półkule są ze sobą połączone włóknami nerwowymi (spoidłem wielkim
mózgu). Zazwyczaj obie półkule wymieniają między sobą informacje.
 Gustav Fechner wierzył, że konsekwencją podziału byłoby powstanie dwóch różnych
doznań.
 Roger W. Sperry (1964, 1982)
o Prezentacja slajdów w bardzo krótkim czasie. Jedna część obrazu trafiała
tylko do lewej, a druga – do prawej połowy siatkówki oka.
o Gdy obraz wyświetlał się po prawej stronie pola widzenia, badany mógł od
razu powiedzieć, co zobaczył.
 Następował przesłanie danych do lewej półkuli, gdzie zwykle znajduje
się ośrodek mowy (ta część mózgu jest zdolna do odbierania i
przetwarzania informacji werbalnych).
o Natomiast gdy obraz był wyświetlany po lewej stronie, badany reagował
milczeniem i bezradnością.
 Obraz trafiał tylko do prawej półkuli mózgu. Z powodu operacji
rozdzielenia obu półkul pacjenta, nie było fizycznej możliwości
przekazania informacji od lewej części mózgu.
 Pacjent był jednak w stanie kierując się dotykiem, wybrać wyświetlany
przedmiot spośród wielu mieszczonych pod osłoną. Musiał się jednak
posługiwać lewą ręką, która jest kontrolowana przez prawą półkulę,
odbierającą wrażenia dotykowe z lewej części ciała.
  Zygmunt Freud - wychodził z założenia, że myśleniem i zachowaniem ludzi kieruje
bardzo silny wrodzony popęd.
Psychoanalityczny punkt widzenia
Freud wywnioskował, że przyczyn objawów należy szukać w nieświadomości. Był on
przekonany, że na ludzkie zachowanie znaczący wpływ mają nieświadome myśli, impulsy i
pragnienia.

 Metoda wolnych skojarzeń: polegała ona na zachęcaniu pacjenta do rozluźnienia się i

mówienia o czymś zupełnie ogólnym bądź o wszystkim, co przychodzi mu na myśl po
usłyszeniu określonego hasła. Pacjent powinien mówić otwarcie także o własnych
przemyśleniach, które jemu samemu wydają się niepokojące lub śmieszne.
 Według Freuda, człowiek rodzi się z popędami, których nie jest świadomy i nad
którymi sprawuje słabą kontrolę.
o Od początku popędy te dążą do osiągnięcia jakiejkolwiek formy zaspokojenia.

Behawiorystyczny punkt widzenia

Jeśli psychologia rości sobie prawo do uznania jej za dziedzinę naukową, to jej obserwacje
powinny być skierowane tylko na to, co zasadniczo jest odstępne dla każdego obserwatora,
a więc zachowanie i jego uwarunkowania.

 Pawłow uwarunkował reakcję na bodziec - stworzył warunki, w których początkowo

neutralny bodziec zyskał funkcję wyzwalania określonej reakcji (wskazał drogę
obiektywnego opisywania, przewidywania i kontrolowania zachowania).
Ponieważ Watson jako psycholog nie uznawał spekulacji o możliwych procesach
zachodzących w ludzkim organizmie, odrzucał możliwość wyjaśnienia psychologicznego
rozwoju człowieka jego wewnętrznymi warunkami.

 John Locke: człowiek przychodzi na świat jako niezapisana tablica (wystarczy tylko
zbadać, jak kolejne doświadczenia zmieniają zachowanie człowieka).
Watson był prekursorem tak zwanej psychologii S-R, czyli psychologii bodźca (stimulus) -
reakcji (response).
Psycholodzy o orientacji teoretycznoiformacyjnej odkryli drogę pozyskiwania danych z
“czarnej skrzynki” i uczynili je przedmiotem swoich badań. W ten sposób powstała
psychologia poznawcza.
Pogląd, według którego wiedza znajduje się poza osobą uczącą się i funkcjonuje niezależnie
od niej, określa się jako obiektywizm.

 Wiedza musi zatem być przekazana jednostce uczącej się lub należy “wypełnić” nią
uczącą się osobę.
Konstruktywistyczny punkt widzenia
Według psychologów Gestalt zachowanie zależy bardziej od tego, jak bodźce zostaną
zinterpretowane przez osobę, na którą oddziałują. Człowiek jest postrzegany jako istota
aktywna, która porządkuje informacje napływające ze zmysłów i nadaje im postać.
Konstruktywiści (m.in. Jean Piaget) podkreślają wagę posiadanej już wiedzy dla nadawania
znaczenia nowym informacjom.

 Kierują swój wzrok na człowieka

Humanistyczny punkt widzenia

 Carl R. Rogers i Abraham H. Maslow

o Decydujące impulsy otrzymywali oni od studentów i osób szukających
pomocy w poradniach
o Człowiek jest bez wątpienia zdolny do samodzielnego podejmowania decyzji i
przyjęcia odpowiedzialności za własne życie.
o Celem człowieka jest samorealizacja (samorealizacja przy społecznej
odpowiedzialności).
 Według Maslowa ludzie ci są zdrowi psychicznie
 Potrafią zaakceptować zarówno swoje mocne strony jak i słabości
 Są spełnieni w pracy, mają potrzebę bycia niezależnym
 Są zdolni do empatii, kreatywni i mają bogate życie duchowe
Porównanie różnych punktów widzenia
Każdy punkt widzenia opiera się na określonych założeniach, których nie można do końca
zweryfikować. Wielu psychologów żywi przekonanie, że psychologiczny stan rzeczy można
najlepiej wyjaśnić, jeśli popatrzy się nań z różnych perspektyw.

Temat 2
Ogólny podział metod

 Metody eksperymentalne - umożliwiają wnioskowanie przyczynowe

 Metody nieeksperymentalne – wnioskowanie przyczynowe nie jest możliwe,
niektóre metody statystyczne umożliwiają wnioskowanie “quasi-przyczynowe”
(uprawdopodobnia zależności, potwierdzenie teorii tworzy słuszne oczekiwania)
Co to jest eksperyment?

 Wywołujemy jakieś zjawisko, żeby zbadać jego skutki

o Manipulujemy przyczyną (zmienna niezależna), obserwujemy skutki (zmienna
zależna)
o Ustalamy, czy faktycznie ta przyczyna mogła wywołać ten skutek

Zmienne

 Zmienna zależna - ta która zależy od innej zmiennej, zjawisko, które badamy (skutki)
 Zmienna niezależna - czynnik, który wpływa lub przewiduje zmienna zależną
(manipulujemy nią, hipotetyczna przyczyna)
Jak zidentyfikować która zmienna jest jaka?

 W badaniach eksperymentalnych
o Zmienna, którą manipulujemy (hipotetyczna przyczyna) jest zmienna
niezależną
o Efekt działania manipulacji (skutek) jest zmienną zależną
 W badaniach nieeksperymentalnych (korelacyjnych)
o Status zmiennej jest umowny i zależy od teorii

Inne zmienne

 Zmienna pośrednicząca - czynnik, który pośredniczy między zmienną niezależną i

zależną (tzw. mediator) - odpowiada procesowi psychicznemu, mechanizmowi
 Zmienna modyfikująca badaną zależność (w zależności od poziomu tej zmiennej
zależność wygląda inaczej) - tzw. Moderator (np. Płeć)
 Zmienne towarzyszące, które mogą mieć wpływ na wynik (zmienną zależną), a które
należy kontrolować (tzw. kowarianty) np. Wiek, wykształcenie
Co jest nam potrzebne?

 Podział grupy przynajmniej na dwie grupy:

o Grupę poddaną manipulacji
o Grupę “kontrolną” (bez tej manipulacji)
 Sprawdzenie, czy nasza manipulacja faktycznie zadziałała (zbadanie skuteczności
manipulacji)
Badania eksperymentalne

Przykłady manipulacji

 Wzbudzanie nastroju (smutnego albo wesołego)

 Informacja o sukcesie lub porażce w zadaniu (wypadłeś powyżej średniej - poniżej
średniej)
 Zadanie wykonywane w obecności innej osoby albo samotnie
 Ekspozycja bodźca podprogowa albo nadprogowa
 Informacja o negatywnych czynach własnej grupy w przeszłości albo informacja o
czynach chwalebnych
Zmienna zależna i jej “operacjonalizacja”

 Operacjonalizacja zmiennej - określenie obserwowalnego wskaźnika tej zmiennej

o Nastrój: smutny albo wesoły (wynik w skali MAACL)
o Twórczość: liczba rozwiązanych zadań, oryginalność pomysłów, poprawność
odpowiedzi
o Informacja o czynach nagannych (np. Szmalcownictwo w czasie II WŚ) albo
chwalebnych (np. Ratowanie żydów w czasie II WŚ)
Mediatory i moderatory zależności
Mediator

Osoby, które otrzymały informacje o niechlubnych działaniach członków własnej grupy są

mniej skłonne do kontaktowania się z przedstawicielami grupy pokrzywdzonej. Ta zależność
jest mediowana przez poczucie winy.
Moderator

Ta zależność jest moderowana przez postrzegane podobieństwo do członków grupy

pokrzywdzonej.
Mediator
Osoby, które otrzymały informację o niechlubnych działaniach członków własnej grupy są
miej skłonne do kontaktowania się z przedstawicielami grupy pokrzywdzonej. Ta zależność
jest mediowana przez poczucie winy i moderowana przez postrzegane podobieństwo.
Czym różni się wyjaśnianie w psychologii od innych nauk?
Psycholog docieka mechanizmów pośredniczących między cechami sytuacji a zachowaniem.

 Co decyduje o tym, że ludzie czują silny związek emocjonalny ze swoim miejsce

zamieszkania?
 Badania sondażowe wskazują na kilka czynników ale czy to są czynniki
psychologiczne?
o Czas zamieszkania (im dłuższy tym silniejszy związek)
o Stosunki sąsiedzkie (im silniejsze tym silniejszy związek)
o Wielkość budynku (im niższy tym silniejszy związek)
o Historyczność miejsca (im bardziej historyczne tym silniejszy związek)

Ale predyktory to nie mechanizmy

Spróbujmy zrozumieć mechanizmy bo tylko wtedy możliwe jest praktyczne zastosowanie
wiedzy

 Czas zamieszkania --> poczucie ciągłości --> ciągłość warunkiem tożsamości -->
przywiązanie do miejsca
 Mobilność (krótki czas zamieszkania) sprzyja postrzeganiu siebie w kategoriach
osobistych a nie społecznych, bardziej indywidualistyczne preferencje
interpersonalne --> słabsze więzi sąsiedzkie --> słabsze przywiązanie do miejsca
 Wysokość budynku --> więcej ludzi --> większa anonimowość --> słabsze więzi
społeczne --> słabsze przywiązanie do miejsca
 Wysokie budynki --> winda --> mniejszy kontakt z sąsiadami --> słabsze przywiązanie
do miejsca
 Historyczność --> poczucie ciągłości --> ciągłość warunkiem tożsamości -->
przywiązanie do miejsca