M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹
fiahin
25 Kadar türü olan y›rt›c› bir kuflum. Di¤er
y›rt›c› kufllardan, genifl kanatlar›m ve yanlara
do¤ru aç›lan yuvarlak kuyruklar›mla ay›rt edile-
bilirim. A¤›r kanat darbeleriyle uçar ve havada
as›l›ym›flças›na, kanatlar›m› ç›rpmadan uzun sü-
re dönebilirim.
Ço¤u türümün üst bölümleri koyu kahverengi,
alt bölümleri beyaz ya da kahverengi benekli,
kanatlar› çizgilidir. Genellikle böcekleri, küçük
memelileri avlayarak beslenirim. Çal› ç›rp›dan
yapt›¤›m ve yumuflak fleylerle döfledi¤im sa¤lam
yuvalar›m›, a¤açlar›n ya da kaya ç›k›nt›lar›n›n
üstüne kurar›m.
Yumurtlama mevsiminde 2-5 aras›nda yu-
murta yapar›m. En iyi bilinen türlerim olan 50-60
cm. uzunlu¤undaki Baya¤› fiahin ülkemizin en
yayg›n y›rt›c› kufllar› aras›ndad›r.
Sedir
4 türü bulunan, çamgiller familyas›ndan, i¤ne
yaprakl›, iri gövdeli ve uzun ömürlü bir a¤ac›m.
Gençken piramitsi bir yap› almama karfl›n, yafllan-
d›kça yayvanlaflarak daha düzensiz bir görünüm
al›r›m.
Odunum; hofl kokulu, hafif, yumuflak ve daya-
n›kl›d›r. Toprak ve su içinde de dayan›kl›l›¤›n› koru-
yan odunlar›mdan en çok inflaat kerestesi olarak
yararlan›l›r. Odunlar›mdan dam›t›larak, hofl kokulu,
uçucu bir ya¤ ç›kar›l›r.
Ülkemizdeki tek do¤al türüm Lübnan Sediridir.
Güney Anadolu'da, özellikle de Toroslar'da 1200-
2000 m. Aras›nda, saf ya da kara çam, diflbudak,
hatta mefle gibi baz› a¤açlarla kar›fl›k ormanlar
olufltururum.
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹
Tavflan
Kemirgen, memeli bir hayvan›m. Genellikle kulak-
lar›m bafl›mdan daha uzun, k›sa kuyru¤um d›fl›nda
uzunlu¤um 40-70 cm'dir. Arka bacaklar›m daha
uzun, dudaklar›m kal›n, yar›k ve çok hareketlidir. Kuy-
ru¤um k›sa, kuyruk alt›m beyazd›r, ayaklar›m›n taba-
n› ve parmaklar› k›llarla örülüdür. Tüylerim az çok yü-
nü and›r›r. Türlerim pek çoktur; Avrupa'n›n kuzeyinde
yaflayan kar tavflan›, M›s›r tavflan›, Tibet'in Tolay tav-
flan›, Gröland ve Alaska'da yaflayan Kutup kar tavfla-
n› en tan›nan türlerim aras›ndad›r.
Ülkemizde yayg›n olarak görülen türüm baya¤›
tavfland›r. Topra¤›n içine in eflmem, yerin üstüne bir
çeflit yuva yapar›m. Karn›m› doyurmak için gecelere
ortaya ç›kar›m. Lahana, havuç, yonca, pancar ve
maydanoz en sevdi¤im yiyeceklerdir. Genellikle küçük
bir alan içinde yaflamakla birlikte, özellikle kuzey böl-
gelerinde bulunan türlerim ara s›ra kitlesel halde göç
ederler. Y›lda dört defa do¤ururum ve her seferinde 2-
4 yavru yapar›m.
E¤er bir do¤a gezisinde etraf›n›za dikkatlice baka-
cak olursan›z benimle karfl›laflabilirsiniz. Ama sizi
fark edersem masallardaki gibi h›zla koflup sizden ka-
çar›m, onun için beni gördü¤ünüzde sessiz olun. Do-
¤an›n o sessizli¤inde sizinle birlikte olal›m.
Gelincik
Gelincikgiller familyas›ndan, tarla ve bahçeler-
de yayg›n olarak yetiflen bir y›ll›k otsu bir bitkiyim.
Boyum 20-90 cm. aras›nda de¤iflir. Ülkemizde 16
kadar türümü görebilirsiniz. Parçal› yapraklar›m,
parlak k›rm›z› renkte gösteriflli çiçeklerim vard›r.
Taç yapraklar›m›n taban› genellikle siyah lekelidir.
Meyvem f›ç› biçiminde, çok tohumlu ve delikli bir
kapsüldür.
Yaprak rozetlerim, Anadolu kasabalar› pazar-
lar›nda sebze olarak sat›l›r. Çiçeklerim; öksürük
kesici, gö¤üs yumuflat›c› ve hafif uyku verici oldu-
¤undan, suda kaynat›larak gelincik flurubu haz›r-
lan›r. Kurutulmufl gelincik meyvem, toz edilip bala
kar›flt›r›larak öksürük kesici olarak kullan›l›r. Ad›m›
baz› yörelerimizde Afl Otu olarak duyarsan›z sa-
k›n flafl›rmay›n, o benim.
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Turna Ǜnar

14 kufl türünün ortak ad›y›m. En gösteriflli

kufllardan biriyim. Bal›kç›llar› and›rmakla birlik-
te, genellikle daha iri yap›l›y›m, gagam daha ka-
l›n, bafl›m k›smen tüysüz, aya¤›mdaki arka par-
mak küçük ve iyice yukar›dad›r. Uzunlu¤um,
hayk›ran turnan›n eriflkininde 1,5 m’yi bulur. Bu
türümün 盤l›¤› kilometrelerce ötelerden duyula-
bilir. Uçarken uzun boynumu öne, uzun bacakla- 10 m’ye ulaflan gövdem üzerinden, 30 m yuka-
r›m› geriye do¤ru uzat›r›m. Yükseklerden, genel- r›ya ve yanlara do¤ru sark›k ince uzun dallar salan,
likle “V” biçiminde s›ralar halinde uçar›m.
Genellikle batakl›klarda ve çay›r alanlar›nda genifl tepeli ulu bir a¤ac›m. Gövde kabuklar›m›n
yaflar›m. Küçük hayvanlar›, bitkisel maddeleri yi- çatlay›p dökülmesiyle tan›n›r›m. Anayurdum Kuzey
yerek beslenirim. Batakl›klardan daha kuru bir Amerika, Avrupa’n›n do¤usu ve Asya’d›r. Ülkemiz-
yer seçerek ot ve bitki saplar›yla haz›rlad›¤›m yu- de, ‹ç Anadolu ve k›smen Kuzeydo¤u Anadolu ha-
vama diflim genellikle iki tane kahverengi benek- riç, deniz seviyesinden 1100 metre yüksekliklere ka-
li yumurta b›rak›r. Yavrular›m yumurtadan ç›k-
dar çok yayg›n; dere boylar›nda, nehir kenarlar›n-
t›ktan k›sa bir süre sonra koflmaya bafllar.
Ülkemizde özellikle ‹ç ve Do¤u Anadolu böl- da, deltalarda, s›z›nt›l› ve çak›ll› yamaçlar üzerinde
gelerindeki batakl›klarda üreyen baya¤› turna k›- bulunurum. Hava kirlili¤ine ve hastal›klara karfl› da-
fl›n sürüler halinde Afrika’n›n kuzeyine, Hindis- yan›kl› oldu¤um için büyük flehirlerde ve sanayi
tan’a ve Çin’e göç eder. Daha küçük olan telli merkezlerinde çok yetifltirilirim.
turnan›n uzunlu¤u 75 cm’dir. Oldukça seyrek Odunumdan; alet saplar›, f›ç› ve mobilyac›l›kta
rastlanan bu tür Anadolu’nun baz› iç kesimlerin-
de yaflar. kullan›l›r, ayr›ca yakacak olarak yararlan›l›r. Ayr›ca
Ülkemiz folklorunu derinden etkiledim, türkü- tanen içeren kabuklar›m kab›z yap›c›, atefl düflürü-
lere masallara konu oldum. Bir türkünün ça¤›ran cü ve antiseptik olarak kullan›l›r.
sesinde, bir masal›n bitmeyen büyüsünde ve gök-
yüzünde buluflmak dile¤iyle...
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹
Çakal
Köpekgiller ailesinin Canis cinsinden, kurda benzeyen üç etçil
memeli türün ortak ad›y›m. Bu üç türüm; Do¤u Avrupa, Kuzey Af-
rika ve ülkemizde de yaflayan baya¤› çakal, güney ve do¤u Afri-
ka’da yaflayan kara s›rtl› çakal ile çizgili çakald›r. Baya¤› çakal›n
s›rt› karaya, karn› beyaza çalar, öbür bölümleri kirli sar›d›r. Ülke-
mizde en çok k›y› bölgelerindeki s›k ormanl›k ve çal›l›klarda, ay-
r›ca Güneydo¤u Anadolu’nun alçak kesimlerinde yaflar›m, iç böl-
gelerde görülmem.
K›rsal bölgelerde yaflayan gececi bir hayvan oldu¤umdan,
gündüzleri genellikle çal›l›klar›n ya da a¤açlar›n aras›nda gizle-
nir, alacakaranl›kta avlanmaya ç›kar›m. Bazen yaln›z, bazen çift-
ler ve sürüler halinde yaflar, buldu¤um küçük hayvanlar, bitkiler
ya da lefllerle beslenirim. Sürüler halinde dolaflt›¤›mdan, koyun
gibi büyük hayvanlar› da av-
lad›¤›m olur. Yaln›zken, bazen
aslan gibi y›rt›c›lar›n ard›ndan
giderek, bu hayvanlar›n av›n-
dan arta kalanlar› yerim.
Lefl yedi¤im için hoflunuza
gitmeyebilirim. Ama ben mik-
rop saçan bu art›klar› yiyerek,
di¤er canl›lar› hastal›klardan
koruyorum. Ben do¤an›n te-
mizlik iflçisiyim ama sadece
do¤an›n. Sizler do¤ay› kirletti-
¤inizde sizlere yard›mc› ola-
mam.
Devedikeni
Devekengeli, meryemanadikeni ya da sütlükengel
gibi adlarla da bilinen, bofl tarla ve yol kenarlar›nda
yetiflen bir veya iki y›l yaflayan otsu bir bitkiyim. Yük-
sekli¤im 30-100 cm aras›nda de¤iflir. Derin diflli, di-
kenli ve soluk yeflil renkli yapraklar›m, mor renkli kü-
çük çiçeklerden oluflan s›k baflç›klar›m vard›r. Meyve-
lerimin ucunda beyaz renkli bir tüy demeti bulunur.
Toprak üstü bölümlerimin idrar söktürücü ve ro-
matizma a¤r›lar›n› azalt›c› etkileri vard›r. Meyvelerim
karaci¤er hastal›klar›na karfl› kullan›l›r, körpe göv-
dem ise kabu¤u soyulduktan sonra çi¤ olarak yenir.
Beyaz devedikeni ise k›rm›z› ya da pembe çiçek-
ler açan çok y›ll›k otsu bir bitkidir. Kökleri eskiden ya-
ralar› iyilefltirmek için kullan›l›rd›. Çok y›ll›k bir tür
olan köygöçerten 1 m’ye kadar boylan›r. Kök sapla-
r›yla genifl alanlara yay›lan bu bitkinin çiçek dallar›
ifltah aç›c› ve güçlendiricidir. Ayn› aileden olan eflek-
dikeninin karaci¤er hastal›klar›na karfl› kullan›lan
meyveleri de “devedikeni tohumu” ad›yla sat›l›r.
Gördünüz de¤il mi arkadafllar. Ben sadece yol-
larda aya¤›n›za, bat›p can›n›z› ac›tm›yorum. Ayn›
zamanda ac›yan can›n›z için pek çok derdinize deva
oluyorum. Bir daha ki sefere sizinle karfl›laflt›¤›m›zda,
beni baflka bir gözle yeniden keflfetmeniz dile¤iyle...
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Serçe ‹¤de

Latince ad›m : Passeridae'dir.

Türkiye'nin her yerinde, hem da¤larda, hem ormanlarda, hemde
flehirlerde yaflar›m. Erkeklerimizin kafa üstü kül grisi rengindedir.
Gagakökü-gözaras› ve gözümüzün arkas›nda siyah bir çizgi bulu-
nur. G›rtla¤›m siyaht›r. Kulak bölgesi beyaz veya grimsi beyazd›r.
Kulak bölgemizden boynun alt›na kadar giden kestane kahvesi bir
halka bulunur. S›rt›m k›rm›z› kahve ve koyu çizgilidir. Gö¤süm beyaz
tüylerle kapl›d›r. Kanad›m›n üzerinde beyaz bir band vard›r.
Diflilerimizin kafa üstleri gri kahve, s›rtlar› siyah kahve ve sar›m-
s› kahve çizgilidir. Kuyruklar› gri kahve, göz üstü çizgileri aç›k kah-
Latince ad›m : Elaeagnus angustifolia'd›r.
ve, alt k›s›m kahvemsi gridir. Bir defada 5-6 yumurta b›rak›rlar. Yu- ‹nsanlar k›fl ve yaz ortas›nda budarlar beni, bu sayede yaral› ve
murtalar›n ebatlar› ise 19 - 25 X 13-17 mm'dir. Kuluçka süreleri 12- hastal›kl› dallardan kurtulur dik bir gövde olufltururum. Özellikle dik
13 gündür.Yuvalar›m›z› çal›, sap ve tüy kullanarak yapar›z. dallar kesilir bu sayede içime ›fl›k ve temiz hava girer. 6 m boyuna
Size di¤er türlerimi sayay›m; kadar geliflirim, budarken insanlar bana vazo biçiminde flekiller ve-
Da¤ Serçesi (Passer montanus), rirler. Meyvelerimin ismi ise "Rus Zeytini" olarak bilinir.
-25°C'de bile yaflayabilirim, çiçeklerim haziran ay›nda olur ve
Batakl›k Sençesi (Passer hispaniolensis),
kokular› çok güzelldir. Daha sonra o çiçekler geliflir ve unlu, etli, gü-
Ölü Deniz Serçesi (Passer moabiticus), müfl renkli ve çekirdekli, 7-14 mm. büyüklü¤ünde meyvelere dönü-
Kar ‹spinozu flürler.
(Montifringilla Türlerim ise: Çok
nivalis), çiçekli i¤de a¤ac› ve ‹n-
Kayal›k Serçesi ce yaprakl› i¤de a¤ac›
olmak üzere 2 tanedir.
(Petronia petronia),
Çok çiçekli i¤de
Tafl Serçesi a¤ac›n› sorarsan›z o
(Peronia gelemedi çünkü onlar
brachydactyla), Çin, Japonya ve Ko-
Sar›g›rtlak re'de yetiflirler. Meyve-
Serçe leri 1,5 cm. boyunda,
koyu k›rm›z›-kahveren-
(Petronia
gidir. Meyveleri ekfli-
xantocollis). dir. ‹nsanlar meyvelerin
konservesini yaparlar.
Kaynak:
Prof. Dr. Kaynak:
‹lhami K‹Z‹RO⁄LU Faruk YALÇIN
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹
Gergedan
Latince ad›m: Rhinoceros'dur.
Afrika ve Güney Asya'da yaflar›m. Bugüne kadar soyunu sürdüre-
bilmifl kara hayvanlar› içinde filden sonra en iri olan› benim. Ayakla-
r›mda at ve eflek gibi tek toynakla (genifl ve kal›n bir t›rnakla) çevrili
üçer parmak bulunur. Kafam iri ve a¤›r, kulaklar›m genifl, ucu püsküllü
olan kuyru¤um k›sad›r. Vücudum tüysüz ve çok kal›n bir deri ile z›rh gi-
bi kapl›d›r.
En büyük özelli¤imiz burunlar›m›z›n üzerinde bulunan 30 cm uzun-
lu¤undaki boynuzlar›m›zd›r. Türlerimize göre bu boynuzlar, tek veya
iki tane olabilir. Baz› türlerimizin diflilerinde ise hiç boynuz bulunmaz.
Boynuzlar›m›z di¤er boynuzlu hayvanlar gibi kemikten de¤il, saç, k›l ve
t›rnaklar›n yap›s›n› oluflturan "keratin" denen lifsi bir proteinden olufl-
maktad›r. Kaçak olarak avlanarak neslimin tükenme aflamas›na gelme-
si de bu boynuzlar›m yüzündendir. Çünkü boynuzlar›m›n do¤aüstü
güçler tafl›d›¤›na inan›l›r.
Gövdemin uzunlu¤u 4 metreye, omuz yüksekli¤im ise 2 metreye
kadar büyür. Baz› türlerimizin a¤›rl›¤› 5 ton kadar olabiliyor. Bu kadar
hantal olmama ra¤men saatte 45 km. h›zla koflabilirim. Görme duyu-
lar›m›n çok zay›f olmas›na karfl›n koku alma ve iflitme duyular›m çok
geliflmifltir. Korkunç görünümüm sizi ürkütmesin. Bana zarar verilme-
dikçe genelde kaçar›m. A¤aç sürgünleri, yapraklar ve otlar tek besin
kayna¤›md›r.
Asya'da üç, Afrika'da iki olmak üzere befl türüm vard›r.
Asya'daki türlerim:
Hindistan gergedan› (Rhinoceros unicornis)
Cava gergedan› (Rhinoceros sondaicus)
Sumatra gergedan› (Didermocerus sumatrensis)
Afrika'daki türlerim:
Kara gergedan (Diceros bicornis)
Beyaz gergedan (Ceratotherium simum)
Geven
Latince ad›m: Astragalus L.'dir.
Baklagiller familyas›ndan›m. Asya'n›n kurak ve yar› kurak böl-
gelerinde, Türkiye'de ise da¤l›k yörelerde (Elaz›¤, Çanakkale, Gire-
sun, Ankara ve Konya) yetiflirim. Baz›lar›m›z otsu, ço¤umuzda çal›
görünümünde 1.000'den fazla türüm vard›r. K›sa boylu ve dikenli-
yimdir. Bileflik ve tüysü yapraklar›m›n aras›nda
öbekler halinde türlerime göre sar›, beyaz,
mor ya da pembe çiçeklerim bulunur.
Gövdemden s›zan beyaz›ms› sar›
yap›flkan s›v› de¤erli bir zamkt›r. "Kit-
re" denen bu zamk gövdemde aç›lan
çiziklerden toplan›r ve havayla kar›fl-
t›¤›nda de¤iflik biçimli küçük topak-
lar halinde kat›lafl›r. Özellikle Türki-
ye, ‹ran, Afganistan ve Kafkasya'da-
ki baz› türlerimden elde edilen kitre
zamk› eczac›l›kta, boya, dokuma ve ka-
¤›t sanayinde kullan›l›r. Ekonomik de¤erini
bu zamka borçlu olan türlerimin gövdelerinde-
ki dikenler, ateflte yak›ld›ktan sonra kalan gövdeler suda yumuflat›l-
d›ktan sonra hayvan yemi olarak da kullan›l›r.
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Atmaca Kavak

Bilimsel s›n›flamalarda Accipiter nisus olarak ta-

n›mlan›r›m. Kancal› gagam, kavisli pençelerim ve
güçlü kanatlar›mla avc› bir kufl olarak bilinirim. Nis-
peten k›sa, ucu yuvarlak kanatlar›m ve uzun kuyru-
¤umla ani dönüfller yaparak s›k a¤açlar aras›nda av-
lan›r›m.
Küçük y›rt›c› kufllar gurubundan bir göçmen bir
kuflum. Kertenkele, y›lan, kurba¤a, fare ve küçük kufl-
lar› avlayarak beslenirim. Yeryüzünde av›n› benden
daha ustaca yakalayabilen bir kufl yoktur.
Genifl çay›r ve bozk›rlar, a¤açs›z sulak sahalar
ve ç›plak kayal›klar haricinde ibreli ve yaprak döker
aç›k ve kapal› ormanlarda, a¤açl› bozk›rlarda,
a¤açl› ve çal›l›k s›n›rlarla bölünmüfl tar›m arazilerin-
de avlan›r›m. Avlanma alan›ma göre daha s›k a¤aç-
l›kl› yerlerde ürerim.
Tüm dünyada 50 farkl› türüm bulunmaktad›r. Tür-
lerim kabaca küçük ve orta boy kufllarla beslenen at-
macalar, daha büyük kufllar ve memelilerle beslenen
çak›rkufllar› olarak bilinir. Türkiye’de geleneksel at-
maca, çak›rkuflu ve yoz atmaca türlerim yaflamakta- Türkiye'nin hemen her bölgesinde yetiflirim. Tü-
d›r. rüme göre, form, büyüklük ve yaprak flekli bak›-
Difli ve erkek cinslerim aras›nda belirgin bir bü- m›ndan farkl›l›klar gösteririm. Yayg›n bir flekilde
yüklük fark› vard›r. Erkeklerde kanat aç›kl›¤›m ortala- yetifltirilen bir türüm olan servi kava¤›, neredeyse
ma 62 cm, diflilerde ise 74 cm’dir. Erkeklerde a¤›rl›- gövdeye paralel uzanan dallar›yla sütunsu bir gö-
¤›m ortalama 150 gr, diflilerde ise ortalama 240 rünüme sahiptir. Türkiye'de bulunan do¤al türle-
gr’d›r.
rim genellikle genifl tepelidir. Yapraklar› düz ya da
Sonbaharda Orta Avrupa, Orta Rusya ve güney
bat› Asya ormanl›klar›ndan güneye do¤ru göç ede- diflli, üçgen, oval ya da kalp biçimlidir.
rim. Bu göçler esnas›nda iki yoldan ülkemizin do¤u Do¤al türlerim; Karakavak, Akkavak, Titrek ka-
ve bat› s›n›rlar›na yak›n bir yolu takip ederim. Birin- vak, F›rat kava¤›d›r.
ci göç yolum; Alplerden bafllamak üzere Adriyatik Özellikle yurdumuzun ormanca fakir olan böl-
sahilleri, Yunanistan, Do¤u Trakya ve ‹stanbul Bo¤a- gelerinde, halk›m›z, taraf›ndan çok iyi bilinen ve
z›n› takiben güneye inerim. ‹kinci göç yolum ise, Or- uzun y›llardan beri sevilerek yetifltirilen bir a¤aç
ta Rusya'dan bafllamak üzere Kafkas Da¤lar›n›n ba- türüyüm. A¤açs›z bölgelerde yaflayan köylümüzün
t› yamaçlar›n› takiben Karadeniz k›y›lar›ndan Do¤u baflta yap› kerestesi olmak üzere, odun hammad-
Karadeniz Da¤lar›n› geçerek güneye inerim. desine duydu¤u her türlü ihtiyac› benden karfl›lar.
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Karaca Kardelen

Nergisgillerden so¤anl› bir bitkiyim. Kar do¤ay› be-

yaz bir örtü gibi örttü¤ü zamanlarda çiçek açabilirim.
Bu özelli¤imden dolay› bana kardelen derler, sizler ba-
na kar çiçe¤i de diyebilirsiniz.
Dünyan›n bir çok yerinde do¤al olarak yetiflebilirim.
Özellikle ‹ngiltere, Amerika ve Do¤u Akdeniz ülkelerin-
de yetiflirim.
Genelde Mart ve Nisan aylar›nda çiçek açar›m. Fa-
Alt tabakalar› bitki bak›m›ndan zengin koru or- kat güneflin kendini gösterdi¤i günlerde Ocak ve fiubat
manlar›n›, i¤ne yaprakl›-genifl yaprakl› kar›fl›k orman- aylar›nda da çiçek açabilirim. Yapraklar›m ince uzun,
lar› sever. Orman içi aç›kl›klardaki çay›rl›klar› sever. çiçeklerim çan biçimindedir ve rengim kar gibidir, be-
Hem gece hem gündüz yay›labilirler.Sabah ve ak- yazd›r.
flam saatlerinde bazende ö¤lenleri otlarlar. Yerlerine Bahçe veya çevre düzenleme çal›flmalar›nda benden
ba¤l› hayvanlard›r. 10-12 yaflarlar. kolayl›kla faydalan›labilir. fiöyle ki; yetifltirilmesi kolay
Bacaklar› uzun; gözleri büyük; üst gözkapaklar›n- bir bitkiyim. Sonbahar bafllar›nda kuytu bir yere 8-10
da uzun kirpikleri vard›r. Erkekleri boynuzludur. Bu cm derine so¤anlar›m› ekin ve beni kendi halime b›ra-
boynuzlar çatall› ve yüzeyleri pürüzlüdür.K›fla girer- k›n, size yeflilin do¤adaki en güzel örneklerinden birini
ken boynuzlar›n› atarlar Ocaktan itibaren yeni bonuz- sunay›m.
lar ç›kar.
Renkleri yaz›n k›z›l kahverengi iken k›fl›n gri, boz-
kahverengi olurlar. Kuyruklar›n›n alt›nda büyükçe be-
yez bir benek vard›r. Yavrular›nda 6 haftaya kadar
beyaz benekler vard›r. Haziran-temmuzda çiftle-
flir.May›sta ikiz yavru do¤ururlar.
Taze sürgünleri, tomurcuklar› taze ot ve yaprakla-
r› severler. Üzümümsü meyveler, kestane, mefle pala-
mutu,yabani armut, erik gibi meyveler, yosun ve man-
tarlar› yerler.
Ardahandan Çanakkkaleye kadar tüm tüm kuzey
kufla¤› ormanlar›nda yaflar.Ayr›ca Alanya, Amanos
da¤lar› ve hakkari-flemdinlide yay›l›fl gösterir.

Kaynak..Türkiye omurgal›lar›...Ali Demirsoy

 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹
Keklik
Genellikle daha ufak yap›l› olan türlerimin
b›ld›rc›n, daha iri olanlar›m ise keklik olarak ad-
land›r›l›r. Bat› Trakya’dan Orta Asya’ya kadar
olan bölgede yaflayan, k›nal› keklik 33 cm. uzun-
lu¤undad›r. Vücudumun yan taraflar› beyaz,
öbür bölümleri bozdur. Yanlar›ndaki beyaz böl-
gelerde siyah ve kahverengi bantlar vard›r. Bitki-
sel besinleri yerim. Diflim, çal› ç›rp›dan yap›lm›fl
yuvaya, 9-4 aras› yumurta b›rak›r. Ülkemizin bü-
tün bölgelerinde yerli kufl olarak yaflar›m.
Çil keklik Avrupa’da, Bat› ve Orta Asya’da
yaflar. Uzunlu¤u 30 cm’dir. Yüzü pas k›z›l›, ka-
natlar› ve s›rt› kahverengi, öbür bölümleri boz-
dur. Bu türümün diflisi, yuvaya 8-20 aras› yumur-
ta b›rak›r. Ülkemizde, Orta Anadolu ve Trakya
bölgelerinde yaflar›m. Büyük ölçüde bitkisel be-
sinlerle, bazen de böcek ve kurtçuklarla besleni-
rim.
Sizlerle; uçsuz bir bozk›r›n ortas›nda, yalç›n
bir kayal›¤›n yamac›nda, yeflil bir çay›rda veya
bir bu¤day tarlas›n›n k›y›s›nda görüflmek dile¤iy-
le...
Kestane
Kay›ngiller aile-
sinden, k›fl›n yap-
raklar›n› döken 10
kadar a¤aç türünün
ortak ad›y›m. Kuzey
Yar›küre’nin ›l›man
kesimlerinde yayg›n olan bu türlerim süs amac›yla
yetifltirilir, ayr›ca kerestelerimden ve yenilebilir mey-
velerimden de faydalan›l›r. Gençken düzgün olan
gövde kabuklar›m, yaflland›kça çatlak bir görünüm
al›r.
Belli bafll› türlerim; Amerikan kestanesi, Çin kes-
tanesi ve Japon kestanesidir. Güney Avrupa, Kuzey
Afrika, Anadolu ve Kafkasya’n›n yerli bitkisi olan
Anadolu kestanesi yaklafl›k 30 m. Yüksekli¤e erifle-
bilen uzun ömürlü bir a¤açt›r. çerez olarak tüketilen
ya da flekerleme yap›lan meyvelerimin yan› s›ra, çi-
çeklerim önemli bir bal kayna¤›d›r. Ülkemizde tek
tük olan Anadolu kestanesi, Kuzey Anadolu k›y›lar›
boyunca Belgrad Orman›’na kadar uzanan kesim-
lerde ve Marmara Bölgesi’nin iç kesimlerinde yay-
g›nd›r. Ancak kestane ormanlar›, büyük ölçüde y›k›-
ma u¤rat›larak verimsiz hale getirilmifltir. Ayd›n,
Kastamonu, Kütahya ve ‹zmir en çok kestane üreten
illerin bafl›nda gelir. Bursa yöresi ise iri meyve veren
kültür çeflitleri ve kestane flekerleriyle ünlüdür.
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹
Geyik
Çifttoynakl›lar tak›m›ndan Cervidae ailesini olufltu-
ran memeli havyan türlerinin ortak ad›y›m. Baz› türle-
rim flunlard›r; alageyik, ak kuyruklu geyik, benekli ge-
yik, batakl›k geyi¤i, karaca, kat›r geyi¤i, misk geyi¤i,
Ren geyi¤i. Çöl, tundra, batakl›k, orman ve yüksek da¤
yamaçlar› gibi de¤iflik ortamlarda yaflar›m. Omuz
yüksekli¤im pudularda 30 cm.’den bafllayarak s›¤›nda
2 m.’nin üzerine kadar ç›kar. En dikkat çekici yanla-
r›mdan biri olan boynuz, misk geyi¤i ve çin su geyi¤i
d›fl›nda kalan tüm geyik türlerimin eriflkin erkeklerinde
görülür. Yaln›z ren geyiklerinin hem erke¤inde hem de
diflisinde de boynuz vard›r. Boynuzlar›m› her y›l atar
ve çok geçmeden kadifemsi bir deriyle kapl› yeni boy-
nuzlar›m ç›kmaya bafllar.
Ot, filiz, sürgün ve a¤aç kabu¤u gibi bitkisel mad-
delerle beslenen otçul bir hayvan›m. Genellikle toplu
halde yaflar›m. Diflilerim genellikle bir ya da iki tane
benekli yavru do¤urur. Gebelik sürem türlerime göre 5
ile 10 ay aras›nda de¤iflir.
Baya¤› geyik, ülkemizde çok genifl bir da¤›l›m gös-
terirken, afl›r› avlanma ve ormanlar›n azalmas› sonu-
cunda çok azalm›flt›r. E¤er beni korumak istiyorsan›z
namlular›n›z› bana çevirmeyin ve ormanlar›n›za sahip
ç›karak onlar›n büyüyüp ço¤almas›n› sa¤lay›n.
Keten
Ketengiller ailesinden bir y›ll›k otsu bitkiyim. Lif-
lerim için oldu¤u kadar ya¤l› tohumlar›m içinde
yetifltirilirim. Bilinen en eski dokuma liflerinden bi-
riyim. Almafl›k olarak dizilen küçük m›zraks› yap-
raklar›m, befl taç yapraktan oluflan mavi renkli çi-
çeklerim ve befl loplu küçük toparlak meyvelerim
vard›r. çeflitli iklim ve toprak özeliklerine kolay
uyum sa¤lasam da en çok ›l›man iklimli yerlerdeki
kumlu balç›k topraklar› severim. Genellikle gövde-
min alt bölümünün sararmas›ndan hemen sonra,
ama meyvemin tam olgunlaflmad›¤› dönemde ha-
sat edilen bitkilerin gövdeleri ›slat›l›p yumuflat›l›r ve
kurutulduktan sonra ezilerek lif ç›kar›l›r.
Nem çekebilme özelli¤ine sahip liflerim çürü-
meye karfl› da dirençlidir. Pamuktan daha sa¤lam-
d›r, ayn› zamanda daha çabuk kurur ve günefl ›fl›-
¤›ndan daha yavafl etkilenir. Boyay› kolayl›kla em-
medi¤im için liflerim boyanmas› güçtür. Çabuk
nem çekme ve kuruma özelliklerimden dolay› se-
rinlik veren dokumalar olup özellikle yazl›k giysile-
rin yap›m›nda kullan›l›r›m. ‹yi kaliteli ketenler giy-
si, mobilya kumafl› ve dantel, düflük kaliteli olanlar
ise çad›r bezi, sicim, yang›n hortumu, çuval ve ba-
l›k a¤› gibi neme dayan›kl› ürün yap›m›nda kulla-
n›l›r.
Yüzy›llar boyunca insanlar giysi yap›m› için
benim liflerimi kulland›lar. Üzerinizdeki giysinin
bir maceras›n›, bir k›r yolculu¤unda beni gördü¤ü-
nüzde tekrar hat›rlay›n.
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹
Do¤an
37 kufl türünün ortak ad›y›m. Gündüzleri avlanan
y›rt›c› bir kuflum. Yeryüzünün hemen hemen bütün böl-
gelerinde yaflar›m. Ülkemizde en çok görülen türlerim;
baya¤› do¤an, ala do¤an, ada do¤an› ve delice
do¤and›r. Büyüklü¤üm cüce do¤anlarda ancak 15
cm’yi bulurken, Kuzey Kutbu bölgesinde yaflayan
Aksungurda 60 cm’yi bulur. Bacaklar›mda paçal›k
gibi uzun tüyler, kancal› gagalar›m›n kenar›nda da
sivri bir ç›k›nt› bulunur. Uzun ve sivri uçlu kanatlar›mla
havay› yararak h›zla ve düz bir çizgi boyunca uçar›m.
Baz› türlerim, yerdeki av›n üzerine atlamak için uygun
zaman› kollarken, kanatlar› h›zla çarparak havada
daireler çizebilir. Avlar›m›n niteli¤i, boyutlar› ve
avlanma yöntemi türlerime göre de¤iflir; kimi kendi
boyutlar›ndaki ya da daha küçük kufllar› havada
avlarken, bir bölümü de tavflan, fare, kertenkele ve
böcek gibi hayvanlarla beslenir.
Yuvalar›m› genellikle a¤aç kovuklar›na ya da sarp
kayal›klar›n kenarlar›na kurar›m. Her kuluçka döne-
minde difli kufl yuvaya dört ya da befl yumurta b›rak›r.
Kuluçka dönemim yaklafl›k 28-35 gündür ve yumur-
tadan ç›kan yavrular›m 35 gün kadar yuvada kalarak
ana-babas› taraf›ndan beslenir.
Türümün azalmas›n›n bafll›ca nedeni, DDT gibi
tar›m ilaçlar›nda kullan›lan klorlu hidrokarbonlar›n
besin kaynaklar›mda birikmesidir. Bu maddeler özel-
likle yumurta kabuklar›m› incelterek, yumurtalar›m›n
yavruya dönüflme flans›n› büyük ölçüde azalt›r.
Say›lar›m›n azald›¤› bölgelerde, insan eliyle yetifltiril-
erek do¤al yaflama b›rak›lmak için çal›flmalar
yap›lmaktad›r. Ama benim varolmam için as›l çaba,
do¤al kaynaklar›n kullan›m›nda bütün canl›lara
yaflama flans› tan›yacak uygulamalard›r.
Unutmay›n; biz ve siz do¤al zincirin bir
parças›y›z, e¤er sizler bu zinciri bir yerinden
k›rarsan›z, elinizde kalan yaln›zca elinizi ba¤layan
zincir olacakt›r.
Sö¤üt
Sö¤ütgiller ailesinin
salix cinsini oluflturan 300
kadar a¤aç ve çal› türü-
nün ortak ad›y›m. Birkaç
türüm d›fl›nda, k›fl›n yap-
raklar›m› dökerim. Kuzey
Yar›küre’nin ›l›man ve se-
rin bölgelerinde yayg›n olarak yetiflirim. Süs, gölge
ve kereste a¤ac› olarak, bazen de toprak kaymas›-
n› önlemek amac›yla dikilirim. Boylar› 20 m.’yi aflan
iri yap›l› sö¤ütlerin bafl›nda; ak sö¤üt, kara sö¤üt ve
gevrek sö¤üt gelir. Ak sö¤üt ülkemizin hemen he-
men her yerinde yetiflir. Avrupa, Asya ve ülkemizde
de yayg›n olan; keçi sö¤üdü, boz sö¤üt ve erguva-
ni sö¤üttür. Park ve bahçelerde gördü¤ünüz, dal-
lar›m›n afla¤›ya do¤ru sarkan türümün ad› da
salk›m sö¤üttür.
Tohumlar›m son derece dayan›ks›z oldu¤undan
tohumdan de¤il, çelikle ya da kök sürgünleriyle ço-
¤alt›l›r›m. Nemi ve bol ›fl›¤› çok sevdi¤imden, sulak
çay›rlarda, akarsu ve göl kenarlar›nda yetiflirim. ‹n-
ce dallar›mdan haz›rlanan kömürler resim kalemi
olarak kullan›l›r. Ayr›ca baflta sepetçi sö¤üdü olmak
üzere baz› türlerimin esnek yap›l›, ince sürgün ve
dallar›ndan sepet yap›m›nda faydalan›l›r.
S›cak bir yaz günü, bir salk›m sö¤üdün size e¤i-
len serinli¤inde buluflmak üzere...
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹
Kurt
Köpekgiller ailesinden etçil bir memeliyim. Boz kurt
ya da baya¤› kurt en iyi bilinen türümdür. Hem aç›k
alanlarda hem de ormanlarda yaflar›m. Boz kurdun iri
bir bafl›, k›sa ve kal›n bacaklar›, iri ayaklar› uzun ve
yanlardan bas›k gövdesi vard›r. Erkeklerin uzunlu¤u
50 cm.’lik kabar›k tüylü kuyruklar›yla birlikte yaklafl›k 2
m.’ye, a¤›rl›klar› yaklafl›k 45-55 kg’ye ulaflabilir. Difli-
ler erkeklerden, güneyde yaflayanlar kuzeydekilerden
daha küçük yap›l›d›r. Postlar› s›k, uzun ve yumuflak tüy-
lü, genellikle boz, bazen kahverengi, k›z›l›ms›, siyah ya
da beyaz›ms› olabilir.
Genellikle sürüler halinde yaflar›m. Toplulu¤u olufl-
turan birey say›s› 20’yi aflabildi¤i gibi daha da az ola-
bilir. S›çan, tavflan ve kufllar›nda bulundu¤u çeflitli hay-
vanlar› yemekle birlikte, bafll›ca besin kayna¤›m› sürek
av›yla yakalad›¤›m karaca, domuz, geyik gibi hayvan-
lar oluflturur. Diflilerim 63 günlük gebelik süresinden
sonra, 4-14 aras› yavru do¤urur. Yavrular 2-3 yafl›na
kadar gurupla beraber kal›r. Di¤er bir türüm soyu tü-
kenmek üzere olan k›z›l kurttur.
‹ri otçul hayvanlar›n
afl›r› ço¤almas›n› engelle-
yerek ve yaflama flans› za-
y›f olanlar›n elenmesini
sa¤layarak önemli bir do-
¤al ifllevi yerine getiririm.
Ama evcil hayvanlara sal-
d›rd›¤›m için insanlar ta-
raf›ndan uzun y›llardan
beri k›y›ma u¤rat›ld›m.
‹nsanlar›n, benim do-
¤al denge içindeki yeri-
min fark›na varmas› dile-
¤iyle...
Süsen
Süsengiller ailesinin iri cinsini oluflturan, güzel
çiçekli otsu 300 kadar türü bulunan bitkilerin ortak
ad›y›m. Köksap ya da so¤anl› bir bitkiyimdir. Taç-
yaprak ve çanak yaprak olarak ay›rt edilmeyen,
birbirinin ayn›, çiçek örtü yapraklar›m vard›r. Bun-
lar›n birkaç› dik, öbürleri ise sark›k, yani geriye
k›vr›lm›fl halde bulunur ve ço¤unlukla orta damar-
lar›m›n üstü f›ç› gibi tüylüdür. Yapraklar›m ise ge-
nellikle k›l›ç biçimindedir.
Yaklafl›k 37 kadar türümün bulundu¤u ülkemiz
ise bir süsen cennetidir. Anadolu’nun pek çok ye-
rinde yabani olarak yetiflen türlerime ise en çok
Akdeniz, Do¤u Anadolu ve Güneydo¤u Anadolu
bölgelerimizde rastlan›r. Halk aras›nda daha çok
susam ve navruz adlar›yla bilinirim. Do¤u Anado-
lu’da yetiflen ve son derece al›ml› çiçekler açan bir
türüme ise kurtkula¤› denir.
En gözde süs bitkilerindenim, ayr›ca parfüm
sanayinde kullan›lan de¤erli bir uçucu ya¤›nda
kayna¤›y›m.
E¤er parfümün dans›n› görmek istiyorsan›z, bir
k›r gezintinizde rüzgar› yan›n›za al›p bana gelin...
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Leylek K›z›la¤aç

Akleylek ve karaleylek olarak bilinen iki türüm vard›r.

Akleylek Latince ad›m: Alnus glutinosa Mill.

Latince ad›m; Ciconia ciconia.
Türkiye'de hemen her yerde bulunuruz. Yo¤un olarak Akde-
niz Bölgesinde yaflar›z. Gagam, boynum ve bacaklar›m uzundur.
Kanat uçma tüylerim siyah olup, vücudum tamamen beyaz tüyler-
le kapl›d›r. Bacaklar›m ve gagam k›rm›z› renktedir.
‹ki türümüz de Mart aylar›nda yuva yapmaya bafllar. Nisan-
May›s aylar› aras›nda 3-5 yumurta b›rak›r›z. Yumurtalar›m›z›n
boyutlar› 5 x 8,2 cm. civar›ndad›r. Kuluçka süremiz 30 - 34 gün-
dür. Yavrular›m›z 50 - 60 gün sonra uçacak büyüklü¤e ulafl›rlar.
Hayvansal besinlerle besleniriz. 18 - 21 y›l yaflar›z.
Trakya, Marmara çevresi, Bat› Karadeniz ve Do¤u Karade-
niz’de saf ve kar›fl›k olarak yay›l›fl gösteririm. Boyum 20 m’yi aflabi-
len, esmer kabuklu, seyrek dall› bir a¤ac›m. Daha çok serin bölge-
lerde ve nemli dere yataklar›nda yetiflirim. Ülkemizde 66.357 hektar
koru, 297 hektar baltal›k orman› olufltururum. Uzunlu¤u 4-9 cm. ge-
niflli¤im 3-7 cm aras›nda de¤iflen ters yumurta biçimli ve testere difl-
li yapraklar›m vard›r. Köklerimde bulunan yumrular nedeniyle top-
raklar› azotça zenginlefltiririm. Türkiye’de genifl bir da¤›l›m gösteren
bafll›ca alt türlerim;
• Do¤u k›z›la¤ac› (A. glutinosa var. oriantalis,Y),
• Sakall› k›z›la¤aç't›r (A. glutinosa var. barbata, Y).

Karaleylek
Latince ad›m; Ciconia nigra.
Vücudumun büyük bir bölümü
siyah, yanar döner ve yeflil-mavi
parlak tüylerle kapl›d›r. Gö¤üs, kar›n
ve kuyruk alt› tüylerim beyazd›r. Ba-
caklar›m, gagam ve göz kenarlar›m
k›rm›z› renktedir. En çok 18 y›l yaflar›z.
Hayvanat bahçesinde 30 y›l yaflayan bi-
reylerimizden biri tespit edilmifltir.
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Kurt Yonca

Latince ad›m: Canis lupus Latince ad›m: (Luzerne/Luzerne/Lucerne alfalfa/Medick/

Türkiye'nin da¤l›k bölgelerinde yaflar›m. Medicago/Luzerne trefle)
Kürk renklerimiz genelde gri/bozdur. Baz› türlerimizde ise beyaz Yapraklar›m üç parça olan otsu bitkiyim. Meyvelerim küçük fa-
veya siyah olabilmektedir. Burnumuzun ucundan kuyru¤umuzun ucu- sulye gibidir veya helezon seklinde k›vr›kt›r. Gerek tirfil (Torijolium)
na kadarki boyumuz 1,5 metre ile 2 metre aras› de¤iflmektedir. Difli- türleri gerek Yonca (Medicago) türleri genel olarak yonca ad›yla bi-
lerimizin boyu erkeklerimizinkinden daha k›sad›r. Yerden yüksekli¤i- linirim. Hayvan yemi bak›m›ndan önemim oldukça büyüktür. Bu
miz 65 - 85 cm civar›ndad›r (omuz üstüne kadar). Erkeklerimizin maksatla Anadolu'nun ço¤u yerinde ekimim yap›lmaktad›r. Tibbî
a¤›rl›¤› 32 - 50 kg, diflilerimizin a¤›rl›¤› ise 28 - 37 kg aras›ndad›r. olan türüm; Kokulu Yonca (Melilotus officinalis) olarak bilinir. Bu tü-
Ayak patilerimizin boyu 10 - 13 cm'dir. ‹nsanlar›n 32 difli varken, bi- rüm Haziran-Eylül aylar› aras›nda güzel kokulu, küçük çiçekler
zim difl say›m›z 42 tanedir. açan 25-100 cm boylar›nda tarla ve yol kenarlar›nda rastlanan ot-
Diflilerimizin hamilelik süresi 63 gün olup, fiubat - Mart aylar› ara- su bitkilerdir. Çiçeklerimiz dallar›n ucunda, uzunca ve dik salk›mlar
l›¤›nda üreriz. Anne kurtlar bir defada 4 - 6 adet yavru do¤urur. Ye- halindedir.
ni do¤an yavrular›m›z›n a¤›rl›¤› ortalama 450 gram'd›r. Kokulu yonca
6 ile 8'erlik sürüler halinde dolafl›r›z. Bazen bu say› 30'a kadar türüm sa¤l›k ala-
ç›kmaktad›r. Av peflinde koflarken saate 38 - 55 km. h›z yapar›z. Av- n›nda yumusat›c›,
lanmak için 65 ile 400 kilometrekarelik bir alan› kontrol alt›nda tuta- romatizma a¤r›la-
r›z. r›n› giderici ve is-
Etobur oldu¤umuzdan her türlü hayvan› avlar›z, ama en çok ge- hale harfl› kab›z
yik etine bay›l›r›z. Do¤adaki yaflam süremiz en çok 6 - 8 y›ld›r. Hay- edici olarak kulla-
vanat bahçelerinde ise 16 y›la kadar yaflayabiliriz. n›l›r.
Do¤al yaflam alanlar›m›z›n azalmas›, bu alanlar›n insanlar tara- Di¤er bir tü-
f›ndan sanayileflme ve tar›m alan› için aç›lmas› bizi tehdit etmektedir. rüm olan Su Yon-
Bu nedenle aç kalmamak için köylere kadar ineriz. cas› (Menyanthes
trifoliata); Avrupa
ve Kuzey Asya’da
yetiflen otsu bir su
bitkisidir. Memleke-
timizde Kuzeydo¤u Ana-
dolu bölgesinde görülür. Ri-
zomlari kalin, silindirik ve
sürünücü, yapraklari
uzun sapli üç parçalidir.
Çiçekler pembemsi be-
yaz renklidir. Su Yoncas›
türümün yaprak ve kökleri
istah aç›c›, kuvvet verici ve
atefl düflürücüdür.
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹
K›rlang›ç
K›r K›rlang›c›
Ötücü kufllar ailesinden 74 kadar türü olan bir
kuflum. Kutuplar d›fl›nda yeryüzünün hemen her
yerinde yaflar›m. Son derece iyi uçucu oldu¤um-
dan, büyük bir ustal›kla havada yakalad›¤›m bö-
ceklerle beslenirim. Boyum 19cm’ye eriflir. Genifl
gagal›, ince uzun ve sivri kanatl› çatal kuyruklu ve
k›sa bacakl›y›m. Yürümeye ya da s›çramaya yara-
mayacak ölçüde k›sa ve güçsüz olan bacaklar›m,
yaln›zca tutunma ifllevi görür. Göçmen bir kuflum.
K›fl› Afrika’da geçirir, ilkbaharda Avrupa’ya geli-
rim. Göçmeden önce elektrik telleri üzerinde küme-
leniflimiz dikkatinizi çekmifltir. Ülkemizde en çok
görülen türlerimden; K›r k›rlang›c›
k›rsal kesimde, Ev k›rlang›c›
ise kentlerde yaflamay› se-
verler. Kum k›rlang›c›,
k›y› k›rlang›c› ve kaya
k›rlang›c› di¤er türlerim
aras›ndad›r. Beni yaz›n
ülkemizin her yöresinde
görebilirsiniz.
Ev K›rlang›c›
Kay›n
Kay›ngiller ailesinden, 10 kadar türü olan bir
a¤ac›m. K›fl›n yapraklar›m› dökerim. Yavafl büyü-
meme karfl›n, 40 metre kadar boya, 1-1.5 metre
çapa ulafl›r ve 200-300 sene kadar yaflar›m. ‹klim
uygun olursa her 3-4 senede bir kere yemifl veririm.
Palamutlar›m Ekim ay›nda toplan›r. Ya¤›m;yemeklik
ya¤ olarak margarin imalinde, sabun ve konserve
sanayinde kullan›l›r. A¤ac›m; kontraplak, parke,
mobilya, maden oca¤› payandalar›, travers, selüloz
ve odun kömürü imalinde ve katran ç›kartmakta kul-
lan›l›r.
Ülkemizde ailemizden sadece Do¤u kay›n› mev-
cuttur. Do¤u kay›n›n›n Istranca da¤lar›ndan baflla-
yan do¤al yay›l›fl›, Kuzey Anadolu Da¤lar›’n›n k›y›
da¤lar› üstünden Kafkaslar’a ba¤lan›r. Do¤u kay›n›
saf ormanlar oluflturdu¤u gibi, öbür genifl ve i¤ne
yaprakl› a¤açlarla kar›fl›k halde de bulunur. En s›k
bir arada görüldü¤ü a¤açlar; göknar, ladin, çam ve
mefledir.
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹
Kaplumba¤a
250 de¤iflik türü bulunan, sürüngenler s›n›f›ndan,
gövdem kabukla örtülü omurgal› bir hayvan›m. Türle-
rimin boyutlar› aras›nda büyük farklar vard›r. Dev de-
niz kaplumba¤as›n›n uzunlu¤u 2m’yi, a¤›rl›¤› 550
kg’yi aflabilir. Buna karfl›l›k baz› türlerimin uzunlu¤u
10 cm dolay›nda, a¤›rl›¤› 0,5 kg’nin alt›ndad›r. En bi-
linen özelli¤im “Ba¤a” denilen kabu¤umdur. Bu kabuk
yaln›z gövdemin en yaflamsal bölgelerini de¤il, bafl›-
m› ve bacaklar›m› da korur. Kufllar gibi gaga biçimin-
de olan a¤z›mda, difl bulunmamas›na karfl›n, sert ve
oldukça keskin çene kenarlar›m difllerin ifllevini üstlen-
mifltir.
Karada yaflayan türüm otçul, tatl› su ve denizlerde
yaflayan türlerim etçildir. Solucan, salyangoz, böcek,
karides ve öbür kabuklular hayvansal besinlerimin
önemli bir bölümünü olufltururlar. Görme duyum iyi
geliflmifltir. Dört rengi (mavi, yeflil, sar›, k›rm›z›) ay›rt
edebilirim. Koku alma duyumunda önemli bir ifllevi ol-
du¤u bilinmektedir. Üreme mevsiminde, diflilerim, ge-
nellikle günefl gören bir yere çukur açarak say›lar› bir
ile birkaç yüz aras›nda de¤iflen yumurtalar›n› gömer-
ler. Yumurtalar›n üstünü örttükten sonra onlarla ilgi-
lenmezler. Bu nedenle Yumurtalar›m ve yumurtadan
ç›kan yavrular›m çeflitli hayvanlara kolayca yem olur-
lar. Ama hayatta kalabilenlerim çok uzun y›llar yaflar.
Örne¤in kutup kaplumba¤alar›n›n ömrü 150 y›l› aflar.
Biçimim ve a¤›r oluflum öykülere, masallara konu ol-
mufltur. Masallarda ve do¤ada görüflmek üzere...
Zambak
4000’den fazla türü bulunan so¤anl› bir bitki-
yim. Dik gövdem, ince uzun yapraklar›m, tek tek
ya da toplu olarak açan huni biçiminde çiçeklerim
vard›r. Meyvelerim çok tohumlu bir kapsüldür. ‹lk-
bahar ya¤murlar›n›n ya¤mas›yla canlan›r›m. Ku-
rak yaz aylar›n›n gelmesiyle birlikte çiçek açmam
ve tohum üretmem sona erer. Yapraklar›m içlerin-
de biriken son besin maddelerini bitkinin köklerine
gönderdikten sonra görevlerini bitirip sarar›rlar.
Bundan sonra topra¤›n içinde iyice korunmufl olan
köklerim bir y›l sonraki görev için haz›rlan›r. Al›m-
l› çiçeklerimden ötürü süs bitkisi olarak yetifltirili-
rim. Beyaz zambak süs bitkileri içinde en iyi bili-
nenidir. Hofl kokulu çiçeklerinden ötürü mis zam-
ba¤› da denir. Ayr›ca, eczac›l›kta ve besin madde-
si olarak da benden yararlan›l›r. Bat› Anadolu’da
tafll›k ve kayal›k yerlerde yabani olarak yetiflen tü-
rümün çiçeklerinden koku verici olarak yarar-
lan›l›r.
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

A¤açkakan Ihlamur

Avrupa, Kafkasya ve Yak›n do¤u Asya'da yetiflirim.

Ükemizde ise Marmara, Bat› Karadeniz, Orta Toroslar ve
Kuzey Anadolu'da yay›l›fl gösteririm. Özellikle kuzey ve
bat› bölgelerimizdeki ormanlarda rastlanan s›k dall›, ge-
Bizi a¤açlara gagalar›m›zla vururken ç›kard›¤›m›z nifl tepeli bir a¤ac›m. Boyum 20-30 metreye kadar uza-
trompet sesleriyle tan›rs›n›z. Boylar›m›z türümüze göre yabilir. Türlerimden biri olan Yaz Ihlamuru 40 metreye
13 cm. ile 24 cm. aras›ndad›r. Tüylerimizin renkleride kadar uzayabilir.
türümüze göre (vücut, kanat, gö¤üs ve kanatlar›m›z) Yapraklar›m›n kenarlar› testere difli gibi olup büyük-
renk de¤iflikli¤i gösterir. Siyah, yeflil, gri, sar›ms› gri, lü¤ü 5-10 cm. aras›nda de¤iflir ve genellikle kalp fleklin-
mavimsi gri ve kahve tonlardad›r. Baz› türlerimizde ka- dedir. K›fl›n yapraklar›m dökülür. Çiçeklerim sark›k de-
fa tüyleri k›rm›z›, baz›lar›m›zda ise siyah olup ensemiz- metler biçiminde sar›ms› bir renktedir ve karekteristik bir
deki tüylerimiz k›rm›z›d›r. Gagalar›m›z derinlerdeki yi- kokuya sahiptir. Çok geç açan bu çiçeklerim (Haziran-
yeceklere ulaflmam›z için sert ve uzundur. Temmuz) kurutularak çay gibi içilir.
Yuvalar› genelde erkeklerimiz yapar. Diflilerimizle Türlerim: K›fl Ihlamuru, Yaz Ihlamuru ve Avrupa Ihlamuru.
evlenir ve bir y›l ayn› yuvay› paylaflarak yaflar›z. Diflile-
rimiz 5-8 yavru do¤urur.
Yaflam süremiz en fazla 5,5 senedir. Kabuk böcek-
leri, sinek ve t›rt›l ile besleniriz, özellikle Ormankar›nca-
s›na bay›l›r›z. Kiraz, üzüm, armut, elma, üvez yedi¤i-
miz meyvelerdir. K›fl aylar›nda da çam tohumlar›n› ye-
riz.
Bafll›ca türlerimiz; Yeflil A¤açkakan, Gri A¤açka-
kan, Kara A¤açkakan. Büyük Alaca A¤açkakan, Suri-
ye Alaca A¤açkakan›, Albafl A¤açkakan, Aks›rt A¤aç-
kakan, Küçük A¤açkakan.

Kaynak: Türkiye Kufllar› (‹lhami K‹Z‹RO⁄LU)

 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹
Aslan
Kedigiller familyas›ndan›m. Afrika ile Hindistan'›n
3500 m. yüksekli¤e kadar aç›k düz ovalar›nda ve ka-
yal›k bölgelerinde yaflar›m. Erkeklerimizin bafllar›n-
dan boyun ve s›rtlar›na kadar uzanan çok güzel yele-
leri vard›r. Erkek türlerimiz 170-190 cm. kadar, difli-
lerimiz ise 140-170 cm. boyundad›r. Kalabal›k grup-
lar halinde yaflar›z.
Etobur oldu¤umdan zebra, geyik, antilop ve di¤er
memelilerle beslenirim. Yavru zürafa ve fillere de sal-
d›rd›¤›m›z olur. Genellikle diflilerimiz avlan›r.
Diflilerimizin hamilelik süresi 100-115 gündür. Bir
defada 1-4, bazern de 7 yavru do¤ururlar. Yavrular›-
m›z 6-7 ay anneleri taraf›ndan emzirilir, 35 günlük
oluncada et yemeye bafllarlar.
Yaflam süremiz 12-15 sene olup, hayvanat bahçe-
lerinde 25 seneye kadar da yaflayanlar›m›z vard›r.
Kaynak: Kaplanlar (Faruk Yalç›n)
Safran
Yumru köklü bir bitkiyim. Topra¤›n üstüne ç›kan çi-
çeklerim ekildikten bir ay sonra taplanabiliyor. Topra-
¤›n alt›nda kalan so¤anlar›m ise her y›l yeni çiçekler ve-
rir. Türüme göre; sar›, beyaz, violet ve mor renklerim
vard›r. Anavatan›m Anadolu'dur.
Antik ça¤larda zafer törenlerinde kullan›lan, tahta
ç›kan krallara sunulan, ünlü hekim Hipokrat'›n reçetele-
rinde yer alan, dünyan›n en eski ve de¤erli baharatla-
r›ndan biriyim. T›p, kozmetik, g›da gibi birçok alanda
önemli bir hammaddeyimdir. Tekstil için boya hamma-
desi olarak kullan›ld›¤›mda kendi a¤›rl›¤›m›n 100 bin
kat› büyüklü¤ünde bir alan› boyayabilirim. Boyad›¤›m
bir kilim veya kumafl›n rengi solmaz. Yemeklerde de
renk verici ve aromatik tatland›r›c› olarak kullan›l›r›m.
‹laç sanayisinde, kalp çarp›nt›s›, nefes zorlu¤u, gut has-
tal›¤›, ifltahs›zl›k, uykusuzluk, bronflit, sindirim bozuklu-
¤u ve iktidars›zl›k gibi rahats›zl›klar›n tedavisinde kul-
lan›l›r›m.
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹
Toy
Anadolu'nun Karadeniz Bölgesi hariç hemen heryerinde yafla-
r›m. Asl›nda bir bozk›r kufluyumdur. Yaflam alan› olarak tar›m
alanlar› ve meralar› tercih ederim.
Erkek türlerimizin kafa k›sm› aç›k gridir. Çene ve boyunlar›-
m›zdaki bantlar pas kahvesi rengindedir. Çenemizin her iki tara-
f›nda beyaz renkli tüy demetlerimiz mevcuttur. Diflilerimizde tüy de-
metleri yoktur. Gagalar›m›z ucu kahve geri kalan k›sm› ise kurflun
grisidir. Vücudumuzun üst k›sm›, omuz bölgesi, kanatlar›m ve kuy-
ru¤um kahverengi olup, üzerinde saman sar›s› ve yer yer siyaha
yak›n renkte düzensiz bantlar vard›r. Vücudumun alt k›sm› ise be-
yaza yak›n gridir. Bacaklar›m mavimsi gridir. Ayaklar›m pasrengi
gri, t›rnaklar›m ise siyaht›r.
Yumurta ile ço¤al›r›m. Kuluçka sürem, türüme göre 20 gün ile
40 gün aras›nda de¤ifliklik göstermektedir. Diflilerimiz 4, erkekleri-
miz 5-6 yafl›nda efleysel olgunlu¤a ulafl›rlar. 10-15 kg. a¤›rl›¤a sa-
hibim. Boyum ise yine türüme göre 23 cm ile 67 cm aras›ndad›r.
Baz› bireylerim 28 y›l yaflarlar. Genelde bitkilerle beslenirim ama,
hayvansal besinlerde ald›¤›m olur.
Yaflamam için gerekli alan›n azalmas› ve yasa d›fl› avlanma-
dan dolay› neslim tehlike alt›ndad›r.
Diflbudak
Trakya, Do¤u ve Bat› Karadeniz Bölgesi, Marmara ve Ege
Bölgesinde yay›l›fl gösteren asli a¤aç türlerinden birisiyim. Türü-
me göre 10-30 metre aras›nda de¤iflebilen boylara kadar yeti-
flirim. Dolgun ve düzgün gövdeli yuvarlak tepeli bir a¤ac›m.
Türkiye'de yaklafl›k olarak 4.700 hektar› koruluk, 740 hek-
tar› da baltal›k diflbudak orman› oluflturmaktay›m. Genellikle
sulak ya da derin topra¤a sahip yerlerde yetiflirim. Olgun birey-
lerimin gövdeleri gri kabuklu ve derin çatlakl› görünümdedir.
Genellikle elips ve kenarlar› ince diflli olan yapraklar›m, bir sap
üzerinde bir arada bulunur. Beyaz çiçeklerin salk›m, meyvele-
rim de dar ve uzun flerit fleklindedir.
Türkiye'de do¤al olarak üç türüm vard›r. Bunlar:
Adi Diflbudak, Sivri Meyveli Diflbudak ve Çiçekli Difl-
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Vaflak Salep

K›fl aylar›n›n vazgeçilmez içece¤iyim... Senin bu sayfada ne iflin

var diyeceksiniz flimdi! Öyle demeyin arkadafllar... Ben "orchidacea"
familyas›ndan mor çiçekli orkidelerin yumrular›ndan elde ediliyorum.
fiimdi anlad›n›z m› bu sayfada ne iflim var!..
Orkide familyas›na 24 cins ve 90 kadar da tür giriyor. Bu cins ve
türlerin ço¤u Anadolu'da kendili¤inden yetifliyor. Salep yap›m›nda
kullan›lan orkidelerin ilginç yap›lar› vard›r. Kök, yan yana, yumurta bi-
çiminde iki yumrudan olufluyor. Bunlardan iri olan› bitkiyi besliyor.
Ufak olan› ise gelecek y›l bitkiyi besleyecek olan ve yedekte tutulan kar-
Kedigillerin bir üyesiyim. Kulaklar›mdaki siyah sivri tüy
defl yumrudur. Her ne kadar iki yumrudan da salep elde edilse de so-
tutamlar›yla kolayca tan›n›r›m. Anadolu'da bana "karaku-
yunu tüketmemek için sadece yan yumru toplan›yor. Bu sayede bitki-
lak" derler. Daha çok Avrasya ve Kuzey Amerika orman-
nin soyunu sürdürebilecek yeni bir kardefl yumru üretilmesine olanak
lar›nda yaflar›m. Bundan dolay› yaflad›¤›m yere göre de
tan›n›yor.
postumda, desen ve renk farkl›l›klar› görülebilir. Genelde
Toplanan yumrular suyla y›kanarak temizleniyor, su ya da sütle
boz renk üzerine kahverengi benekli tüylerle kapl› bir pos-
kaynat›l›yor, ard›ndan aç›k havada kurutuluyor. Bundan sonra dövü-
tum var. Kar›n bölgemizdeki tüyler beyaz ve hafifçe siyah
lerek elde edilen toz, hemen kullanabilice¤imiz, salep...
beneklidir. Genifl pençeli uzun bacaklara sahibim.
Salep, sadece insan›n içini ›s›tan bir içecek de¤il. Besleyici ve çe-
A¤açlara çok iyi t›rman›r›m. Günümü a¤açlar›n tepesinde
flitli rahats›zl›klar› hafifletici özelliklerinden dolay›, çok eski ça¤lardan
ve kayal›k yerlerde geçiririm.
beri tedavide ve özel beslenme rejimlerinde kullan›lmaktad›r. K›fl ayla-
Gözlerim çok iyi gördü¤ünden geceleri avlan›r›m. Her
r›nda içilmesinin en önemli nedeni ise öksürü¤e ve so¤ukalg›nl›¤›na iyi
çeflit kufl ve memeli hayvan› avlar›m. Y›rt›c› bir hayvan
gelmesindendir. Besleyici bir öz içermesi ne-
olmama ra¤men, bazen yavru iken insanlar taraf›ndan
deniyle de, yelkenli gemiler dönemin-
e¤itilerek onlarla dost olabilirim. 20 cm.lik kuyru¤umla bir-
de uzun seferlere ç›kan gemiciler
likte yaklafl›k 130 cm. boyunday›m. Diflilerimizin gebelik
yanlar›nda salep yumrusu bu-
süresi 63 gündür.
lundururdu. Ayr›ca eski ça¤-
Türlerim; Avrupa Vafla¤›, ‹spanya Vafla¤›, Kuzey
lardaki hekimler, müzmin
Amerika Vafla¤›, Asya Vafla¤›.
ishal, safrakesesi rahat-
s›zl›klar›na ve vücudun
direncini art›rmak
amac›yla salep kulla-
n›rlard›. Çok sevdi¤i-
niz dondurmada da
aroma ve yo¤unluk
vermesi için salep kul-
lan›lmaktad›r.
Ne yaz›k ki, bilinç-
sizce toplanan safran,
kardelen gibi birçok so¤an-
l› bitki türü aras›nda, salep el-
de edilen orkide çeflitleride ciddi
olarak tehlike alt›ndad›r.
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Yal›çapk›n› Hufl

Kafaüstüm koyu yeflil ve turkuazd›r; üst gagam›n

yan k›s›mlar›nda pas kahvesi bir leke vard›r; bunun
alt›nda gözüme do¤ru dar siyah bir band yer al›r; ku- Anadolu'nun Kuzeydo¤usundaki yüksek kesimlerde
bulunurum. Türkiye'de 263 hektarl›k saf Hufl orman› olufl-
lak örtüm pas kahvesidir; b›y›k çizgim mavi - mavi ye-
turmaktay›m. Boyum 10-20 metreye kadar uzayabilir.
flildir. G›rtlak tüylerim beyazd›r; ön gö¤sümün yan k›- so¤u¤a dayan›kl›y›md›r. Dallar›m yaflland›kça sarkar.
s›mlar› türkis, alt k›sm›n di¤er bölümleri pas renkli - Gövde kabu¤um beyaz renklidir. Yumurta ya da üçgen
kestane kahvesidir. Karn›m›n ortas› aç›k renklidir; biçimindeki yapraklar›m genellikle sivri uçlu ve kenarlar›
difllidir.
kuyruk tüylerimin alt› gri kahve, üstü yeflil mavidir; ka-
Türlerim; Adi Hufl, K›z›la¤aç Yaprakl› Hufl, Kafkas Tüylü
nat örtü tüylerimin rengi aç›k past›r; üst gagam kah- Hufl.
ve - siyah rengidir. Gagam›n uzunlu¤u erkekte 39.9
- 43.2 diflide 38.4 - 43 mm.dir. Genelde 6 - 7, bazen
4,5,8 veya 9 yumurta b›rak›r›m. 10 y›l kadar yaflaya-
bilirim. Küçük tatl›su bal›klar›n› yiyerek beslenirim.
Ayr›ca yumuflakcalar, solucan ve sülükleri de yerim.
Üç türüm bilinmektedir. Bunlar; Yal›çapk›n›, ‹zmir
Yal›çapk›n›, Gri Yal›çapk›n›'d›r.
Kaynak: Türkiye Kufllar› (‹lhami K‹Z‹RO⁄LU)
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Anadolu Orkide
Yaban Koyunu

Dünyada sadece Anadolu'da yaflar›m. Befl türüm

daha vard›r. Do¤u Anadolu bölgesinde görülen di-
¤er türümün benden fark› diflilerinin de boynuzlu ol-
20.000 türüm mevcuttur. Yetiflti¤im topra¤›n su
mas›d›r.
geçirmesi flartt›r. Bana genelde haftada 1 - 2 defa su
Görme duyum geliflmifl olup, genifl bir görüfl aç›-
verilmesi yeterlidir. Yaz aylar›nda her gün, k›fl
s›na sahibimdir. Ayr›ca duyma ve koku alma duyu-
aylar›nda ise 2 - 3 haftada bir sabah erkenden sulan-
lar›m da geliflmifltir. Çevik ve h›zl›y›md›r. 105-140
mam gereklidir. Her 3 haftada bir gübreli suya ihtiyaç
cm boyunda ve 45-75 kilo a¤›rl›¤›na ulaflabilirim.
duyar›m. Yapraklar›mda kahverengi lekelerin oluflmas›,
Diflilerim ise 80-90 cm boyunda ve 30-50 kilo a¤›r-
güneflte kald›¤›m›n ya da zararl› bir hastal›¤›n etkisinde
l›¤›nda olabilir. Ortalama 15-18 y›l yaflar›m.
oldu¤umun göstergesidir. Bak›m›m do¤ru yap›lmazsa
Postum Sar›ms› kahverengidir. Ayak bileklerim,
sa¤l›kl› büyüyemem. Sa¤l›kl› büyüyüp de çiçek
kar›n alt›m, arkam ve burnumun etraf› beyazd›r.
açm›yorsam yeterli ayd›nl›k ortam mevcut de¤ildir.
Boynuzlar›m 4 ayl›kken ç›kmaya bafllar. 12-13 ya-
Fazla günefl ve su yapraklar›m› sarart›r. Bu durumda
fl›nda boynuzlar›m heybetli bir görünüm kazan›r.
beni birkaç hafta gölgede bekletin. alt yapraklar›mda
Boynuzumun üzerindeki halkalar yafl›m› gösterir.
sararma olmas› do¤ald›r.
Susuzlu¤a dayan›kl›y›md›r. Yaklafl›k 100'e yak›n
bitki türünü yerim. 1000-1700 metre yükseklikte
yaflar›m. K›fl›n kal›nlaflan postum sayesinde so¤u¤a
dayan›kl›y›md›r.
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹
Kelaynak
Bafl›m ç›plak, gagam k›vr›k, bacaklar›m k›z›l,
tüylerim siyah ve boy uzunlu¤um 75 cm. dolay›n-
da olan, göçmen bir kuflum. Bafl›m›n arkas›nda
uzun süs tüyleri vard›r. Öbür aynak türleri gibi
suya ba¤›ml› de¤ilimdir. Kurak ve kayal›k bölge-
lerde de yaflayabilirim. Sürüngenler ve böcekler-
le beslenirim. Yumurtlama mevsiminde 3-4 adet
yumurta yapar›m.
‹nsanlar beni yok olup gitmekten son anda
kurtard›lar. Umar›m ayn› çabay› di¤er yok olma
s›n›r›na gelmifl arkadafllar›m içinde gösterirler.
Ama as›l dile¤im yaflamlar›m›z›n bu noktaya
varmadan önce bizleri do¤ada, kendi dengemiz
içinde yaflarken b›rakmalar›.
Eskiden Ortado¤u ve Avrupa'da oldukça ge-
nifl bir da¤›l›m gösteren Kelayna¤›n say›s› son
yüzy›lda h›zla azalm›flt›r. Günümüzde yaln›zca
fianl›urfa'n›n Birecik ilçesinde ve Fas'›n k›y› ke-
simlerinde üremektedir. Birecik'te üreyen koloni
k›fl› Afrika'n›n do¤u kesimlerinde geçirir. Son y›l-
larda Birecik'teki koloninin bir bölümünün kafes-
te üretilmesi için çal›flmalar yap›lmaktad›r.
Göknar
Çamgiller familyas›ndan, 40 kadar türü olan a¤açlar›n ortak
ad›y›m. Köknar olarak da bilinirim. Do¤al olarak yetiflti¤im yerler,
Kuzey ve Orta Amerika, Kuzey Afrika, Asya ve Avrupa'd›r. Ana-
yurdu Avrupa ve Asya olan ak göknar, en de¤erli türlerimizden bi-
ridir.
Çam, mefle ve kay›ndan sonra dördüncü s›ray› al›r›m. Türki-
ye'de do¤al olarak yetiflen dört türümle 214 bin hektarl›k bir ala-
n› kaplar›m. Bu dört türümden biri olan Kafkasya ya da Do¤u Ka-
radeniz göknar› Yeflil›rmak ile Do¤u Karadenizin orman bölgesin-
de yay›lm›flt›r. Yaklafl›k 40-50 metre kadar boya ulaflabilir. Bu tü-
rün kozalaklar›ndan antiseptik olarak kullan›lan ve yaralar› iyilefl-
tirmekte yararlan›lan bir sak›z elde edilir. Yapraklar›m›n balgam
söktürücü ve kab›z yap›c› etkisi vard›r. K›z›l›rmak'›n denize dökül-
dü¤ü yerden Uluda¤'a kadar yay›lm›fl olan Uluda¤ göknar› yakla-
fl›k 30-40 metre yüksekli¤inde Türkiye'ye özgü de¤erli bir orman
a¤ac›d›r. Bu tür genellikle parklarda süs a¤ac› olarak yetifltirilir.
Ad›n› yetiflti¤i yerden alan Kazda¤› göknar›n›n bol reçelli tomur-
cuklar› vard›r. Kozalaklar› öbür üç türden daha iri olan ve yüksek-
li¤i 25-30 m'ye ulaflabilen Toros göknar› Toroslar'da ve Amanos
da¤lar›nda yetiflir.
A¤açlar›m›n renkli öz odunu bulunmayan ve reçine kanallar›
içermeyen beyaz›ms› odunu selüloz ve ka¤›t sanayisinde, inflaat-
larda, mobilyac›l›kta ve müzik aletleri yap›m›nda kullan›l›r. Ama
müzik aleti yapman›z için beni kesmenize gerek yok. E¤er beni ko-
rursan›z, do¤an›n kendi müzi¤ini rüzgarla birlikte size f›s›ldar›m.
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Tilki Lale

Etçiller tak›m›n›n, köpekgiller familyas›ndan çeflitli y›r-

t›c› memeli türlerin ortak ad›y›m. Etçiller familyas›n›n öbür
üyelerinden; küçük ya da orta irilikteki gövdem, uzun
postum, kabar›k tüylü kuyruklar›m, k›sa bacaklar›m, sivri
kulak ve burnumla ayr›l›r›m. Ülkemizin her bölgesinde
Zambakgiller familyas›ndan 100 kadar türü bu-
uygun yaflama ortamlar›nda bulunurum. En iyi bilinen 9
lunan so¤anl› bitki türünün ortak ad›y›m. Anayur-
türüm vard›r. Bengal tilkisi, korsak tilkisi, K›r tilkisi, Ova
tilkisi, Soluk tilki, Kum tilkisi, Boz tilki, Çöl tilkisi, Güney dum Eskidünya'd›r, ama gösteriflli çiçeklerim ne-
Afrika tilkisi ve Tibet tilkisi. deniyle pek çok ülkede özellikle de Hollanda'da
Bunlar›n içinde en tan›nm›fl ve yayg›n olan› baya¤› til- yayg›n olarak yetifltirilirim. Kendili¤inden yetiflen
ki ya da k›z›l tilkidir. Uzun tüyleri genellikle k›z›l kahve- türlerim Bat› Asya ülkelerinde yayg›nd›r. Ülkemiz-
rengi olan bu türün kuyruk ucu beyaz, bacaklar› ve kulak- de 14 kadar türüm bulunmaktad›r. Tek açan çan
lar› siyaht›r. Ormanlarda, ormanlara bitiflik aç›k arazide biçimli çiçeklerim, genellikle tabanda demetler
ve tar›m alanlar›nda yaflar›m. Genellikle baflka hayvanlar oluflturan mavimsi yeflil renkli, kal›n yapraklar› ve
taraf›ndan kaz›lm›fl oyuklar› geniflleterek, yuva olarak çok tohumlu, kapsül yap›s›nda meyvelerim vard›r.
kullan›r›m. Baflta s›çan ve tavflanlar olmak üzere küçük So¤anlardan üretilen bu bitkilerimin rengarenk çi-
memeliler, yumurta, meyve ve kufllarla beslenirim. Avla- çekli, pek çok kültür çeflidi gelifltirilmifltir.
yamad›¤›m daha iri hayvanlar›n lefllerini de yerim. Bazen
Ayr›ca bu topra¤›n insanlar› beni; türkülerinde,
k›rsal yerleflim alanlar›na girerek kümesleri ya¤malad›-
kilim, hal› ve çini gibi yerel el sanatlar›nda daima
¤›m da olur ama tar›ma zararl› kemirgenlerin afl›r› ço¤al-
mas›n› engelledi¤im için insanlara yararl›y›md›r. K›fl›n yaflatm›fllard›r. Bir hal›n›n nak›fl›nda, ya da bir do-
çiftleflirim. Diflilerimiz, yaklafl›k 51 gün süren gebelik dö- ¤a hal›s›n›n gülümseyen bak›fl›nda görüflmek dile-
neminin ard›ndan 1-10 aras›nda yavru do¤urur. Yavru- ¤iyle hoflçakal›n.
lar›m befl haftaya kadar yuvada kal›r. Yetiflkinlerim yaz
boyunca yavrulara bakmay› sürdürür.
Do¤al düflman›m pek yoktur. En büyük düflman›m,
postum için ve spor amac›yla beni avlayan insand›r. Ma-
sallardaki kurnazl›¤›m, do¤ada insanla karfl› karfl›ya ge-
lince hiçbir ifle yaramaz. Ama as›l kurnazl›k, benim do-
¤an›n dengesi içinde yaflamam›n sa¤lanmas›d›r. Sözüm
kurnazl›¤›n› akl›n›n ›fl›¤›nda görenlere...
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Kartal Servi

Uzun kanatl›, sa¤lam yap›l›, genellikle beyazla kar›fl›k

esmer renkte, gündüz avlanan y›rt›c› bir kuflum. Gagam çok
Servigiller familyas›ndan, k›fl›n yapraklar›n› dökme-
kuvvetli ve ucu iyice k›vr›kt›r. Ayaklar›m parmaklar›ma ka-
yen 20 kadar a¤aç ve çal› türünün ortak ad›y›m. Asya,
dar tüylerle kapl›d›r. Uçufllar›m düzgün ve güçlüdür. Yafla-
Avrupa ve Kuzey Amerika'n›n s›cak, ›l›man ve astropik
m›m boyunca efl de¤ifltirmem ve her y›l ayn› yuvay› kullan›-
bölgelerinde yayg›n olarak yetiflen türlerim flunlard›r:
r›m. Yuvalar›m› kolay kolay ulafl›lmayacak yerlere yapar›m.
Akdeniz servisi, Monterey servisi, Himalaya servisi, Ari-
Yavrular›m yavafl yetiflir ve ancak üç yada dört yafl›na gir-
zona servisi, Çin a¤layan servisi.
diklerinde eriflkinlere özgü tüy ç›kar›r.
Anadolu'da do¤al olarak yani kendili¤inden yeti-
Evcil hayvanlara ve av hayvanlar›na verdi¤im zarar
flen tek türüm adi servidir. Ortalama 20-30 metreye ka-
abart›lm›flt›r. Özellikle salg›n hastal›klar›n kayna¤› olan
dar boylanabilen bu türümün ehrami servi ve dall› servi
hasta hayvanlar› yok ederek do¤an›n dengesinin korunma-
ad› verilen iki çeflidi vard›r. Cami, türbe ve mezarl›kla-
s›na yard›mc› olurum. Oldukça çok türüm vard›r ve yeryü-
ra dikilen ehrami servi gövdeye paralel olacak kadar
zünün hemen her yerinde bulunurum. Ülkemizde görülen
yukar›ya dönmüfl dallar› ve sütunsu gövdesiyle ay›rt edi-
bafll›ca türlerim flunlard›r: Kaya kartal› veya Alt›n kartal,
lir. Akdeniz, Ege k›y›lar›nda hatta yer yer Karadeniz k›-
fiah kartal, Büyük ba¤›rgan kartal, Küçük ba¤›rgan kartal,
y›lar›nda yetiflen dall› servinin dallar› gövdeye dik bir
Atmaca kartal›, Cüce kartal, Beyaz kuyruklu kartal, Y›lan
konumda dizilmifltir; bu nedenle de dallar› yana do¤ru
kartal›, Kuzu kartal›, Bal›k kartal›.
aç›kt›r.
‹nsanlar›n hayali, cesurluk bak›m›ndan beni efsanevi bir
25 m'ye kadar uzayabilirim ama en çok 6 m'ye ula-
üne kavuflturmufltur. Ama ben sadece do¤an›n o büyük
flabilen çal›ms› türlerim de vard›r. Gençken piramidimsi
evinde bir misafirim, sizler gibi...
bir görünüm al›r›m, olgunlaflt›kça, yass›lafl›p, yayvanla-
flan tac›mla dikkat çekerim. Gövdemi ve dallar›m› sa-
ran kabuk türlerimin ço¤unda kolayl›kla kapabilen ince
levha ya da fleritler halindedir.
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹
Papatya
Özellikle Alman papatyas› ve adi papatya cinslerinin
üyelerine verilen add›r. Bu her iki cinsin üyeleri de sar› tüpsü
çiçekler ile sar› ya da beyaz dilsi çiçeklerden oluflan çiçek
bafllar› ve parçal› yapraklar›yla dikkat çeker.
Avrasya'ya özgü bir cins olan Almanya papatyas› 100
kadar otsu bitki türünü kapsar. Ço¤u türüm albenili çiçekler-
den ötürü süs bitkisi olarak yetifltirilir. Ama kimi türlerimden
de t›bbi amaçlarla yararlan›l›r. Bunlar›n bafl›nda anayurdu
Orta Avrupa olan Alman papatyas› gelir. Çeflitli Avrupa ül-
kelerinde yayg›n olarak tar›m› yap›lan bu kültür bitkisinin, çi-
çeklerinden haz›rlanan çaylar tonik ve antiseptik olarak, zey-
tinya¤›nda bekletilerek haz›rlanan biçimi ise romatizmaya
karfl› iltihap giderici olarak kullan›l›r. Ayr›ca, özlerinden saç
flampuan› haz›rlan›r.
Anadolu'da bulunmayan bu türe karfl›l›k, kendili¤inden
yetiflen 50 kadar Alman papatyas› türü vard›r. Bunlar›n halk
aras›nda benzer kullan›mlar›na rastlan›r. Trakya ve Kuzey
Anadolu'da yayg›n olan, yabani papatya ve s›¤›r papatyas›
gibi adlarla an›lan bu tür 30-40 cm. yükseklikte, bir y›ll›k bir
bitkidir. Ege bölgesinde s›kça rastlanan beyaz papatya, sar›
ortal› beyaz çiçekler tafl›r. Halk aras›nda öbürlerine benzer
bir biçimde ilaç olarak kullan›lan, ayr›ca kumafl boyamakta
yararlan›lan bir tür süs bitkisi olarak de¤erlendirilir.
Adi papatya türleri içinde en yayg›n olan›, Avrasya'ya
özgü olan ve may›s papatyas› ya da T›bbi papatya gibi ad-
larla an›lanlard›r. Yüksekli¤i 20-50 cm. aras›nda de¤iflir.
Halk aras›nda en yayg›n flifal› bitkilerden biri olan adi papat-
ya çiçekleri, s›kl›kla gargara halinde bo¤az a¤r›lar›na karfl›
kullan›ld›¤› gibi, yara iyilefltirici, ifltah aç›c›, yat›flt›r›c›, gaz ve
safra söktürücü, idrar art›r›c› olarak da kullan›l›r. Ayr›ca saç
rengini açmak amac›yla da kullan›l›r.
Arkadafllar; ben sizi her zaman seviyorum, onun için
yapraklar›m› yolman›za gerek yok. Ve bizi her zaman güzel-
lefltiren do¤an›n sevgi fal›nda birbirimize aç›lmak üzere hofl-
çakal›n...
Ay›
Ay›giller familyas›n› oluflturan, genellikle iri yap›l›, yedi et-
çil memeli türün ortak ad›y›m. Bugün yaflayan yedi türüm flun-
lard›r: Amerika kara ay›s›, Asya kara ay›s›, Boz ay›, Gözlük-
lü ay›, Kutup ay›s›, Malaya ay›s› ve tembel ay›d›r. Genellikle
iri ve hantal yap›l›, k›sa bacakl› bir hayvan›m ama iri gövde-
me karfl›n, çok iyi bir t›rman›c› ve usta bir yüzücüyüm. ‹nsan-
lar gibi, topuklar›m da yere de¤mek üzere, bütün ayak taba-
n›ma basarak yürürüm. Her ayakta befl parmak, parmaklar›-
m›n ucunda da içeri çekilmeyen t›rnaklar vard›r. A¤›rl›¤›m,
Malaya ay›s›nda yaklafl›k 27-46 kg'den bafllayarak Alas-
ka'n›n iri boz ay›s›nda 780 kg'ye ulafl›r. Do¤ada yabani ola-
rak 15-30 y›l kadar yaflar›m.
Genel olarak hem et, hem otla beslenen hepçil bir hayva-
n›m. Ama üyelerimin beslenme tercihleri türden türe farkl›l›klar
gösterir; örne¤in tümüyle etçil olan kutup ay›s› en çok foklar›
ye¤lerken, büyük ölçüde otçul olan gözlüklü ay› bitkilerle bes-
lenmeyi tercih eder. Bu arada bütün hepimiz baldan hofllan›-
r›z. K›fl gelmeden önce, bol bol beslenerek semiririm ve k›fl›n
büyük bir bölümünü inimde, düzensiz bir biçimde uyuyarak
geçiririm.
Postum, etim ve ya¤›m için oldu¤u kadar sportif amaçla da
avlan›l›r›m. Ama art›k insanlar, giyinmek ve doymak için pek
çok fleyden faydalan›yor. Onun için beni avlamaktan vazge-
çin ve do¤an›n evinde yapt›¤›n›z sportif yürüyüfllerde, dost yü-
zünüzle, dost gülüflünüzle selamlay›n beni.
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹
K›z›l Akbaba
Kafa ve boynum soluk kahve - krema ren-
gindedir, boynum sar›ms› beyazd›r; üst k›sm›m
sar›ms› - k›rm›z›ms› kahvedir; kuyruküstü tüyle-
rim beyaz, koyu ve soluk çizgilidir; omuz tüyle-
rim siyah, kahve ve ucu genifl k›rm›z› kahvemsi
veya krema renkli tüylüdür; gö¤süm aç›k veya
koyu kahveden flarap k›rm›z›s› - kahveye kadar
bir renk gösterir; alt k›sm›m soluk k›rm›z› veya
kahvemsidir; gagam koyu kemik renginde;
ayaklar›m kahvemsi gridir; kafa ve boynumda-
ki tüysüz k›s›mlar›m siyah›ms› mavidir.
4-5 yafl›nda efleysel olgunlu¤a ulafl›r›m. Di-
flilerimiz 1 veya 2 yumurta b›rak›rlar. Kuluçka
süremiz 48-54, yavru süremiz 125-130 gün-
dür. Tutsak bireylerimiz 34-37 y›l yaflarlar.
117 y›l yaflayan bir bireyimiz belirlenmifltir.
Beslenmemiz kadavralarla olur. Do¤an›n çöp-
çüsüyüzdür. Neslimiz tehlike alt›ndad›r.
Erguvan
Güney-Do¤u Avrupa, Bat› Asya ve Türkiye'de yafla-
r›m. Di¤er bir ad›mda Buda A¤ac›d›r. Park ve bahçeler-
de süs a¤ac› olarak kullan›l›r›m.
Boyum 10 m. civar›ndad›r. K›fl aylar›nda yapraklar›-
m› dökerim. A¤aç veya çal› biçiminde olabilirim. Yap-
raklar›m 10 cm. boyunda, 12 cm. genifllikte, kalp biçi-
minde, düz kenarl›d›r. Çiçeklerim 2 cm. boyunda, pem-
be ve yetiflkin dallar üzerindedir. ‹lkbaharda, önce kele-
bek biçiminde k›rm›z› çiçek açar›m, yapraklar›m daha
sonra ç›kar. Meyvelerim 10 cm. boyunda olup, tohum-
lar›m bunlar›n içindedir.
Güneflli ve s›cak yerleri severim. Yumuflak, tafll›, kal-
kerli ve nehir boylar›nda yetiflirim. -25°C'ye kadar
so¤u¤a karfl› dayan›kl›y›md›r.
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Kaplan Nilüfer

Kedigiller familyas›n›n en büyü¤ü ve en muhteflemiyimdir.

Kuvvet ve kudret sembolüyümdür. Uzunlu¤um 140 - 280 cm,
omuz yüksekli¤im 80 - 110 cm., kuyruk uzunlu¤um 90 cm.dir.
Erkeklerimizin a¤›rl›¤› 180 - 280 kg., diflilerimizin a¤›rl›¤› ise
115 - 185 kg.dir. Diflilerimiz, her seferinde 2 - 4 yavru do¤u-
rurlar. En çok 20-25 sene yaflar›z.
K›rm›z›ms›, kahve, sar› ve beyaz renkli türlerim vard›r. Göz
bebeklerim koyu siyah, gözlerim ise kehribar sar›s› renktedir.
Beyaz nilüfer türüme "su zamba¤›", "ak nilüfer",
Alt›n - kahve anarengi üzerimde, yar›m daire biçiminde enine
koyu çizgiler vard›r. Kar›n bölgem beyazd›r. Dudaklar›m be- "beyaz su gülü" de denilir. Köksapl›, yüzer yaprakl›
yaz olup, yanaklar›mda yanlara do¤ru ç›kan b›y›klar›m vard›r. uzun yaprak sapl› çok y›ll›k bir bitkiyimdir. Çiçeklerim
Yere paralel olarak 6 metre atl›yabilirim. En çok 2 metre çok büyük, duru beyaz renkte, bazan biraz pembemsi,
yüksekli¤indeki engelleri atl›yarak geçebilirim. A¤›rl›¤›m›zdan dört çanakyaprakl›, çok say›da ve büyük taç yaprakl›-
dolay› t›rmanmay› ve a¤aca ç›kmay› sevmeyiz. Yüzmeyi çok se- d›rlar. Her bir çiçe¤im uzun bir sap›n ucunda tek bafl›-
veriz, yüzerek nehirleri geçebilir, suda avlanabiliriz. Baz› türle-
rimiz -40°, - 45° dereceye kadar da¤larda karlar›n aras›nda
na yer al›r. Meyvelerim bir kapsüldür. Köklerim peklik
rahatça yaflayabilirler. verici, çiçeklerim yat›flt›r›c› ve uyuflturucu nitelikler tafl›r.
Gündüzleri genelde dinlenir ve uyuruz. Gözlerimiz insan Sar› nilüfer türümün, yapraklar› uzundur. Çiçekle-
gözünden 6 kat daha iyi görüflü nedeni ile gece avlan›r›z. Çok rinde taç yapra¤›ms› befl sar› çanak yaprak bulunur.
hassas iflitme organlar›m›z vard›r. Etle beslenirim. Neslimiz Meyvem üzümsüdür. Çiçeklerim alfrodizyak, köklerim
tehlike alt›ndad›r.
peklik verici ve uyar›c› olarak kullan›l›r. Her iki türümüz
Bafll›ca türlerim : Sibirya Kaplan›, Çin Kaplan›, Hindi Çin
Kaplan›, Bengal Kaplan›, Sumatra Kaplan›, Java Kaplan›, Bali de baz› ülkelerde sebze olarak da kullan›l›r.
Kaplan›, Kaspi Kaplan› ve Kar Kaplan›'d›r.
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹
Tavus Kuflu
Gözal›c› parlak renkli, uzun bacakl› çok büyük bir
kuflum. Sülüngiller ailesindenim. Erkek cinslerimizin kuy-
ruk uzunlu¤u 1.5 metre kadard›r. Diflilere kur yaparken
oval biçime getirdi¤imiz uzun ve süslü kuyru¤umuz be-
lirgin özelli¤imizdir. Et ve ot ile besleniriz. F›rsat bulur-
sak y›lanlara sald›r›r ya da kelebeklerin peflinden kofla-
r›z. Gündüzleri yerde yaflar, geceleri ise a¤açlarda tü-
neriz.
Renkli tüylerimden ve lezzetli etimden dolay› aran›r
bir kufl türüyüm. Tarihte Roma madalyalar›nda ‹mpara-
toriçe tasvirleriyle birlikte, Hint, Pers ve Bizans süsleme
sanat›nda motif olarak s›kça kullan›lm›fl›md›r. Roma ‹m-
paratorlu¤u döneminde etim sayg›nl›k gösterisi olarak
soylu zenginlere, kahramanlara ve flovalyelere ikram
edilirdi. Bu özelliklerimden dolay› ismimi, Ortaça¤ dö-
neminde "Soylu Kufl" anlam›na gelen "Tavus" kelimesin-
den ald›m.
Üç türüm bilinmektedir. Bunlar; Mavi Tavus, Cava
Tavusu ve Kongo Tavusu'dur. Evcillefltirilen tek türüm
Mavi Tavus'tur.
Kaynak: Büyük Larousse Ansiklapedisi
Okaliptüs
Anavatan›m Avustralya'd›r. S›tma A¤ac› olarak da
bilinirim. Sürekli yeflil kokulu yapraklar›m ve kokulu çi-
çeklerim vard›r. Gövdem krem-gri, pembe ve aç›k yeflil
kar›fl›m›d›r. Güçlü tekli orta gövdem veya çok gövdeli ça-
l› biçiminde türlerim de vard›r. Boyum 40 metre'ye kadar
uzayabilir. Yaprak boylar›m 12 - 22 cm. kadar olup,
gençlerde yapraklar›m›z küçük ve oval, yetiflkinlerimizde
ise uzun ve sivridir. ‹lkbahar aylar›nda türüme göre be-
yaz, sar› veya k›rm›z› çiçekler açar›m. K›fl aylar›nda -
6°C'ye kadar dayanabilirim. Odunumdan mobilya sa-
nayiinde, kabuklar›mdan, yapraklar›mdan ve tohumla-
r›mdan boya ve ilaç sanayiinde faydalan›l›r. Üretimim
tohumla yap›l›r. Sulak topraklar› sevdi¤imden batakl›k
kurutma ifllevimde vard›r.
Türlerim; K›rm›z› Okaliptüs, Sar› Limon Okaliptüs,
Mavi Okaliptüs.
Kaynak: Bitki Materyali-1 (Prof Dr. Besalet PAMAY)
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Leopard Zakkum

Y›rt›c› hayvanlardan kedigiller familyas›ndan›m.

Afrika ve Güney Asya'da yaflar›m. Boyum 95 ile 150
cm aras›nda olup, tüylerim kahverengi ve noktal›d›r.
Kar›n k›sm›m beyazd›r. Görünümüm jaguara benzer.
Tüylerimin üzerindeki dörtlü yonca yapra¤› ve içinde-
ki kahverengi nokta ile jaguarlardan ayr›l›r›m. Su ke-
narlar›nda ormanlarda savanalarda ve çölde olmak
üzere çok de¤iflik yerlerde yaflar›m.
Kufllar, maymunlar, antiloplar, s›¤›rlar vs. ile bes-
lenirim. A¤açlara t›rmanabilirim. Bu özelli¤imden do- Akdenize özgü bitki topluluklar›n›n bir üyesiyim.
lay› avlar›m› genellikle a¤açlar›n üzerine tafl›r, orada Koyu yeflil renkli olan yapraklar›m, k›fl geldi¤inde dökü-
yerim. lür. De¤iflik renklerde bütün yaz boyunca çok güzel çi-
Diflilerimizin hamilelik süreleri 90 - 100 gün ara- çekler açar›m. Çiçeklerim beyaz, sar›, pembe ve k›rm›-
s›nda de¤iflir. 1 ile 7 yavru do¤urabilirler. Yavrular›- z› parlak renklerdedir.
m›z› 5 ile 7 ay süre ile emziririz. Yavrular›m›z 40 - 45 A¤aç veya çal› biçimindeyim. 3 - 3.5 metre yüksek-
gün sonra et yemeye bafllarlar.
li¤e ve 2 metre geniflli¤e sahibim. -5°C'ye kadar so¤u-
Kaynak: Kaplanlar (Faruk Yalç›n) ¤a dayan›kl›y›md›r. Çiçeklerim ve yapraklar›m çok ze-
hirlidir.
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

K›zkuflu Ladin

Latince ad›m : Vanellus vanellus'tur.

Türkiye'nin Güney-do¤usu hariç her yerinde yaflar›m.
Ayak ucundan yüksekli¤imiz 17,5 - 21 cm. aras›nda olup, kuy-
ru¤umuzdan gagam›za kadar uzunlu¤umuz ise 17,5 - 24 cm. ara-
s›ndad›r. Yüksekli¤imiz ve boyumuz türümüze göre de¤iflkenlik gös-
terir.
Erkeklerimizin aln›, kafaüstü ve tepeli¤i siyah metalik yeflil par-
lak renktedir. Gözlerinin önünden bafllayan beyaz bir çizgi, kafas›-
n›n arkas›na do¤ru geniflleyen ve az çok siyah›ms›, uzunlamas›na
iflaretli tüyler taraf›ndan çevrelenmifltir. S›rt k›s›mlar› siyah, parlak
metalik yeflildir; s›rt›n yan taraflar› beyazd›r; kuyruk sokumu k›rm›z›
kahve; gagas›, çene ve g›rtla¤› siyah; boynun yan› beyazd›r. Diflile-
rimizin aln› ve kafaüstü kahve siyah, tepelikleri erke¤e göre daha k›-
sa; çene ve g›rtlak beyaz tüylerle çevrelenmifltir. Gaga siyah, ayak- Latince ad›m : Picea orientalis (L) Link'tir.
lar kahvemsi et rengindedir. Gözleri koyu kahvedir. Kuzey yar›kürenin ›l›man ve so¤uk bölgelerinde yay›l›fl gösteri-
Efleysel olgunlu¤a 1 yafl›nda ulafl›r; ama ço¤u ancak 3 yafl›nda riz. 40 de¤iflik türümüz olup, her türümüzün de kendine ait formlar›
kuluçkaya yatarlar. Bir defada 3-4 yumurta b›rak›rlar. Yumurta ebat- vard›r. Uzaktan bak›l-
lar› 40 - 58.1 x 31.2 - 37.2 mm'dir. Kuluçka süreleri 26-29 gündür. d›¤›nda göknarlara
19 y›l 11 ay 23 gün yaflam›fl halkal› bir birey kayd› vard›r. Da- benzesek de, piramide
ha çok hayvansal, özellikle böceklerle besleniriz. Arada bir bitki to- benzeyen tepemiz ve
humlar› da yedi¤imiz olur. Di¤er K›zkuflu türlerimizle; renklerimizin sark›k dallar›m›z ile
d›fl›nda tüm özelliklerimiz ayn›d›r. onlardan ay›rt edilebi-
K›zkuflu türlerimiz: liriz.
Mahmuzlu K›zkuflu (Hoplopterus spinosus) Boyumuz 40-50
Akkuyruklu K›zkuflu (Chettusia leucura) m'ye kadar ulaflabilir.
‹¤ne yapraklar›m›z k›-
sa, sivri uçlu ve kesitli
dört köfledir. Olgunlafl-
m›fl kozalaklar›m›z›n
pullar› da¤›lmaz.
Ülkemizde do¤u
Karadeniz da¤lar›n›n
denize bakan yüksek
kesimlerinde saf ya da
kar›fl›k ormanlar kuran
türümüzün ad› Do¤u
ladinidir (P.orientalis,
Y). Ülkemizde
146.300 hektar saf La-
din orman› bulunmak-
tad›r.
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

S›rtlan Peygamber
Çiçe¤i

Latince ad›m: Hyaena hyaena'd›r.

Genellikle Avrupa, Asya ile Afrika'n›n s›cak bölgelerinde yaflar›m.
Anadolu'nun güney bölgeleri Çizgili S›rtlan türümüzün yaflama alanla-
r›n›n içine girer. Bafllar›m›z iri, boyunlar›m›z kal›n, ön bacaklar›m›z ise
uzundur. Bel k›sm›m›z önden arkaya do¤ru e¤imlidir. Bütün vücudu-
muz genellikle kestane renginde olup, siyah beneklerimiz vard›r.
Gündüzleri toprak alt› inlerinde veya ma¤aralarda bar›n›r, gecele- Latince ad›m: Centaurea Tchihatcheffii'dir.
ri ortaya ç›kar›z. Koku alma, görme ve iflitme duyular›m›z çok hassas- Türkiye'ye özgü bir tür olup sadece Ankara Gölbafl› civar›nda
t›r. San›ld›¤› gibi sadece leflle beslenmeyiz. Zaman zaman zebra, anti- yetiflmekteyim. Beni bu yörede "yanar döner çiçe¤i" olarak bilirler.
lop ve hatta çiftlik hayvanlar›na da sald›r›r›z. ‹ri kulakl› ve güçlü çene- Tek y›ll›k otsu bir bitkiyimdir. Çiçeklerim, mor, k›rm›z› ve pembedir.
lerimiz vard›r. O kadar güçlüyüz ki s›¤›rlar›n kalça kemiklerini bile par- May›s ve Haziran aylar›nda çiçeklenirim. Step ekosisteminde ve
çalay›p sindiririz. Hayvanlar›n lefllerini tüketti¤imiz için s›hhiye görevi ekin tarlalar›nda yay›l›fl gösteririrm.
yapar ve flap hastal›¤›n›n yay›lmas›n› önleriz. Kuyruk alt› bezlerimiz- IUCN (Dünya Do¤ay› Koruma Birli¤i) kriterlerine göre neslim
den pis bir koku salg›lad›¤›m›z için sevilmeyiz. tehlike alt›nda, Bern Sözleflmesi'ne (Avrupa'n›n Yaban Hayat› ve
Uzunlu¤umuz 1-1,5 metre, yüksekli¤imiz 70-90 cm ve a¤›rl›¤›m›z Yaflama Ortamlar›n›n Korunmas› Sözleflmesi) göre de (Kesin Koru-
ise 40-80 kg. aras›ndad›r. Grup halinde avlan›r›z. Gebelik dönemleri- nan Bitki Türü) listesinde yer almaktay›m. Renkli çiçeklerim ve güzel
miz üç ay kadard›r. Ço¤unlukla bir veya iki yavru do¤ururuz. 25 sene- görünümüm ile oldukça gösteriflli bir bitkiyimdir.
lik bir ömrümüz vard›r. Koloyca evcilleflebiliriz. Tehlike an›nda ölü tak- Sadece Ankara-Gölbafl› Mogan Gölü çev-
lidi bile yapabiliriz. resinde yetiflmekle birlikte tohumlar›m›n
Üç türümüz vard›r: toplanmas›yla di¤er alanlarda da
Çizgili S›rtlan (Hyaena hyaena) üretilmem mümkündür. Bu kapsam-
Boz S›rtlan (Hyaena brunnea) da Do¤a Koruma ve Milli Parklar
Benekli S›rtlan (Hyaena crocuta) Genel Müdürlü¤ü'nün türümün
korunmas› ile ilgili yapm›fl oldu-
¤u giriflimler neticesinde Ankara
Büyükflehir ve Gölbafl› Belediyesi
yetkilileri çiçe¤imin yeflil alan ça-
l›flmalar›nda kullanabileceklerini
ifade etmifllerdir.
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Ar›kuflu Güzelavrat otu

Latince ad›m : Merops apiaster'dir.

Türkiye'nin hemen her yerinde yaflar›m. Uçan böceklerle
beslenirim. Yiyecek olarak ar›lar› tercih etti¤imden dolay› bana
ar›kuflu denmifltir. 14 ile 16 cm boyunda çok renkli bir kuflum.
Ço¤unlukla hayvan türlerinin erkekleri daha gösteriflli oldu¤undan
benim türümünde erkekleri çok güzel ve al›ml›d›r. Gözlerimiz kiremit Latince ad›m : Atropa belladonna'd›r.
k›rm›z›s›d›r. Aln›m›z›n ortas› beyaz, yan k›s›mlar› gözümüze kadar Patl›cangiller familyas›ndan, zehirli ve çal› görünümlü bir bitki-
yeflilimsi mavidir. Bafl›m›z›n tepe k›sm› ve ensemiz canl› kestane yim. Anayurdum Avrasya'n›n orta ve güney kesimlerindeki ormanl›k
rengindedir. Ensemizden devam eden canl› kahverengi, s›rt›m›zdan ve bofl arazilerdir. Türkiye'de özellikle
afla¤›lara do¤ru alt›n sar›s› renge dönüflür. Kuyruk tüylerimiz koyu Kuzey Anadolu da¤lar›ndaki or-
man aç›kl›klar›nda yayg›n
yeflil ve turkuaz kenarl›d›r. Omuz tüylerimiz canl› yeflil ve etraf›
olarak yetiflirim. Boyum
mavidir. Gö¤üs k›sm›m›z turkuaz (yeflilimsi mavi) olup, çenemizin alt›
yaklafl›k 1,5 metreye ka-
canl› sar› tüylerle kapl›d›r. Gagam›z siyah, ayaklar›m›z ise erguvani dar uzayabilir.
kahvedir. Yapraklar›m donuk
Sezonluk evlilik yapar›z. Yuva yerlerini erkeklerimiz seçer. yeflil renklidir. Yaprakla-
Diflilerimiz tek seferde 5 ile 7 yumurta yaparlar. Kuluçka süreleri 20- r›m›n dibinden ya da dal-
22 gündür. Yavrular›m›z 30 günde büyür, 1 yafl›nda ergenli¤e lar›m›n çatallanma yerin-
ulafl›r›z. Kafeste tutulan bir bireyimizin, 9 y›l yaflad›¤› tespit edilmifltir. den morumsu ve yeflil çiçekle-
Di¤er bir türüm de Maviyanak Ar›kuflu'dur. rim ç›kar. Bu çiçeklerim daha
sonra kiraz büyüklü¤ünde parlak si-
Kaynak:Prof. Dr. ‹lhami K‹Z‹RO⁄LU yah renkli yuvarlak meyvelere dönüflür.
Yapraklar›m-
da ve köklerimde
a¤r› kesici,
spazm çözücü,
sakinlefltirici, ter,
süt ve mide salg›-
lar›n› azalt›c› etki-
lere sahip olan
atropin ve hiyosi-
yamin alkaloitler
bulunur. ‹laç ola-
rak kullan›lan bu alkaloitler nedeniyle baflta Fransa olmak üzere çe-
flitli ülkelerde tar›m›m yap›l›r. Ancak zehirli olmam ve istenmeyen yan
etkilere yol açmamdan dolay› benim yerimi yapay ilaçlar almaktad›r.

Kaynak: AnaBritannica
 M ‹ N ‹ A N S ‹ K L O P E D ‹

Kangal Kufl Üzümü

Anadolu Çoban Köpe¤i ya da Türk Çoban Köpe¤i olarak bilinir-

im. Orta Avrupa çoban köpeklerinin atas› oldu¤um san›l›r. Ad›m›
Kangal Da¤lar›ndan al›r›m. Türkiye'de özellikle Sivas ilinin Kangal
ilçesinde yetifltirilirim. Karasal iklime çok iyi uyum sa¤lad›¤›mdan
so¤u¤a ve s›ca¤a karfl› dayan›kl›y›md›r. Çok zeki, duygulu, uysal,
görevime ve sahibime sonuna kadar ba¤l›y›md›r.
Koyun sürülerini baflar›yla yönetirim. Koyun sürüleri, e¤er birbir-
lerine kar›fl›rsa onlar› kolayca ay›rt ederim. Sürülere yönelen her türlü
sald›r›y› cesaretle gö¤üslerim. Boyumuz 75-80 cm, a¤›l›¤›m›z ise 50-
60 kg civar›ndad›r. Postumuz s›k ve k›sa tüylüdür. Erkeklerimizin, aslan Latince ad›m: Sorbus aria'd›r.
yelesini and›ran kal›n tüyleri bulunur. Tüy renklerimiz, kirli beyaz, aç›k Rosaceae familyas›ndan›m. Anadolu'da yöresel ad›m Üvez'dir.
sar›, boz, kahverenginin çeflitli tonlar›nda ya da k›rç›l olabilir. Asli tür- En fazla 5-10 metre boyuna, 4-6 metre geniflli¤ine kadar büyürüm.
lerimizde leke ve damgalanmalar bulunmaz. Burun ve a¤›z›m›z siyah, Ormanlarda di¤er a¤açlarla birlikte yaflar›m. Ana vatan›m Ameri-
kafam›z›n üstü düz, kulaklar›m›z düflük, sürekli alarm durumunda ka ve Avrupa'd›r. Gövdem sar›ms› gridir. Yap-
k›vr›m yaparak duran kuyru¤umuz vard›r. T›rnaklar›m siyaht›r. raklar›m›n uzunlu¤u 25 cm. olup, her sür-
Bafl›m›z iri, gö¤üsümüz genifl, çene, boyun özelliklede ön bacak- günde ise s›ral› flekilde 11-17 yapra¤›m
lar›m›z çok güçlüdür. Kolay ürer, ama yabanc› köpeklere yaklaflmay›z. olur. Yapraklar›m sonbaharda sar› ve
Beslenmemiz kolayd›r; etin yan› s›ra bitkisel kökenli (arpa, yulaf k›rm›z› renglerini al›r. K›fl aylar›nda
ezmeleri vb...) yiyecekleri yerim. yapraklar›m› dökerim. Çiçeklerim s›k
Arkeolojik buluntulara göre kökenimiz, eski Anadolu demet biçiminde, beyaz renklidir.
uygarl›klar›na kadar uzan›r (yaklafl›k 3000 y›l). Araflt›rmac›lar Meyvelerim ise oranj k›rm›z›s› rengin-
taraf›ndan Asur kabartmalar›ndaki köpeklerin, bizim atalar›m›z oldu¤u de ve üzüm salk›m› fleklinde olup 5
öne sürülmektedir. Soyumuz Osmanl›lar döneminde yayg›n ve özenli mm'ye kadar büyürler. Güneflli ve göl-
bir biçimde yetifltirilmifl ve kal›t›m özelliklerimiz baflar›yla korunmufltur. geli havalarda yetiflirim,
Dönem dönem bekçi köpe¤i olarak da hizmet verdim. 1970'li y›llardan -20°C'lik so¤u¤a bile dayanabilirim. ‹nsanlar
bafllayarak askeri amaçlar için de yetifltirilmeye baflland›m. beni k›fl aylar›nda budarlar, budarkende bana farkl›
Kaynak: Meydan Larousse flekiller verirler. Budama s›ras›nda kuru ve yaral› dallar›mdan kurtu-
lurum. Bunun d›fl›nda büyük bir budamaya ihtiyaç duymam.
Meyvelerim çok ekflidir, meyvelerimi insanlar salamura yap›p
k›fl›n tüketirler. Kaynak: Faruk YALÇIN