ΔΙΕΚ: Φύλακας Μουσείων και Αρχαιολογικών Χώρων

Στοιχεία Μουσειολογίας (Α Εξάμηνο)

Χήρα Αικατερίνη
Αρχαιολόγος
 Στόχος της Παρουσίασης

 Η ιστορία και εξέλιξη των μουσείων στην

Ελλάδα. Τα μουσεία στην Ελλάδα σήμερα.
 Τα μουσεία σήμερα, οι σύγχρονες
μουσειολογικές και μουσειογραφικές τάσεις.
 Τα πρώτα αθηναϊκά μουσεία

 Το Αρχαιολογικό Μουσείο στο Θησείο

 Η δημιουργία Αρχαιολογικής Υπηρεσίας με τη σημερινή
έννοια συμπίπτει με τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην
Αθήνα και οφείλεται στο πρώτο αρχαιολογικό Νόμο του
1834.
 Ο νόμος ήταν μια προσπάθεια των Βαυαρών (επί της
βασιλείας του πρώτου Βασιλιά Όθωνα) για την
οικοδόμηση ενός σύγχρονου κράτους.
 Παρατηρείται μια εντατική και συστηματική κρατική
μέριμνα για τις αρχαιότητες ενώ πρωτεύοντα ρόλο έπαιξε
ο Βαυαρικός νεοκλασικισμός.
 Ακολουθεί ο ορισμός του Θησείου ως Κεντρικού
Αρχαιολογικού Μουσείου στη νέα πρωτεύουσα, την
Αθήνα, το οποίο ορίστηκε με βασιλικό διάταγμα ως
«Κεντρικόν Αρχαιολογικόν Μουσείον» το 1834, λίγο πριν
ανακηρυχτεί η Αθήνα πρωτεύουσα (1834).
 Τα πρώτα αθηναϊκά μουσεία
 Στην αρχαιότητα το Θησείο ήταν ναός αφιερωμένος στον
Ήφαιστο και στην Αθηνά Εργάνη και χτίστηκε τον 5ο αιώνα π.Χ.
 Την εποχή της απελευθέρωσης σωζόταν σχεδόν ανέπαφος και
χρησιμοποιούνταν ως χριστιανικός ναός του Αγίου Γεωργίου του
Ακαμάτη.
 Δέχτηκε τα πρώτα αρχαία το 1835 και χρησιμοποιήθηκε ως μουσείο
ως το 1935. Στο εσωτερικό του μουσείου επικρατούσε, όπως
περιέγραψε ένας επισκέπτης, «μια ωραία αταξία».
 Τα αρχαία (γλυπτά, επιγραφές, επιτύμβιες στήλες κ.λπ.)
συνωστίζονταν στους τοίχους γύρω γύρω αλλά και στο κέντρο,
τοποθετημένα χωρίς κάποιο ιδιαίτερο σύστημα, σύμφωνα με το
μέγεθος και το σχήμα τους.
 Για την απόθεσή τους είχαν χρησιμοποιηθεί ξύλινα ράφια και
ερμάρια, ενώ για λόγους οικονομίας πολλά από τα μικρότερα και
αποσπασματικότερα γλυπτά είχαν εντοιχιστεί σε ξύλινους πίνακες
μέσα σε γύψο.
 Το μουσείο ήταν επισκέψιμο, χωρίς να γνωρίζουμε το ωράριο
επισκέψεων
 Τα πρώτα αθηναϊκά μουσεία

 Ανασκαφές στην Ακρόπολη, η «Εν Αθήναις

Αρχαιολογική Εταιρεία» και η νομοθεσία
 Το 1834 άρχισαν οι ανασκαφές στην Ακρόπολη από
τους Ross, Schaubert, Hansen, Laurent και Πιττάκη.
 Πάνω στον ιερό βράχο υπήρχαν κατοικίες, πολλά από
τα μνημεία δεν ήταν ορατά, ενώ άλλα, όπως ο Ναός της
Αθηνάς Νίκης, αποτελούνταν από διάσπαρτα μέλη.
 Το 1835, αφού απομακρύνθηκε η βαυαρική φρουρά με
ενέργειες του Klenze και του Ross, ο χώρος περιήλθε
στη δικαιοδοσία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.
 Ο Πιττάκης(αρχαιολόγος) καθάρισε και απομάκρυνε
τα μεσαιωνικά και μεταγενέστερα προσκτίσματα από
τον βράχο και τα μνημεία.
 Τα πρώτα αθηναϊκά μουσεία
 Απομακρύνθηκαν κατάλοιπα του μεσαιωνικού
παλατιού από τα Προπύλαια και το μικρό τζαμί από το
εσωτερικό του Παρθενώνα, ενώ ξεκίνησαν οι πρώτες
αναστηλώσεις των μνημείων: της Αθηνάς Νίκης (1835-
36, 1844), του Ερεχθείου (1837-40, 1846-47), του
Παρθενώνος (1841-44) και των Προπυλαίων (1850-54).
 Οι εργασίες εκτελέστηκαν με ερασιτεχνικό και
εμπειρικό τρόπο, λόγω των οικονομικών/ τεχνικών
μέσων και του επιστημονικού επιπέδου της εποχής.
 Αναδείχθηκε σε μεγάλο βαθμό το σχήμα και ο όγκος
των μνημείων, καθώς και ο αρχαιολογικός χαρακτήρας
του χώρου της Ακρόπολης, ενώ ο βράχος άρχισε να
φυλάσσεται και συγχρόνως καθορίστηκε είσοδος επί
πληρωμή για τους ξένους.
 Τα πρώτα αθηναϊκά μουσεία

 Όταν μιλάμε για ελληνικά μουσεία κατά τον 19ο

αιώνα, αναφερόμαστε αποκλειστικά σε αρχαιολογικά
μουσεία, με στόχο τη διαφύλαξη των αρχαιοτήτων.

 Αυτό διατυπώθηκε και επισήμως με τον πρώτο

αρχαιολογικό νόμο του ελληνικού κράτους, του
1834, ο οποίος προέβλεπε την ίδρυση μουσείων στις
πρωτεύουσες των νομών με «…σκοπόν πρώτιστον την
κατά τόπον διατήρησιν όλων των εχόντων τοπικήν
αξίαν αντικειμένων» (άρθρο 8).
 Τα πρώτα αθηναϊκά μουσεία
 Τα μουσεία της Αρχαιολογικής Εταιρείας
 1885 λειτουργούσαν τα πρώτα αθηναϊκά μουσεία
 Η Αρχαιολογική Εταιρεία διαδραμάτισε σημαντικό
ρόλο στη διάσωση των αρχαιοτήτων σε όλο τον 19ο
αιώνα και ένας από τους βασικούς σκοπούς της,
σύμφωνα με το καταστατικό της του 1837, ήταν η
φύλαξη των αρχαιοτήτων που περιέρχονταν στην
κατοχή της από ανασκαφές, αγορές και δωρεές, μέχρι
να ιδρυθεί στην Ελλάδα Εθνικό Μουσείο.
 Η συλλογή της εταιρείας στεγάστηκε διαδοχικά:
 στο Πανεπιστήμιο,
 στο Βαρβάκειο Λύκειο και
 στο Πολυτεχνείο,
 ενώ με πρωτοβουλία της εταιρείας, δημιουργήθηκε
στην Αθήνα ένα μουσείο εκμαγείων (1846-1874).
 Τα πρώτα αθηναϊκά μουσεία

 Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

 Η ιστορία του ξεκινά το 1882, όταν ιδρύθηκε η Ιστορική
και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, η οποία σχημάτισε
μια συλλογή αρχικά από δωρεές ιδιωτών και στεγάστηκε
προσωρινά στην Παλιά Βουλή.
 Το 1926, είχε υπογραφεί ο ιδρυτικός νόμος του μουσείου,
που σκοπό είχε την περισυλλογή και διαφύλαξη των
μνημείων από την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως και
μετά και την προβολή του δημοσίου και ιδιωτικού βίου
του Ελληνικού Έθνους.
 Το 1884 μεταφέρθηκε σε μια αίθουσα του Πολυτεχνείου,
όπου και παρέμεινε ως το 1940.
 Τα πρώτα αθηναϊκά μουσεία

 Κατά τη διάρκεια του πολέμου τα εκθέματα μεταφέρθηκαν

στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (όπως έγινε και με τις
συλλογές άλλων αθηναϊκών μουσείων).
 Την περίοδο της Κατοχής, η κυβέρνηση παραχώρησε το
μέγαρο της Παλιάς Βουλής για τη στέγαση του μουσείου.
 Τα εγκαίνια βέβαια έγιναν το 1962 και σήμερα οι συλλογές
του Ιστορικού Μουσείου περιλαμβάνουν πλούσιο υλικό από
ιστορικά κειμήλια διάφορων εποχών (όπλα, σημαίες,
έγγραφα, χάρτες κ.λπ.) αλλά και λαογραφικά αντικείμενα
(έργα αργυροχρυσοχοΐας, κεραμικά, κεντήματα κ.ά.).
Σημαντικό είναι και το αρχείο εγγράφων που αναφέρονται
στην ιστορία και στον πολιτισμό του νεότερου ελληνισμού,
καθώς και η βιβλιοθήκη και το φωτογραφικό αρχείο του.
Η «περίοδος της διαμόρφωσης» (1874-1900)

 Η «περίοδος της διαμόρφωσης» είναι η

περίοδος ίδρυσης, λειτουργίας και οργάνωσης
των μεγάλων αθηναϊκών μουσείων αλλά και
της παράλληλης εμφάνισης μουσείων στην
περιφέρεια.
 Μπαίνουν οι βάσεις για τη συστηματικότερη
ανάπτυξη των μουσείων, με βασικό πρόβλημα
την έλλειψη προσωπικού.
 Το Μουσείο της Ακρόπολης
 Ήταν το πρώτο μουσείο που χτίστηκε στην Ελλάδα.
 Τα σχέδια δημιούργησε ο αρχιτέκτονας Π. Κάλκος και η ανέγερσή
του κράτησε 10 χρόνια (1864-1874).
 Ήταν το πρώτο ειδικά κατασκευασμένο για μουσειακή χρήση
μουσείο.
 Το μουσείο εμπλουτίστηκε από τα ευρήματα που βρέθηκαν στις
μεγάλες ανασκαφές στην Ακρόπολη (1885-1890), κατά τη διάρκεια
των οποίων ανακαλύφτηκαν οι αρχαϊκές Κόρες και άλλα πρώιμα
γλυπτά.
 Το 1888 χτίστηκε και ένα δεύτερο μικρό κτίριο δίπλα στο αρχικό, για
να στεγάσει τις μικρότερες σε όγκο αρχαιότητες.
 Η έκθεση των έργων ακολουθούσε χρονολογική σειρά, δηλαδή κάθε
αίθουσα αντιστοιχούσε σε μια περίοδο της αρχαίας ελληνικής τέχνης
(αρχαϊκή, κλασική κ.λπ.).
 Στο χώρο, τα μεγάλα γλυπτά ήταν τοποθετημένα γύρω στους τοίχους,
ενώ τα μικρότερα σε προθήκες συνήθως στο κέντρο των αιθουσών.
 Επίσης, δημοσιεύτηκαν οδηγοί του μουσείου (1888, 1890, 1891) για
πρώτη φορά στην ιστορία του θεσμού στην Ελλάδα. Το μουσείο ήταν
ανοιχτό καθημερινά, πρωί και απόγευμα
 Αναφέρετε συνοπτικά: α) τι γνωρίζετε για την ίδρυση του
Εθνικού Αρχαιολογικού μουσείου της Αθήνας; β) ποια ήταν
τα πρώτα επαρχιακά μουσεία που ιδρύθηκαν στην Ελλάδα;
 α) Η ίδρυση εθνικού μουσείου ήταν για πολλές
δεκαετίες το αντικείμενο μεγάλων συζητήσεων και
πέρασε από πάρα πολλά στάδια πριν υλοποιηθεί,
καθώς η οικοδόμησή του διήρκησε 23 χρόνια.
 Τα πρώτα σχέδια έγιναν από τον Γερμανό
αρχιτέκτονα Leo von Κlenze, ο οποίος είχε ήδη
σχεδιάσει τη Γλυπτοθήκη και την Παλαιά Πινακοθήκη
στο Μόναχο και εκείνη την εποχή ήταν ένας από τους
πιο καθιερωμένους αρχιτέκτονες μουσείων στην
Ευρώπη.
 Όμως, τα σχέδιά του δεν υλοποιήθηκαν για
οικονομικούς, όπως φαίνεται, λόγους, παρά το γενικό
αίτημα για απόκτηση εθνικού μουσείου.
 Αναφέρετε συνοπτικά: α) τι γνωρίζετε για την ίδρυση του
Εθνικού Αρχαιολογικού μουσείου της Αθήνας; β) ποια ήταν
τα πρώτα επαρχιακά μουσεία που ιδρύθηκαν στην Ελλάδα;
 Στα 1858 προκηρύχτηκε δημόσιος διαγωνισμός
για την ανέγερση του μουσείου, ο οποίος όμως
δεν έφερε αποτέλεσμα.
 Τότε επενέβη ένας άλλος Γερμανός
αρχιτέκτονας, ο Λάνγκε (Ludwig Lange),
καθηγητής στην Ακαδημία του Μονάχου,
υποβάλλοντας με δική του πρωτοβουλία σχέδια για
μουσείο, τα οποία εγκρίθηκαν, αλλά εξαιτίας των
πολιτικών προβλημάτων της χώρας, δεν
υλοποιήθηκαν τελικά.
 Αναφέρετε συνοπτικά: α) τι γνωρίζετε για την ίδρυση του
Εθνικού Αρχαιολογικού μουσείου της Αθήνας; β) ποια ήταν
τα πρώτα επαρχιακά μουσεία που ιδρύθηκαν στην Ελλάδα;
 Λίγα χρόνια αργότερα, δόθηκε η τελική λύση,
ύστερα από τη δωρεά ενός μεγάλου οικοπέδου
στην οδό Πατησίων από την Ελένη Τοσίτσα, οπότε
στις 3 Οκτωβρίου του 1866, μπαίνουν τα θεμέλια
με αρχιτέκτονα τον Παναγή Κάλκο.
 Πολύ πριν την ολοκλήρωσή του, τοποθετήθηκαν
αρχαία στην αυλή και στις ημιτελείς αίθουσες.
 Η μεταφορά των αρχαίων στο νέο κτίριο ξεκίνησε
κυρίως από το 1874, μετά την ολοκλήρωση της
δυτικής πτέρυγας και οι πρώτες αίθουσες άνοιξαν
στο κοινό μεταξύ 1881 και 1891.
 Αναφέρετε συνοπτικά: α) τι γνωρίζετε για την ίδρυση του
Εθνικού Αρχαιολογικού μουσείου της Αθήνας; β) ποια ήταν
τα πρώτα επαρχιακά μουσεία που ιδρύθηκαν στην Ελλάδα;
 Η ανέγερση όμως του μουσείου πέρασε από
διάφορες φάσεις μέχρι που ολοκληρώθηκε, αφού
είχε αποβιώσει ο Κάλκος, από τον Ερνέστο
Τσίλλερ (Ernst Ziller) το 1889, με αρκετές αλλαγές
στα σχέδια του Λάνγκε. Στη συνέχεια,
ακολούθησαν οι εργασίες έκθεσης των
αρχαιοτήτων και ως το 1894 το μουσείο ήταν
προσιτό στο κοινό.
 Στις αρχές του 20ου αιώνα, προστέθηκε μία ακόμα
πτέρυγα και διαμορφώθηκε ο κήπος του μουσείου.
 Αναφέρετε συνοπτικά: α) τι γνωρίζετε για την ίδρυση του
Εθνικού Αρχαιολογικού μουσείου της Αθήνας; β) ποια ήταν
τα πρώτα επαρχιακά μουσεία που ιδρύθηκαν στην Ελλάδα;
 Η επίσημη ίδρυση του ΕΑΜ έγινε το 1893 και η
λειτουργία του μουσείου ρυθμιζόταν με βασιλικό
διάταγμα, το οποίο προέβλεπε ότι σκοπός του Εθνικού
Αρχαιολογικού Μουσείου είναι «η μελέτη και η
διδασκαλία της αρχαιολογικής επιστήμης η διάδοση της
αρχαιολογικής γνώσης και η ανάπτυξη της αγάπης για
τις τέχνες».
 Με τη δήλωση αυτή απεικονίζεται πλέον η εδραίωση
της αντίληψης στα τέλη του 19ου αιώνα ότι σκοπός
των μουσείων δεν είναι μόνο η φύλαξη και η
ασφάλεια των αρχαίων αλλά και η παροχή γνώσεων
και γενικότερα η πνευματική καλλιέργεια.
 Αναφέρετε συνοπτικά: α) τι γνωρίζετε για την ίδρυση του
Εθνικού Αρχαιολογικού μουσείου της Αθήνας; β) ποια ήταν
τα πρώτα επαρχιακά μουσεία που ιδρύθηκαν στην Ελλάδα;
 β) Το πρώτο μουσείο της χώρας που χτίστηκε
εκτός Αθηνών ήταν το Αρχαιολογικό Μουσείο
της Σπάρτης ( το οποίο ανεγέρθηκε μέσα σε δύο
χρόνια, από το 1874 ως το 1876. Επρόκειτο για ένα
μουσείο σε ένα απλό νεοκλασικό κτίριο, σε σχέδια
του αρχιτέκτονα Γ. Κατσαρού και χρησιμοποιείται
με τις απαραίτητες προεκτάσεις έως σήμερα).
 Αναφέρετε συνοπτικά: α) τι γνωρίζετε για την ίδρυση του
Εθνικού Αρχαιολογικού μουσείου της Αθήνας; β) ποια ήταν
τα πρώτα επαρχιακά μουσεία που ιδρύθηκαν στην Ελλάδα;
 Ακολούθησε το Αρχαιολογικό Μουσείο της
Ολυμπίας, (χτίστηκε μετά τη λήξη των γερμανικών
ανασκαφών, οι οποίες διάρκεσαν από το 1875 ως το
1881. Παρά τις αντιρρήσεις για το πού θα χτιστεί το
μουσείο (Ολυμπία ή Αθήνα), τελικά χτίστηκε σε λόφο
κοντά στον αρχαιολογικό χώρο, σε σχέδια του F. Adler,
καθηγητή στο Πολυτεχνείο του Βερολίνου και του
γνωστού αρχαιολόγου W. Dόrpfeld. Τα έξοδα
κατασκευής του μουσείου καλύφθηκαν από τον Ανδρέα
Συγγρό, προς τιμήν του οποίου ονομάστηκε Σύγγρειον,
ενώ τα εγκαίνια έγιναν στις 18 Μαΐου 1887. Το Μουσείο
της Ολυμπίας ήταν από τα πιο συστηματικά
οργανωμένα μουσεία της εποχής και διέθετε μάλιστα
και μόνιμο προσωπικό (επιμελητή και βοηθό του))
 Αναφέρετε συνοπτικά: α) τι γνωρίζετε για την ίδρυση του
Εθνικού Αρχαιολογικού μουσείου της Αθήνας; β) ποια ήταν
τα πρώτα επαρχιακά μουσεία που ιδρύθηκαν στην Ελλάδα;
 Στα τέλη του 19ου αιώνα ιδρύθηκαν άλλα 6
αρχαιολογικά μουσεία. Πιο συγκεκριμένα στο
Αμφιάρειο (Ωρωπό, 1884), στην Ελευσίνα (1890)
στην Αττική, στο Σχηματάρι (1890) στη Βοιωτία,
στην Αίγινα (1898), στη Σύρο και στην Επίδαυρο
(1899).
 Το Νομισματικό Μουσείο Αθηνών
Το Νομισματικό Μουσείο Αθηνών
είναι ένα από τα παλαιότερα κρατικά
μουσεία της Ελλάδος.
Σήμερα στεγάζεται στο Ιλίου
Μέλαθρον, την αρχοντική κατοικία
του αρχαιολόγου Ερίκου Σλήμαν, έργο
του αρχιτέκτονα Ερνστ Τσίλλερ.
Η μόνιμη έκθεσή του προβάλλει την
ιστορία του νομίσματος, ενώ
εκτίθενται και νομίσματα της
Ελληνιστικής περιόδου, Ρωμαϊκής,
Βυζαντινής, Μεσαιωνικής αλλά και
νεότερης εποχής.

Θεσμοθετήθηκε το 1834, την ίδια χρονιά με το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Το 1843 το Μουσείο
συστεγάζεται με την Εθνική Βιβλιοθήκη σε μία αίθουσα του Πανεπιστημίου Αθηνών και το 1856,
διορίζεται ως νομισματογνώμων ο Αχιλλέας Ποστολάκας, ο οποίος θέτει τις βάσεις της
επιστημονικής οργάνωσης του Mουσείου, μεριμνά για την αύξηση των συλλογών του, καταγράφει
και δημοσιεύει νομισματικές συλλογές και επιμελείται συστηματικά τον εμπλουτισμό της
βιβλιοθήκης με νομίσματα από ανασκαφές Ξένων Σχολών ή από ιδιώτες, που δώρισαν ή πούλησαν
τις συλλογές τους.