‫ﺋﮫﻣﮫش ﻟﮫ ﻣﯾﺎﻧﮫی ﺋﮫو وﺗﮫﯾﮫی ﺑﯾرﻣﮫﻧدی ﯾۆﻧﺎﻧﯽ ﺳۆﻓۆﮐﻠ س‪ ،‬ﮐﮫ ‪ ٢٥٠٠‬ﺳﺎڵ‬

‫ﭘ ش زاﯾﯾن وﺗووﯾﮫﺗﯽ‪» :‬ﻣرۆڤ ﻣﮫزﻧﺗرﯾن ﻣوﻋﺟﯾزەی ﺳﮫر ﺋﮫم ﮔۆی‬

‫زەوﯾﯾﮫﯾﮫ«‪ .‬ﻟﮫﮔﮫڵ ﺋﮫوەﺷدا ﺷﺎرﺳﺗﺎﻧﯾﯾﮫﺗﯽ ﯾۆﻧﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﮫدەر ﻧﮫﺑووە ﻟﮫ ﮐۆﻣﮫ ﮏ‬
‫ﭘ ﺷ ﻠﮑﺎرﯾﯽ ﮔﮫورە ﮐﮫ ﺑﮫراﻣﺑﮫر ﺑﮫ ﻣرۆﭬﯽ ﺋﮫو ﭼﺎﺧﮫ ﮐراوە‪ ،‬ﻟﮫواﻧﮫ ﺑووﻧﯽ ﮐۆﯾﻠﮫ‬
‫و‪ ،‬ﺋﯾﺷﮑردﻧﯽ زۆرەﻣﻠ ﺑﮫم ﮐۆﯾﻼﻧﮫ ﻟﮫﭘ ﻧﺎو ﺧۆﺷﮕوزەراﻧﯾﯽ ﭼﯾﻧﯽ دەﺳﮫ ﺗداران‬
‫و ﻓﮫرﻣﺎﻧڕەواﮐﺎن‪ .‬ھﮫروەھﺎ‪ ،‬ﺑﺎوک ﻟﮫ ﻧﺎو ﺧ زاﻧدا دەﺳﮫ ﺗ ﮑﯽ رەھﺎی ﺑﮫﺳﮫر‬
‫ﻣﻧدا ﮫﮐﺎﻧﯾﮫوە ھﮫﺑووە‪ :‬ﺑۆی ھﮫﺑووە ﻣﻧدا ﮫﮐﺎﻧﯽ ﺑﻔرۆﺷ ت‪ ،‬ﺑﯾﺎﻧﮑوژ ت‪ ،‬ﯾﺎﺧود‬
‫ﻓڕ ﯾﺎن ﺑدات و وازﯾﺎن ﻟ ﺑﮭ ﻧ ت‪ .‬دۆﺧﯽ ژن ھﯾﭼﯽ ﺋﮫوﺗۆی ﻟﮫ دۆﺧﯽ ﮐۆﯾﻠﮫ‬
‫زﯾﺎﺗر ﻧﮫﺑوو؛ ژن ﺑﮫﺗﮫواوی ﻟﮫ ﻣﺎﻓﮫ ﺷﺎرﺳﺗﺎﻧﯾﯾﮫﮐﺎﻧﯽ ﺑ ﺑﮫش ﮐراﺑوو—وەک‬
‫ﻣو ﮑﯽ ﭘﯾﺎو ﺗﮫﻣﺎﺷﺎی دەﮐرا‪ .‬ﺟﮕﮫ ﻟﮫواﻧﮫ‪ ،‬ﮐۆﻣﮫ ﮕﺎی ﯾۆﻧﺎﻧﯽ ﻟﮫﺳﮫر ﺑﻧﮫﻣﺎی‬
‫ﭼﯾﻧﺎﯾﮫﺗﯽ داﺑﮫش ﺑووﺑوو‪ .‬ﺋﮫم داﺑﮫﺷﺑووﻧﮫ ﺑﯾرۆﮐﮫی ﯾﮫﮐﺳﺎﻧﯽ و دادﭘﮫروەرﯾﯽ‬
‫]‪١٣‬‬
‫‪].‬ﻧ وان داﻧﯾﺷﺗوواﻧﯽ ﻧﮫھ ﺷﺗﺑوو‬

‫ﺑﮫﺷﯽ ژوورووی ﺑﮫردی ﺣﮫﻣووڕاﺑﯽ‬

‫]ﻧﺎوﭼﮫی ﻧ وان دوو ڕووﺑﺎر )ﻣﯾزۆﭘۆﺗﺎﻣﯾﺎ‬

‫ﺑﮫﭘ ﯽ ﺗو ژﯾﻧﮫوەﮐﺎن‪ ،‬ﺑﮫردی ﺣﺎﻣۆڕاﺑﯽ )‪ ١٧٥٠ - ١٧٩٢‬پ‪.‬ز( ﮐﮫ ﻟﮫ ‪٢٨٢‬‬
‫ﻣﺎددە ﭘ ﮏ ھﺎﺗووە‪ ،‬ﮐۆﻧﺗرﯾن ﯾﺎﺳﺎﮐﺎﻧﯽ ﻧﺎوﭼﮫی ﻣﯾزۆﭘۆﺗﺎﻣﯾﺎﯾﮫ )ﻧ وان دوو‬
‫ڕووﺑﺎر(‪ .‬ﻋ راﻗﯽ ﺋﮫﻣڕۆ ﯾﺎﺳﺎی ﮔوزەران و ﻣﺎﻓﮫﮐﺎﻧﯽ ﺗ دا ھۆﻧراوەﺗﮫوە و ﻟﮫ‬
‫ﻣۆزەﺧﺎﻧﮫی ﻟۆﭬﮫر ﻟﮫ ﭘﺎرﯾس ﭘﺎر زراوە‪ .‬ﻟﮫم ﺑﮫﻧداﻧﮫدا ھﮫر ﮐﮫﺳﮫ و ﺑﮫﮔو ری ﭘﻠﮫ‬
‫و ﺋﺎﺳﺗﯽ ﺋﮫرﮐﮫﮐﺎﻧﯽ ﻟﮫ ﮐۆﻣﮫ ﮕﺎدا ﺋﮫرﮐﮫﮐﺎﻧﯽ ﺑۆ دﯾﺎری ﮐراوە و ﻣﺎﻓﮫﮐﺎﻧﯾﺷﯽ ﺑۆ‬
‫ڕوون ﮐراوەﺗﮫوە‪ [١٧].‬ﻟﮫ ﺑﮫﻧدەﮐﺎﻧدا ﺑﮫﺷ وەﯾﮫﮐﯽ ﺷﺎرﺳﺗﺎﻧﯽ ﯾﺎﺳﺎی ﻣﺎف و ﺳزادان‬
‫و ﭘﮫﯾڕەوﯾﮑردﻧﯽ ﺗ دا ڕوون ﮐراوەﺗﮫوە‪ .‬ﻟﮫو ﺳﮫردەﻣﮫدا ﺣﺎﻣۆڕاﺑﯽ ﺗواﻧﯾﯽ ﻟﮫ‬
‫ھﮫﻣوو ﺋﮫو ﺷو ﻧﺎﻧﮫی ﮐﮫ دەﺳﮫ ﺗﯽ ھﮫﺑوو ﺋﮫم ﯾﺎﺳﺎﯾﺎﻧﮫ ﺟ ﺑﮫﺟ ﺑﮑﺎ‪ .‬ﺋﮫم‬
‫ﯾﺎﺳﺎﯾﺎﻧﮫی ﺣﺎﻣۆڕاﺑﯽ ﺑﮫ ﯾﮫﮐ ﮏ ﻟﮫ ﮐۆﻧﺗرﯾن ﯾﺎﺳﺎﮐﺎﻧﯽ ﻣرۆﭬﺎﯾﮫﺗﯽ دادەﻧر ت ﮐﮫ‬
‫]‪١٨‬‬
‫‪].‬ﺑﮫﻧدی ﺑۆ ﻣﺎﻓﮫﮐﺎﻧﯽ ﺗﺎﮐﮫﮐﮫس ﺗﮫرﺧﺎن ﮐردووە‬
‫]ﺋﺎﯾﯾﻧﮫ ﺋﺎﺳﻣﺎﻧﯾﯾﮫﮐﺎن‬

‫دەرﮐﮫوﺗﻧﯽ ﺋﺎﯾﯾﻧﮫ ﺋﺎﺳﻣﺎﻧﯾﯾﮫﮐﺎن‪ ،‬ﺑﮫﺗﺎﯾﺑﮫﺗﯽ ﺋﺎﯾﯾﻧﯽ ﺟووﻟﮫﮐﮫ‪ ،‬ﻣﮫﺳﯾﺣﯾﯾﮫت و‪،‬‬

‫ﺋﯾﺳﻼم‪ ،‬ﺑﮫ ﺧﺎ ﮑﯽ وەرﭼﮫرﺧﺎن ﻟﮫ ﮔۆڕﯾﻧﯽ دﯾدی ﮐۆﻣﮫ ﮕﺎ ﺑۆ ﻣرۆڤ دادەﻧر ت‪.‬‬
‫ﺋﺎﯾﯾﻧﮫ ﺋﺎﺳﻣﺎﻧﯾﯾﮫﮐﺎن ﺑﺎﻧﮕﮫﺷﮫﯾﺎن ﺑۆ ڕ زﮔرﺗن ﻟﮫ ﻣرۆڤ دەﮐرد]‪ ،[١٩‬ﻣرۆﭬﯾﺎن وەک‬
‫ﺑووﻧﮫرەوەر ﮑﯽ ﮔﮫورە دەﻧﺎﺳﺎﻧد‪ ،‬ﻧرﺧﯽ ﯾﮫﮐﺳﺎﻧﯽ و دادﭘﮫروەﯾﯾﺎن ﺑﮫرز‬
‫]‪٢٠‬‬
‫‪].‬ڕادەﮔرت‬
 ‫ڕووﻧﮑردﻧﮫوەی ﻣﺎﻓﮫﮐﺎﻧﯽ ﻣرۆڤ و ھﺎوو ﺗﯾﺎن ﭘﮫﺳﮫﻧدﮐراوە ﻟﮫ ﻻﯾﮫن ﮐۆﻣﮑﺎری‬
‫ﻧﮫﺗﮫوەﯾﯽ ﻓﮫرەﻧﺳﺎ ﻟﮫ ‪٢٦‬ی ﺋﺎﺑﯽ ‪ ١٧٨٩‬دا‬

‫دوای ﺳﮫرﮐﮫوﺗﻧﯽ ﺷۆڕﺷﯽ ﻓﮫرەﻧﺳﯽ و ﮔرﺗن و ڕووﺧﺎﻧدﻧﯽ ﺑﺎﺳﺗﯾل ﻟﮫ ﺳﺎ ﯽ‬

‫‪ ،١٧٨٩‬ﻟﮫ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﺋﺎﺑﯽ ھﮫﻣﺎن ﺳﺎ دا‪ ،‬ﺟﺎڕﻧﺎﻣﮫی ﻣﺎﻓﮫﮐﺎﻧﯽ ﻣرۆڤ ڕاﮔﮫﯾﮫﻧدرا‪.‬‬
‫ﺋﮫم ﺟﺎڕﻧﺎﻣﮫﯾﮫ ﻟﮫ ھﮫﻣو ﺋﮫواﻧﯽ دﯾﮑﮫ ﮐﮫ ﻟﮫ ﺑﺎرەی ﻣﺎﻓﮫﮐﺎﻧﯽ ﻣرۆﭬﮫوە‬
‫ڕاﮔﮫﯾﺎﻧراﺑوون ﺟﯾﺎوازﺗر و ﺑﮫرﻓراواﻧﺗر ﺑوو‪ .‬ﺋﮫﻣﮫ ﯾﮫﮐﮫم ﺟﺎڕﻧﺎﻣﮫ ﺑوو ﺗﺎ ﺋﮫو‬
‫رۆژﮔﺎرە ﺑﮫ ﺷ وەﯾﮫﮐﯽ ﮔرﻧﮓ ﺑﺎﯾﮫخ ﺑﮫ ﻣﺎﻓﮫﮐﺎﻧﯽ ﻣرۆڤ ﺑدات و ڕەھﮫﻧد ﮑﯽ‬
‫ﺟﯾﮭﺎﻧﯾﯽ وەرﮔرت ﭼوﻧﮑﮫ ﮐﺎرﯾﮕﮫرﯾﯾﮫﮐﮫی ﺳﻧووری ﻓﮫرەﻧﺳﺎی ﺗ ﭘﮫڕاﻧد و‬
‫ﭘﮫڕﯾﯾﮫوە ﺑۆ و ﺗﺎﻧﯽ دﯾﮑﮫی ﺋﮫوروﭘﺎ‪ ،‬ﮐﮫ ﭘﺎﺷﺎن ﺑوو ﺑﮫ ﮐۆ ﮫﮐﮫﯾﮫﮐﯽ ﺳﮫرەﮐﯽ ﺑۆ‬
‫]‪١٣‬‬
‫‪].‬ھﮫﻣوو ﺋﮫو دەﺳﺗووراﻧﮫی دوای ﺷۆڕﺷﯽ ﻓﮫرەﻧﺳﺎ ﻧووﺳراﻧﮫوە‬
‫‪:‬ﺋﮫم ﺟﺎڕﻧﺎﻣﮫﯾﮫ ﭼوار ﺑﻧﮫﻣﺎی ﺑﻧﭼﯾﻧﮫﯾﯾﯽ ﻟﮫﺧۆ ﮔرﺗﺑوو‬
‫●‬ ‫‪.‬ﺧﮫ ﮑﯽ ﺑﮫ ﺋﺎزادی ﻟﮫداﯾﮏ دەﺑن و ﻟﮫ ﻣﺎﻓﮫﮐﺎﻧدا ﯾﮫﮐﺳﺎﻧن‬
‫●‬ ‫‪.‬ﺋﺎزادﯾﯽ ﺑﯾروڕا و ﮔوزارﺷﺗﮑردن‬
‫●‬ ‫‪.‬ﻣﺎﻓﯽ ھﺎوو ﺗﯾﯾﺎن ﻟﮫ ﺑﮫڕ وەﺑردﻧﯽ و ﺗﮫﮐﮫﯾﺎن‬
‫●‬ ‫ھﺎوﺳﮫﻧﮕﯽ ﻟﮫ ﻧ وان ﻣﺎﻓﮫﮐﺎﻧﯽ ﺗﺎﮐﮫﮐﮫس ﻟﮫﮔﮫڵ ﺑﮫرژەوەﻧدﯾﯽ‬
‫‪.‬ﮐۆﻣﮫ ﮕﺎ‪/‬ﺑﮫرژەوەﻧدﯾﯽ ﮔﺷﺗﯽ‬
‫ﺋﮫم ﺟﺎڕﻧﺎﻣﮫﯾﮫ ﻟﮫ ﭘ ﺷﮫﮐﯾﯾﮫک و ﺣﮫﭬدە ﻣﺎددە ﭘ ﮏ ھﺎﺗﺑوو‪ ،‬دوای ﺑ وﺑووﻧﮫوەی‬
‫ﺑووە ﺑﻧﮫﻣﺎﯾﮫﮐﯽ ﺳﮫرەﮐﯽ ﺑۆ ﻧووﺳﯾﻧﮫوەی دەﺳﺗوورەﮐﺎﻧﯽ ﻓﮫڕەﻧﺳﺎ‪ ،‬ﻟﮫ دەﺳﺗووری‬
‫ﮐۆﻣﺎری ﯾﮫﮐﮫم ﻟﮫ ﺳﺎ ﯽ ‪ ١٧٩٣‬ﺑۆ دەﺳﺗووری ﮐۆﻣﺎری ﭘ ﻧﺟﮫم ﻟﮫ ﺳﺎ ﯽ ‪.١٩٥٨‬‬
‫ﺑﮫ م‪ ،‬ﺋﮫم دەﺳﺗوورەی دواﯾﯾﯾﺎن‪ ،‬ﺟﮕﮫ ﻟﮫ ﺟﺎڕﻧﺎﻣﮫی ﻣﺎﻓﮫﮐﺎﻧﯽ ﻣرۆﭬﯽ ﺳﺎ ﯽ‬
‫‪ ،[٢٢]١٧٨٩‬ﭼﮫﻧدﯾن ﻣﺎددەی دﯾﮑﮫی ﺑۆ زﯾﺎد ﮐرا ﮐﮫ ﭘﮫﯾوەﺳت ﺑوون ﺑﮫ ﺋﺎزادﯾﯾﮫ‬
‫ﮔﺷﺗﯾﯾﮫﮐﺎﻧﮫوە؛ ﺋﮫم زۆرﮐردﻧﮫ ﻟﮫ ﺋﮫﻧﺟﺎﻣﯽ ﮔﮫﺷﮫﮐردن و ﭘ ﺷﮑﮫوﺗﻧﯽ ﮐۆﻣﮫ ﮕﺎی‬
‫ﻓﮫڕەﻧﺳﯽ ھﺎﺗﮫ ﺋﺎراوە‪ .‬ھﮫﻣوو ﺋﮫو ﻗۆﻧﺎﻏﺎﻧﮫی ﻣﺎﻓﮫﮐﺎﻧﯽ ﻣرۆﭬﯽ ﭘ دا ﺗ ﭘﮫڕی‪،‬‬
‫ڕ ﮕﺎﯾﺎن ﺑۆ ﺋﮫوە ﺧۆش ﮐرد ﻣﺎﻓﮫﮐﺎﻧﯽ ﻣرۆڤ ﺑﺑ ﺗﮫ ﺑﺎﺑﮫﺗ ﮑﯽ ﺟﯾﮭﺎﻧﯽ و ﮔﮫﻻﻧﯽ‬
‫]‪٢٣‬‬
‫‪].‬ﺟﯾﺎواز ﺟﯾﺎوازی دوﻧﯾﺎ ﻟﮫ دەوری ﮐۆ ﺑﺑﻧﮫوە‬
‫ڕووداﻧﯽ ھﮫردوو ﺟﮫﻧﮕﯽ ﺟﯾﮭﺎﻧﯾﯽ ﯾﮫﮐﮫم و دووەم‪ ،‬ﮐوﺷﺗن و ﮐﮫﻣﺋﮫﻧداﻣﺑووﻧﯽ‬
‫ﻣﻠﯾۆﻧﮫھﺎ ﻣرۆڤ و ﺋﺎوارەﺑووﻧﯽ ﺑ ﺷوﻣﺎری ﺧﮫ ﮏ ﻟﮫ ﺋﮫﻧﺟﺎﻣﯽ ﺋﮫو دوو‬
‫ﺟﮫﻧﮕﮫ]‪ ،[٢٤‬و راﻧﺑووﻧﯽ ﺳﮫدان و ھﮫزاران ﺷﺎر و ﺷﺎرۆﭼﮑﮫ و ﮔوﻧد و ﺗ ﮑﭼوون‬
‫و ﺧراﭘﺑووﻧﯽ ﺑﮫﺷﯽ ھﮫرە زۆری ڕ ﮕﺎوﺑﺎﻧﮫﮐﺎن و ﺧزﻣﮫﺗﮕوزارﯾﯾﮫ‬
‫ﺳﮫرەﺗﺎﯾﯾﮫﮐﺎﻧﯽ ژﯾﺎن و‪ [٢٥]،‬ﺑﯾﻧﯾﻧﯽ ڕۆژاﻧﮫی ﺋﮫو ﮐوﺷﺗن و و راﻧﺑووﻧﮫی ﺟﮫﻧﮓ‬
‫دەﯾﺧﺳﺗﮫوە‪ ،‬ﺗرﺳ ﮑﯽ ﮔﮫورەی ﺧﺳﺗﮫ د ﯽ داﻧﯾﺷﺗوواﻧﯽ ﺟﯾﮭﺎﻧﮫوە‪ ،‬ﺑﮫﺗﺎﯾﺑﮫﺗﯽ‬
‫داﻧﯾﺷﺗوواﻧﯽ ﺋﮫو و ﺗﺎﻧﮫی ھﮫم ﺑﮫﺷدار ﺑوون ﻟﮫ ﺟﮫﻧﮕﮫﮐﮫدا و ھﮫم و ﺗﮫﮐﺎﻧﯾﺎن‬
‫ﺑووﺑوون ﺑﮫ ﮔۆڕەﭘﺎﻧﯽ ﺟﮫﻧﮓ و ڕۆ ﮫﮐﺎﻧﯾﺎن ﻟﮫ ﺑﮫرەﮐﺎﻧﯽ ﺷﮫڕ وەک ﮔﮫ ی دار‬
‫ھﮫ دەوەرﯾن]‪ .[٢٦‬ﺋﮫﻣﮫ و ﺗﺎﻧﯽ ﺋﮫوروﭘﺎی ﻧﺎﭼﺎرﮐرد‪ ،‬ﺑﮫﺟۆر ﮑﯽ دﯾﮑﮫ ﺑﯾرﺑﮑﮫﻧﮫوە‬
‫و ﺳﻧوور ﮏ ﺑۆ ﺋﮫو ھﮫﻣو ﻣﮫرﮔﮫ ﺑﮫ ﮐۆﻣﮫ ﮫی ﻣرۆﭬﮫﮐﺎن داﺑﻧ ن]‪ .[١٣‬ﻟ رەوە‬
‫ﭘﮫﯾﻣﺎﻧﻧﺎﻣﮫی ﻧﮫﺗﮫوە ﯾﮫﮐﮕرﺗووەﮐﺎﻧﯽ ﺳﺎ ﯽ ‪ ١٩٤٥‬ﻟﮫ ﺳﺎن ﻓراﻧﺳﯾﺳﮑۆ واژۆ ﮐرا‪.‬‬
‫ﻟﮫم ﭘﮫﯾﻣﺎﻧﻧﺎﻣﮫﯾﮫدا‪ ،‬ڕ زﮔرﺗن ﻟﮫ ﻣرۆڤ و ﮐﮫراﻣﮫﺗﯽ و ﻣﺎﻓﮫﮐﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﮫڕووﻧﯽ و‬
‫ﺋﺎﺷﮑرا ڕەﻧﮕﯽ داﯾﮫوە‪ .‬ھﮫر ﺋﮫم ﭘﮫﯾﻣﺎﻧﻧﺎﻣﮫﯾﮫ ﺑوو ڕ ﮕﺎی ﺑۆ دەرﮐردن و‬
‫ﺑ وﮐردﻧﮫوەی ﺟﺎڕﻧﺎﻣﮫی ﺟﯾﮭﺎﻧﯾﯽ ﻣﺎﻓﮫﮐﺎﻧﯽ ﻣرۆڤ ﻟﮫ ‪١٠‬ی ﮐﺎﻧووﻧﯽ ﯾﮫﮐﮫﻣﯽ‬
‫ﺳﺎ ﯽ ‪ ١٩٤٨‬ﺧۆش ﮐرد‬

‫ﻧﻮوﺳﯿﻨﯽ‪:‬ﻣﺤﮫﻣﮫد ﺋﮫﺣﻤﮫد‬
‫ﺑﺎﺑﮫت‪:‬ﺑﮫھﺎ ﮐۆﻣﮫ ﯾﮫﺗﯾﮫﮐﺎن‬