Minimalizacija doze za bolesnika,osoblja i

građanstvo i spriječavanje nepotrebnog

zračenja
Radiologija pored toga što proučava način stvaranja x zraka,njihova
svojstva,osobine i njihovu primjenu u medicini.
Također,proučava posljedice,nastale usljed nepropisnog izlaganja
ionizacijskom zračenju,kao i načine mjerenja i zaštite od zračenja.

Doze ionizirajućeg zračenja:

*Apsorbirana doza
*Ekspozicijska doza
*Ekvivalentna doza
*Efektivna doza
Apsorbirana doza ionizirajuceg zračenja:označuje dozu zračenja kod koje se apsorbuje
količina energije 1J u masi tkiva od 1 kg.Jedinice za apsorbovanu dozu ionizirajućeg zračenja je
grej(Gy).
Srednja doza koju primi čovjek u godini dana od prirodnih i umjetnih radioaktivnih izvora je
oko 2mGy.
Ekspozicijska doza ionizirajućeg zračenja:doza kojoj je čovjek izložen bez obzira koliko je
doze apsorbovano.Jedinica za ekspozicijsku dozu ionizirajućeg zračenja je kulon po kilogramu
(C/kg). Definiše se kao broj iona oslobodjenih pri zračenju neke mase tkiva.
Aktivnost radioaktivnog izvora:predstavlja aktivnost radioaktivnog izvora u kome se dešava
jedan raspad radioaktivnog jezgra u jednoj sekundi.Jedinica za aktivnost radioaktivnog izvora je
bekerel (Bq).
Ekvivalentna doza ionizirajućeg zračenja:je veličina koja se koristi u zaštiti od zračenja .
Ekvivalenta doza E je jedinica koja uzima u obzir vrstu zračenja.Jedinica je sivert(Sv).
Različiti tipovi zračenja mogu isporučiti istu dozu ali ne uzrokuju iste biološke efekte.
Kada se ekvivalenta doza pomnoži s faktorom rizika za pojedine organe dobije se efektivna
ekvivalentna doza.
Efektivna doza ionizirajućeg zračenja:Efektivna doza E,je veličina koja se koristi u zaštiti od
zračenja,a govori o riziku pojave stohastičkih efekata kod neuniformnog ozračivanja čovjeka.
Jednaka je sumi proizvoda srednjih ekvivalentnih doza pojedinih organa/tkiva pomnoženih s
odgovarajućim koeficijentima osjetljivosti istih.Jedinica efektivne doze je sivert(Sv).
 Maksimalno dozvoljene doze zračenja:
Prema međunarodnim standardima (Međunarodna agencija za atomsku energiju)
Granice efektivne ekvivalentne doze za lica profesionalno izložena ionizirajućem
zračenju:
Granice efektivne ekvivalentne doze za profesionalno izloženu kategoriju lica osiguravaju sprečavanje
pojave determinističkih efekata i svodjenje stohastičkih efekata na prihvatljiv nivo.Svesti stohastičke efekte
na prihvatljiv nivo znači da se rizik od pojave štetnih efekata izjednači s profesionalnim rizicima na drugim
radnim mjestima.Granice su date u tabeli:
Radijaciona veličina Granice doza (mSv/a)
Efektivna doza 20
Ekvivalentna doza na očno sočivo 150

Ekvivalentna doza na kožu 500

Ekvivalentna doza za ruke, podlakticu, stopala i članke 500

Vrijednost nivoa provjere ionizirajućeg zračenja u tijeku jednog mjeseca iznosi 10 % od vrijednosti
godišnjih granica doza.U slučaju da je vrijednost doze ionizirajućeg zračenja u tijeku jednog mjeseca viša
od te vrijednosti,lice odgovorno za zaštitu od zračenja mora poduzeti slijedece mjere:
*obavijestiti lice kod kojeg je prekoračenje registrirano,
*ispitati uzroke prekoračenja,
*preuzeti mjere za minimiziranje izlaganja radnika.
Vrijednost nivoa provjere ionizirajućeg zračenja u tijeku jednog mjeseca iznosi 10 %
od vrijednosti godišnjih granica doza.

U slučaju da je vrijednost doze ionizirajućeg zračenja u tijeku jednog mjeseca viša od

te vrijednosti,lice odgovorno za zaštitu od zračenja mora poduzeti slijedeće mjere:

*obavijestiti lice kod kojeg je prekoračenje registrirano,

*ispitati uzroke prekoračenja,
*preuzeti mjere za minimiziranje izlaganja radnika.
Granice doza za lica mladja od 18 godina:
Granice doza za lica mladja od 18 godina,odnose se isključivo na lica koja se školuju
za rad sa izvorima ionizirajućeg zračenja,a koja ne smiju biti mladja od 16 god.
Granice su date u tabeli:

Radijaciona veličina Granice doze (mSv/a)

Efektivna doza 6
Ekvivalentna doza na očno sočivo 50

Ekvivalentna doza na kožu 150

Ekvivalentna doza za ruke,podlakticu,stopala i članke 150

 Granice doza za stanovnistvo:
Granice doza za stanovništvo data su u tabeli:

Radijaciona veličina Granice doza (mSv/a)

Efektivna doza 1
Ekvivalentna doza na očno 15
sočivo
Ekvivalentna doza na kožu 50

Ograničenja doza za osobe koje pomažu pacijentima:

Doza za osobe koje svjesno i dobrovoljno pomažu pacijente,a nisu
profesionalci,ograničena je na 5 mSv godišnje.
Prema Pravilniku o medicinskoj ekspoziciji u BIH,državna Regulatorna agencija za zaštitu od
ionizirajućeg zračenja dala je dijagnostički referentni nivo za standardnu radiografiju kod odraslih
osoba,što je prikazano u tabeli:
Projekcija Ulazna kožna doza po jednoj projekciji (mGy)

Lobanja AP ili PA 5
Lobanja LAT 3
Vratna kičma AP 1,25
Pluća PA 0,3
Pluća LAT 1,5
Torakalna kičma AP 7

Torakalana kičma LAT 20

Abdomen AP 10
Lumbalna kičma AP ili PA 10
Lumbalna kičma LAT 30
Lumbalna kičma (LS članak) 40
Karlica AP 10
Kuk AP 10
Urinarni trakt AP 10

Dijagnostički referentni nivoi za klasičnu radiografiju u odraslih

Dijagnostički referentni nivoi za standaradnu radiografiju u djece:

Projekcija Ulazna kožna doza po

jednoj projekciji (µGy)
Lobanja AP ili PA (5god.) 1500
Lobanja LAT (5 god.) 1000
Pluća PA ili AP (5 god.) 100
Pluća LAT ( 5 god.) 200
Pluća AP (novorođenče) 80
Karlica AP (mlađe dijete) 200
Karlica AP (5 god.) 900
Abdomen AP ili PA (5 god.) 1000
 Razlika u dozi zračenja između različitih vrsta CT aparata.
Pacijent prima dosta manje doze kod spiralnih CT aparata,nego kod višeslojnih
CT aparata Pregled Spiralni CT (mSv) Višeslojni CT (mSv)
Glava 0,9 1,2
Grudi 3,9 10,5
Abdomen 3,5 7,7

Savremeni CT aparati imaju automatsku kontrolu doze,koja prati debljinu

skeniranog dijela tijela i automatski smanjuje dozu na tanjim dijelovima tijela,u
odnosu na deblje dijelove.

Prema istraživanjima evropske komisije EURATOM razlika u dozi CT-a u

komparaciji sa standardnom radiografijom je ogromna.
Npr. kod CT-a pluća doza zračenja iznosi 20,3 mGy,dok kod klasične
radiografije ona iznosi 0,15 mGy.
 Dijagnostički referentni nivoi za CT

Projekcija CTDIw (mGy) DLP (mGycm)

Glava,rutinski 60 1050
Pluća,rutinski 30 650
Abdomen,rutinski 35 780
Karlica,rutinski 35 570
Lice i sinusi 35 360
Vertebralna trauma 70 460
Visokorazlučivi CT pluća 35 280
Jetra i slezena 35 900
Koštana karlica 25 520

Dozne veličine:
CTDIw-predstavlja mjeru lokalne doze
DLP-predstavlja integralnu radijacionu ekspoziciju pri CT-skeniranju
 Spriječavanje nepotrebnog zračenja

Osnovni principi zaštite od zračenja su:

Spriječiti nastanak determinističkih efekata smanjujuću dozu ispod praga uspostavljanjem
dovoljno niskih limita doze.Ograničiti vjerovatnost nastanka stohastičkih efekata do
vrijednosti koje se smatraju prihvatljivim.

Zaštita pacijenata od jonizirajućeg zračenja je uvjetovana sa više faktora.Prije svega,

radi se o potrebama za samoizlaganje jonizirajućem zračenju,odnosno da li je to
izlaganje dijagnostički neophodno ,ili postoji neki drugi način za postizanje pouzdane
dijagnoze.Nakon toga treba pratiti algoritam radioloških dijagnostičkih pretraga,te znati
kojom dijagnostičkom metodom se mogu postići najbolji rezultati za dobijanje tačne
dijagnoze.

Postoje apsolutne kontraindikacije za radiološke pregleda,a to su:

-trudnice,naročito u prvom trimestru trudnoće,kada je period organogeneze,ne smiju se
pregledati,ukoliko nije riječ o vitalnoj indikaciji.
-žene koje nisu sigurne da su trudne

Za sve ostale preglede se može obaviti,ali uz određene mjere zaštite.

 Tehničke mjere zaštite

U tehničke mjere zaštite od ionizirajućeg zračenja spada:zaštita udaljenošću,zaštita

vremenom koje se provodi u polju zračenja i zaštita barijerama i zaštitnim sredstvima.
Kako je u ovom području zaštita udaljenošću i vremenom nedovoljna,osobe koje vrše
snimanje za vrijeme ekspozicije moraju se nalaziti u posebno konstruisanim kabinama,
prostorijama ili se nalaziti iza zaštitnih paravana,gdje doze zračenja ne smiju preći
dozvoljene nivoe.Ako ljekar radiolog vrši radioskopiju,mora biti zaštićen:zaštitnim
sredstvima ugradjenim na aparatu,ličnim zaštitnim sredstvima.
Zaštitna sredstva ugradjena na aparatu su:staklo na ekranu,zaštitne olovne pregače sa
strana aparata,zaštitni stolić koji se nalazi ispred sjedala ljekara za vrijeme dijaskopije,
uredjaj za ograničenje polja zračenja koji onemogućava da direktni snop dopre do ljekara
itd.
Lična zaštitna sredstva su:kecelje od olovne gume,koje moraju da prekrivaju ključne
kosti,obuhvaćaju bokove i dopiru do ispod koljena,zaštitne rukavice koje moraju imati
prostor za svaki prst i dosezati do laktova,zaštitne naočale itd.Zaštitna moć ovih sredstava
mora da bude najmanje 0,25 mm olova ili ekvivalentno.
Lica profesionalno izložena zračenju ne smiju biti izložena direktnom snopu rentgenskog
zračenja,ne smiju pridržavati kasetu sa filmovima,ni pridržavati lica koja se
prosvjetljavaju i snimaju.
 Mjere tehničke zaštite:

Mjere tahničke zaštite su sve one mjere koje doprinose da se izlaganje pacijenta zračenju
svede na minimum,uporabom tehnički poboljšanih rješenja i zaštitnih sredstava.U samim
rentgen-aparatima,već se nalaze ugradjena sredstva koja pomažu da se poboljša nivo
zaštite,a to su:
*Kućište u kome je smještena rentgen-cijev i koje ima otvor samo za prolaz korisnog
snopa zračenja.
*Filtri koji se ugradjuju kao stalni i ne mogu se ukloniti,i filtri koji se mogu po potrebi
dodavati i skidati (služe da zaštite pacijenta od „mekog“zračenja koje se u njima
apsorbira,a nema utjecaje na kvalitetu dijagnostičke informacije).
*Uredjaj za ograničavanje polja zračenja i svjetlosni indikator veličine polja,
omogućavaju da se na pacijentu podesi najmanje potrebno radijacijsko polje i tako
smanji izlaganje primarnom i sekundarnom zračenju.
Poboljšanje zaštite od zračenja postiže se i uporabom modernih višepulsnih aparata(bolja
kvaliteta snimaka,manja ekspozicija),elektronski pojačivač slike,korištenjem optimalnih
kondicija snimanja,uporabom pojačivačkih folija(mnogostruko smanjuje ekspozicionu
dozu i vrijeme ekspozicije),itd.
Prilikom radiodijagnostičkih pregleda,obavezno je pacijenta štititi korištenjem zaštitnih
sredstava,bez obzira na proceduru koja se koristi.Zaštitna sredstva za ove svrhe moraju
da imaju zaštitnu moć olova od najmanje 0,5 mm .Posebna pažnja mora se posvetiti
zaštiti gonada pacijenata mladje dobi.
 Zaštita pacijenata u dijagnostičkoj radiologiji:

Dijagnostička radiologija predstavlja oblast primjene ionizirajućeg zračenja,koja daje

najveći doprinos (90%) od svih vještačkih izvora ozračivanja populacije.
Karakteristike medicinske primjene ionizirajućeg zračenja u ovoj oblasti su:
veliki broj ozračenih osoba,relativno visoke,ali lokalne doze zračenja i očekivana
direktna korist za pacijenta.
Sve masovnija uporaba izvora ionizirajućeg zračenja i stalni porast broja
dijagnostičkih pregleda mora biti praćen i odgovarajućom brigom o zaštiti zdravlja
pacijenta i cjelokupne populacije od štetnog djelovanja ionizirajućeg zračenja.
U dijagnostičkoj radiologiji zaštita pacijenta se odvija u dva smjera,preko:
prevencije neopravdanog izlaganja ionizirajućem zračenju i tehničke mjere zaštite.
Izvori ionizirajućeg zračenja u medicni,mogu se primjenjivati,ako ljekar
odgovarajuće specijalnosti propiše,odnosno odobri dijagnostički ili terapijski
postupak,i ako se pod odredjenim uvjetima izvrši procjena medicinske opravdanosti
obujma njihovog primjenjivanja.
U popratnim pravilnicima,a naročito u pravilniku „O uslovima za primjenjivanje
izvora ionizirajućih zračenja u medicini“,načinjen je niz novina u odnosu na stari
Zakon i napravljen je kvalitetno značajan korak u ograničavanju neracionalne
primjene ionizirajućeg zračenja u medicini.Neke od mjera kojima se žali smanjiti
nivo neopravdanog izlaganja ionizirajućem zračenju populacije u području
dijagnostičke radiologije su sljedeće:
*Propisati potrebu dijagnostičkog postupka koji uključuje uporabu ionizirajućeg
zračenja mogu ljekari opšte prakse,stomatolozi i ljekari drugih kliničkih disciplina.
*Odobriti dijagnostički postupak može samo ljekar specijalista(radiolog,specijalista
nuklearne medicine,pneumoftiziolog).
*Ljekar koji propisuje postupak,dužan je za svakog pacijenta izvršiti procjenu
opravdanosti medicinske uporabe ionizirajućeg zračenja.
*Ljekar specijalista koji odobrava postupak može da odbije vršenje pregleda,ako
smatra da je to medicinski neopravdano.
*Dijagnostički postupci uz primjenu ionizirajućeg zračenja kod žena u
reproduktivnom periodu,mogu da se vrse samo u intervalu od deset dana od početka
menstruacije,osim u izuzetnim slučajevima kada za to postoje opravdane medicinske
indikacije.
*Preventivni pregledi stanovnika i grupa radnika mogu se obavljati samo
radiografijom(zabrana rentgen-prosvjetljivanja).
*Medicinski neopravdano,smatra se sistematsko snimanje kukova djece i
sistematsko snimanje dojki(prije 40 god.)i preventivni pregledi snimanja pluća,koji
se mogu obavljati samo nad grupama stanovnika pod rizikom.
Hvala na pažnji !!!