Internet (uvod)

INTERNATIONAL NETWORK (INTERnational + NETwork) – globalna računarska

mreža koja povezuje mnogo računara i druge računarske mreže (akademske,
poslovne, vladine) u jednu cjelinu s namjerom razmjene podataka i korištenja raznih
sadržaja, usluga i servisa kao štu su www, elektronska pošta i slično.

Internet čine posebni kompjuteri koji korisnike poslužuju podacima, te računare i

nazivamo: poslužitelji (eng. server). Ovi serveri korisnicima Interneta pružaju pristup
ogromnom broju informacija, razbacanih po čitavom svijetu.

Od njegova začetka do danas unutar njega su razvijeni mnogi servisi (usluge) od kojih
su najpoznatiji World Wide Web, daljinski prijenos podataka i elektronska pošta.

Istorija interneta
Počeci Interneta su u doba hladnog rata kad je zbog bojazni od atomskog udara, počela
umrežavanja računara.
Prva računarska mreža se zvala ARPANET.
Prvi Internet servis koji je ostvario veliku primjenu je E-mail elektronska pošta.
Oktobra 1971. Rej Tomlinson napisao je prvi program koji je omogućavao razmenu
poruka između dva računara. Prvi pravi e-mail poslat je krajem 1971., objavljujući svoje
postojanje.
1989. godine Tim Berners-Lee je kreirao World Wide Web (www, Web). To je bio
početak razvoja Internet servisa WORLD WILD WEB-a, primjene hiperlinka i hiperteksta
kao i vizualizacije prikaza sadržaja na računaru.

WWW (akronim od engl. World Wide Web: svjetska mreža) najčešće korišten
internetski servis, koji korisnicima omogućava pregledavanje mnoštva digitalnih
dokumenata danih na raspolaganje preko umreženih računara širom svijeta; vrlo često
samo web ili mreža.

Web Pretraživač
Internet pretaživači omogućavaju internet korisnicima da pretražuju internet veoma lako
i brzo, unošenjem ključne reči, odredjenog pojma ili termina u polje za pretraživanje.

Postoje dvije vrste pretraživača:

1.Meta pretraživači su programi koji skupljaju informacije o veb-sajtovima koji se nalaze
u META oznakama HTML dokumenata.
2. Pravi internetski pretraživači jesu programi koji skupljaju sve
dostupne HTML dokumente veb-sajtova i sortiraju i obrađuju iste u svojim bazama
podataka. Na veb-sajtovima ovih pretraživača mogu se pogledati skupljene informacije
u bazi podataka.
Internetski pretraživač ima 3 dijela:
1. program za prikupljanje podataka s Web stranica koje posjećuje ( eng. spider),
2. indeks koji sadrži pojmove koje je program za prikupljanje prikupio tokom svojih
posjeta Web stranicama (eng. index),
3. pretraživač (postojećeg indeksa) (eng. search engine).

Link
Link je termin koji se odnosi na vezu između dvije web stranice. Ovaj izraz se obično
odnosi na dijelove web stranica (dio teksta ili slika) kroz koje web browser prelazi na
drugu stranicu. Na web stranicama su veze obično označene drugom bojom od ostatka
teksta i / ili podvučene.

URL
Skraćen kao URL, Uniform Resource Locator je način identifikacije lokacije datoteke na
internetu.
Jedinstveni lokacijski resursi najčešće se skraćuju kao URL-ovi, ali se takodje naziva
i adresa web adrese kada se odnose na URL-ove koji koriste HTTP ili HTTPS protokol .

E-mail ili e-pošta (elektronska pošta) jeste mogućnost slanja poruka ("pošte")
putem Interneta. Sredinom 1970-ih taj sistem je dobio oblik koji danas poznajemo kao
e-mail.
Za prenos elektronskih poruka koristi se SMTP protokol. Za prenos poruka od mail
servera do računara korisnika koriste se dvije vrste protokola IMAP i POP.
Email serveri prihvataju, prosljeđuju, isporučuju i skladište poruke. Korisnik ne mora biti
prisutan i dostupan na računaru da bi se te radnje obavile.
Povezivanje računara
Računari se mogu umrežiti na nekoliko načina, a najpopularnije vrste umrežavanja su
bežične – wirelless i žične preko UTP mrežnih kablova. Glavne komponente za
umrežavanje su mrežni ruter i višeportni switch uređaj, lan i wirelless mrežne kartice na
računarima i laptopovima. Mogu se umrežiti kombinovano računari i laptopovi, mrežni
štampači itd.

Stoga, neophodni elementi za povezivanje računara su:

Računar /HARDWARE/
SOFTWARE - odgovarajući CLIENT SOFTWARE
Mrežna karta /NETWORK INTERFACE CARD
Kabl

Mrežna karta je uređaj koji omogućava da se računar povezuje sa drugim mrežnim

aparatima ( drugim računarima i slično).
Mrežni kabl služi za prenos signala od jednog do drugog mrežnog uređaja.
Switch je uređaj koji služi za međusobno povezivanje više računara.

Treba uraditi fizičku implementaciju i obezbijediti mrežne protokole. Ako se povezuju

dva računara potrebno je da svaki ima po mrežnu karticu i jedan kabl potrebne dužine
koji je napravljen kao ukršteni.
Ako se povezuje više od dva računara potreban je i switch, uređaj kome je baš to
namjena. Switch se brine o tome da usmjerava konekcije između računara i
obezbjeđuje umrežavanje. Za razliku od hub-a ,koji se koristio prije pojave switch-a i čiji
je protok 10Mb/s, protok switch uređaja je 100mb/s pa sve do 1000Mbps i više.

Tek kada se na fizički postavljenu mrežu instaliraju mrežni protokoli mreža postaje
funkcionalna. Protokoli se instaliraju na računare. Ono sto je najčešće potrebno to su
internet protokol (TCP/IP) i Microsoft Networks. Prvi omogućava konekcije kako između
lokalnih računara tako i prema Internetu, a Microsoft Networks omogućava dijeljenje
datoteka i štampača u windows mreži.

Računari u TCP/IP mreži su određeni svojim mrežnim adresama. Te adrese se

predstavljaju brojevima. Tako, recimo adresa nekog računara može da bude
68.32.1.87. Da bi mreža bila kontrolisana, treba da se izvrši dodijeljivanje adrese
računarima koji su povezani. Kod malih mreža za početak najpraktičnije je koristiti
statičke adrese ( određuje se i ručno podešava adresa ).

Mreža ravnopravnih računara / PEER TO PEER NETWORK - P2P/

Kod ovog tipa mreže računari su ravnopravni i ne postoje namjenski serveri niti
hijerarhija računara. Svaki računar funkcioniše i kao klijent i kao server, pa ne postoji
administrator koji je odgovoran za cijelu mrežu. Korisnik svakog računara određuje koji
se resursi na njegovom računaru mogu dijeliti na mreži.
Internet protokoli
Skup pravila i normi koji opisuje postupke koji se primenjuju u računarskim
telekomunikacijama nazivaju se protokolima.

TCP/IP predstavlja skup više protokola, od kojih svaki ima specificnu ulogu, dok je sam
naziv zapravo akronim dva najvažnija protokola iz skupa – transportnog TCP protokola
(Transmission Control Protocol) i mrežnog IP protokola (Internet Protocol).
- IP (Internet Protocol) – obavlja zadatke vezane za usmjeravanje (rutiranje)
paketa u mreži, u zavisnosti od polazne i odredišne Internet (IP) adrese.
- TCP (Transmission Control Protocol) – osim što vrši multipleksiranje paketa
prema servisima, TCP obavlja niz složenijih zadataka, vezanih za uspostavljanje
i raskidanje veze, kontrolu ispravnosti i redosleda paketa na prijemu, kontrolu
toka podataka itd...
- FTP (File Transfer Protocol) definiše protokol vezan za prenos datoteka;
- SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) definiše proceduru razmjene
elektronske pošte između dva sistema priključena na Internet;
- HTTP (Hyper-Text Transfer Protocol) je protokol kojim se prenose elementi
(tekstovi, slike, zvučni zapisi) koji čine WWW prezentaciju itd.
- TELNET je protokol koji omogućava prijavljivanje na udaljenom računaru (remote
login).
- UDP se koristi za razmjenu paketa poruka („datagrama“) između računara. Za
razliku od protokola TCP, ovaj protokol ne podrazumjeva stalnu vezu nego se
paketi „bacaju“ odredišnom računaru, bez održavanja veze i provjere grešaka.
Koristi se za aplikacije, naročito multimedijalne aplikacije poput internet telefonije
i video konferencije.
- DHCP (engl. Dynamic Host Configuration Protocol ili protokol za dinamičko
konfigurisanje računara) je skup pravila koji omogućava uređajima
na računarskoj mreži da traže i dobiju IP adresu od DHCP servera, dakle da
pribavi automatski dijeljenu adresu i sazna dodatne informacije kao što je adresa
njegovog rutera za prvi skok i adresa njegovog DNS servera.
Pojam umrežavanja
Definicija mreže bi glasila da je to skup računara i drugih uređaja koji su međusobno
povezani tako da mogu da razmenjuju podatke.

Namjena računarske mreže

Prevashodni cilj svake računarske mreže je dijeljenje hardversko-softverskih resursa i
dijeljenje zajedničke sigurnosti.

Konkretni razlozi za umrežavanja računara bili bi:

- zajedničko korišćenje informacija i podataka
- elektronska pošta
- zajedničko korišćenje poslovnog softvera (Office paketi, inženjerski programi)
- zajedničko korišćenje hardverskih uređaja (štampači, faks, itd.)
- zajednička sigurnost (anti-virusni programi, Firewall)

Upšteno gledano sve računarske mreže možemo podijeliti na dva dijela:

1.Radna grupa kao osnovni tip računarske mreže je pogodna za manje kancelarije,
preduzeća i privatnu upotrebu u situacijama kada je broj računara koji se umrežavaju
manji od deset.

2.Domen je mreža namenjena srednjim i velikim računarskim mrežama čija glavna

osobina je centralizovano upravljanje i pristup dijeljenim resursima. Svi korisnički i
računarski nalozi se kreiraju na centralnom računaru (serveru) i na njih se primjenjuju
određena pravila pristupa, korišćenja resursa, itd.

MODEL KOMUNIKACIONOG SISTEMA

1.Izvor – generiše podatke za prenos.

2. Predajnik – transformiše generisane podatke u oblik pogodan za prenos.
3. Komunikacioni kanal – može biti jednostavna veza (linija) ili kompleksna mreža.
4. Prijemnik – prihvata signal iz prenosnog sistema i transformiše ga u oblik pogodan za
odredište.
5. Odredište – prihvata prensene podatke.
ARHITEKTURA RAČUNARSKE MREŽE
1.Host – uređaj koji šalje ili prima podatke (računar, štampač, …)
2.Mrežni uređaj – obnavlja i/ili usmerava podatke kroz mrežu
3.Linija veze (komunikacioni kalal) - dijelovi mreže koji fizički povezuju čvorove
4.Dijeljeni resursi – zajedničke hardverske ili softverske komponente mreže

VRSTE MREŽE PREMA TIPU LINIJE VEZE

1.TAČKA-TAČKA (POINT-TO-POINT) Svaka dva računara su povezana posebnim
linkom
2.MULTIPOINT Postoji DIJELJENI LINK koji je zajednički za sve računare u mreži.
Vrste multipoint mreže:
- podatak sa linka primaju istovremeno SVI RAČUNARI u mreži
- podatak sa linka primaju SAMO ODREĐENI RAČUNARI u mreži

VRSTE MREŽA PREMA RASPOREDU ČVOROVA

1.potpuno povezana mreža (mesh),
2.zvijezda (star),
3.stablo (tree),
4.magistrala (bus),
5.prsten (ring)

1. potpuno povezana mreža (mesh)

 Računari su međusobno direktno povezani
 Svaka veza prenosi samo “svoje“ podatke
 Privatnost podataka ZAGARANTOVANA

2. zvijezda (star)
STAR (srp. zvijezda) topologija koristi UTP ili FTP kablove, odnosno parične kablove, i
mrežni uređaj koji je najčešće HUB ili Switch.
STAR topologija je dobila naziv po tome što računari koji su kablovima priključeni na
Switch kao centralni uređaj daju izgled zvijezde.
Mreže u topologiji zvijezde danas su najrasprostranjenije.

Prednosti STAR topologije bile bi:

- Bolje radne perfomanse - jer sprječava slanje paketa na sve portove
- Izolacija uređaja - svaki uređaj je zasebno konektovan na centralni uređaj
- Centralizacija - lako uvećanje mreže dodavanjem novih uređaja i praćenje stanja
na mreži
- Jednostavnost - lako ju je instalirati, shvatiti i upravljati i omogućava laku
detekciju kvara zahvaljujući pojedinačnim izolovanim konekcijama svakog
uređaja

Mane STAR topologije bile bi:

Najveća mana ove topologije se sastoji u vrlo visokoj zavisnosti cjelokupnog sistema od
centralnog uređaja, jer u slučaju njegovog kvara cela mreža ili dio mreže priključen na
njega će pasti.
3.stablo (tree)
Topologija stabla kombinacija je dvije topologije: topologije sabirnice i topologije
zvijezde. Gradi se povezivanjem višestrukih topologija zvijezda kroz glavni kabel.
U mreži stabla broj zvjezdastih mreža povezan je magistralnom mrežom. Ova glavna
žica izgleda kao glavna staza drveta, a ostale mreže zvijezda služe kao grane.

Prednosti stablo topologije:

 mreža može da se proširuje,
 moguća je izolacija pojedinih delove mreže

4.magistrala (bus)
To je mrežna arhiktektura u kojoj su svi klijentski računari međusobno povezani
zajedničkim kablom koji se naziva BUS (magistrala). U svom radu se uvek oslanja na
koaksijalne kablove i BNC konektore, maksimalne brzine do 10 Mbps.

BUS mrežna topologija kao takva u današnje vreme uglavnom više nije u upotrebi ili se
zadžala samo u onim mrežama čija je infrastruktura postavljana mnogo godina ranije.

Prednosti BUS topologije bile bi:

- lako se implementira i proširuje
- odgovara privremenim i malim mrežama koje ne zahtijevaju velike brzine
- jeftinija je od ostalih topologija
- efikasna je sa stanovišta troškova jer se koristi samo jedan kabl
- kvarovi kabla se lako otkrivaju
- male je težine zahvaljujući malom broju žica

Mane BUS topologije bile bi:

- ograničena dužina kabla i broj klijentskih računara
- u slučaju prekida kabla cijela mreža pada
- performanse padaju sa povećanjem broja računara i saobraćaja
- obavezni odgovarajući terminatori
- značajno kapacitivno opterećenje
- najbolje radi sa ograničenim brojem klijentskih računara
- sporija je od ostalih topologija
5. Prsten (Ring)
Koristi uređaj koji slično izgleda kao Switch ili Hub, ali koji ne funkcioniše na taj način i
naziva se MAU (Multistation Access Unit). Kroz parični kabl signal ide u dva smera,
jedan ide direktno u računar dok drugi ide na sledeći port uređaja, za razliku od STAR
topologije kada signal takođe ide u dva smera ali oba idu direktno u računar, formirajući
na taj način zatvoreni krug.

Bitno je zapamtiti da signali uvijek idu u istom smijeru. U slučaju kvara na portu MAU
uređaja ili prekida kabla na nekom od računara, dolazi do pada mreže ili njenog
otežanog rada.

Prednosti RING topologije bile bi:

- Strogo definisan rad mreže
- Pri velikim opterećenjima mreže je bolja od STAR topologije
- Mogućnost pokrivanja većeg geografskog prostora uz Token Ring tehnologiju
- Ne zahtjeva mrežni server za komunikaciju između računara
Mane RING topologije bile bi:
- U slučaju kvara jednog od računara ili porta na MAU uređaju cela mreža pada ili
vrlo otežano radi
- Dodavanje, premeštanje ili uklanjanje uređaja utiče na rad cijele mreže
- Visoka cijena mrežnog hardvera
- Pod normalnim opterećenjem sporija je od Ethernet mreže

HIBRIDNE topologije
Hibridne topologije predstavljaju kombinaciju 2 mrežne topologije omogućavajući na taj
način saradnju dve različite tehnologije. Najveća prednost ove topologije bilo bi
omogućavanje starijim segmentima mreže nastavak rada u modernim okruženjima i
nastavak korišćenja njihovih resursa. Najčešće se koriste dva tipa hibridnih topologija i
to STAR - BUS i BUS - RING.
Lokalne i Globalne mreže
1.LAN Lokalna računarska mreža (Local Area Network - LAN) je skup računara koji su
povezani u jednu računarsku mrežu, na relativno malom prostoru, kao što su
kancelarija, više kancelarija ili zgrada.
Glavna karakteristika lokalnih mreža jeste mnogo veća brzina prenosa podataka (reda
10 do 1000 MB/sec) i nepostojanje potrebe za zakupljenim telekomunikacionim
vodovima.
Najčešći metod povezivanja računara u lokalnoj mreži jeste kablovima (Eternet) ili
bežična mreža. Lokalna mreža može, najčešće preko nekog rutera, biti povezana sa
drugim mrežama u veću WAN mrežu ili direktno preko provajdera na Internet.

Namjena im je dijeljenje zajedničkih resursa (štampača, baza podataka, elektronske

pošte, itd.) na siguran i brz način koji je iz ugla sigurnosti i pristupa odvojen od ostatka
„javne“ mreže.

2.MAN (mreža na nivou metropole) je mreža koja u sebi objedinjuje više LAN mreža, na
području metropole ili grada, u jednu fizičko – logičku celinu. Obim koji ovaj tip mreže
može obuhvatiti je 100 km. U svom radu se najčešće oslanjaju na FDDI (Fiber
Distributed Data Interfeace) tehnologiju sposobnu da podrži više hiljada korisnika
istovremeno. Za potrebe umrežavanja koriste optičke kablove.

3.WAN (mreža širokog područja) mreža je skup međusobno povezanih MAN mreža i
obuhavata najveći geografski prostor, omogućavajući uzajamnu razmenu informacija
korisnika koji su geografski udaljeni jedni od drugih. Najpoznatiji predstavnik WAN
mreža današnjice je internet. U svom radu se najčešće oslanjaju na javne mreže, tipa
telefonske mreže, optičke mreže, satelitske mreže, itd. Za razmenu podataka i
informacija koriste ISDN, DSL i ostale mrežne tehnologije.
Klijent server
Klijent – Server uređaji i aplikacije se sastoje od centralnog dijela koji se nalazi na
serveru i klijentskih delova razmještenih na računarima u lokalnoj mreži na bilo kojoj
tački te mreže. Ovaj način rada omogućava istovremeni rad više korisnika u istoj
aplikaciji čime se postiže ušteda u vremenu i troškovima.

Klijent je dio mreže koji prima podatke.

Host ima podatke kod sebe i daje podatke klijentu. Host koji daje podatke mnogim
korisnicima istovremeno je Server.
Od korisnika, klijent računar prihvata i prilagođava zahtjev-upit /REQUEST-QUERY/, te
ga prosljeđuje serveru. Host-server računar na osnovu dobijenog zahtjeva vraća klijent
računaru odgovor /RESPONSE-ANSWER/ klijentu.

Princip rada klijent-servera je:

- Zahtjev za sadržajem na Internetu upućuje klijent /CLIENT/.
- Odgovor na zahtjev za sadržajem na Internetu šalje server /SERVER/.
Mrežni uređaji
1. Mrežna kartica je dio preko kojeg su računari priključeni na Ethernet mrežu primaju
podatke, najčešće se nalazi u sastavu matične ploče. Svaka mrežna kartica ima svoju
unikatnu MAC adresu.

2.Switch je uređaj koji prosleđuje podatke od jednog mrežnog segmenta do drugog na

osnovu odredišne Za razliku od hab uređaja, svič podatke ne šalje svim segmentima
mreže već samo segmentu kome su oni upućeni.
Problem koji se javlja kod upotrebe sviča je preopterećenje.

3.Router Glavna uloga rutera u mreži je da rutiraju (usmjeravaju) pakete kako bi oni
stigli do svog odredišta. Informacija koja se koristi za ovu funkciju je odredišna logička
IP adresa smještena u paketu. Ruter obavlja ovu funkciju tako što po prispjeću paketa
izvuče odredišnu adresu, zatim nađe odgovarajući zapis u tabeli rutiranja gdje su
smješteni podaci na koji port treba paket da se proslijedi i odredi adresu sljedećeg
rutera na putu ka kojem se paket usmjerava. Ovaj proces se naziva „address lookup“.

Prosljeđivanje paketa do mreža sa kojima ruter nije u direktnoj vezi može da se vrši na
dva načina:
1. Statičkim putanjama - Riječ je o putanjama koje administrator određuje statički.
2. Dinamičkim putanjama - Ove putanje ruter automatski saznaje nakon što
administrator konfiguriše protokol rutiranja. Čim mrežni administrator uključi dinamičko
rutiranje, informacije o rutiranju se samim procesom rutiranja automatski ažuriraju svaki
put kada se od nekog rutera u okviru mreže primi informacija o novoj topologiji mreže.

Za šta se koristi router?

Slanje paketa između dvije različite mreže je tehnički jedini posao router-a.
Međutim, savremeni router-i su zapravo dosta više od toga:
- 4-8 LAN portova koji omogućavaju lokalnu razmjenu servisa kao što je printanje.
- Network Address Translator (NAT) koji se koristi za dodjeljivanje jednog seta IP
adresa unutar LAN-a i jednog seta izvan LAN-a vašem ISP-u ili WAN-u.
- Dynamic Host Configuration Protocol (DHCP) koji dodjeljuje IP adrese za svaki
uređaj spojen na LAN.
- Firewall za zaštitu LAN-a.
- WAN port za spajanje router-a na modem koji pruža širokopojasne usluge od
vašeg provajdera (ISP-a).
- Bežično emitovanje koje omogućuje da povežete uređaje bez kabela.

4.Hub povezuje više računara zajedno u lokalnu mrežu (LAN).

Hub-ovi nisu u stanju razlikovati računare, tako da oni dobijaju informacije na jedan port,
a zatim ih slijepo proslijeđuju na sve druge portove, bez obzira jesu li namijenjene za te
računare ili ne.
5.Mrežni prolaz (gateway) omogućava komunikaciju između različitih arhitektura i
okruženja. Vrši prepakivanje i pretvaranje podataka koji se razmenjuju između potpuno
drugačijih mreža, tako da svaka od njih može razumjeti podatke iz one druge. Mrežni
prolaz je obično namjenski računar koji mora biti sposoban da podrži oba okruženja
koja povezuje.

6.Powerline umrežavanje, kao što mu ime kaže, koristi postojeće električne kablove
za prijenos digitalnih podataka.
Tipični Powerline set sastoji se od dva adaptera koji se uključuju direktno u zidne
strujne utičnice. Jedan adapter povezuje ruter s jednom od mrežnih utičnica kratkim
Ethernet kabelom, a drugi adapter koristi drugi Ethernet kabel koji ide iz druge zidne
utičnice na uređaj koji treba da se poveže na internet mrežu

Rutiranje
Protokoli predstavljaju softver koji koriste ruteri za prijenos podataka.
Svi ruteri održavaju tabele rutiranja koje drugim ruterima omogućavaju prikaz cele
mreže i međusobne konekcije. Informacija o topologiji mreže se čuva u tabeli rutiranja.

Tabele rutiranja
Tabela rutiranja je najčešće tabela o tome kako da dođemo do mreža i podataka.
Naime, ako se podaci unose manuelno onda govorimo o statičkom rutiranju, a ako se
podaci razmjenjuju između rutera pomoću adekvatnih protokola tada govorimo o
dinamičkom rutiranju.

Dinamičko rutiranje se koristi u velikim mrežama, odnosno, važi princip da što je mreža
veća to je dinamičko rutiranje sve prihvatljivije kao način upravljanja ruting tabelama.
Kod dinamičkog rutiranja ruteri automatski međusobno razmenjuju sve podatke o svim
mrežama koje u mreži postoje.
Ruting protokoli koji su danas u upotrebi su : RIP (Routing Information Protocol) i OSPF
(Open Shortest Path First). Windows server moze biti i statički i dinamički ruter, i može
da koristi samo RIP kao protokol za rutiranje.
OSI referentni model
OSI referentni model (Open Systems Interconnection Basic Reference Model) je
apstraktni, slojeviti model koji služi kao preporuka stručnjacima za razvoj računarskih
mreža i protokola.
OSI model je podjeljen u sedam slojeva, gdje svaki sloj opisuje skup povezanih funkcija
koje omogućuju jedan dio računarske komunikacije. Podjelom na slojeve omogućeno je
da se ubrza razvoj protokola za pojedini sloj, ne oviseći u velikoj mjeri o brzini razvoja
protokola na drugim slojevima.

Sedam slojeva OSI referentnog modela:

- Application
- Presentation
- Session
- Transport
- Network
- Data Link
- Physical layer

Uloge slojeva OSI referentnog modela:

- Aplikacijski sloj (Application): pruža mrežne usluge aplikacijama, a ne krajnjem
korisniku. Npr., ovaj sloj definira FTP (File Transfer Protocol), ali krajnji korisnik
mora pozvati i izvršiti aplikaciju da bi se izveo prijenos podataka.
- Prezentacijski sloj (Presentation): omogućuje da su podaci čitljivi na odredištu,
brine se o formatu i strukturi podataka i pregovara o sintaksi prijenosa za
aplikacijski sloj
- Sesijski sloj (Session): uspostavlja, upravlja i prekida veze između aplikacija.
- Transportni sloj (Transport): zadužen za pouzdan prijenos podataka između
uređaja. Otkriva i ispravlja greške u prijenosu (traži ponovno slanje). Uspostavlja,
održava i prekida virtualne krugove (virtual circuit). Primjer virtualnog kruga je
telefonski poziv. Korisnik bira broj, uspostavlja vezu i priča sa sugovornikom. Za
vrijeme trajanja poziva između njih postoji virtualni komunikacijski krug. Nakon
završetka razgovora jedan od sugovornika prekida vezu (virtualni krug). Jedan
od važnijih protokola na ovom sloju je TCP (Transmission Control Protocol).
- Mrežni sloj (Network): pruža usluge povezanosti i odabira najbolje putanje za
paket podataka. Koristi logičko adresiranje (IP adresa). Najčešće korišteni
protokol je IP (Internet Protokol).
- Data Link sloj: omogućuje pouzdan prijenos podataka preko medija. Brine se o
pristupu mediju za prijenos podataka. Zadužen je za povezanost i odabir putanje
između uređaja.
- Fizički sloj (Physical): brine se o fizičkim komponentama mreže: medijima za
prijenos (bakar, optika, radio valovi), konektorima, nivoi napona i signala,
brzinama prijenosa podataka, itd.
Internet Servisi i protokoli
Servisi Interneta mogu biti:
- Osnovni. Obuhvataju servise koji postoje na svakom računaru na mreži.
- Javni. Servisi koji se instaliraju na servere obezbeđujući javni pristup podacima.
- Posebni. Servisi za pretraživanje, sigurnosni servisi, servisi namijenjeni
administratorima servera i mreža, i drugi.

Kako bi se obezbijedilo efikasno lociranje računara na Internetu, uveden je dvojni

sistem adresiranja:
- Numeričke (IP) adrese: 32-bitni brojevi koje koristi IP protokol za prosljeđivanje
datagrama od jednog do drugog računara, a koji na jedinstven način određuju
adresu fizičkog interfejsa računara na mreži, na primjer 147.91.130.3.
- Alfanumjerički nazivi računara: na primjer gimnazijabanjaluka.org; ovi nazivi
služe za lakše simboličko adresiranje računara od strane krajnjih korisnika

DNS
DNS (Domain Name System) je osnovni Internet servis koji služi za prevođenje Internet
domena u IP adrese, i obrnuto.
Simboličke adrese su razumljivije i lakše za pamćenje nego brojčane. Simboličke
adrese se sastoje iz više dijelova i podjela se vrši na sljedeći način:
Ime_servisa._ime_servera._ime_poddomena._ime_domena

World Wide Web (WWW)

WWW je mreža linkova, tekstualnog sadržaja i multimedije koja predstavlja sadržaj veb-
sajtova povezanih na Internet.
Pristup WWW stranicama je definisan URL (Uniform Resource Locator) adresama
pomoću kojih može da se pristupi željenom skupu informacija prezentovanim u audio-
vizuelnim formatima. Komunikacioni protokol koji omogućava prenos veb-stranica u
mreži je HTTP (Hypertext Transfer Protocol).

Danas se ključne tehnologije dinamičkog veba mogu podijeliti u dvije grupe:

- tehnologije klijentske strane (HTML, CSS, JS, JQuery itd.)
- tehnologije serverske strane (PHP, ASP, JSP, Ruby, Pyhton itd.).

HTML (HyperText Markup Language) je standardizovani jezik koji se koristi pri kreiranju
i strukturiranju elemenata veb-stranica. Svaki web browser je sposoban da interpretira
HTML i da na osnovu toga prikaže veb-stranicu.

Cascading Style Sheets (CSS) je tehnologija koja omogućava upravljanje izgledom i

pozicijom elemenata na veb-stranici. Ključna uloga CSS-a je da se u razvoju aplikacija
razdvoji izgled od logike.

JQuery je najčešće korišćena JavaScript biblioteka koja programjerima omogućava

realizaciju naprednih efekata na veb-stranici, lakšu navigaciju, kreiranje animacija,
ubacivanje gotovih komponenata korisničkog interfejsa i slično.
JavaScript je dinamički programski jezik koji omogućava realizaciju prezentacione i
poslovne logike aplikacije na klijentskoj strani. Ključne primjene su: obrada događaja na
veb-stranici (klik mišem, prelazak s jednog elementa stranice na drugi, pritisak dugmeta
na tastaturi, učitavanje dijela stranice i sl.), realizacija sofisticiranih efekata na stranici,
slanje asinhronih poziva ka serveru (AJAX tehnologija), obrada podataka na veb-
stranici i drugo.

PHP (Hypertext Preprocessor) je jedan od veb orijentisanih jezika serverske strane koji
omogućava implementaciju poslovne logike u veb-aplikacijama. Veliki broj veb-sajtova i
aplikacija je razvijen u PHP programskom jeziku.

Sistemi za upravljanje sadržajem (Content management systems, CMS) su

aplikacije koje omogućavaju objavljivanje, ažuriranje, brisanje i održavanje veb-sadržaja
na vebu. Osnovna prednost primjene CMS-ova je upravljanje sadržajem veb-sajta, od
strane korisnika Interneta, koji ne moraju poznavati veb-tehnologije kao što su: HTML,
CSS, JavaScript, PHP i drugo.

Elekronska pošta
Elektronska pošta omogućava razmjenu elektronskih poruka između korisnika. Ovaj
sistem ima tri osnovne komponente: korisničke agente, servere elektronske pošte i
komnikacione protokole.

Korisnički agenti (mail user agent – MUA) omogućavaju čitanje poruka, odgovaranje
na njih, prosleđivanje i čuvanje. Najpopularniji korisnički agenti su Microsoft Outlook,
Mozilla Thunderbird, Eudora, i drugi.

Serveri za elektronsku poštu (Mail Transport Agent, MTA) čine jezgro infrastrukture
elektronske pošte. Proveravaju autentičnost (korisničko ime i lozinku) onoga ko želi da
pristupi korisničkom sandučetu. Izvršavaju se na serverima, a najpopularniji su Postfix,
Sendmail, Exim i Microsoft Exchange.

Protokol SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) je osnovni protokol aplikativnog sloja
koji služi za slanje elektronske pošte. Prilikom prenosa pošte od servera pošiljaoca do
servera primaoca, ovaj protokol koristi servis pouzdanog transfera podataka protokola
TCP. SMTP protokol ima klijentsku i serversku stranu

FTP
FTP je Internet protokol koji omogućava prenos datoteka između dva računara. Podaci
su skladišteni na FTP serverima i njima se pristupa direktnim unosom adrese u brauzer.
Format adrese izgleda ovako:
ftp://korisničko_ime:lozinka@adresa_ftp_servera:port
Nakon uspostavljanje konekcije, u brauzeru se pojavljuje koren direktorijuma FTP
servera. Lista datoteka i direktorijuma se prikazuje u obliku hiperlinkova koji su poređani
jedan ispod drugog, a uz njih se ispisuju i njihovi nazivi, veličina, datum i vreme
kreiranja datoteke itd.
FTP serverima može se pristupati i putem FTP klijenata. Primjeri FTP klijenatasu: FTP
Explorer, CuteFTP, a podršku za ovaj način pristupa imaju i Windows Explorer, Total
Commander i drugi.

Voice over Internet Protocol

Voice over Internet Protocol (VoIP) je protokol optimizovan za transmisiju glasa preko
Interneta. Sinonim je IP telefonija. VoIP protokoli prenose telefonske signale kao
digitalni zvuk, kod kojeg su podaci kompresovani korišćenjem tehnika kompresije glasa
i enkapsulirane u pakete podataka strimovane preko IP.

Korišćenjem VoIP tehnologija obezbijeđuju se mnoge funkcije i usluge, koje je

nemoguće ili neisplativo izvoditi preko tradicionalne javne telefonske mreže (PSTN):
 Sigurni pozivi, obezbijeđeni standardizovanim protokolima.
 Nezavisnost od lokacije
 Integrisanost sa ostalim uslugama dostupnim preko Interneta, kao što su: video-
razgovori, razmjena poruka i podatka, upravljanje imenicima i slično.
 Mogućnost prenosa više telefonskih poziva preko iste Internet telefonske linije.

Protokoli mrežnog internet sloja

IPv4
Ključna uloga IPv4 je da omogući povezivanje, prepoznavanje i slanje podataka između
dva uređaja koji komuniciraju putem internet protokola.
Struktura IPv4 adresa jeste hijerarhijska, i sastoji se od: mrežnog dijela(Network ID) i
host dijela(HOST ID). IPv4 adrese mogu se dodjeljivati statički ili dinamički.
U međusobnoj komunikaciji uređaja preko interneta, IPv4 protokol koristi tri vrste adresa
za slanje paketa na internet mrežu: unicast, multicast, broadcast.
IPv6
Definiše novi format paketa, dizajniran da minimizira upravljanje zaglavljem paketa od
strane rutera. IPv6 koristi 128-bitne adrese. Kao i kod IPv4 adresne šeme, IPv6 adrese
imaju hijerarhijsku organizaciju.
Postoje tri vrste IPv6 adresa: unicast, multicast, anycast.

Protokoli transportnog sloja

TCP (eng. Transmission Control Protocol) je protokol Internet Protocol Suite-a i
omogućuje pouzdano, usmjereno i uređeno dostavljanje strima okteta između aplikacija
koje se izvršavaju na računarima povezanim na IP mrežu. Na TCP protokolu zasnivaju
se servisi aplikativnog sloja: veb, imejl, fajl transfer i drugi servisi.
U osnovi TCP protokola jeste ideja da primalac poruke mora da odgovori potvrdom
kada primi podatke.

UDP - pomoću UDP-a šalju se poruke, u ovom slučaju datagrami, drugim hostovima na
mreži bez prethodne komunikacije i otvaranja specijalnih kanala za prenos. On se
najčešće koristi u aplikacijama gde je ključni zahtev brzina dostavljanja podataka, ali ne
obezbeđuje garancije da će određena poruka biti dostavljena..
Internet I društvo
Internet poslovanje
U tom smislu, savremenu digitalnu ekonomiju reprezentuju:
- Infrastruktura za podršku elektronskom poslovanju.
- Elektronski poslovni procesi (način kako se realizuje poslovanje).
- Transakcije elektronske trgovine (prodaja i kupovina).

Prednosti elektronskog poslovanja su:

- globalna danonoćna dostupnost interneta
- širenje na internacionalna tržišta (prostor koji se stalno uvećava)
- smanjenje troškova poslovanja (manje papirne dokumentacije)
- povećanje efikasnosti (brži protok informacija i manji obim ljudskog rada)
- interakcija sa potrošačima

Koncept elektronskog poslovanja

Danas se elektronsko poslovanje u najširem smislu može definisati kao interni ili
eksterni poslovni proces koji se realizuje posredstvom računarske mreže.

Evolucija elektronskog poslovanja tekla je kroz više faza:

- Veb-prezentacija. Prva faza elektronskog poslovanja obuhvatala je kreiranje
prisustva preduzeća na vebu u formi veb-sajta. Uobičajeno, statički veb-sajtovi
su sadržali osnovne informacije o preduzeću, katalog proizvoda, kontakt
podatke. Nije postojala mogućnost interakcije s korisnicima sajta.
- E-trgovina. Druga faza razvoja elektronskog poslovanja odnosi se na
- realizaciju elektronske prodavnice u okviru veb-sajta. Kupcima je omogućena
interaktivna pretraga kataloga proizvoda, naručivanje i plaćanje.
- Dijeljenje informacija. Razvojem tehnologija dinamičkog veba, korisnici
Interneta postaju kreatori sadržaja i razvijaju onlajn zajednice. Preduzeća koja
međusobno sarađuju povezuju svoje informacione sisteme i dijele informacije
korišćenjem Interneta.
- Inteligentno elektronsko poslovanje. Posljednja faza razvoja elektronskog
poslovanja odnosi se na kreiranje zajednica između različitih industrija i
povezivanje kompleksnih poslovnih procesa. Ova faza zahtijeva visok stepen
interoperabilnosti na tehničkom, organizacionom i semantičkom nivou.

Karakteristike elektronskog poslovanja su:

Sveprisutnost. Posao se može obavljati s bilo kog mjesta korišćenjem mobilnih
uređaja, bez fizičkih i vremenskih ograničenja.
Globalni obuhvat. Globalna priroda Interneta omogućava prevazilaženje geografskih,
vremenskih, kulturnih i nacionalnih barijera
Univerzalni standardi. Tehnički standardi Interneta, na kojima se zasniva elektronsko
poslovanje, univerzalni su i obezbjeđuju interoperabilnost na globalnom nivou.
Informaciono bogatstvo. Količina dostupnih informacija u elektronskom poslovanju
eksponencijalno raste.
Interaktivnost. Tehnologije elektronskog poslovanja su interaktivne i omogućavaju
dvosmernu komunikaciju.
Personalizacija. Sadržaji se mogu kreirati i isporučivati korisniku u skladu s
preferencijama, ponašanjem, željama ili drugim kriterijumima.

Oblici elektronskog poslovanja

Forme elektronskog poslovanja se mogu definisati na osnovu relacija između učesnika
u poslovanju:
- B2B (business to business). Elektronsko poslovanje između dva ili više
poslovnih sistema
- B2C (business to customer). Elektronsko poslovanje preduzeća s klijentima
obuhvata poslovne modele okrenute ka individualnim potrošačima, elektronsku
maloprodaju, kreiranje i isporuku sadržaja, posredovanje u različitim tipovima
transakcija itd.
- C2C (customer to customer). Elektronsko poslovanje između individualnih
klijenata odnosi se na poslovne modele koji omogućavaju povezivanje krajnjih
korisnika.
- G2B (government to business). Elektronsko poslovanje državne uprave koje
se odnosi na usluge za preduzeća.
- G2C (government to citizen). Elektronsko poslovanje državne uprave koje se
odnosi na usluge za građane.
- G2G (government to government). Interoperabilno elektronsko poslovanje
između različitih organa državne uprave.

Elektronsko učenje (e-learning)

Elektronsko učenje se definiše kao dostavljanje materijala, aktivnosti i programa
obrazovanja putem elektronskih medija. Predstavlja kompleksan sistem koji uključuje
sljedeće elemente:
- Pohađanje i izvođenje nastave na daljinu koji mogu da budu vremenski i
prostorno razdvojeni.
- Nastavne materijale u štampanim, audio i video-formama.
- Proces učenja koji može da bude individualni i grupni.
- Tutorski rad kombinacijom raznovrsnih oblika komunikacije.
- Interaktivni rad grupe studenata.
- Primjena multimedijalnih tehnologija.
- Infrastrukturu za elektronsko obrazovanje
Onlajn obrazovanje je uži pojam od elektronskog obrazovanja, a podrazumijeva
obrazovne programe koji se potpuno ili u najvećem dijelu zasnivaju na upotrebi
Interneta u nastavnom procesu.

Kao najznačajnije prednosti elektronskog obrazovanja izdvajaju se:

- Vremenska i prostorna fleksibilnost. Studenti mogu učiti brzinom koja im
najviše odgovara i mogu sami odrediti vrijeme i mjesto na kojem će učiti.
- Niži troškovi. Jednom kreirani elektronski kursevi mogu se ponavljati više puta
za različite grupe studenata. Na ovaj način, za kraće vrijeme i po istoj cijeni
moguće je edukovati veći broj studenata nego u tradicionalnom obrazovanju.
 - Interakcija između učesnika u obrazovnom procesu. Komunikacija koja se
odvija pomoću računara neposredna je i intenzivna. Elektronsko obrazovanje
zasniva se na interaktivnim multimedijalnim sadržajima.
- Personalizacija. Obrazovni sadržaji mogu biti prilagođeni osobinama
pojedinačnih studenata.
Sistemi elektronskog obrazovanja
Često se kao sinonimi upotrebljavaju sljedeći termini:
- Learning Management System (LMS), sistem za upravljanje učenjem.
- Virtual Learning Environment (VLE), virtuelno obrazovno okruženje.
- Content Management System (CMS), sistem za upravljanje sadržajem.
- Learning Content Management System (LCMS), sistem za upravljanje
obrazovnim sadržajem.
- Managed Learning Environment (MLE), vođeno obrazovno okruženje.
- Learning Support System (LSS), sistem za podršku učenju.
- Learning Platform (LP), obrazovna platforma

Društveni mediji
Društvena mreža je društvena struktura određena vezama i interakcijama između
pojedinaca, grupa i organizacija. Tehnologije društvenih mreža u elektronskom
poslovanju omogućavaju deljenje informacija koje kreiraju kupci, dobavljači, poslovni
partneri, tako da se one transformišu u korisne ideje i rješenja primjenjiva u poslovanju.

Pojam i karakteristike društvenih medija

Društveni mediji predstavljaju virtuelne zajednice za kreiranje, dijeljenje i razmjenu
informacija između korisnika Interneta. Mogu se opisati preko okvira koji se sastoji od
sedam funkcionalnih blokova:
1.Identitet. Ovaj funkcionalni blok se odnosi na mjeru u kojoj korisnici otkrivaju svoj
realni identitet u okviru društvenih medija. Obuhvataju informacije kao što su: ime,
godina, pol, zanimanje, lokacija i slično.
2.Konverzacije. Definiše u kojoj mjeri korisnici međusobno komuniciraju. Najveći broj
društvenih medija je kreiran sa ciljem da unaprijedi i intenzivira komunikaciju između
pojedinaca i grupa.
3.Dijeljenje. Određuje mjeru u kojoj korisnici razmijenjuju, distribuiraju i prihvataju
sadržaj. Termin „društveni” ističe da je razmijena između korisnika ključni element ovih
medija.
4.Prisustvo. Ovaj funkcionalni blok određuje u kojoj mjeri jedan korisnik ima informacije
o tome da li je drugi korisnik dostupan. Obuhvata informacije o mjestu na kom se
korisnici nalaze u virtuelnom ili realnom svijetu i da li su dostupni za komunikaciju.
5.Veze. Opisuje mjeru u kojoj korisnici mogu biti povezani sa ostalim korisnicima. Veze
koje se uspostavljaju u okviru društvenih medija omogućavaju konverzaciju, dijeljenje
objekata i slično.
6.Reputacija. Odnosi se na mjeru povjerenja u korisnika od strane drugih korisnika
medija,
7.Grupe. Odnosi se na stepen u kome korisnici mogu da kreiraju zajednice i podgrupe.
S porastom broja korisnika mreže, raste i broj grupa, prijatelja, kontakta itd.
Izdvajaju se četiri glavna tipa korisnika društvenih medija:
 Uticajni korisnici (Influencers). Pojedinci ili grupe koje imaju moć da utiču na
donošenje odluka drugih pojedinaca na osnovu njihovog autoriteta, znanja,
pozicije ili veza u okviru društvenih medija.
 Zastupnici (Advocates) su uticajni korisnici koji podržavaju neki brend ili cilj.
 Aktivni korisnici (Socializers). Korisnici koji su intenzivno aktivni na društvenim
mrežama i imaju stabilnu mrežu kontakata.
 Posmatrači (Observers). Korisnici koji koriste informacije i servise, ali rijetko
učestvuju u generisanju i distribuciji sadržaja.

Mogu se uočiti sljedeće ključne razlike između društvenih i tradicionalnih medija:

- Kvalitet. U društvenim medijima kvalitet sadržaja varira od kvalitetnog sadržaja
do sadržaja niskog kvaliteta.
- Doseg. Tradicionalni mediji koriste centralizovani okvir za organizaciju,
proizvodnju i distribuciju informacija, dok su društveni mediji manje
centralizovani.
- Frekventnost. Emitovanje novog sadržaja je mnogo učestalije na društvenim
medijima.
- Dostupnost. Dostupnošću sadržaja i informacija u tradicionalnim medijima
upravljaju preduzeća, dok na društvenim medijima dostupnošću mogu upravljati
krajnji korisnici.
- Jednostavnost korišćenja i upravljanja. U ovom segmentu društveni mediji
imaju veliku prednost u odnosu na ostale tipove medija. Za korišćenje društvenih
medija potrebna je kraća obuka. Zbog jednostavnosti korišćenja, svako može biti
korisnik društvenih medija.
- Pravovremenost. Vremenski intervali između generisanja i objavljivanja
informacija u tradicionalnim medijima može biti duži od nekoliko dana. U
društvenim medijima, informacije se mogu objaviti i distribuirati u realnom
vremenu.
- Permanentnost. Većina sadržaja koji objave tradicionalni mediji (na primjer,
novine), više ne može biti izmijenjena, dok se sadržaji društvenih medija mogu
izmijeniti u realnom vremenu ili unaprijediti putem komentara i slično.

Vrste društvenih mreža

- Projekti saradnje (na primer, Vikipedija).
- Blogovi i mikroblogovi (na primer, Tviter).
- Zajednice za kreiranje i deljenje sadržaja (na primer, Jutjub).
- Društvene mreže (na primer, Fejsbuk, Pinterest, LinkedIn).
- Virtuelni svijetovi igara (na primer, World of Warcraft).
- Virtuelni društveni svijetovi (na primer, Second Life).
- Društveni bookmarking sajtovi (na primer, Reddit).
Društvene mreže
Društvene mreže su platforme za interakciju, komunikaciju i saradnju. Predstavljaju
društvenu strukturu sastavljenu od pojedinaca ili organizacija povezanih pomoću jedne
ili više specifičnih vrsta međuzavisnosti, kao što su prijateljstvo, srodstvo, finansijske
razmijene, znanje, prestiž.
U zavisnosti od tipova veza koje se na njima ostvaruju, društvene mreže se mogu
podijeliti na neformalne i formalne. Neformalne društvene mreže omogućavaju
ostvarivanje veza između rodbine, prijatelja i kolega, pri čemu za društveno povezivanje
ne postoje strogo definisana pravila. Nasuprot tome, formalne mreže se zasnivaju na
jasno definisanim pravilima.

Facebook
Fejsbuk predstavlja najznačajniju društvenu mrežu na osnovu kriterijuma, kao što su:
broj korisnika, učestalost korišćenja, funkcionalnosti koje omogućavaju krajnjim
korisnicima, mogućnosti primjene u lične, poslovne i obrazovne svrhe. Poslovni model
ove društvene mreže podrazumeva ostvarivanje prihoda primarno preko plaćenih
oglasa. Fejsbuk ostvaruje zaradu i od dodatnih marketinških aktivnosti, zatim kao
provajder platforme za poslovanje, preko virtuelnih valuta, sponzorisanih grupa i
sadržaja, Fejsbuk onlajn kupovina, dijeljenja podataka sa oglašivačima i slično.
Osnovne funkcionalnosti koje ova mreža pruža korisnicima su: profil, zid i napomene,
news feed, status, poštansko sanduče, događaji, grupe i fan-stranice, deljenje sadržaja i
druge.
Slijedeće tehnike su dostupne preko ove mreže:
1. plaćeni oglasi (sponzorisane priče);
2. sadržaji, komunikacija i objave preko sopstvene stranice preduzeća;
3. objave sadržaja vezanih za preduzeće na zidovima (walls) i profilima

LinkedIn
LinkedIn je društvena mreža orijentisana na ostvarivanje poslovnih kontakata.
Svojim članovima omogućava istraživanje i praćenje aktivnosti preduzeća i organizacija
od interesa.

Instagram
Instagram je naziv dobio je spajanjem izraza „instant camera“ i „telegram“. Njegovi su
tvorci Kevin Systrom i Mike Krieger.
Instagram je svoju popularnost stekao sve češće upotrebljavanim hashtagom. Korisnici
su ih vrlo brzo i široko prihvatili jer im oni omogućavaju lakše pretraživanje i
pregledavanje sadržaja. To je najčešće engleska riječ kojoj prethodi znak ljestva #.
Zaštita i sigurnost pri korištenju interneta
Greške koje se javljaju na računarskim mrežama možemo podijeliti u četiri kategorije na
osnovu uzroka njihovog pojavljivanja:
1. Greške koje se pojavljuju usljed propusta u definiciji hardverskih i softverskih
komponenti računarskih mreža.
2. Greške koje se javljaju kao posljedica neadekvatnog dizajniranja računarskih mreža i
nenamjenske upotrebe korišćenih komponenti.
3. Greške koje se javljaju usljed neadekvatnog korišćenja računarskih mreža od strane
korisnika nedovoljno obučenih za rad.
4. Greške koje se javljaju kao posljedica iskorišćenja propusta u definiciji
hardverskih/softverskih komponenti računarskih mreža, njihovom dizajnu i (ne)pažnji
korisnika a od strane zlonamjernih korisnika i u cilju ostvarivanje određene koristi od
napada na računarsku mrežu ili resurs.

Šta se događa s podacima koje objavljujemo na internetu i koji su to podaci?

Ovo je vrlo važna činjenica koja se često zaboravlja: sve što objavite na internetu,
ostaje na internetu! Čak i ako ste nešto slučajno objavili i odmah obrisali, ostaje
zapamćeno na nekom serveru i tamo ostaje zauvijek.

Neki od tipova I modela napada:

1.Kriptoanaliza
Termin kriptoanaliza odnosi se na dio kriptografije vezan za analizu I dekriptovanje
šifrata bez poznavanja jednog ili više parametara (ključeva, transformacije i sl.) pomoću
kojih je on kreiran. Rezultat uspješne kriptoanalize jeste dobijanje originala na osnovu
šifrata.

2.Brute force attack

Jedan od načina za otkrivanje zaštićenih pristupnih parametara sistemu ili originalu
šifrata (korisničkog imena i lozinke, tajnog ključa i sl.) jeste korišćenjem tzv. „sirove sile“
(engl. brute force attack). Ovaj pristup u osnovnoj varijanti podrazumijeva redno
isprobavanje različitih pristupnih parametara sve do pogađanja odgovarajućih.
Glavni nedostatak primjene metoda „sirove sile“ jeste vrijeme potrebno za razbijanje
lozinki i ključeva veće bitske dužine, jer svaki dodatni bit lozinke ili ključa duplira
potrebno vrijeme.

3.Man in the middle attack

Napad putem posredovanja između strana koje komuniciraju (engl. Man in the middle
attack).
Napad posredovanja u komunikaciji se, prije svega, odnosi na zaštićene (šifrovane) i
autorizovane komunikacije. Preduslov za uspešno izvršavanje napada jeste uspešno
lažno predstavljanje kod obe strane, osnosno, simuliranje identiteta druge strane.
4.DoS napad
Onemogućavanje usluge (engl. Denial of Service, DoS) - cilj napada ovog tipa nije da
napadaču omogući pristup ili kontrolu nad udaljenim sistemom (ili podacima) već da
zauzimanjem svih komunikacionih kapaciteta onemoguće pristup sistemu od strane
regularnih korisnika.
Glavna karakteristika ovakvih napada je to što napadač ne zavisi od kapaciteta
sopstvenih komunikacionih kanala već za napad može istovremeno koristiti kapacitete
hiljada kompromitovanih posrednika.

5. Fišing(phishing)
Phishing napadi predstavljaju jednu vrstu socijalnog inženjeringa gdje žrtva najčešće
dobija email sa linkom koji na prvi pogled ima adresu poznatog sajta, međutim adresa
linka je neobična ili se neznatno razlikuje. Npr. adresa www.my-ebanking-site.com na
koju je žrtva naviknuta biće promenjena u www.my-ebankin-site.com. Obično se u mail-
u traži da se ulogujete upisujući svoje korisničko ime i lozinku i to hitno, navodeći npr.
da je na vašem računu primijećena neovlašćena aktivnost, da morate ažurirati
informacije o vašem nalogu inače će biti zaključan itd.
Drugi link zapravo vodi na potpuno drugi sajt koji ima identičan izgled početne strane i
forme za unos osjetljivih podataka (korisničko ime, lozinka, broj kreditne kartice...) kao i
regularan sajt, gdje žrtva unosi podatke koji se bilježe u pozadini.
Naziv phishing je varijacija riječi fishing odnosno pecanje, jer se phishing e-mailovi
obično šalju na veliki broj adresa kao mamac na koji se neki korisnici upecaju, a neki
ne.

Kako prepoznati Phishing?

- U sadržaju E-maila nije navedeno vaše ime i prezime
- E-mail se uglavnom odnosi na veći broj ljudi
- E-mail u kome se izražava hitnost:
o Vaš račun će biti zaključan dok ne kontaktirate sa nama
o Primijetili smo na Vašem računu neovlašćenu aktivnost
o Moramo da potvrdimo informacije sa Vašeg računa
o Ukoliko ne odgovorite odmah, račun će Vam biti ukinut
o Kliknite na link kako biste ažurirali informacije
Kako zaštititi lične podatke kada ste online?
1. Koristite složene lozinke
Ne dopustite drugima da vide vaše pristupne podatke. Za ulaz na bilo koji od svojih
uređaja i računa na internet medijima - koristite što složenije lozinke kako biste zaštitili
svoje podatke. Nemojte koristiti datum rođenja ili jednostavne i česte lozinke. Takođe,
nemojte koristiti istu lozinku za sve postojeće račune. Svakako upamtite da lozinke ne
ostavljamo na papirićima na vidljivom mjestu, poput računara ili na radnom stolu u
kancelariji.

2. Pazite na svoje uređaje

Vaš se mobilni telefon automatski spaja na društvene mreže, e-mail servise i slično.
Upravo zato pazite da ne ostavljate svoj uređaj bez nadzora i obavezno koristite
složenu lozinku na njemu.

3. Pazite što objavljujete

Ne objavljujte svoje ni tuđe lične podatke, pokušajte izbjegavati pisati tačan datum i
mjesto rođenja, ne objavljujte ni fotografije ličnih dokumenata i sl. Izbjegavajte
objavljivati slike ili videa djece i maloljetnih osoba te adrese na kojima stanujete ili
boravite.
Izbjegavajte dijeliti informacije o svojem godišnjem odmoru, odnosno vremenu kada
nećete biti kod kuće. Kada ste na društvenim mrežama pripazite s kime se povezujete u
“prijateljstva“ i radije upotrijebite mogućnost kojom ćete ograničiti prikaz sadržaja koji
pregledavate ili objavljujete.

4. Pazite šta otvarate

Prije nego što kliknete na internet link, bez obzira ko vam je poslao, razmislite dva puta!
Različiti računarski virusi programirani su tako da je potreban samo jedan klik da ih
preuzmete na uređaj koji koristite kako biste ga zarazili. Pripazite i na poruke u kojima
vam bilo ko traži da mu pošaljete pin za bankarsku karticu, lozinku ili neku drugu
osjetljivu ličnu informaciju.

5. Izbjegavajte javne računare

Javne računare koristite samo za pretraživanje informacija i to bez povezivanja sa bilo
kojim od postojećih internet naloga (elektronska pošta, društvene mreže, bankarske
usluge i sl.). Javni računari su dostupni svima, tako su i svi podaci na njima dostupni
svima: od istorije pretraživanja do informacija potrebnih za ulazak u internet naloge.