CHUYÊN ĐỀ 3: PHƯƠNG TRÌNH HÓA HỌC

I. PHƯƠNG TRÌNH HÓA HỌC

 Phương trình hóa học: Dùng để biểu diễn ngắn gọn phản ứng hóa học, tức là biểu
diễn phản ứng hóa học bằng công thức hóa học.
Ví dụ: PTPƯ sắt tác dụng với oxi: 3Fe + 2O2  Fe3O4
 Các bước lập PTHH:
- B1: Viết sơ đồ phản ứng gồm CTHH của các chất phản ứng và sản phẩm.
- B2: Cân bằng số nguyên tử mỗi nguyên tố theo nguyên tắc số nguyên tử của mỗi nguyên
tố ở 2 vế phải bằng nhau theo thứ tự: Kim loại, Phi kim, Hidro và oxi, tìm hệ số thích hợp
đặt trước các công thức.
- B3: Viết PTHH.
 Ý nghĩa của PTHH: PTHH cho biết tỉ lệ về số nguyên tử, số phân tử giữa các chất
cũng như từng cặp chất trong phản ứng.
VD: phương trình hóa học : 2H2 + O2  2H2O
Tỉ lệ số phân tử H2 : số phân tử O2 : số phân tử H2O = 2 : 1 : 2
Tỉ lệ số phân tử H2 : số phân tử O2 = 2 : 1
Tỉ lệ số phân tử H2 : số phân tử H2O = 1 : 1
VÍ DỤ: Cân bằng các phương trình phản ứng sau
Bài 1. Cho sơ đồ của các phản ứng sau, hãy lập phương trình hóa học và cho biết tỉ lệ số
nguyên tử, số phân tử của các chất phản ứng.
a) Na + O2 
 Na2O.

b) P2O5 + H2O 
 H3PO4.

c) HgO 
 Hg + O2

d) Fe(OH)3 
 Fe2O3 + H2O

e) Ba(OH)2 + Al2(SO4)3 
 BaSO4 + Al(OH)3

Bài 2. Lập phương trình hóa học của các phản ứng sau:
a. Fe + HCl  FeCl2 + H2
b. Fe2O3 + CO  Fe + CO2
c. Al + H2SO4  Al2(SO4)3 + H2
d. Mg + HCl  MgCl2 + H2
e. Cu + H2SO4 đặc 
 CuSO4 + SO2 + H2O

Bài 3. Cho sơ đồ phản ứng sau: Na2CO3 + CaCl2 

 CaCO3 + NaCl
 a) Hãy viết thành phương trình hóa học
b) Cho biết tỉ lệ số phân tử của 4 cặp chất trong phản ứng (tùy chon)
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
II. TÍNH THEO PHƯƠNG TRÌNH HÓA HỌC
Tính theo phương trình hóa học
Các bước giải:
 Bước 1: Đổi số liệu đầu bài (tính số mol của chất mà đầu bài đã cho).
 Bước 2: Lập phương trình hóa học có dạng: aA + bB cC + dD
 Bước 3: Dựa vào số mol của chất đã biết để tính ra số mol của chất cần biết (theo phương
trình).

aA + bB  cC + dD
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
 Bước 4: Tính ra khối lượng (hoặc thể tích) theo yêu cầu của bài.
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
BÀI TẬP
Ví dụ 1: Cho sơ đồ phản ứng: CH4 + O2  CO2 + H2O. Đốt cháy hoàn toàn 1,12 lít khí
CH4 tính thể tích khí O2 cần dùng và thể tích khí CO2 tạo thành (thể tích các khí đo ở đktc)
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
Ví dụ 2: Sắt tác dụng với axit clohiđric: Fe + HCl → FeCl2 + H2. Nếu có 2,8 g sắt tham gia
phản ứng, em hãy tìm:
a. Thể tích khí hiđro thu được ở đktc.
b. Khối lượng axit clohiđric cần dùng.
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………

Ví dụ 3: Trong phòng thí nghiệm người ta có thể điều chế oxi bằng cách nhiệt phân KClO3
theo sơ đồ phản ứng sau: KClO3  KCl + O2
 a. Tính khối lượng KClO3 cần thiết để điều được 9,6 g O2.
b. Tính khối lượng KCl được tạo thành bằng 2 cách.
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………

Ví dụ 4: Hãy tìm thể tích khí oxi đủ để đốt cháy hết 11,2 lít khí A. Biết rằng:
+ Khí A có tỉ lệ khối đối với không khí là 0,552.
+ Thành phần theo khối lượng của khí A là: 75% C và 25% H. Các thể tích khí đo ở đktc.
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………

III. BÀI TOÁN DƯ HẾT

Cách xác định lượng chất cho dư trong phản ứng hóa học
Bước 1: Viết và cân bằng phương trình phản ứng: mA + nB  pC + qD
Bước 2: Giả sử cho x mol chất A tác dụng với y mol chất B theo phương trình:
mA + nB  pC + qD
Bước 3: Tính tỉ lệ x/m và y/n
- Dự đoán các tình huống xảy ra:
Hiệu suất Tỉ lệ Kết luận Cách tính
x y

Phản ứng vừa đủ Tính theo A hay B đều
H= m n
đúng
100% x y

A dư, B hết Tính theo B
m n
x y

A hết, B dư Tính theo A
m n
- A, B đều còn dư Tính theo lượng chất dư
H< x y ít.
- Xét tỉ lệ và tỉ lệ nào bé, chất đó
100% m n
dư ít.

Ví dụ 1: Cho 10,8 gam Al vào dung dịch chứa 73 gam HCl tạo sản phẩm là AlCl3 và khí
hiđro.
a. Chất nào còn dư sau phẩn ứng và dư bao nhiêu gam?
b. Tính thể tích khí hi đro thoát ra ở đktc?
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
Ví dụ 2: Đốt cháy 84 gam sắt trong 33,6 lít khí oxi (đktc), tạo sản phẩm là oxit sắt từ
Fe3O4.
a. Sau phản ứng, chất nào còn dư và dư bao nhiêu gam?
b. Tính khối lượng sản phẩm.
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………

Ví dụ 3: Dẫn 2,24 lít khí H2 (ở đkc) vào một ống có chứa 12g CuO đã nung nóng tới nhiệt
độ thích hợp thu được kim loại và nước. Kết thúc phản ứng trong ống còn lại a gam chất
rắn.
a. Viết PTHH.
b. Tính khối lượng nước tạo thành sau phản ứng.
c. Tính a.
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
IV. HIỆU SUẤT PHẢN ỨNG
1. Hiệu suất phản ứng: Cho biết khả năng phản ứng xảy ra ở mức độ nào. Giả sử có phản
ứng:
A + B  sản phẩm
a) H = 100% => phản ứng xảy ra hoàn toàn, khi đó xảy ra các khả năng sau:
* hoặc A và B vừa hết (phản ứng vừa đủ)
* hoặc A hết và B dư
* hoặc A dư và B hết.
Thông thường, để đơn giản nhiều phản ứng được giả thiết H = 100%. Rõ ràng đây là một
giả định lí tưởng.
b) H < 100% => phản ứng xảy ra không hoàn toàn, phản ứng thuận nghịch => khi đó cả A
và B đều dư, nghĩa là A và B cùng có mặt trong sản phẩm. Trong thực tế, đây là trường
hợp phổ biến.
2. Có 2 cách để tính hiệu suất
a) Tính theo lượng chất thiếu tham gia phản ứng
ượ ℎự ế ℎả ứ
= . 100 (%)
ượ đầ
- Lượng thực tế phản ứng  lượng ban đầu.
- Lượng thực tế phản ứng thường cho trong đề bài hoặc được tính qua phương trình phản
ứng theo lượng sản phẩm đã biết.
- Lượng thực tế phản ứng và lượng ban đầu đều được lấy cùng một chất nên phải cùng đơn
vị đo.
- Chất thiếu là chất sẽ hết trước khi giả thiết H = 100%.
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
b) Tính theo lượng sản phẩm
ượ ả ℎẩ ℎự ế ạ ℎà ℎ
= . 100 (%)
ượ ả ℎẩ í ℎ ℎ í ℎ ế
- Lượng sản phẩm thực tế thu được thường cho trong đề bài.
- Lượng sản phẩm tính theo lý thuyết được tính qua phương trình phản ứng theo lượng
chất thiếu tham gia phản ứng với giả thiết H = 100%.
- Lượng sản phẩm thực tế và lượng sản phẩm lý thuyết phải có cùng đơn vị.

H1 % H2 % H3 % Hn %
3. Nếu phản ứng là một chuỗi quá trình A   B   C   D......  E

Hiệu suất chung của quá trình từ A  E là: H %  H1 %.H 2 %.H 3 %....H n %

4. Nguyên liệu có lẫn tạp chất

ượ ê ấ
Độ tinh khiết của nguyên liệu (a%) %= . 100 (%) và a% = 100%
ượ ê ệ

- %tạp chất

Ví dụ 1. Cho 0,5 mol H2 tác dụng với 0,45 mol Cl2 thu được 0,6 mol HCl. Tính hiệu suất
phản ứng?
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………

Ví dụ 2. Nung 1kg đá vôi chứa 80% CaCO3 thu được 112 dm3 (đktc) khí. Tính hiệu suất
phản ứng nung đá vôi?
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………

Ví dụ 3. Cho 6,5 gam Zn vào dd HCl lấy dư, sau phản ứng thu được chất khí. Tính thể tích
khí thoát ra ở đktc, biết H% = 90%
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………