Rokoko i klasycyzm

Wprowadzenie
Przeczytaj
Wirtualny spacer
Film
Film + Sprawdź się
Dla nauczyciela
Bibliografia:

Źródło: Fragment bloga Gabrieli Juranek poświęconego historii mody, ubioru i obyczajów.
Cytat za: h ps://www.modnahistoria.pl/2016/01/lekkosc-zmysowosc-orientalizm-
sztuka.html.
 Rokoko i klasycyzm

Jean-Honoré Fragonard, Huśtawka, 1767

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Na przełomie XVII i XVIII w. styl barokowy nadal dominował w większości katolickich

państw Europy: w Italii, Hiszpanii, części Rzeszy, krajach Habsburgów i Rzeczypospolitej.
Dla estetyki późnego baroku charakterystyczne były faliste linie i bogate zdobienia,
tworzące wrażenie niespokojnej dynamiki. Odpowiedzią na przepych baroku było rokoko,
charakteryzujące się w wdziękiem, lekkością i wyrafinowaniem. W połowie XVIII wieku
rokoko powoli zaczęło być wypierane przez klasycyzm, zapoczątkowany jeszcze
w renesansie. W kolejnch latach styl klasycystyczny, odwołujący się do sztuki antycznej,
rozkwitł najpełniej – królował w malarstwie, architekturze i muzyce, wpływając
jednocześnie na inne nurty.
Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Scharakteryzujesz sztukę późnego baroku, rokoka i klasycyzmu.

Omówisz, w jaki sposób nawrót do antycznej sztuki wpłynął na styl, jakim był
klasycyzm.
Wyjaśnisz różnice i podasz cechy renesansowego ogrodu włoskiego, barokowego
ogrodu francuskiego i parku angielskiego.
Przeczytaj

Późny barok
Artyści rzymscy, z najsławniejszym z nich Carlem Fontaną na czele, zajmowali się na
początku XVIII w. przede wszystkim dekorowaniem istniejących budowli, nie zaś
wznoszeniem nowych.

Wzbogacając ornamentykę, nadawali jej coraz bardziej fantazyjny charakter. Oryginalne

formy przybrała architektura późnego baroku w południowych księstwach niemieckich
oraz w Saksonii, szczególnie zaś w Dreźnie, gdzie działali rodzimi artyści, łączący tradycje
lokalne z wzorami czerpanymi z Italii. Swą odmienność względem tych ostatnich zachował
natomiast znacznie mniej ozdobny od włoskiego barok Europy Północno‐Zachodniej.

Warto wiedzieć

Od ogrodu do parku

Rozwój sztuki ogrodniczej od antyku po współczesność to stopniowe przechodzenie od

ogrodów, ściśle wyodrębnionych z otoczenia, ku parkom, które są powiązane
z przestrzenią zewnętrzną, z czasem coraz śmielej kształtowaną przez architektów
krajobrazu. Proces ten wyraźnie zaznaczył się zwłaszcza w czasach nowożytnych.

Ogród włoski na tarasie zamku w Pieskowej Skale, fotografia współczesna.

Źródło: Geociekawostki, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
W epoce renesansu dążenie do powiązania ogrodu z budynkiem, który stanowił
dominantę krajobrazu, znalazło wyraz w modelu ogrodu włoskiego. Leone Battista Alberti
i inni teoretycy architektury uważali, że idealny ogród winien być rozplanowany
symetrycznie, z podziałem na kwatery, odseparowane niskimi żywopłotami i obsadzone
różnokolorowymi kwiatami oraz ziołami. Uzupełnienie ogrodu stanowiły zwierzyńce,
w których hodowano m.in. zwierzynę łowną na potrzeby polowań (swoją nazwę
zawdzięczają im dzielnice Zwierzyniec w Krakowie i Wilnie).

Ogród francuski na tyłach pałacu Branickich w Białymstoku, pierwsza połowa XVIII w., fotografia
współczesna.
Źródło: Pisces.art, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Z kolei barokowy ogród francuski, z reguły o znacznej powierzchni, uzyskał

równorzędną pozycję z pałacem. Przez bramę wjazdową rezydencji, paradny dziedziniec
i reprezentacyjne wejście goście docierali do usytuowanej na osi pałacu sali głównej,
której tylne drzwi wychodziły na ogród. Stanowił on jakby przedłużenie pałacu, gdyż
równo przystrzyżone wysokie żywopłoty (niekiedy kilkumetrowe) dzieliły go na „sale”, co
prawda pozbawione dachu. Drzewa i krzewy przycinano w kształty figur
geometrycznych, a środkiem prowadziła szeroka aleja główna. Dodatkową ozdobę
ogrodu stanowiły posągi i fontanny oraz belwedery, czyli pawilony położone na
wzniesieniach, skąd można było podziwiać efektowne widoki, a także oranżerie, gdzie
uprawiano w donicach rośliny egzotyczne, w lecie wynoszone na teren ogrodu.
Charakterystyczne dla ogrodów francuskich były też wielkie, lecz spokojne, bo
pozbawione prądu wodnego, baseny i kanały.
 Łuk Grecki w parku angielskim w Arkadii koło Nieborowa, przełom XVIII i XIX w., fotografia współczesna.
Źródło: Tomasz Kuran, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.5.

Już w pierwszej połowie XVIII w. powstał nowy typ ogrodu, zwany parkiem angielskim,
który nie był podporządkowany architekturze rezydencji. Jego aleje miały nieregularny
przebieg, a roślinność – poza trawnikami i klombami kwietnymi – nie była strzyżona.
Malowniczości dodawały parkowi pawilony w stylu chińskim lub sztuczne ruiny. Aby
spotęgować wrażenie kontaktu z krajobrazem naturalnym, niekiedy tworzono wzgórza
i doliny, a także urządzano na nowo otoczenie bijących na terenie parku źródeł lub
kopano sztuczne stawy o nieregularnej linii brzegowej, często zostawiając na środku
wyspy.

Rokoko
W 2. i 3. ćwierci XVIII w. w całej Europie
rozpowszechnił się pierwotnie francuski styl
Ludwika XV, zwany też rokokiem. Najpełniej
rozwinął się on w architekturze wnętrz,
a szczególnie w meblarstwie. Podstawowym
wyróżnikiem stylu rokokowego było
zastosowanie charakterystycznego
ornamentu, zwanego rocaille,
przypominającego – jak mawiano – kamyk,
muszlę, koguci grzebień lub grzywy morskich
fal.
Poszukiwanie egzotycznych motywów
ozdobnych zrodziło podziw dla ornamentyki
japońskiej i chińskiej, wywołując modę na
przedmioty pochodzenia azjatyckiego.
W malarstwie rokoko przejawiało się
zastosowaniem świetlistych barw oraz
falistych linii, które dodawały postaciom
eteryczności, najchętniej zaś przedstawiano
sceny idylliczne, na łonie natury, czym
zasłynął zwłaszcza Antoine Watteau.

Rokokowe stroje cechowały się pastelową

kolorystyką i ozdobnością, a ich nieodłącznym
elementem były pudrowane peruki.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Porcelanowa waza z 1. poł. XVII w. ze scenką rodzajową zdobiona złoceniami. Miśnieńska porcelana
wytwarzana od początku XVII w. była ogromnie ceniona. Delikatne porcelanowe serwisy i ozdobne figurki
pasowały do stylistyki epoki – rokokowych wnętrz o pastelowych kolorach i niewielkich lekkich mebli.
Źródło: dostępny w internecie: dorotheum.com [dostęp 12.01.2022 r.], tylko do użytku edukacyjnego.

Klasycyzm
W drugiej połowie XVIII w. pod wpływem m.in. wykopalisk w Herkulanum i Pompei oraz
rozpoczęcia systematycznych badań nad sztuką Grecji i Rzymu przez Johanna Joachima
Winckelmanna z nową siłą powróciło zainteresowanie starożytnością, powodując kolejną
zmianę gustów artystycznych. Nowy styl zyskał nazwę klasycyzmu i zaznaczył się przede
wszystkim w architekturze, jako nawrót do monumentalizmu, linii i kątów prostych,
oszczędnego zdobnictwa, a zwłaszcza wzorowanych na greckich portykach surowych
kolumnad w porządku jońskim, korynckim i doryckim.
Pałac Dietrichsteinów z 1745 w Wodzisławiu Śląskim, najstarszy budynek klasycystyczny w Polsce.
Źródło: Hons084 / Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Barok i rokoko, w których dostrzegano wyłącznie feerię ozdób, zostały uznane za

kwintesencję złego smaku, porównywalną jedynie z barbarzyństwem gotyku, a utrzymane
w tych stylach gmachy publiczne i świątynie masowo przebudowywano zgodnie z nowymi
kanonami piękna. Nowe wówczas pojęcie zabytku – dawnej budowli wartej zachowania
w niezmienionej formie – stosowano jedynie wobec dzieł starożytnych.

Architektoniczny klasycyzm utrzymał się

przez znaczną część XIX w., zwłaszcza jako
styl siedzib urzędów państwowych, uchodził
bowiem za odpowiedni wyraz powagi, jaka –
zdaniem rządzących – winna otaczać
instytucje władzy, i to bez względu na
panujący ustrój. Nie bez znaczenia był tu
także aspekt finansowy przedsięwzięcia, jako
że wznoszenie ascetycznych gmachów
klasycystycznych było tańsze niż
w przypadku bogato zdobionych budowli
barokowych.
Szkocka Akademia Królewska w Edynburgu.
Źródło: Finlay McWalter, licencja: CC BY-SA 3.0.

Również w malarstwie klasycyzm zdobył

trwałą pozycję, szczególnie we Francji
czasów rewolucji i cesarstwa. Gustom epoki
najbardziej odpowiadała twórczość Jacques’a
Louisa Davida, który przedstawiając
współczesne wydarzenia, stylizował je na
modłę antyczną, oraz jego ucznia Jeana
Auguste’a Ingres’a (obrazy J.L. Davida:
Przysięga w sali do gry w piłkę, Śmierć
Marata, Koronacja Napoleona).
Zainteresowanie sztuką starożytną wywarło
też wpływ na życie codzienne przełomu XVIII
i XIX w., zwłaszcza na sposób urządzania
wnętrz i projektowania mebli oraz styl
ubierania się. W okresie klasycyzmu tworzyli
wielcy kompozytorzy, m.in. Wolfgang
Amadeusz Mozart, Franz Joseph Haydn
i Ludwig van Beethoven (ten ostatni był już
prekursorem romantyzmu).
Portret Mozarta, na podstawie obrazu Josepha
Langego (około 1840).
Źródło: Joseph Lange - Universitätsbibliothek Salzburg,
Wikimedia Commons, domena publiczna.

Słownik
architektura

sztuka projektowania, wznoszenia i artystycznego kształtowania budowli

dominanta

zasadnicza, dominująca cecha

dziedziniec

plac przed budynkiem

Słowa kluczowe
barok, rokoko, rocaille, architektura wnętrz, klasycyzm, Europa w dobie oświecenia,
oświecenie w Europie

Bibliografia
P. Franaszek, Wielka Historia Świata, t. 8, Świat w XVIII wieku, Warszawa 2006.

C. Hernas, Barok, Warszawa 2008.

Historia Polski nowożytnej. Wybór tekstów źródłowych, cz. 2, oprac. S. Ochmann, K.
Matwijowski, Wrocław 1981.
Wirtualny spacer

Polecenie 1

Zapoznaj się z prezentacją, a następnie wykonaj kolejne polecenia.

Polecenie 2

Wymień na przykładzie Belwederu najważniejsze cechy architektury klasycystycznej.

Twoja odpowiedź

Polecenie 3

Wyobraź sobie, że jesteś w grupie organizatorów tematycznej wycieczki szkolnej pod hasłem
„Śladami architektury klasycystycznej”. Przygotuj pięć argumentów, które zachęciłyby innych
współorganizatorów do zagłosowania na wskazany przez ciebie cel podróży, czyli Belweder.

Twoja odpowiedź
Film

Polecenie 1

Zapoznaj się z filmami i wykonaj kolejne polecenia.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DDVKxi4Du

Film opowiadający o rokoko.

Polecenie 2

Opisz najważniejsze elementy rokoka w architekturze i wystroju wnętrz.

Twoja odpowiedź

Polecenie 3

Wskaż tematykę królującą w rokoku w malarstwie. W jaki sposób odróżniało się to od zasad
obowiązujących wcześniej w baroku?

Twoja odpowiedź

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DDVKxi4Du

Film opowiadający o klasycyzmie.

Polecenie 4

Wyjaśnij, w jaki sposób nawrót do antycznej sztuki wpłynął na styl, jakim był klasycyzm.

Twoja odpowiedź

Polecenie 5

Podaj ramy czasowe klasycyzmu. Wymień charakterystyczne cechy tego stylu w malarstwie.

Twoja odpowiedź
Film + Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Polecenie 1

Zapoznaj się z wykładem historyka Piotra Krolla o ogrodach sentymentalnych i wykonaj

kolejne polecenia.

Film dostępny pod adresem h ps://zpe.gov.pl/a/Dtwl7Lmlb

Nagranie dotyczące ogrodów sentymentalnych.

Polecenie 2

Wyjaśnij, w jaki sposób kreowano układ ogrodu sentymentalnego.

Twoja odpowiedź

Polecenie 3

Porównaj ogród sentymentalny z barokowym ogrodem francuskim.

Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 1 醙

Przyjrzyj się poniższej ilustracji i wskaż widoczne na zdjęciu cechy stylu barokowego.

Rzymska fontanna di Trevi, 1732–1762, należy do najwybitniejszych dzieł późnego baroku (proj. Nicolo
Salvi).
Źródło: fot. Ludmiła Pilecka, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.

Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 2 醙

Przyjrzyj się poniższej ilustracji i wskaż zastosowane tu rocaille.

Projekt stołu Juste’a Aurele’a Meissoniera z typowo rokokowym elementem dekoracyjnym rocaille, ok. 1730
roku.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 3 難

Zapoznaj się z ilustracjami, a następnie dokończ zdania.

Ilustracja A

Alessandro Algardi, Święty Michał Archanioł powala diabła

Źródło: HeiligerSatyr, licencja: CC BY-SA 4.0.

Ilustracja B
Antonio Canova, Triumfujący Perseusz
Źródło: Marie-Lan Nguyen, domena publiczna.

Ilustracja C

Nagrobek Marii Amalii Mniszchowej w kościele św. Marii Magdaleny w Dukli

Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.

Ilustracja D

Figury z tympanonu katedry w Chartres

Źródło: Cancre, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5.
1. Dzieło wykonane w stylu, który ukształtował się chronologicznie najpóźniej, przedstawia
ilustracja oznaczona literą
2. Sentymentalność i zmysłowość, charakterystyczne dla stylu rokoko, reprezentuje dzieło
oznaczone literą
3. Dzieła, które powstały w stylach charakterystycznych dla XVIII w., reprezentują ilustracje
, ,
4. Cytat „początkowo postacie były sztywne i wydłużone, częściowo jeszcze pod wpływem
tradycji romańskiej” odnosi się do stylu, którego przykład znajduje się na ilustracji oznaczonej
literą
5. Motyw starotestamentowy wykorzystał twórca dzieła przedstawionego na ilustracji
oznaczonej literą
Ćwiczenie 4 難

Zapoznaj się ze źródłem A oraz ilustracjami, a następnie wykonaj polecenia.

Źródło A

“ Fragment bloga Gabrieli Juranek poświęconego

historii mody, ubioru i obyczajów.

Estetykę [tego stylu w sztuce] można opisać wieloma słowami - składają

się na nią takie elementy, jak lekkość, delikatność, wyrafinowanie,
fantazyjność i zmysłowość. Jako że była to sztuka w większości
tworzona z myślą o kobietach, więc i jej charakter jest niezwykle
kobiecy i podporządkowany kobiecemu gustowi. Niemal całkowicie
zrezygnowano z prostych linii na rzecz linii falistych, które stanowiły
podstawę różnego rodzaju wymyślnych ornamentów, przede wszystkim
rocailles, czyli przestylizowanych muszli. Uwielbiano delikatne, lekko
przydymione kolory, takie róże, błękity, zielenie i fiolety. Jako że we
wszystkim szukano wówczas przede wszystkim ucieczki przed nudą,
chętnie stosowano nieoczekiwane rozwiązania i delikatną asymetrię.

Źródło: Fragment bloga Gabrieli Juranek poświęconego historii mody, ubioru i obyczajów. Cytat za:
h ps://www.modnahistoria.pl/2016/01/lekkosc-zmysowosc-orientalizm-sztuka.html.

Ilustracja 1
Wnętrze kościoła farnego w Poznaniu.
Źródło: Diego Delso, licencja: CC BY-SA 4.0.

Ilustracja 2

Wnętrze Friedrich-von-Thiersch-Saal w domu zdrojowym Wiesbaden w Niemczech.

Źródło: Pedelecs, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Ilustracja 3
Wnętrze pałacyku myśliwskiego Amalienburg w Monachium.
Źródło: Rufus46, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Dokończ zdanie:
Opisany w źródle A styl w sztuce reprezentuje wnętrze ukazane na ilustracji numer

 1.

 2.

 3.

Podaj nazwę stylu opisanego w źródle A. Uzasadnij swoją odpowiedź, podając pięć
widocznych na ilustracji cech tego stylu.
Dla nauczyciela

Autor: Martyna Wojtowicz

Przedmiot: Historia

Temat: Rokoko i klasycyzm

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
XXIV. Europa w dobie oświecenia. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu
podstawowego, a ponadto:
3) charakteryzuje sztukę klasycystyczną;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

charakteryzuje sztukę późnego baroku i rokoka.

wyjaśnia, do czego odwoływał się styl klasycystyczny i podaje przykłady
klasycystycznych twórców.
odróżnia style rokoko i klasycystyczny.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);
dyskusja.
Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom

e‐materiał „Rokoko i klasycyzm”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem
w sekcji „Przeczytaj” i multimedium w sekcji „Film” tak, aby podczas lekcji mogli w niej
aktywnie uczestniczyć i wykonywać polecenia.
2. Nauczyciel poleca uczniom, aby przygotowali prezentację w oparciu o informacje
zawarte w sekcji „Przeczytaj” i obu filmach, aby w fazie wstępnej przedstawić ją na
forum klasy. Dzieli uczniów na trzy grupy: pierwsza skupia się na charakterystyce
(wraz z przykładami) sztuki barokowej, druga – rokoko, a trzecia – klasycyzmu.

Faza wstępna:

1. Prowadzący lekcję wyświetla na tablicy jej temat, określa cel zajęć i informuje uczniów
o ich planowanym przebiegu.
2. Raport z przygotowań. Nauczyciel, przy użyciu dostępnego w panelu użytkownika
raportu, weryfikuje przygotowanie uczniów do lekcji: sprawdza, którzy uczestnicy
zajęć zapoznali się z udostępnionym e‐materiałem. Uczniowie próbują intuicyjnie
zadać pytania, na które odpowiedzą w trakcie lekcji.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel przypomina o prezentacjach przygotowanych przez uczniów przed lekcją.

Poleca trzem wybranym osobom (lub ochotnikom, po jednym z każdej grupy)
zaprezentowanie swojej pracy przed resztą klasy. Następnie uczniowie krótko
dyskutują o prezentacjach, dodają informacje, które ich zdaniem warto uwzględnić.
Prowadzący może korygować odpowiedzi i uzupełniać informacje.
2. Praca z pierwszym multimedium („Wirtualny spacer”). Nauczyciel poleca wybranemu
uczniowi, aby przeczytał polecenie nr 2: „Wymień na przykładzie Belwederu
najważniejsze cechy architektury klasycystycznej”. Poleca uczniom, aby podzielili się na
 4‐osobowe grupy i opracowali w nich odpowiedzi. Po ustalonym wcześniej czasie
przedstawiciel wskazanej (lub zgłaszającej się na ochotnika) grupy prezentuje
propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej. Nauczyciel
w razie potrzeby uzupełnia odpowiedź.
3. Praca z drugim multimedium („Film +Sprawdź się”). Nauczyciel czyta treść polecenia
nr 3 („Porównaj ogród sentymentalny z barokowym ogrodem francuskim”) i prosi
uczniów, aby w parach przygotowali rozwiązanie na podstawie materiału, który zaraz
zostanie wyświetlony na tablicy. Po ustalonym czasie przedstawiciele wybranej pary
przedstawiają propozycję odpowiedzi, pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie dobierają się w pary i wymieniają poglądami, dzielą się tym, czego się
nauczyli na temat: „Rokoko i klasycyzm”.
2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów,
ocenia przedstawione prezentacje.

Praca domowa:

1. Wykonaj polecenie nr 3 dołączone do spaceru wirtualnego: Wyobraź sobie, że jesteś

w grupie organizatorów tematycznej wycieczki szkolnej pod hasłem „Śladami
architektury klasycystycznej”. Przygotuj pięć argumentów, które zachęciłyby innych
współorganizatorów do zagłosowania na wskazany przez ciebie cel podróży, czyli
Belweder.
2. Wykonaj ćwiczenia 3 i 4 z sekcji „Film + Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

P. Franaszek, Wielka Historia Świata, t. 8, Świat w XVIII wieku, Warszawa 2006.

C. Hernas, Barok, Warszawa 2008.

Historia Polski nowożytnej. Wybór tekstów źródłowych, cz. 2, oprac. S. Ochmann, K.

Matwijowski, Wrocław 1981.

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą zapoznać się przed lekcją z sekcją „Wirtualny spacer”, aby przygotować się
do późniejszej pracy.