Rewolucja angielska i monarchia parlamentarna

Anglia na przełomie XVI i XVII

Ogradzanie – proces łączenia gruntów gminnych i chłopskich w wielkie gospodarstwa nastawione na

wypas owiec.

Działanie te doprowadziły do tego, że dużo mieszkańców wsi straciła swoje gospodarstwa i musiała
szukać nowego zajęcia w miastach.

Zmiany te pozwoliły wzbogacić się tym, którzy mieli odpowiedni kapitał i umieli go zainwestować.
Dzięki temu w Anglii powstała warstwa zamożnych posiadaczy ziemskich – gentry.

Purytanie – zwolennicy oczyszczenia anglikanizmu z elementów katolickich. Oczekiwali oni głębszych

zmian w duchu kalwinizmu. Były one głównie rozpowszechnione przez przedstawicieli gentry i
mieszczaństwa. Spośród nich rekrutowała się Izba Gmin – niższa izba angielskiego parlamentu. Izba
Lordów – arystokraci.

Rządy Stuartów:

 Jakub I Stuart – król Szkocji. Połączył Anglie i Szkocję unią personalną. Swoją władzę opierał
na dawnej arystokracji i Kościele anglikańskim.
 Karol I – syn Jakuba I Stuarta. Objął po nim władzę i starał się kontynuować politykę ojca.
 Był zmuszony zwołać parlament tylko wtedy gdy będą potrzebne dodatkowe
fundusze na prowadzenie wojen. Przez 11 lat nie doszło do żadnego posiedzenia.
 Gdy wybuchło powstanie w Szkocji w 1640r. zmusiło to Karola I do zwołania
parlamentu. Posłowie przeforsowali nowe prawo, które uzależniało rozwiązanie
obrad parlamentu od zgody samych parlamentarzystów. Przez to wybuchła rewolucja
angielska, przez co obrady formalnie trwały aż 13 lat.
 Coraz większy wpływ mieli purytanie, przez co król rozkazał uwięzić purytańskich
posłów, ale nie dopuściło do tego mieszczaństwo Londynu.
 Ostatecznie monarcha musiał opuścić miasto.

Wojna domowa w Anglii:

 Konflikt pomiędzy królem a parlamentem doprowadził w 1642r. do wybuchu wojny

domowej.
 Za monarchą opowiedzieli się:
 arystokraci
 duchowni kościoła anglikańskiego
 prześladowani katolicy
 Poparcie parlamentu wyrazili:
 przedstawiciele gentry
 mieszczanie
 chłopi
 Wojska parlamentu miały przewagę liczebna, ale były słabiej uzbrojone i wyszkolone, co
sprawiło, że początkowo zwycięstwa odnosiła armia królewska.
 Oliver Cromwell – dowódca, który wprowadził reformy wojska parlamentu. Zorganizował
Armię Nowego Wzoru, gdzie obowiązywała surowa dyscyplina, żołnierze otrzymywali stopnie
oficerskie poprzez zasługi, a nie przez pochodzenie.
  Nowo utworzone siły zmierzyły się w bitwie pod Naseby, gdzie odniosły zwycięstwo. W
rezultacie monarcha zbiegł do Szkocji, lecz oni woleli sprzedać go parlamentowi.
 Wojna domowa zakończyła się w 1648r. zwycięstwem sił parlamentu.
 Parlament kadłubowy oskarżył króla o zdradę stanu i w wyniku krótkiego procesu Karol I
został skazany na śmierć i ścięty.

Dyktatura Cromwella:

 władzę miał sprawować jednoizbowy parlament, zniesiono Izbę Lordów.

 Cromwell wykorzystując dobrą armię uderzył w Irlandię a później w Szkocje, dzięki temu
wzmocnił angielskie wpływy w tych krajach.
 W 1651r. parlament przyjął Akt nawigacyjny i od tamtej pory import produktów mógł być
prowadzony tylko z wykorzystaniem statków angielskich.

Restauracja Stuartów:

 Po śmierci Cromwella jego syn objął władzę, lecz totalnie się do tego nie nadawał więc musiał
ustąpić miejsca Karolowi II Stuartowi.
 Szybko okazało się, że Karol II nie odpowiada oczekiwaniom społeczeństwa i poza tym Karol II
nie miał męskiego potomka, więc jego władzę objął jego brat Jakub II Stuart.
 Jakub II Stuart był katolikiem i bliskim sojusznikiem króla Francji.
 W parlamencie powstały dwa stronnictwa:
 Torysi – popierali władcę i opowiadali się za nienaruszalnością jego praw do tronu.
 Wigowie – głosili, że władza zwierzchnia należy do parlamentu i może on pozbawić
monarchę korony.
 Chciał wprowadzić katolicyzm ale mu nie wyszło, więc wyjechał z Anglii.

Monarchia parlamentarna:

 Torysi porozumieli się z wigami i zaoferowali koronę namiestnikowi Holandii – Wilhelmowi III
Orańskiemu.
 Bezkrewne przyjęcie władzy ochrzczono mianem chwalebnej rewolucji.
 Zaraz po koronacji w 1689r. nowy władca zaakceptował Deklarację praw. Zgodnie z jej
zapisami:
 nakładanie nowych podatków wymagało zgody parlamentu
 król nie mógł zawieszać obowiązywania ustaw parlamentu
 nielegalne stało się utrzymywanie stałej armii w okresie pokoju
 członkowie parlamentu mieli być wybrani w wolnych wyborach
 obrady parlamentu miały być wybierani regularnie
 w czasie obrad parlamentu obowiązywał przywilej wolności słowa
 Dokument znacznie osłabił władzę króla, a zwiększył uprawnienia parlamentu, tak więc
budowano podstawy monarchii parlamentarnej.

Absolutyzm we Francji

Początki rządów Burbonów:

  Henryk IV Burbon zdołał wygasić konflikt religijny we Francji i wzmocnić władzę królewską.
Powołał urząd intendentów, którzy zarządzali prowincjami w imieniu monarchy i łączyli
szerokie uprawnienia ze ścisłą zależnością od panującego.
 Król troszczył się o gospodarkę państwa, zabiegał o rozwój rzemiosła i zakładanie kolonii.

Francja kardynała Richelieu:

 Po śmierci Henryka na króla koronowano jego 9-letniego syna – Ludwika XIII. Ze względu na
małoletniość monarchy początkowo sprawowała je w rzeczywistości jego matka co osłabiło
królewska władzę.
 Armand de Richelieu najbliższy doradca władcy. Głównym jego celem było zreformowanie
aparatu urzędniczego, polegające na powoływaniu urzędników na podstawie kwalifikacji.
 W miejsce arystokratycznej rady królewskiej wprowadzono rząd, tworzony przez ministrów
dysponujących doświadczeniem i specjalistyczną wiedzą. Richelieu objął w nim kluczową
funkcje premiera.
 Od 1614r. zaprzestano zwoływania Stanów Generalnych, czyli francuskiego parlamentu.
 Uszczuplono przywileje szlacheckie i wypowiedziano otwartą wojnę protestantom.
 W 1628 r. padał ostatnia twierdza hugenotów – La Rochelle. Protestanci stracili swoje prawa
polityczne.
 Zmiany zastosowane przez Kardynała doprowadziły do powstania absolutyzmu, czyli ustroju,
w którym król sprawuje całkowicie suwerenną władzę.

Pierwszy minister Mazarin:

 Po śmierci Ludwika XIII koronowano jego 5-letniego syna – Ludwika XIV, władzę za niego
sprawowała jego matka – Anna Austriaczka.
 Następcą Richelieu był kardynał Jules Mazarin.
 W 1648 – 1653 przeciwko królewskiemu absolutyzmowi wystąpiły różne grupy społeczne –
od arystokracji przez hugenotów, lokalne władze po biedotę miast i wsi.
 W Paryżu wybuchła rebelia z żądaniami zakazu nakładania nowych podatków bez zgody
parlamentu, zlikwidowania urzędu intendentów i zniesienie możliwości aresztowania
obywateli bez wyroku sądowego. Mazarin poszedł z nimi na ugodę, ale z czasem postanowił
zaostrzyć spór. W efekcie rozpoczęła się wojna domowa. Ostatecznie Mazarinowi udało się
stłumić te wystąpienia (frondy).

Ludwik XIV („Państwo to ja”)

 Władza sprawowana przez samego króla.

 Szlachta urzędnicza – mieszczanie, którzy pracowali jako urzędnicy, ale dzięki swojej pracy
zdobywali tytuły szlacheckie.
 Rozbudował policję i cenzurę, oraz zwiększył nadzór nad obywatelami.
 W pałacu na wersalu mieszkali członkowie rodziny władcy, urzędnicy i arystokraci. – „Złota
klatka Wersalu”
 1685 r. zniesienie Edyktu nantejskiego, który gwarantował tolerancję religijną.

Colbert i merkantylizm:

 Jean – Baptiste Colbert – generalny kontroler finansów.

 merkantylizm – podstawą rozwoju gospodarczego jest dodatni bilans handlowy z zagranicą,
występuje wtedy, kiedy dochody z eksportu przeważają nad wydatkami na import, a w kraju
 powiększają się zasoby pieniądza i metali szlachetnych. Wysokie cła dla rzeczy
sprowadzanych a niskie dla rzeczy wywożonych.
 Colbert dążył do:
 zwiększenia francuskiej produkcji rzemieślniczej i przemysłowej Francji oraz rozwoju
handlu krajowego, europejskiego i kolonialnego.
 ochrony własnego rynku przed zalewem obcych towarów poprzez protekcjonizm
celny – nakładanie wysokich ceł na importowane produkty gotowe i obniżanie ceł na
surowce niezbędne dla francuskiego rzemiosła.
 ułatwienia w handlu poprzez likwidację ceł wewnętrznych i rozbudowę dróg i
kanałów śródlądowych.

Francuska polityka zagraniczna:

 Wrogowie:
 Anglia
 Hiszpania
 Rzesza Niemiecka
 polityka Reunionów – (ponowne przyłączenie) polegała ona na zajmowaniu pojedynczych
miast i niewielkich terytoriów na pograniczach na podstawie wyroków wydawanych przez
francuskie sądy.

Nowe potęgi Europejskie w XVII w.

Dwoma pierwszymi potęgami były Hiszpania i powiązana z nią unią personalną (1581r.) Portugalia,
które teraz znalazły się w kryzysie.

Hiszpania:

 wzrost cen i spadek wartości pieniądza

 utrata kontroli nad bogatą częścią Niderlandów
 wygnanie morysków
 pod koniec XVII w umiera ostatni z dynastii Habsburgów
 1640 – powstania w Portugali (niepodległość) i Katalonii (stłumione)

Imperia kolonialne:

Anglia:

 purytanie 1620r.
 Jamajka (odebranie Hiszpanom) i część Gujany
 Kolonizacja w Azji i w Afryce
 Faktorie w Indiach i na wybrzeżu niewolniczym
 kompanie – stowarzyszenie inwestorów
 Australia – skolonizowana wiek później

Francja:

 XVI – Ameryka Północna – zajęcie Kanady – handel futrem

 Ameryka południowa, Afryka, Azja
Holandia:

 Najpotężniejsza flota handlowa na świecie

 Azja, Ameryka Południowa
 Kampania Zachodnioindyjska – ochrona handlu

Zmiana układu sił nad Bałtykiem:

Szwecja:

 Karol IX Sudermański – ekspansja terytorialna

 Inflanty i Kurlandia / Rzeczpospolita
 Dania i Moskwa
 Pozbawienie Moskwy dostępu do Bałtyku 1617
 Gustaw II Adolf – potęga Szwecji
 reformy wewnętrzne
 silna flota i armia
 wojna trzydziestoletnia – prowadzenie
 nabytki terytorialne
 Korol X Gustaw – największy obszar – II wojna północna
 Zajęcie tymczasowe dużej części Rzeczypospolitej

Brandenburgia:

 dynastia Hohenzollernów – Prusy Książęce

 chcieli niezależności od RP
 Fryderyk Wilhelm / Wielki Elektor – wzmocnienie pozycji
 przyłączenie do Brandenburgii Pomorza Zachodniego
 1657 uniezależnienie Prus
 reformy, silna armia

Kres ekspansji tureckiej:

 XVII granice imperium osmańskiego – Bałkany, znaczna część Węgier.

 osłabienie władzy sułtana, korupcja urzędników
 mimo to silna polityka zagraniczna i potęga militarna
 Wojny: Habsburgowie, RP, Wenecja, Persja, Rosja
 próba ostatecznego pokonania Habsburgów – 1683 Kampania zakończona klęską Kara
Mustafy, siły odparte pod Wiedniem przez wojska PL-NIEM
 1684r. powstanie Ligi Świętej (koalicja antyturecka) skład: RP, cesarstwo, papiestwo,
Wenecja, później Rosja.
 1699r. pokój w Karłowicach – koniec podboju w Europie
 straty: Habsburgowie – Węgry, Siedmiogród, Wenecja – Dalmacja i Grecja, RP – Ukraina,
Rosja – dostęp do morza Azowskiego
 Kultura Europy w XVII wieku

Barok:

 przepych
 wyszukane zdobienia
 zaskakujące rozwiązania kompozycyjne
 bogata symbolika oraz silna ekspresja
 realizm i dramatyzm przedstawień

Malarstwo iluzjonistyczne

Pałac w Wersalu pod Paryżem

Malarstwo:

 Stiuk – szlachetna odmiana tynku, często barwionego na różne kolory i imitującego ozdobny
kamień, np. marmur
 Giovanni Lorenza Bernini:
 Ekstaza św. Teresy

Apollo i Dafne

Architektura:

Kościół św. Mikołaja w Pradze

Katedra w Murcji

brama miejska w lecce

Brukselskie kamienice
pałac w schonbrunn

Literatura, muzyka i teatr:

 Molier – Skąpiec
 Jean de la Fontaine
 Calderon de la Barca – teatr
 Jan Sebastian Bach - muzyka
 Jerzy Fryderyk Heandel - muzyka
 Antonio Vivaldi – muzyka

Rokoko – wdzięk, lekkość, wykwintność i delikatność zdobień

Nauka:

 Galileusz – słuszność tez Kopernika

 Izaak Newton – prawo grawitacji