qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty

uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasd
fghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx
cvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq
Συνταγματικό Δίκαιο
Βασικές Έννοιες
wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui
Α’ έτος

opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg
Ζούζια Ευμορφίλη

hjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc
vbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq
wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui
opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg
hjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc
vbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq
wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui
opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg
hjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbn
mqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwert
yuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopas
0
 Σημειώσεις στο Συνταγματικό Δίκαιο
Εγχειρίδιο Συνταγματικού Δικαίου (Α. Παντελή)

Συνταγματικό δίκαιο: Το σύνολο των κανόνων δικαίου που ορίζουν αφενός το

σύστημα κατά το οποίο σχηματίζεται, οργανώνεται κ ασκείται η κρατική εξουσία και
αφετέρου τη θέση κ τα όρια της κρατικής εξουσίας απέναντι στα άτομα που
υπόκεινται σε αυτή.
Διευκρινίσεις:
 Ιδεολογικά ουδέτερος ορισμός.
 Οργανώνει τη συνύπαρξη εξουσίας κράτους-ελευθερίας ατόμων. Ρυθμίζει την
αμφισβήτηση της εξουσίας κ τη χρησιμοποιεί για τη λειτουργία των θεσμών
του.
 Εξασφαλίζει ειρηνική εναλλαγή στην εξουσία.
 Επιβάλει κανόνες κ όρια.
 Στρέφεται γύρω από ιδέες δικαιοσύνης κ κοινωνικής ωφέλειας.
 Παρέχει μόνο το σκελετό των ρυθμίσεων (θεμελιωδέστερο μέρος δημοσίου
δικαίου).

-Περιλαμβάνει γνήσια νομικούς κανόνες για την κρατική εξουσία κ έχει αντικείμενο
τη νομική ρύθμιση με δεσμευτικό χαρακτήρα.
-Σήμερα, ομοιομορφία λόγω μίμησης αλλά σε επί μέρους θέματα κ επιβολής διεθνών
συμβάσεων (κράτος προσχωρεί με τη θέλησή του).

3. Πρώτη γνωριμία με το Σύνταγμα:

Το σύνταγμα είναι ένας νόμος ισχυρότερος από τους άλλους, εφοδιασμένος με
ανώτερη νομική ισχύ.
Ουσιαστικό Σύνταγμα (ή Σύνταγμα υπό ουσιαστική έννοια) = Συνταγματικό
δίκαιο.
Τυπικό (ή υπό τυπική έννοια)→ ο γραπτός θεμελιώδης νόμος ενός κράτους που
συνήθως αλλάζει με δυσκολότερο τρόπο από ότι οι άλλοι νόμοι.
- Διατάξεις νόμων πρέπει να κάμπτονται μπροστά στις συνταγματικές.

ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

Ι. Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

6. Η εξουσία ως κοινωνικό φαινόμενο:

Εξουσία→ Επιβολή της θελήσεων επί των άλλων.
Σημαίνει κ τον πόλο (κάποιος επιβάλλει σε άλλον) κ τη λειτουργία που τους ασκεί.
Επιβάλλει τάξη κ πειθαρχία. Άνθρωπος ανήκει σε πολλές κοινώνικες ομάδες κ
υπόκειται στης εξουσία καθεμίας τους που μεταξύ τους είναι ανταγωνιστικές.
Βαθμιαία σχηματίζεται μια ολιγαρχία που άρχει.

1
7. Η πολιτκή εξουσία: Επικρατεί πάνω σε όλες τις άλλες κ μπορεί να επεμβαίνει σε
κάθε πεδίο του κοινωνικού βίου.
Έχει αντικείμενο όλους τους πολίτες. Η εκάστοτε πολιτική εξουσία επικρατεί ως η
αποτελεσματικότερη αν όμως αποτύχει καταρρέει κ γίνεται πολιτική εξουσία άλλη
ολιγαρχία.

8. Η θεσμοποίηση της εξουσίας: Μεταβίβαση της εξουσίας από συγκεκριμένους

ανθρώπους στο κράτος.
Η επιβολή είναι ουσιαστικότερη όταν γίνεται αποδεκτή χωρίς καταναγκασμό. Τούτο
συμβαίνει όταν η εξουσία δεν ανήκει σε πρόσωπα, αλλά σε ιδεατή οντότητα.
Εξουσία→ πολιτική κ όχι οικονομική. Κύρωση για παράβαση κανόνων δικαίου→
ποινική κ όχι οικονομική. Άρα κρατική εξουσία είναι εξουσία πάνω σε ελεύθερους
ανθρώπους.

Πολιτεία→ δημοκρατικό ή αβασίλευτο πολίτευμα.

ΙΙ. Η ΚΛΑΣΙΚΗ ΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

9. Κράτος: Το νομικό πρόσωπο με αυτοδύναμη εξουσία στο οποίο έχει οργανωθεί

λαός μόνιμα εγκατεστημένος σε ορισμένη χώρα.

-Η διεθνής αναγνώριση ΔΕΝ είναι στοιχείο του κράτους.

-Αναγνώριση κατά πλάσμα δικαίου→ από τη διεθνή κοινωνία όταν το κράτος χάσει
κάποια συστατικά του στοιχεία.

Ο ΛΑΟΣ
10. Λαός υπό ευρεία έννοια→ Το σύνολο των ατόμων που εκάστοτε έχουν την
ιθαγένεια τους κράτους.
Λαός υπό στενή έννοια→ Εκλογικό σώμα.

11. Για να γίνει λαός ο πληθυσμός πρέπει να είναι εγκατεστημένος μόνιμα σε

ορισμένη χώρα.

12. Ιθαγένεια (ή υπηκοότητα)→ Ο νομικός δεσμός ανάμεσα στο άτομο κ το κράτος,

με τον οποίο το άτομο γίνεται μέλος του λαού. (Νομική έννοια μόνο)
 Αρχική : Δίκαιο αίματος (από τον πατέρα ή υπό όρους από μητέρα), Δίκαιο
εδάφους.
 Επίκτητη.
-Ανατίθεται στον κοινό νομοθέτη συνήθως, όχι στο σύνταγμα. Ενίοτε διεθνείς
συμβάσεις.
-Πρόκειται για δικαιώματα κ υποχρεώσεις δημοσίου δικαίου, όχι ιδιωτικού.

2
Δικαιώματα που παρέχει η ιθαγένεια:
1. Δικαίωμα διαμονής στη χώρα του κράτους.
Απέλαση→ Εξαναγκασμός να εξέλθει κάποιος από τη χώρα του κράτους.
Έκδοση→ Παράδοση κάποιου σε κράτος που τον εκζητεί, επειδή διώκεται ή
καταδικάστηκε εκεί.
Υπερορία→ Απαγόρευση να εισέλθει ο πολίτης στη χώρα του κράτους του.
2. Να τον προστατεύει το κράτος από τη δράση άλλων κρατών.
3. Όλα τα πολιτικά δικαιώματα (οι μη πολίτες δεν έχουν εκτός εξαιρέσεων), τα
ατομικά δικαιώματα, τα κοινωνικά δικαιώματα.

Υποχρεώσεις:
1. Υποταγή.
2. Πίστη: αποχή από πράξεις βλαβερές για το κράτος.
3. Υλικές εισφορές.
4. Στρατολόγηση.

13. Έθνος→ Σύνολο ανθρώπων με κοινή εθνική συνείδηση (αποτέλεσμα κοινού

πολιτισμού, κοινής ιστορικής διαδρομής, κοινών επιδιώξεων).

Ομογενείς→ Έλληνες που δεν έχουν την ελληνική ιθαγένεια.

-Σχηματισμός έθνους συνήθως συνυφασμένος με την ανάπτυξη της πολιτικής

ελευθερίας κ ισότητας.
-Το έθνος είναι «κλειστή ομάδα» δλδ ομάδα αντίπαλη προς τα άλλα έθνη.
Συνέπειες:
 Αρχή εθνοτήτων→ κάθε έθνος δικαιούται να σχηματίσει κράτος.
 Το έθνος, που έχει ελεύθερα κ ίσα άτομα, προάγει τη δημοκρατική μορφή του
κράτους.

Η εθνική συνείδηση του λαού συντελέι στο σχηματισμό πολιτικής ομοφροσύνης

(consensus) μέσα στο κράτος.

Ομοφροσύνη (ή συναίνεση)→ Ενστερνισμός από όλους ή σχεδόν όλους των

βασικότερων κανόνων λειτουργίας του πολιτικού συστήματος, κ ιδίως των κανόνων
για την άνοδο στην εξουσία.

ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑ

14. Επικράτεια (ή χώρα)→ Η γεωγραφική έκταση μέσα στα όρια της οποίας το
κράτος ασκεί την εξουσία του.
- Το κράτος ασκεί στην επικράτεια του την εξουσία του, που νοείται μόνο πάνω σε
πρόσωπα κ όχι σε πράγματα. (εκτός από συγκεκριμένα «δημόσια κτήματα»)
Προσάρτηση→ Επέκταση των ορίων μέσα στα οποία ασκείται η κρατική εξουσία.
Παραχώρηση→ Συρρίκνωση.

3
Ανταλλαγή→ Προσάρτηση κ παραχώρηση κ για τα δύο εμπλεκόμενα κράτη.

Αρχή εδαφικότητας→ Στην επικράτεια της η κρατική εξουσία καταλαμβάνει όχι μόνο
τους πολίτες, αλλά όλα τα πρόσωπα που τυχόν βρεθούν εκεί.
Αρχή αποκλειστικότητας→ Το γεγονός ότι μια γεωγραφική έκταση αποτελεί
επικράτεια ενός κράτους αποκλείει εκεί την άσκηση εξουσίας των άλλων κρατών,
χωρίς τη συγκατάθεση του δεδομένου κράτους.
(Δεν αποτελούν εξαίρεση το ομοσπονδιακό κράτος, η συγκυριαρχία, η πολεμική
κατοχή).
Αρχή ετεροδικίας (ή ασυλίας ή ετεροχθονίας)

15. Καθορισμός επικράτειας.

Όσο μια εξουσία δε συγκρούεται με άλλη, μπορεί να επεκτείνει την επικράτεια της
μονομερώς. Αν όμως συγκρούεται, τα ζητήματα τα ρυθμίζει το διεθνές δίκαιο, δλδ με
έθιμο ή διεθνή σύμβαση.
-Τα κτήρια των πρεσβειών του κράτους στο εξωτερικό ΔΕΝ αποτελούν στοιχείο της
επικράτειας του, αν κ απαραβίαστα.
-Επικράτεια είναι 3D→ έδαφος, υπέδαφος, εναέριο χώρο.
Αιγιαλίτιδα ζώνη (ή χωρικά ύδατα)→ τμήμα της θάλασσας που περιβάλλει την ξηρά
κ αποτελεί στοιχείο της επικράτειας. (Διεθνής σύμβαση για το δίκαιο της θάλασσας
προβλέπει ≤ 12 μίλια)

Η ΑΥΤΟΔΥΝΑΜΗ ΕΞΟΥΣΊΑ

16. Κρατική εξουσία→ Η αυτοδύναμη ικανότητα του κράτους να επιτάσσει

ελεύθερους ανθρώπους και να τους εξαναγκάζει να τηρούν τις επιταγές του.
-Γίνεται με κανόνες δικαίου (φθάνουν μέχρι κ σε φυσικό καταναγκασμό).
-Κρατική εξουσία μια κ αδιαίρετη κ ανήκει σε ένα πρόσωπο το κράτος. Η άσκησή
της είναι διαιρετή.

17. Χαρακτηριστικά κρατικής εξουσίας:

 Ανώτατη θέληση στην κοινωνία→ Όλες οι άλλες εξουσίες είναι κατώτερες.
Επιβάλλεται όταν συναντά αντίθετη θέληση με τον κρατικό μηχανισμό.
Ακαταγώγιστη δύναμη (δεν κάμπτεται με νομικά μέσα, αλλά μόνο με
ισχυρότερη βία).
Επανάσταση→ Αν άλλη εξουσία γίνει ανώτερη γίνεται κρατική στη θέση της
ως τώρα κρατικής εξουσίας.
 Αυτοδύναμη
 Οργάνωση→ Δίνει στο κράτος το μονοπώλιο της νόμιμης βίας.
Ρυθμιστική δύναμη των πραγματικών γεγονότων→ κάνει νόμιμη την παράνομη
εξουσία.
-θεμελιώδης κανόνας επιβάλλεται μόνος του σαν φυσικό γεγονός, δεν τον
παράγει κανένα όργανο του κράτους.

4
18. Περιορισμοί κρατικής εξουσίας:
1. Νομικώς→ αυτοπεριορισμός με νομικούς της κανόνες.
2. Φυσικώς→ ελεύθεροι άνθρωποι.
3. Κοινωνικώς→ άλλες κοινωνικές δυνάμεις που αδυνατεί να αγνοήσει.
o Περιορισμοί διεθνούς δικαίου. (Παραδεδεγμένοι κανόνες→ δεσμεύουν όλα τα
κράτη, Συμβατικοί→ κράτος υπάγεται εκουσίως)
o Κάποιες φορές σε νομικούς κανόνες άλλου κράτους (κυρίαρχα κ μη κράτη).

19. Κυριαρχία→ 1. Η πλήρης κ τέλεια κρατική εξουσία. 2. Η αποκλειστική

αρμοδιότητα της αρμοδιότητας.
- Μη κυρίαρχο κράτος→ υπόκειται σε περιορισμούς που πηγάζουν από τη
θέληση άλλου κράτους.
- Κράτος πάντα άρχει, αλλά μόνο το κυρίαρχο δεν άρχεται.
Εξωτερική κυριαρχία (ή κυριαρχία του κράτους)→ Όταν υπόκειται μόνο στους
κανόνες διεθνούς δικαίου. Ταυτίζεται με ανεξαρτησία. Απαντά στο τι είναι
κυριαρχία, δλδ τι νομικές συνέπειες έχει.
Εσωτερική κυριαρχία (ή μέσα στο κράτος)→ Κανόνες δικαίου παράγει μόνο το
κράτος ή άλλο πρόσωπο μόνον εφόσον του το αναθέτει το κράτος.
-Κυρίαρχο όργανο→ Ο άνθρωπος ή το σύνολο που έχει την κυριαρχία του κράτους.
- Ο κανόνας δικαίου που δίνει την ιδιότητα του κυρίαρχου οργάνου παράγεται σαν
φυσικό γεγονός.
- Ο φορέας κρατεί την παραγωγή των ανώτατων κανόνων δικαίου, ή κ την ανάδειξη
αυτών που τους παράγουν, κ αναθέτει την περαιτέρω άσκησή της σε άλλους, που έτσι
αποκτούν την ιδιότητα του οργάνου.

o Πρωτογενής εξουσία επιτρέπει στο κράτος να καθορίζει μόνο του πως

οργανώνεται. Κρατική εξουσία εκδηλώνεται πρωτίστως θεσπίζοντας Σύνταγμα.
o Φυσικό δίκαιο (επιβάλλεται στο κράτος, κυρίως ανθρώπινα δικαιώματα) υπεράνω
του θετικού δικαίου (παράγεται από το κράτος).

Η ΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ

Το κράτος χαρακτηρίζεται νομικό πρόσωπο (= υποκείμενο δικαιωμάτων κ

υποχρεώσεων).
Η αυτοδύναμη εξουσία του επιτρέπει να παράγει κανόνες δικαίου, η ιδιότητα του
προσώπου το υπάγει σε αυτούς.
Πλεονεκτήματα νομικής προσωπικότητας: 1. Κράτος αναλλοίωτο ακόμα κ αν αλλάζει
το πολίτευμα. 2. Ισότητα κρατών. 2. Περιουσιακή αυτοτέλεια.

Νομική προσωπικότητα κράτους είναι κοινωνική πραγματικότητα (→ διέπει όλη την

κρατική οργάνωση) κ όχι πλάσμα δικαίου (→ αφορά μόνον όσες σχέσεις θέλει το
δίκαιο, που την έπλασε).

5
 ΙΙΙ. ΆΛΛΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΡΑΤΟΣ

22. Καθαρή θεωρία του δικαίου του Κέλσεν→ Το κράτος ταυτίζεται με το σύνολο
των κανόνων δικαίου που ισχύουν σε ένα λαό, δλδ με μια έννομη τάξη.

23. Θετικιστική θεωρία του Ντυγκί→ Το κράτος γεννάται, όταν σε μια κοινωνική
ομάδα, οι ισχυρότεροι επιβάλλουν τη θέλησή τους στους ασθενέστερους. Έτσι, η
ομάδα διαφοροποιείται σε κυβερνώντες κ κυβερνωμένους.

IV. ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ

24. Ενιαίο κράτος→ Κράτος που δε σχηματίζει ένωση με άλλο.

Ομοσπονδιακό κράτος→ όταν η ένωση κρατών φθάνει στη δημιουργία νέου
κράτους, που υπέρκειται των μελών της, τότε αυτά χάνουν τελείως την κυριαρχία
τους. Μέλος της διεθνούς κοινωνίας, είναι πλέον μόνο το ομοσπονδιακό, που
είναι σύνθετο διότι απαρτίζεται από τα ομόσπονδα.

25. Οργάνωση ενιαίου κράτους:

ΜΟΝΟ μία έννομη τάξη.
Κεντρικά όργανα→ Αποφασιστική αρμοδιότητα σε όλη την επικράτεια.
Περιφερειακά όργανα→ Αποφασιστική αρμοδιότητα μόνο σε συγκεκριμένο τμήμα
της επικράτειας.
Συγκεντρωτικό σύστημα→ Εφαρμόζεται για την οργάνωση κρατών που έχουν μόνο
κεντρικά όργανα.
Αποκεντρωτικό (ή αποκέντρωση)→ Αν έχει κ περιφερειακά.
Αυτοδιοίκηση→ Οργανωτική μέθοδος κατά την οποία ορισμένα όργανα αποσπώνται
μαζί με τις αρμοδιότητες τους από το νομικό πρόσωπο του κράτους κ το κράτος
προσδίδει στην οργανωτική τους ενότητα νομική προσωπικότητα. (όχι αυτοδιοίκηση
χωρίς ξεχωριστό νομικό πρόσωπο)
Κράτος εν ευρεία έννοια→ Κράτος κ δημόσια νομικά πρόσωπα μαζί.
Ιεραρχικός έλεγχος→ χρησιμοποιείται από το κράτος για εξασφάλιση της επιβολής
μίας κ μόνης θέλησης σε όλο το μηχανισμό του.
Διοικητική εποπτεία→ επιτρέπει επέμβαση του κράτους στα όργανα κ στις πράξεις
τους, αλλά μόνον όταν κάτι τέτοιο προβλέπεται ρητά.

Διάκριση αυτοδιοίκησης:
Τοπική αυτοδιοίκηση→ Νομικά πρόσωπα αρμόδια για τις τοπικές υποθέσεις σε
ορισμένη περιφέρεια της επικράτειας.
Καθ’ύλην αυτοδιοίκηση→ Νομικά πρόσωπα αρμόδια για την επιδίωξη κάποιου
ειδικού σκοπού.
Όχι κατ’ανάγκην αυτοκυβέρνηση (= ανάδειξη ανώτερων οργάνων των νομικών
προσώπων με εκλογή από όσους αφορά η δραστηριότητά τους).

6
26. Ειδικώς οι Περιφέρειες:
Περιφέρεια→ νομικά πρόσωπα του ανώτατου βαθμού στην τοπική αυτοδιοίκηση με
εκτεταμένες αρμοδιότητες.
Έντονο πολιτικό χαρακτήρα.
Έχουν πάντα μια συνέλευση, που εκλέγεται με άμεση καθολική ψηφοφορία.
Οικονομικώς εξαρτώμενες από το κράτος, αλλά περιορισμένη διοικητική του
εποπτέια.

27. Ένωση κρατών→ σχηματίζουν τα κράτη όταν αποκτούν μεταξύ τους διαρκείς
νομικούς δεσμούς με πολιτική φύση.
o Απλές (ή ατελέις)→ Δε σχηματίζουν νέο κράτος.
o Ομοσπονδιακά κράτη.

28. Είδη απλών ενώσεων κρατών:

 Προσωπική ένωση→ Σχηματίζουν τα κράτη όταν κατά τύχην ο ίδιος
άνθρωπος έιναι αρχηγός τους καθενός από αυτά. (Δεν έχουν κοινά όργανα).
 Πραγματική ένωση→ Όταν σύμφωνα με το εσωτερικό τους δίκαιο, έχουν
κοινό τουλάχιστον τον αρχηγο΄του κράτους. (Ενδέχεται κ άλλα όργανα στο
αντικείμενο των οποίων η εξουσία ασκείται ενιάια. Κατά τα άλλα, τα κράτη
παραμένουν χωριστά κ ιδίως, το καθένα έχει δικά του νομοθετικά όργανα.
Μοιάζει με ομοσπονδιακό κράτος αλλά δε σχηματίζει υπερκείμενη έννομη
τάξη).
 Ομοσπονδία (ή συνομοσπονδία) κρατών→ Ένωση κρατών που ιδρύει
διεθνής συνθήκη κ έχει διακρατικά όργανα για την επιδίωξη κοινών σκοπών.
(Δε δημιουργεί υπερκείμενο κράτος. Μεταξύ τους διπλωματικές σχέσεις.
Μπορούν να αποχωρήσουν. Όργανο είναι μια συνέλευση εκπροσώπων των
κρατών. Οι αποφάσεις των ομοσπονδιακών οργάνων δεν ισχύουν ούτε
εφαρμόζονται από μόνες τους στα κράτη μέλη, αλλά τα αρμόδια όργανα
πρέπει να τις μετατρέψουν σε εσωτερικό δίκαιο).

ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΟ ΚΡΑΤΟΣ

30. Τι είναι?
Κράτος που σχηματίζεται από ένωση κρατών. Μπορεί να είναι κ τα ομόσπονδα
κράτη σύνθετα. Εν προκειμένω, η ομοσπονδιακή οργάνωση έχει περισσότερες
από δύο βαθμίδες.

31. Σχηματισμός.
Κεντρομόλες (συνήθως) ή φυγόκεντρες δυνάμεις.
Αποτελέι κάθετο χωρισμό εξουσίων (προσφέρεται από τη διατήρηση του
κρατικού χαρακτήρα των πολιτειών που περιορίζει την παντοδυναμία της
πλειοψηφίας).
Ιδρύεται με το Σύνταγμα, δλδ με τον ανώτατο κανόνα εσωτερικού δικαίου κ όχι
με διεθνή συνθήκη, το οποίο επεξεργάζεται μια συνέλευση.

7
 32. Ομοσπονδιακή οργάνωση:
 Επαλληλία→ Δύο επάλληλα επίπεδα. Κατώτερο: ομόσπονδα κράτη με
αντίστοιχες έννομες τάξεις. Ανώτερο: υπερκράτος με ομοσπονδιακή έννομη
τάξη.
 Αυτονομία ομόσπονδων κρατών→ Δικά τους Συντάγματα κ νομοθεσίες. Όχι
κυρίαρχα κράτη. Ομοσπονδιακό Σύνταγμα ορίζει αρμοδιότητες
ομοσπονδιακού-ομόσπονδων. Ανώτατο δικαστήριο επιβάλλει τήρηση
ομοσπονδιακού Συντάγματος.
 Συμμετοχή→ Συμμετοχή των ομόσπονδων στα ομοσπονδιακά όργανα που
παράγουν ανώτερους κανόνες δικαίου εξασφαλίζει ισότητα.
Πρώτη Βουλή: ομόσπονδα δικαιούνται έδρες ανάλογα με τον πληθυσμό.
Δεύτερη Βουλή: Ομόσπονδα αντιπροσωπεύονται με ισότητα ανεξάρτητα από
πληθυσμό τους.
(Δεν είναι απαράιτητο οι δύο Βουλές να έχουν τις ίδιες αρμοδιότητες αλλά
πρέπει η μία να μη μπορεί να δρα χωρίς την άλλη).
Δεν απαιτείται ομοφωνία ομόσπονδων κρατών για τροποποίηση
ομοσπονδιακού Συντάγματος (αντίθετα ομοσπονδία κρατών).

33. Ομοσπονδιακό κράτος vs. ομοσπονδία κρατών:

Ομοσπονδιακό κράτος: Κράτος. Ιδρυτική πράξη→ Σύνταγμα. Μια ιθαγένεια κ μία
επικράτεια. Διεθνής προσωπικότητα. Αποφασίζει με πλειοψηφία κοινά όργανα κ των
τριών εξουσιών. Πάντα δύο βουλές. Αποφάσεις άμεση εφαρμογή. Σχέσεις
εσωτερικού δικαίου έτσι διαφορές λύνονται δικαστικώς. Κράτη δεν μπορούν να
αποχωρήσουν.
Ομοσπονδία κρατών: Όχι κράτος. Ιδρυτική πράξη→ διεθνής συνθήκη. Όχι κοινή
ιθαγένεια ή επικράτεια. Αποφασίζει με ομοφωνία συνέλευση εκπροσώπων.
Αποφάσεις πρέπει να μετατραπούν σε εσωτερικό δίκαιο. Σχέσεις διεθνούς δικαίου
έτσι διαφορές λύνονται με διπλωματική οδό. Κράτη μπορούν να αποχωρήσουν.

34. Ευρωπαϊκή Ένωση:

Συνθήκη Μάαστριχτ→ Ιδρύει ΕΕ. Πολιτικό χαρακτήρα.
Συνθήκη Άμστερνταμ→ Ορίζει ότι η ΕΕ εφαρμόζει ανεξάρτητα από κράτη μέλη
κοινή πολιτική για εξωτερικές σχέσεις κ ασφάλεια κ προβλέπει για αυτό το σκοπό τον
ύπατο εκπρόσωπο του Συμβουλίου υπουργών της ΕΕ.
ΕΕ ελέγχει τρεις πυλώνες: οικονομική πολιτική, εξωτερική πολιτική κ με
Συνθήκη Νίκαιας→ αρμοδιότητες εσωτερικών υποθέσεων κ δικαιοσύνης (κυρίως
μεταναστευτικό).
Κοινά στοιχεία με ομοσπονδία κρατών→ Ιδρύθηκε με διεθνείς συνθήκες. Κυρίαρχα
κράτη. Αναθεώρηση ιδρυτικών συμφωνιών μόνο με ομοφωνία. Αρμοδιότητες έχουν
μεταβιβαστεί από κράτη μέλη. Αποφάσεις από όργανα συγκροτημένα από κράτη
μέλη.
Κοινά στοιχεία με ομοσπονδιακό κράτος→ Κοινοβούλιο. Επιτροπή υπεύθυνη ενώπιον
Κοινοβουλίου κ όχι κρατών. Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (Δ.Ε.Κ.) για

8
τήρηση ιδρυτικών συνθηκών κ ερμηνεία. Κανόνες δικαίου άμεσης ισχύος παράγονται
με πλειοψηφία κ όχι ομοφωνία.
Διαφορές με ομοσπονδιακό κράτος: Όχι αυτοδύναμη εξουσία ανώτερη από κυριαρχία
κρατών. Όλες οι αρμοδιότητες είναι δοτές. Όχι αρμοδιότητα της αρμοδιότητας.

35. Αλλοίωση του κράτους:

Το κρατικό φαινόμενο ολοκληρώνεται με τη μορφή του εθνικού κράτους. Μετέχουν
σε στρατιωτικές συμμαχίες γιατί αδυνατούν να υπερασπισθούν την ανεξαρτησία
τους. Σπάνια γνήσια εθνικά κράτη (ανομοιογένεια). Σεβασμός ανθρωπίνων
δικαιωμάτων στο εσωτερικό είναι πλέον αντικείμενο του διεθνούς δικαίου.
Παγκόσμια οικονομία. Από νομική άποψη, η φθορά εκδηλώνεται με μεταβίβαση
αρμοδιοτήτων προς τα άνω κ κάτω.

V. ΤΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

36. Όργανα κράτους→ Τα φυσικά πρόσωπα των οποίων οι πράξεις αποδίδονται στο
κράτος, εφόστον το προβλέπει το δίκαιον.
Όργανο→ αντιστοιχεί σε μία δέσμη αρμοδιοτήτων που ασκεί άλλοτε ο ένας
άνθρωπος κ άλλοτε ο άλλος. (Οι άνθρωπο δεν είναι όργανα, αλλά φορείς της
ιδιότητας του οργάνου).

37. Αρμοδιότητα→ Η νομική ικανότητα κάθε οργάνου να ενεργεί ορισμένες

κρατικές πράξεις.
Τα όργανα έχουν μόνο αρμοδιότητα. Δεν έχουν δικαιώματα ούτε εξουσία (έχει μόνο
το κράτος).
Έγκλημα απείθειας: Ο νομοθέτης κολάζει τη μη αναγνώριση της ιδιότητας του
οργάνου από πολίτη.
Παράβαση καθήκοντος: Κολάζει την παράλειψη του οργάνου να ασκήσει την
αρμοδιότητά του.
Μορφές αρμοδιότητας: Καθ’ ύλην→ Αφορά περιεχόμενο πράξεων οργάνου.
Κανόνες δικαίου που τη διέπουν είτε προκαθορίζουν
επακριβώς το περιεχόμενο της δράσης του οργάνου είτε
αφήνουν ελευθερία επιλογής μεταξύ περισσοτέρων εξίσου
νόμιμων λύσεων.
Κατά τόπον→ Εδαφικά όρια μέσα στα οποία ασκείται η
καθ’ύλην.

38. Δράση οργάνων: Δρουν κ μονομερώς σε αντίθεση με ιδιώτες είτε θεσπίζοντας

κανόνες δικαίου είτε προβαίνοντας σε υλικές πράξεις με βάση κανόνες δικαίου.
Έννομη τάξη→ σύνολο κανόνων δικαίου που ισχύουν σε ένα κράτος (ρυθμίζει κ
παραγωγή κανόνων δικαίου εκτός από τον θεμελιώδη κανόνα).

9
39. Τυπολογία των οργάνων:
1. Άμεσα κ έμμεσα: Άμεσα→ Είναι τα όργανα που ιδρύει το ίδιο το Σύνταγμα κ
που συγχρόνως δε εξαρτώνται νομικώς από άλλο όργανο.
Κυρίαρχο (ή ανώτατο)→ Έχει την αρμοδιότητα να θέτει τους ανώτατους
κανόνες δικαίου. Έχει την αρμοδιότητα της αρμοδιότητας.
2. Απλά κ σύνθετα: Σύνθετο→ Όταν για να δηλωθεί η βούληση του κράτους
χρειάζεται η σύμπραξη τουλάχιστον δύο οργάνων.
3. Αυτοτελή κ μη αυτοτελή: Όλα τα απλά είναι κ αυτοτελή αλλά σύνθετα κ μη
αυτοτελή διαφέρουν. Τα μη αυτοτελή εκφράζουν τη βούληση τους επίσης
μόνα τους, αλλά αυτή δε γίνεται βούληση του κράτους, δλδ κανόνας δικαίου,
παρά μόνο σε συνδυασμό με τη βούληση άλλου οργάνου. Σύνηθως οι δύο
βουλήσεις πρέπει να συμπίπτουν. Η δράση κάθε οργάνου αποτελεί διαδικαστική
φάση για την παραγωγή του κανόνα δικαίου, ενώ στα σύνθετα τα δύο όργανα
δρουν από κοινού.
4. Αναδεικνύοντα κ αναδεικνυόμενα: Αναδεικνύοντα→ Το Σύνταγμα καθορίζει
τους προσωπικούς φορείς μόνον ορισμένων άμεσων οργάνων, κ τουλάχιστον
του κυρίαρχου. Αναδεικνυόμενα→ Άμεσα όργανα που πρέπει να καθοριστούν
από αναδεικνύοντα όργανα. Και αυτά πρέπει να καθορίσουν τους
προσωπικούς φορείς άλλων.
5. Μονοπρόσωπα κ συλλογικά.
6. Νομοθετικά, εκτελεστικά κ δικαστικά.

Η ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ

Ι. ΓΕΝΙΚΑ

40. Πολίτευμα→ Περιλαμβάνει μόνο τα σημαντικότερα στοιχεία του ουσιαστικού

Συντάγματος.
Μορφή πολιτεύματος→ Το σύστημα σχηματισμού της κρατικής εξουσίας.
Οργανωτικές βάσεις (ή θεμελιώδεις αρχές) πολιτεύματος→ τα υπόλοιπα στοιχεία.

Πολιτικό σύστημα→ η συνισταμένη του ανταγωνισμού των πολιτικών δυνάμεων, κ

ιδίως των κομμάτων, μέσα σε συγκεκριμένο νομικό κ πραγματικό θεσμικό πλάισιο κ
υπό το φως των ιστορικών, ιδεολογικών, οικονομικών κ κοινωνικών δυνάμεων.

41. Τη μορφή του πολιτεύματος την καθορίζει η φύση του κυρίαρχου οργάνου.

ΙΙ. ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ

42. Αριστοτελική διάκριση: Κριτήριο η αριθμητική συγκρότηση του κυρίαρχου

οργάνου κ το συμφέρον εκείνου υπέρ του οποίου το κυρίαρχο όργανο ασκεί την

10
εξουσία (κοινό συμφέρον→ ορθό ≠ παρεκβάσεις από ορθές μορφές). Έτσι
προκύπτουν τα εξής πολιτεύματα:
Κυρίαρχο όργανο Ορθές μορφές Παρεκβάσεις
πολιτεύματος
Ένας Βασιλεία Τυραννίδα
Ολίγοι Αριστοκρατία Ολιγαρχία
Πολλοί Πολιτεία (:Δημοκρατία) Δημοκρατία (:Οχλοκρατία)

43. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι στην πραγματικότητα είδος της

αριστοκρατίας.

ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΜΟΡΦΩΝ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ

45. Δημοκρατική κ αυταρχική: Ιδεατοί τύποι. Νομικό κριτήριο→ ελευθερία.

Αυτονομία→ Σύστημα κατά το οποίο τους κανόνες τους παράγουν, ή τουλάχιστον
συμβάλλουν στην παραγωγή τους, όλοι ακριβώς όσοι υπόκεινται σε αυτούς,
καθιστώντας τους ελεύθερους ανθρώπους (Δημοκρατία).
Ετερονομία→ Σύστημα κατά το οποίο τους κανόνες τους παράγουν άλλοι κ δεν
υπάρχει σύμπτωση βουλήσεως όσων τους παράγουν κ όσων υπόκεινται σε αυτούς,
καθιστώντας τους μη ελεύθερους (Αυταρχία).

46. Φιλελεύθερη κ ολοκληρωτική: Κριτήριο→ η έκταση του ρυθμιστικού πεδίο

όσων παράγουν τους κανόνες δικαίου.
Φιλελεύθερη→ Όταν η έννομη τάξη ρυθμίζει μόνον ορισμένα θέματα κ αυτά μόνο
στις αδρές γραμμές τους, ώστε τα πλείστα να τα ρυθμίζει η ιδιωτική αυτονομία.
Ολοκληρωτική→ Όταν η πολιτική εξουσία τείνει να τα ρυθμίζει όλα, ή τα
περισσότερα, κ αφήνει στην ιδιωτική αυτονομία, δλδ στην ελευθερία των ατόμων,
πολύ στενό περιθώριο.

47. Πολυαρχική κ μη πολυαρχική: Κριτήριο→ αν ο αγώνας για την εξουσία έχει

οργανωθεί νομικά. Όταν συμβαίνει είναι πολυαρχική (ή πλουραλιστική). Όταν ο
αγώνας απαγορεύεται νομικά είναι μη πολυαρχική (ή μονοαρχική).

48. Με συγκέντρωση κ με χωρισμένη εξουσία: Κριτήριο→ οι ρυθμιστικές

αρμοδιότητες των κρατικών οργάνων.
Συγκέντρωση→ Εξουσία σε έναν άνθρωπο ή ένα σύνολο ανθρώπων (Αμιγής).
Χωρισμένη→ Μεικτή

49. Ιδεώδες σύγχρονο πολίτευμα→ Σύγχρονη δημοκρατία→ δημοκρατική,

φιλελεύθερη, πολυαρχική κ με χωρισμό των εξουσιών.

11
 ΙΙΙ. ΟΙ ΣΥΝΗΘΕΣΤΕΡΟΙ ΤΥΠΟΙ

50. Ιστορικοί τύποι: Συνήθως ακολουθούν την τριττή αριστοτελική διάκριση που
συμπληρώνει τέταρτη κατηγορία, οι μεικτές μορφές πολιτεύματος.

51. Οι de facto Κυβερνήσεις: Όταν ιδρύεται ένα κράτος ή όταν καταλύεται ένα
πολίτευμα, δημιουργείται ένα νέο πολίτευμα. Μοιραία έχει παράνομη προέλευση,
αλλά όταν σταθεροποιηθεί η κατάσταση σχηματίζεται μια έννομη τάξη. Αν αποτύχει,
η κατάσταση που επικρατεί αποφασίζει κατά πόσον αναγνωρίζει τις πράξεις που
εξέδωσε η de facto Κυβέρνηση. Συνήθως προσπαθεί να γίνει de jure
(νομιμοποιημένη).

Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

52. Η δημοκρατία στην αρχαιότητα χρησιμοποιούσε για τη λήψη των αποφάσεων τον
κανόνα της πλειοψηφίας. Δεν ήταν φιλελεύθερη.

53. Στους νεότερους χρόνους προέρχεται από τον προτεσταντισμό, που βρίσκεται
επίσης στις ρίζες του σύγχρονου κεφαλαιοκρατικού συστήματος.

54. Το περιεχόμενο της νεότερης διαμορφώνεται από τους αγγλικούς θεσμούς κ την
πολιτική φιλοσοφία του 17ου κ 18ου αιώνα. Το αγγλικό πολίτευμα είναι το υπόδειγμα
όλων των δημοκρατικών κρατών.

55. Μαρξιστική αντίληψη δημοκρατίας:

«Υπαρκτός σοσιαλισμός»→ Βασίζεται στην ομοθυμία κ την υπεροχή της ισότητας
έναντι της ελευθερίας.
Φιλελεύθερη→ Στον κανόνα της πλειοψηφίας κ την υπεροχή της ελευθερίας έναντι
της ισότητας.

56. Σήμερα η δημοκρατία ταυτίζεται με τη φιλελεύθερη δημοκρατία, που είναι

πολυαρχική κ με χωρισμό εξουσιών.

ΟΙ ΜΟΝΟΚΡΑΤΕΣ

58. Είδη μονοκρατίας: Σε όλες μόνο ένα άμεσο όργανο. Κλασσικές→ απόλυτη
μοναρχία, τυραννίδα, προσωρινή δικτατορία. Σύγχρονες→ λαϊκή μονοκρατία,
στρατιωτική δικτατορία.

59. Απόλυτη μοναρχία: Η διαδοχή στο θρόνο υπόκειται σε δεδομένους κανόνες που
ο μονάρχης δεν μπορεί να αλλάξει. Η δέσμευσή τους για τον μονάρχη έχει απλώς
κατευθηντήριο χαρακτήρα, διότι δε συνοδεύεται από κύρωση. Διάκριση από
τυρρανίδα→ εξουσία μονάρχη βρίσκει όρια στα ιδιωτικά δικαιώματα των φυσικών
προσώπων, κ ιδίως στην ιδιοκτησία τους.

12
60. Τυρρανίδα: Αυθαιρεσία κ στην προέλευση, κ στη μεταβίβαση κ στην άσκηση
της εξουσίας.

61. Προσωρινη δικτατορία: Η εξουσία συγκεντρώνεται στα χέρια ενός, αλλά τούτο
γίνεται σύμφωνα με τους ισχύοντες κανόνες δικαίου, προκειμένου να
αντιμετωπισθούν έκτακτες κρατικές ανάγκες κ πάντα για περιορισμένο χρόνο.
Αναστολή ατομικών δικαιωμάτων. Όταν τελειώνει η κρίση, τα διάφορα όργανα του
κράτους ανακτούν τις αρμοδιότητες τους κ οι πολίτες τα δικαιώματά τους.

62. Λαϊκή μονοκρατία: Συγκέντρωση εξουσίας στα χέρια του ενός έχει μόνιμο
χαρακτήρα. Ο οδηγητής προσωποποιεί την κρατική εξουσία κ θεωρείται ότι εκφράζει
τον λαό κ δεν του επιβάλλεται. Στην πραγματικότητα συμβαίνει το αντίθετο.
Προπαγάνδα. Ολοκληρωτισμός.

63. Στρατιωτική δικτατορία: όταν το υφιστάμενο πολίτευμα φαίνεται ότι δεν

επιβάλλεται κ δεν επιλύει τα προβλήματα του κράτους, τότε συχνά καταλαμβάνει την
εξουσία ο στρατός, που αποτελεί την πιο σύγχρονη πραγματική δύναμη σε κοινωνίες
ακόμη υπανάπτυκτες. Ξεχωρίζει ένας άνδρας αλλά δεν αποκλείονται κ ολιγαρχικά
στοιχεία στο πολίτευμα.

ΟΛΙΓΟΚΡΑΤΙΕΣ

64. Είδη ολιγοκρατίας: Νομικό κριτήριο για συμμετοχή στο κυρίαρχο όργανο→
Καταγωγή ή οικονομική ισχύς. Έτσι διακρίνεται η αριστοκρατία κ η τιμηματική
ολιγοκρατία.
Ιθαγενείς όχι αυτοδικαίως ενεργοί πολίτες.

65. Αριστοκρατία: Αριστοκρατία συνδέεται άμεσα με ιδιοκτησία γης. Στη συνέχεια

το δίκαιο τους αναγνωρίζει προνόμια που μεταβιβάζονται συνήθως κληρονομικώς.

66. Τιμηματική ολιγοκρατία: Οι νομικοί κανόνες εξαρτούν από ένα τίμημα το

εκλογικό δικαίωμα, δλδ την ιδιότητα του μέλους του κυρίαρχου οργάνου. Τίμημα→
ιδιοκτησία ή καταβολή συγκεκριμένου φόρου. Κατά τα άλλα λειτουργεί
δημοκρατικά, όπως η αριστοκρατία.

ΜΕΙΚΤΑ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΑ

67. ανάλογα με προέλευση χαρακτήρα τους: Σύμφωνα με τις αρχές που διέπουν τη
συστηματική τους οργάνωση (περιορισμένη μοναρχία, ορλεανικός
κοινοβουλευτισμός, δημοκρατικός καισαρισμός) ή από τις περιστάσεις κατά την
ιστορική εξέλιξη (από δημοκρατία, από μονοκρατία).

13
68. Περιορισμένη (ή συνταγματική) μοναρχία: Εξουσία στα χέρια ενός, αλλά την
άσκηση της περιορίζουν η άνω βουλή (αριστοκρατία καταγωγής) κ η κάτω βουλή
(αναδεικνύεται από το εκλογικό τμήμα).

69. Δυαδικός (ή ορλεανικός) κοινοβουλευτισμός: Κυβέρνηση εξαρτάται από την

εμπιστοσύνη του μονάρχη αλλά κ του κοινοβουλίου. Ο μονάρχης οφείλει να ζητά από
τις βουλές τα μέσα για την πολιτική του (νόμοι, πιστώσεις) κ να αποδέχεται την
πολιτική που συνάγεται από τη σύνθεση της αιρετής βουλής. Το κοινοβουλίο στην
πράξη είναι ανίσχυρο διότι η άνω βουλή είναι αφοσιωμένη στον μονάρχη (παράδοση
κ ανάγκη αφού μπορεί να τη μεταβάλλει) κ η κάτω έχει αμφίβολη νομιμοποίηση κ
συχνά δεν έχει σχηματισμένη πλειοψηφία.

70. Δημοκρατικός καισαρισμός: Ο αρχηγός του κράτους ασκεί την εξουσία στο
όνομα του λαού, που του την εμπιστεύτηκε με προσωπικό δημοψήφισμα κ ενίοτε του
την ανανεώνει έτσι.

71. Μεικτά πολιτεύματα με σημείο αναφοράς τη δημοκρατία:

Νοτιοαμερικανικός προεδρισμός→ Εκτροπή από τη δημοκρατία. Ο Πρόεδρος της
Δημοκρατίας συχνά κηρύσσει κατάσταση ανάγκης χωρίς χρονικό περιορισμό κ ενίοτε
χρησιμοποιεί νομικά μέσα του ομοσπονδιακού συστήματος για να αλλοιώνει το
πολίτευμα. Εναλλαγή στην εξουσία γίνεται με επέμβαση του στρατού. Όχι
ομοφροσύνη στην κοινωνία για τους δημοκρατικούς κανόνες.

Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

Ι. ΟΙ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ

73. Οι τρεις οργανωτικές βάσεις: Δεν περιλαμβάνονται στη μορφή του κ αποτελούν
τις οργανωτικές βάσεις:
 Προστασία ατομικών δικαιωμάτων→ Αφορά σχέση κρατικής εξουσίας-
ατόμων.
 Αντιπροσωπευτικό σύστημα→ Αφορά συγκρότηση κ ανάδειξη των άμεσων
οργάνων του κράτους που έχουν κ ασκούν την ανώτατη εξουσία.
 Χωρισμός των εξουσιών→ Αφορά στην κατανομή των αρμοδιοτήτων κ τις
σχέσεις κυρίως μεταξύ των άμεσων οργάνων.

Χωρίς την προστασία των δικαιωμάτων η δημοκρατία δεν είναι φιλελεύθερη.

ΙΙ. Η ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

76. Κοινωνικό συμβόλαιο: Η φύση πλάθει τους ανθρώπους ελεύθερους κ ίσους. Σε

αυτή τη φυσική κατάσταση δεν υπάρχει κανένας κοινωνικός δεσμός κ δεν
εμποδίζεται η ελευθερία των ανθρώπων. Γι’αυτό οι ισχυρότεροι καταπιέζουν τους

14
ασθενέστερους. Τότε για να ανακτήσουν τα δικαιώματά τους οι άνθρωποι συνάπτουν
το κοινωνικό συμβόλαιο κ σχηματίζουν μια ανώτερη εξουσία επιφορτισμένη να τους
προστατεύει κ εξασφαλίζει ειρήνη κ τάξη.
Η γενική θέληση αποτελεί το θεωρητικό θεμέλιο του κράτους κ της κυριαρχίας κ
εκφράζεται με το νόμο.
Στο κοινωνικό συμβόλαιο το κράτος υπάρχει χάριν του ατόμου κ όχι αντιστρόφως.

77. Τα ατομικά δικαιώματα, τελικό αίτιο για την οργάνωση της δημοκρατίας: οι λαοί
διεκδικούν συγκεκριμένα ατομικά δικαιώματα με ειδικό περιεχόμενο.
Δικαίωμα αντίστασης→ Αναγνωρίζεται στο λαό από τη δημοκρατική έννομη τάξη.
Όταν καταλύεται το δημοκρατικό πολίτευμα, ο λαός έχει δικαίωμα να το
υπερασπισθεί.

ΙΙΙ. Η ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ

78. Δύο διιστάμενες θεωρίες από τη Γαλλική Επανάσταση→

79. Λαϊκή κυριαρχία: Αποτελεί εφαρμογή των ιδεών του Ρουσσώ για το κοινωνικό
συμβόλαιο. Επικρατεί η γενική θέληση κ ο σχηματισμός πλειοψηφίας είναι τρόπος
για να διαπιστώνεται ποια είναι η ομοφωνία.
80. Εθνική κυριαρχία: Αββάς Σιεγιές. Το έθνος δεν μπορεί να ασκεί μόνο του την
κυριαρχία, έτσι την ασκεί με αντιπροσώπους. Το έθνος έχει μία μόνο θέληση, αλλά
μπορεί να την αλλάζει. Παραχωρεί την άσκηση της κυριαρχίας προσωρινά μόνο
στους αντιπροσώπους. Στην πραγματικότητα, πίσω από το έθνος, οι αντιπρόσωποι
οικειοποιούνται την κυριαρχία.
81. Συγκερασμός των δύο θεωριών: Κράμα με περισσότερα στοιχεία από την εθνική
αλλά με ένα καθοριστικό από τη λαϊκή, την καθολική ψήφο, που κάνει το πολίτευμα
γνήσια δημοκρατικό.

Δημοκρατική αρχή→ Ταυτίζεται με τη λαϊκή κυριαρχία υπό τη σημερινής της

έκδοση, δλδ χωρίς δογματική ακαμψία.
Δημοκρατική νομιμοποίηση→ Δηλώνει ότι τα όργανα του κράτους αντλούν την
εξουσία τους, άμεσα ή έμμεσα, από το λαό.
Δημοκρατικό έλλειμμα→ Τα όργανα δεν αντλούν την εξουσία τους από το λαό, η
δημοκρατική αρχή δεν πραγματώνεται επαρκώς.

ΤΟ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
Ι. Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΤ’ΑΡΧΗΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΗ

83. Διάκριση των εννοιών:

 Άμεση → Ο ίδιος ο λαός.
 Αντιπροσωπευτική
 Ημιαντιπροσωπευτική → Πότε το αντιπροσωπευτικό σώμα, πότε ο λαός.

15
84. Το αντιπροσωπευτικό σύστημα εμφανίζεται κ αναπτύσσεται στην Αγγλία.

86. Νομικός ορισμός: Αντιπροσωπευτικό λέγεται το σύστημα στο οποίο τους

ανώτερους κανόνες δικαίου τους θέτει μία εκλεγμένη συνέλευση αντιπροσώπων του
εν στενή εννοία λαού.

Η ουσία του αντιπροσωπευτικού συστήματος έγκειται στη διάκριση

αντιπροσωπευόμενου, που έχει την ανώτατη εξουσία, κ αντιπροσώπου, που την
ασκεί.

87. Πότε το αντιπροσωπευτικό σύστημα είναι γνήσιο:

1. Συνέλευση αναδεικνύεται από το σύνολο των ενεργών πολιτών.
2. Συνέλευση αναδεικνύεται με εκλογή που επαναλαμβάνεται σε τακτά χρονικά
διαστήματα.
3. Εκλογή έχει πολιτικό χαρακτήρα.
4. Το αντιπροσωπευτικό σώμα πρέπει να λειτουργεί δημόσια.
5. Το αντιπροσωπευτικό σώμα πρέπει να έχει αποφασιστική αρμοδιότητα
(=αρμοδιότητα να παράγει κανόνες δικαίου).

88. Νομική θεμελίωση: Η αντιπροσώπευση έχει πολιτική κ όχι νομική σημασία, ενώ
τα μέλη του αντιπροσωπευτικού σώματος αποκτούν την ιδιότητά τους με την εκλογή.
Το αντιπροσωπευτικό σώμα έχει τις αρμοδιότητες του από το Σύνταγμα.

89. Η λαϊκή εντολή δίδεται προς ολόκληρη τη συνέλευση, που εκφράζει τη βούληση
του αντιπροσωπευόμενου, κ όχι προς τα επί μέρους μέλη της, που απλώς
συμμετέχουν στη διαδικασία για να σχηματισθεί η βούληση του αντιπροσωπευτικού
σώματος.

90. Επιτακτική εντολή → Με την εκλογή ο αντιπρόσωπος ατομικά κ οι εκλογείς της

περιφέρειάς του συνάπτουν σύμβαση με αντικείμενο συγκεκριμένο πρόγραμμα, που ο
αντιπρόσωπος υποχρεούται να πραγματοποιήσει. Η εντολή δε συνδέει το σύνολο του
λαού κ το αντιπροσωπευτικό σώμα, αλλά τους εκλογείς κάθε περιφέρειας κ κάθε
αντιπρόσωπο. Αν δεν τηρεί σύμβαση, τελική κύρωση είναι η ανάκληση της εντολής.
Στις σύγχρονες δημοκρατίες αθέμιτο κ το αμιγές αντιπροσωπευτικό σύστημα
κ η αμιγής επιτακτική εντολή.

ΙΙ. ΤΟ ΗΜΙΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

93. Κύριο χαρακτηριστικό του ημιαντιπροσωπευτικού συστήματος είναι η συμμετοχή
του λαού στην παραγωγή κανόνων δικαίου παραλλήλως προς τα αντιπροσωπευτικά
σώματα. Θεσμοί ημιαντιπροσωπευτικού συστήματος:
 Κυρίως δημοψήφισμα → Ο θεσμός με τον οποίο ο λαός εκφράζει τη βούλησή του
σε ένα ερώτημα που του θέτει άλλο όργανο.

16
 1. Αποφασιστικό ή συμβουλευτικό: Ανάλογα με το αν παράγει ή όχι κανόνες
δικαίου. Το αποφασιστικό αποτελεί μέρος διαδικασίας για την παραγωγή
δικαίου. Με το συμβουλευτικό ο λαός εκφράζει απλώς τη γνώμη του.
2. Συνταγματικό ή νομοθετικό: Ανάλογα με το επίπεδο στο οποίο θα
ενταχθούν στην πυραμίδα των κανόνων δικαίου οι κανόνες που πρόκειται
να παραχθούν.
3. Υποχρεωτικό ή προαιρετικό: Ανάλογα με το αν η διενέργεια του
προβλέπεται ως δέσμια αρμοδιότητα ή ως διακριτική ευχέρεια.
 Λαϊκή αρνησικυρία→ Ο θεσμός με τον οποίο ορισμένο τμήμα του λαού μπορεί
να προκαλέσει δημοψήφισμα για την κατάργηση ορισμένου νόμου.
 Λαϊκή πρωτοβουλία→ Ορισμένο τμήμα του λαού έχει νομοθετική πρωτοβουλία.
Δύο φάσεις: πρόταση κ απόφαση. Το όργανο στο οποίο απευθύνεται η πρόταση
έχει νομική υποχρέωση να ασχοληθεί με αυτή, αλλά μπορεί κ να την απορρίψει.
 Λαϊκή ανάκληση→ Ορισμένος αριθμός εκλογέων μπορεί να προκαλέσει
δημοψήφισμα με αντικείμενο την πρόωρη λήξη της θητείας συγκεκριμένου
αντιπροσώπου ή κ ολόκληρης της βουλής. Λειτουργεί ως κύρωση στην
επιτακτική εντολή.

95. Γνήσιο κ προσωπικό δημοψήφισμα: Στην πράξη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για

να προσλαμβάνει κάποιος λαϊκό χρίσμα. Τότε παύει να είναι γνήσιο κ χαρακτηρίζεται
προσωπικό. Διολίσθηση πολιτεύματος προς τον καισαρισμό.

ΙΙΙ. Η ΨΗΦΟΣ

100. Ψήφος→ Η έκφραση της βούλησης του εκλογέα ως μέλους του εκλογικού
σώματος.

Δημοκρατικότητα ψήφου:
1. Καθολική→ Όταν μπορούν να ψηφίσουν όλοι οι ώριμοι πολίτες.
2. Ίση→ Όταν κάθε εκλογέας έχει μόνο μία. Καταργείται με πολλαπλή ψήφο ή
πολλαπλή ψηφοφορία. Το ιδεώδες της ισότητας της ψήφου είναι κάθε
αντιπρόσωπος να αντιπροσωπεύει ίσο αριθμό αντιπροσωπευόμενων. Στην
πράξη δε γίνεται είτε λόγω της χάραξης των εκλογικών περιφερειών είτε λόγω
εκλογικού συστήματος.
3. Ατομική→ Όταν ο εκλογέας εκφράζεται νομικώς ως άτομο.
4. Άμεση→ Όταν ο εκλογέας εκλέγει απευθείας τον αντιπρόσωπο του.
Έμμεση→ όταν ο εκλογέας αναδεικνύει εκλέκτορες, που είναι αρμόδιοι να
εκλέξουν τους αντιπροσώπους. Υπό στενή έννοια (μοναδική αρμοδιότητα
εκλεκτόρων η ανάδειξη αντιπροσώπων). Υπό ευρεία έννοια (πολλές
αρμοδιότητες μία εκ των οποίων η ανάδειξη αντιπροσώπων).
5. Μυστική→ Όταν δεν επιτρέπεται να γνωρίζει το περιεχόμενό της κανένας
εκτός από εκείνον που ψηφίζει.

17
106. Υποχρεωτική ή προαιρετική ψήφος. Προσωπική (κ η επιστολική) ή με
αντιπρόσωπο.

IV. Η ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ

108. Πολιτικό κόμμα: Η εκούσια ένωση πολιτών που έχει οργάνωση κ πρόγραμμα κ
επιδιώκει να κάνει το δικό της πρόγραμμα πρόγραμμα του κράτους, ιδίως
επιτυγχάνοντας της εκλογή δικών της υποψηφίων στις εκλογές.

V. ΤΑ ΕΚΛΟΓΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

110. Εκλογικό σύστημα: Η μέθοδος υπολογισμού με την οποία οι ψήφοι

μετατρέπονται σε έδρες.

Εκλογική περιφέρεια: Το τμήμα της επικράτειας στο οποίο αντίστοιχο τμήμα του
λαού εκλέγει τους αντιπροσώπους του.

ΤΑ ΠΛΕΙΟΨΗΦΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

111. Σύστημα σχετικής πλειοψηφίας (με ένα γύρο): Εκλέγεται όποιος υποψήφιος
πάρει τις περισσότερες ψήφους. Κανονικά προϋποθέτει τη διαίρεση της επικράτειας
σε μονοεδρικές περιφέρειες. Δεν ανταποκρίνεται στις δημοκρατικές απαιτήσεις όταν
εφαρμόζεται σε πολυεδρικές περιφέρειες κ συγκεκριμένα αν ο αγώνας διεξάγεται
μεταξύ δεσμευμένων (ή αμιγών) συνδυασμών (αντίδοτα: μη κομματικά ψηφοδέλτια,
διαγραφή κ εκλεκτική εγγραφή στα ψηφοδέλτια).

112. Σύστημα απόλυτης πλειοψηφίας (με δύο γύρους): Οι περιφέρειες είναι

μονοεδρικές κ εκλέγεται όποιος υποψήφιος συγκεντρώνει ψήφους περισσότερες από
το άθροισμα όλων των άλλων (1ος γύρος), δλδ απόλυτη πλειοψηφία. Όταν κανένας
δεν συγκεντρώνει την απόλυτη πλειοψηφία, η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται (2ος
γύρος), οπότε αρκεί η σχετική πλειοψηφία.

ΤΑ ΑΝΑΛΟΓΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

ποσοστό % εδρών κόμματος σε επικράτεια

113. Δείκτης αντιπροσωπευτικότητας = ποσοστό % ψήφων κόμματος σε επικράτεια

Ιδανικά= 1 (επιδιώκεται καλύτερα όταν όλη η επικράτεια αποτελεί ενιαία εκλογική

περιφέρεια).
Υπεραντιπροσώπευση όταν >1.
Υποαντιπροσώπευση όταν <1.

18
 Κάθε αναλογικό σύστημα προϋποθέτει πολυεδρικές εκλογικές περιφέρειες, ώστε
να λαμβάνουν έδρες κ τα κόμματα της μειοψηφίας.
 Στηρίζεται στη διανεμητική δικαιοσύνη, υπό την προϋπόθεση πάντοτε ότι οι
εκλογείς επιλέγουν με την ψήφο τους πρωτίστως κόμμα κ δευτερευόντως
υποψηφίους.
 Μόνο υπό το αναλογικό εκλογικό σύστημα οι ψήφοι είναι ίσες κατά το
αποτέλεσμά τους.

Αντεπιχειρήματα:
o Όχι κυβερνητική πλειοψηφία.
o Οι εκλογές δεν λειτουργούν ως κύρωση προς την κυβερνητική πλειοψηφία
που απέτυχε.
o Οι πλειοψηφίες σχηματίζονται μετά τις εκλογές με διαπραγματεύσεις των
κομματικών ηγεσιών, δλδ ερήμην του λαού.
o Πολιτική ζωή ρυθμίζεται από τα μικρά κόμματα.
o Κυβερνούν άνθρωποι που δε γνωρίζει ο λαός αλλά βρέθηκαν πρώτοι θέση στο
ψηφοδέλτιο από το κόμμα άρα δε χρειάστηκε να πλησιάσουν τους εκλογείς.

114. Ο αναλογικός μηχανισμός κ η αναπόφευκτη προσέγγιση: Όταν η κατανομή των

εδρών στα κόμματα γίνεται στο επίπεδο της επικράτειας κ όχι των εκλογικών
περιφερειών τότε δύο συστήματα:
έγκυρες ψήφοι
Εθνικό εκλογικό μέτρο = εν συνεχεία
έδρες
ψήφοι κόμματος
Έδρες κόμματος = [ ]
εκλογικό μέτρο

Σταθερό εκλογικό μέτρο: Ορίζεται νομοθετικώς κ με αυτό διαιρούμε το σύνολο των

ψήφων κάθε κόμματος για να βρούμε τον αριθμό των εδρών του. Συνέπεια→ Όχι
σταθερός αριθμός εδρών βουλής, διότι άγνωστος αριθμός έγκυρων ψήφων
προεκλογικά.

Κατά κανόνα η κατανομή των εδρών στα κόμματα γίνεται σε εκλογικές περιφέρειες.
Ανευρίσκουμε πρώτα εκλογικό μέτρο κάθε περιφέρειας κ ύστερα διαιρούμε το
σύνολο των ψήφων κάθε κόμματος στη δεδομένη περιφέρεια διά το εκλογικό μέτρο
της περιφέρειας. Έδρες→ Ακεραιοποιημένο πηλίκο (ωστόσο οδηγεί σε αδιάθετες
έδρες).
Αν οι αδιάθετες έδρες κατανέμονται σε επίπεδο της ίδια της περιφέρειας, δύο
μέθοδοι:
1. Μεγαλύτερων υπολοίπων→ Οι αδιάθετες έδρες δίδονται ανά μία στα κόμματα
με το μεγαλύτερο υπόλοιπο κατά σειρά φθίνουσα. Ευνοούνται στην πράξη τα
μικρά κόμματα που δεν καλύπτουν το εκλογικό μέτρο αλλά έχουν αξιόλογο
υπόλοιπο.
2. Ισχυρότερου μέσου όρου: Διαιρούμε αριθμό ψήφων κάθε κόμματος διά του
αριθμού των εδρών τις οποίες έχει ήδη καταλάβει συν μία μονάδα, κ το κόμμα

19
 με το μεγαλύτερο πηλίκον λαμβάνει την αδιάθετη έδρα. Ευνοείται τα μεγάλα
κόμματα.

115. Το κυρίως σύστημα Χάγκενμπαχ-Μπίσοφ: Για να μη μένουν πολλές αδιάθετες

έγκυρες ψήφοι
έδρες. Εκλογικό μέτρο = έδρες+1

ΤΑ ΜΕΙΚΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

119. Συνδυάζουν στοιχεία πλειοψηφικά κ αναλογικά.

120. Η ελληνική ενισχυμένη αναλογική: Κατά βάση αναλογικό, όμως ενισχύεται

δραστικά το πρώτο κόμμα. Ενίσχυση: 1. Υψηλά ποσοστά για συμμετοχή κομμάτων
στη 2η κ 3η κατανομή εδρών. 2. Με το υπολογισμό στη 2η κ 3η κατανομή όχι των
αχρησιμοποίητων ψήφων από την πρώτη κατανομή αλλά του συνόλου των ψήφων
των κομμάτων της 2ης κατανομής.

Ο ΧΩΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΞΟΥΣΙΩΝ

Ι. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ

123. Το καθοριστικό στοιχείο δεν είναι διόλου η ουσιαστική διάκριση των διαφόρων
αρμοδιοτήτων. Είναι η κατανομή τους σε διαφορετικά όργανα.

124. Λειτουργίες κράτους κ διάκριση λειτουργιών: Νομοθετική, εκτελεστική,

δικαστική εξουσία. Χωρισμός των εξουσιών (≠ σύγχυση εξουσιών→ οποιαδήποτε
λειτουργία σε οποιοδήποτε όργανο)→ Όταν κάθε λειτουργία ασκείται από ιδιαίτερη
ομάδα οργάνων. Διασταύρωση εξουσιών→ Για να παραμένει ενιαία η βούληση των
διαφόρων οργάνων, οπότε σχετικός χωρισμός εξουσιών.
Κάθε ομάδα οργάνων είναι αρμόδια καταρχήν για πράξεις της αντίστοιχης
λειτουργίας κ κατ’εξαίρεση για πράξεις άλλης λειτουργίας. Άρα οι πράξεις των
κρατικών οργάνων διακρίνονται αφενός κατά την ουσία τους κ αφετέρου κατά τον
τύπο τους, δλδ κατά την εξουσία στην οποία ανήκει το όργανο που τις εκδίδει.

125. Και τα 3 είδη πράξεων, σύμφωνα με την παραδοσιακή λειτουργία, έχουν την
ίδια φύση, διότι πάντα παράγουν κανόνες δικαίου.

Το βασικό είναι η κατανομή των διαφόρων αρμοδιοτήτων μεταξύ 3 ομάδων οργάνων

(εξουσίες). Δεν αποκλείεται καθόλου η ιεράρχηση μεταξύ των εξουσιών ώστε την
τελευταία λέξη να την έχει η νομοθετική που νομιμοποιείται από τον λαό άμεσα.
Αρχή νομιμότητας→ Διέπει όλη την διοικητική δράση, τα όργανα της εκτελεστική
εξουσίας μπορούν να παράγουν κανόνες δικαίου μόνο εφόσον τους το επιτρέπει
νόμος που ψηφίζει το κοινοβούλιο, ή πράξη που στηρίζεται σε νόμο.
Εγγυήσεις ανεξαρτησίας όμως απαιτούνται για όργανα εκτελεστικής.

20
Νομοθετική εξουσία→ Έχουν αρμοδιότητα να παράγουν οποιουσδήποτε κανόνες
δικαίου με οποιοδήποτε περιεχόμενο, αρκεί να μην αντιβαίνουν σε συνταγματικούς,
υπερσυνταγματικούς κ υπερνομοθετικούς κανόνες. Άρα τεκμήριο αρμοδιότητας.
Αντίθετα οι αρμοδιότητες των άλλων 2 εξουσιών ρυθμίζονται λεπτομερώς από
Σύνταγμα κ νομοθετικές διατάξεις.
Δικαστική εξουσία→ Δικαστήρια. Έχουν αρμοδιότητα να παράγουν
εξατομικευμένους κανόνες δικαίου με την έκδοση δικαστικών αποφάσεων.
Εκτελεστική εξουσία (ή διοίκηση)→ Αποτελούν τα όργανα που δεν ανήκουν στις
άλλες 2 εξουσίες. Έχουν αρμοδιότητα να προβαίνουν σε υλικές ενέργειες ή σε
νομικές πράξεις καταρχήν μόνο σύμφωνα με την αρχή της νομιμότητας.
Έννομη τάξη→ Γενικό σύνολο κανόνων δικαίου.
Οι κανόνες δικαίου (νόμοι→ διοικητικές πράξεις) όπως κ τα όργανα νομοθετικής κ
εκτελεστικής εξουσίας σχηματίζουν πυραμίδα.

127. «Κυριαρχία του νόμου»→ Η εκτελεστική εξουσία δρα μόνο σύμφωνα με τους
νόμους, δλδ ισχύει η «αρχή της νομιμότητας» κ ότι δεν υπάρχει αυθαίρετη εξουσία.
Ισχύει η υπεροχή του νομόυ. Σημαίνει επίσης ισότητα ενώπιον του νόμου.

128. Χωρισμός εξουσιών κ κράτος δικαίου.

Απόλυτη μοναρχία Περιορισμένη μοναρχία Δημοκρατία

Αστυνομικό κράτος Κράτος Κράτος δικαίου

Ο μονάρχης ρυθμίζει τα πάντα Ο μονάρχης ρυθμίζει τον Ο νόμος ρυθμίζει τα πάντα

κρατικό μηχανισμό με
«διοικητικούς κανόνες»
(«μη δίκαιον»)

Κοινωνία

Ο νόμος ρυθμίζει την ελευθερία

κ ιδιοκτησία των πολιτών
(δίκαιον)

Κράτος δικαίου→ Ισοδυναμεί με το ιδεολογικό κ ουσιαστικό περιεχόμενο του

δημοκρατικού Συντάγματος.

129. Κοινωνικό κράτος→ Οι νόμοι πρέπει να ικανοποιούν ορισμένες ουσιαστικές

απαιτήσεις, ώστε να είναι κοινωνικώς δίκαιοι κ να μετριάζουν τις κοινωνικές
ανισότητες.

ΙΙ. ΤΑ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Κυβερνητικό σύστημα κράτους→ Συστηματική σχέση μεταξύ αφενός ανώτερων

οργάνων κ εκτελεστικής εξουσίας κ αφετέρου νομοθετικής εξουσίας.

21
130. Τρία είδη αντιπροσωπευτικού συστήματος:
Κριτήριο ο χωρισμός εξουσιών
 Κοινοβουλευτικό (ήπιο)
 Προεδρικό (αυστηρό)
 Κυβερνώσης βουλής (χαλαρότατο)

ΤΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

132. Χαρακτηριστικά:
Στο κλασικό κοινοβουλευτικό σύστημα κ η εκτελεστική κ η νομοθετική εξουσία είναι
δικέφαλες. Κορυφή εκτελεστικής→ Αρχηγός κράτους, Κυβέρνηση. Κοινοβούλιο→
αποτελείται από δύο Βουλές. Σε κάθε εξουσία, όμως, ένας παράγων περιέρχεται σε 2η
μοίρα. Η Κυβέρνηση συνήθως δεν εξαρτάται από την άνω βουλή, ενώ ο αρχηγός του
κράτους αίρεται, κατά κάποιο τρόπο, υπεράνω κ των 3 εξουσιών, ενσαρκώνει τη
συνέχεια του κράτους κ περιορίζεται στο ρυθμιστικό του ρόλο. Η άνω βουλή
αρκείται σε μετριαστικό ρόλο.

Κοινοβουλευτικό σύστημα έχουμε όταν υπάρχει η τριγωνική κοινοβουλευτική

σχέση ανάμεσα σε 3 ανώτερα όργανα του κράτους, τον αρχηγό του κράτους, τη
βουλή κ την Κυβέρνηση.
Τη βάση του αποτελεί η υπουργική ευθύνη. Προϋποτίθενται, όμως, κ οι αρμοδιότητες
του αρχηγού του κράτους αφενός να διορίζει κ να παύει τους υπουργούς (ωστόσο οι
πράξεις του χρειάζονται υπουργική προσυπογραφή) κ αφετέρου να διαλύει τη βουλή
(τον καθιστούν ρυθμιστή του πολιτεύματος).

Κάθε νέα κυβέρνηση πρέπει να παίρνει ψήφο εμπιστοσύνης από τη βουλή. Όταν η
βουλή αποδοκιμάζει την Κυβέρνηση, αυτή πρέπει να αποχωρεί από την εξουσία,
εκτός αν προκαλέσει διάλυση της βουλής από τον αρχηγό του κράτους. Η έκφραση
δυσπιστία της βουλής είναι εξοπλισμένη με έννομη συνέπεια, την υποχρέωση της
Κυβέρνησης να παραιτηθεί.

133. Κομματική διακυβέρνηση: Η απαραίτητη για τη λειτουργία του πολιτεύματος

κυβερνητική πλειοψηφία στη βουλή κ η ανάπτυξη των κομμάτων με καθολική ψήφο,
οδηγεί στην οικειοποίηση κ της νομοθετικής κ της εκτελεστικής εξουσίας από ένα
κόμμα (ή συνασπισμό κομμάτων). Δλδ όποιο κόμμα πλειοψηφεί στη βουλή
εξουσιάζει 2 όργανα στην κοινοβουλευτική σχέση, ενώ το τρίτο έχει απλώς
ρυθμιστικό ρόλο (ο πρωθυπουργός αποκτά πολύ μεγάλη πραγματική δύναμη).

134. Όταν το εκλογικό σύστημα δεν εξασφαλίζει απόλυτη πλειοψηφία στη βουλή→
Αστάθεια→ Έτσι πολλά Συντάγματα μετά τον 1ο κ 2ο παγκόσμιο πόλεμο περιέχουν
διατάξεις που ενισχύουν την ανεξαρτησία της εκτελεστικής εξουσίας.

22
135. Ημιπροεδρικό σύστημα: Η ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας είναι
δραστικότερη, όταν το κοινοβουλευτικό σύστημα δανείζεται ένα τουλάχιστον
στοιχείο του προεδρικού, την εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας με άμεση κ
καθολική ψηφοφορία. Επιπλέον, ορισμένες προεδρικές πράξεις συνήθως εξαιρούνται
από τον κανόνα της υπουργικής προσυπογραφής. Είναι είδος τους κοινοβουλευτικού
παρά τα προεδρικά στοιχεία.

ΤΟ ΠΡΟΕΔΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

137. Χαρακτηριστικά αμερικανικού συστήματος: Η εκτελεστική ανήκει σε

μονοπρόσωπο όργανο, τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, κ η νομοθετική στο Κογκρέσο (=
Βουλή αντιπροσώπων κ Γερουσία). Βουλή→ αντιπροσωπεύει λαό ομοσπονδιακού
κράτους, Γερουσία→ πολιτείες.
Αυστηρός χωρισμός εξουσιών επιτυγχάνεται με: 1. Εκλογή αρχηγού κράτους από το
λαό. 2. Απουσία πολιτικής ευθύνης εκτελεστικής εξουσίας ενώπιον του Κογκρέσου.
Εκλογή Προέδρου→ έμμεση (πρακτικά οιονεί άμεση) από σώμα εκλεκτόρων που
εκλέγουν οι πολίτες. Πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα.
4ετής θητεία Προέδρου (max 2 φορές εκλογή). Μαζί εκλέγεται κ αντιπρόεδρος.
Προεδρεύει στη Γερουσία σε περίπτωση ισοψηφίας.
Ούτε ο Πρόεδρος ούτε οι γραμματείς (=υπουργοί, απλοί βοηθοί Προέδρου που τους
διορίζει ή παύει κατά το δοκούν) έχουν πολιτική ευθύνη ενώπιον του Κογκρέσου.
Όλη η εκτελεστική εξουσία ανήκει μόνο στον Πρόεδρο.
Εξαιρέσεις στον αυστηρό χωρισμό εξουσιών:
1. Πρόεδρος μπορεί να ασκήσεις αρνησικυρία (veto) σε ψηφισμένο νομοσχέδιο,
οπότε δε γίνεται νόμος εκτός αν το ξαναψηφίσουν κ η Βουλή των
αντιπροσώπων κ η Γερουσία με αυξημένη πλειοψηφία των 2/3 των μελών
τους.
2. Η Γερουσία πρέπει να δώσει την έγκρισή της στο διορισμό των ανώτερων
ομοσπονδιακών λειτουργών.
3. Οι διεθνείς συνθήκες, που συνάπτει ο Πρόεδρος, χρειάζονται την έγκριση της
Γερουσίας με αυξημένη πλειοψηφία 2/3 των παρόντων.
Πρόεδρος κ Κογκρέσο βρίσκονται σε διαρκή διαπραγμάτευση. Το προεδρικό
σύστημα αλλοιώνει ο κρυφός κοινοβουλευτισμός, που αποτελεί το τίμημα της
επιτυχίας τους.

ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΥΒΕΡΝΩΣΗΣ ΒΟΥΛΗΣ

138. Η βουλή απορροφά την εκτελεστική εξουσία, δλδ την υποτάσσει πλήρως. Αντί
για τριγωνικό ή τη ζυγαριά του προεδρικού, πυραμοειδές σχήμα με κορυφή τον
Λαό→ Κυβερνώσα βουλή→ Επιτροπή (εκτελεί θελήσεις βουλής χωρίς
ανεξαρτησία)→ Κρατικός μηχανισμός.
Όχι χωρισμός νομοθετικής-εκτελεστικής εξουσίας.
Επιτυχημένα μόνο στην Ελβετία.

23
 ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ
Ι. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑ

140. Διάκριση μεταξύ νόμων κ Συντάγματος. Η τυπική αυτή διάκριση προϋποθέτει κ

οργανική διάκριση. Άλλο όργανο παράγει το Σύνταγμα κ άλλο τους νόμους, ειδεμή
ταύτιση Συντάγματος-νόμων. Για να είναι σεβαστή η διάκριση, πρέπει να ελέγχεται η
συνταγματικότητα των νόμων (αρμοδιότητα δικαστικής εξουσίας).

141. Ιδανική έννοια Συντάγματος→ Έντονη ιδεολογική φόρτιση ως προϊόν

επαναστάσεων. Το πολίτευμα πρέπει να εξασφαλίζει την πολιτική κ ατομική
ελευθερία.
Ουσιαστικό Σύνταγμα→ Ταυτίζεται με το συνταγματικό του δίκαιο.
Τυπικό Σύνταγμα→ Ο γραπτός θεμελιώδης νόμος του, που προέρχεται από τον
συντακτικό νομοθέτη κ συνήθως έχει αυξημένη τυπική ισχύ.

Θεμελιώδης νόμος→ Ο νόμος που σε γενικές γραμμές έχει περιεχόμενο αντίστοιχο

με το περιεχόμενο του ουσιαστικού Συντάγματος.

Ουσιαστικό κ τυπικό Σύνταγμα είναι διάλληλες έννοιες.

 Το ουσιαστικό Σύνταγμα περιλαμβάνει κανόνες δικαίου από κάθε βαθμίδα
της πυραμίδας.
 Τυπικό Σύνταγμα περιλαμβάνει συχνά όχι μόνο κανόνες του συνταγματικού
δικαίου, αλλά κ άλλων κλάδων.

142. Διακρίσεις ουσιαστικών Συνταγμάτων:

Ουσιαστικά είτε γραπτά είτε άγραφα. Τυπικά πάντα γραπτά.
Γραπτό Σύνταγμα→ Διατυπωμένο σε τουλάχιστον ένα κείμενο με ρυθμιστικό
περιεχόμενο, κ δεν προέρχεται απαραιτήτως από τον συντακτικό νομοθέτη.
Άγραφο Σύνταγμα→ Αποτελείται από εθιμικούς κανόνες δικαίου ή κ συνθήκες του
πολιτεύματος.

143. Διακρίσεις τυπικών Συνταγμάτων:

Αυστηρά→ Μεταβάλλονται με αυστηρότερο τρόπο από τους κοινούς νόμους.
Απολύτος αυστηρό→ Δεν υπάρχει νομικός τρόπος να τροποποιηθεί.
Ήπια→ Ακριβώς όπως οι κοινοί νόμοι.
Αυστηρότητα διατάξεων μπορεί να διαφέρει.

Τρόποι απόκτησης αυστηρού χαρακτήρα Συντάγματος:

o Απαγόρευση κάθε αναθεώρησης. ή
o Αναθεώρηση μόνο ορισμένων διατάξεων. ή
o Απαγόρευση αναθεώρησης πριν εκπνεύσει ορισμένη προθεσμία. ή
o Ανάθεση σχετικής αρμοδιότητας σε ειδικό όργανο. ή
o Ή ανάθεση σχετικής αρμοδιότητας στο νομοθετικό αλλά με άλλη διαδικασία.
o Συνδυασμός μεθόδων.

24
144. Συνταγματικό έθιμο: Για να υπάρχει εθιμικός κανόνες δικαίου απαιτούνται δύο
στοιχεία, ένα αντικείμενο, η μακροχρόνια άσκηση, κ ένα υποκείμενο, η πεποίθηση
δικαίου.
Αν το Σύνταγμα δεν το ανέχεται τότε μόνο συμπληρωματικό έθιμο κ ποτέ
καταργητικό (που ισοδυναμεί με αναθεώρηση).

145. Συντακτική εξουσία→ Η βούληση ή οποία θέτει το Σύνταγμα (δλδ κράτος).

Στην πράξη, αυτή η εξουσία δεν έχει φορέα παρά το κυρίαρχο όργανο, έτσι γίνεται
αρμοδιότητα. Ανάλογα με αριθμητική σύνθεση κυρίαρχου οργάνου→ θεμελιωμένα
στη δημοκρατική, μονοκρατική, ολιγοκρατική αρχή. Είναι πάντα πρωτογενής, δλδ
ασκείται πάντα κατά παράβαση των κανόνων δικαίου που ισχύουν μέχρι τότε.
Καταλύει μια έννομη τάξη κ ιδρύει μια άλλη (θραύση του συνταγματικού πλαισίου).
Ασκείται όταν ιδρύεται νέο κράτος ή όταν παραβιάζονται οι κανόνες για την
αναθεώρηση του Συντάγματος, οπότε το κράτος ανασυντάσσεται.
Ασκείται από συντακτική συνέλευση (ειδική συνέλευση αντιπροσώπων του λαού,
επαναστατική, κυρίαρχη). Αναθεωρητιή βουλή ή συνέλευση (αναθεωρητική
αρμοδιότητα υποκείται στους κανόνες για αναθεώρηση).
Συντακτικός νομοθέτης
Αναθεωρητικό νομοθέτης

146. Παραχωρημένα Συντάγματα→ Στηρίζονται στη μοναρχική αρχή, διότι ο

μονάρχης παραχωρεί στο λαό ορισμένες αρμοδιότητες, αν κ διατηρεί το τεκμήριο της
αρμοδιότητας. Μπορεί να ανακαλέσει τέτοιο Σύνταγμα.
Συντάγματα-συναλλάγματα→ Στην κατάρτιση τους ο μονάρχης κ ο λαός
συντρέχουν, κατά κάποιο τρόπο, ισοδυνάμως, διότι τότε η πολιτική δύναμη του
μονάρχη μειώνεται και του λαού αυξάνει κ σχηματίζεται μια συγκυριακή ισορροπία.

ΙΙ. ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ

148. Τήρηση Συντάγματος: Οι νομικές εγγυήσεις για την τήρηση του Συντάγματος
είναι προληπτικές (εμποδίζουν την αντισυνταγματική δράση ενός οργάνου) κ
κατασταλτικές (προβλέπουν συνέπειες για τέτοια δράση). Η δράση συνίσταται σε
παραγωγή κανόνα δικαίου ή σε παράλειψη.

149. Αλλοίωση (ή καταστρατήγηση) Συντάγματος: Το γράμμα των συνταγματικών

διατάξεων παραμένει άθικτο, αλλά κατά την εφαρμογή τους το αρχικό τους νόημα
μεταβάλλεται σιωπηρά. Προϋποθέτει επανάληψη.

150. Ερμηνεία Συντάγματος:

Προερμηνευτική συνταγματική θεωρία→ Στα «δύσκολα» συνταγματικά ζητήματα, ο
ερμηνευτής πρέπει να ξεκινήσει από μια θεωρία. Αυτή δεν μπορεί να είναι δική του.

25
Σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία του νόμου→ Όταν υπάρχουν περισσότερες
εξίσου υποστηρίξιμες εκδοχές για το νόημα ενός νόμου, ο ερμηνευτής πρέπει να
επιλέξει εκείνη σύμφωνα με την οποία ο νόμος βρίσκεται σε αρμονία με το
Σύνταγμα.
Αυθεντική ερμηνεία→ «Τον νόμο τον ερμηνεύει όποιος τον θέτει» .Ο αναθεωρητικός
νομοθέτης μπορεί να κάνει αυθεντική ερμηνεία Συντάγματος μέσα στα όρια της
αρμοδιότητας του για τη συγκεκριμένη αναθεώρηση, ενώ ο συντακτικός δεν νοείται
να ερμηνεύσει το Σύνταγμα όταν το θεσπίζει, διότι η ερμηνεία είναι μεταγενέστερη
της θέσπισης του κανόνα.

Ο ΔΙΚΑΣΤΙΚΟ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ

151. Αποτελεσματικός μόνο ο δικαστικός έλεγχος, διότι ο δικαστής είναι τρίτος,

απέναντι στον συντακτικό κ τον κοινό νομοθέτη. Ο δικαστικός έλεγχος αποτελεί
εγγύηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας.

152. Το αμερικανικό σύστημα: Το Σύνταγμα των ΗΠΑ δεν προβλέπει έλεγχο της
συνταγματικότητας των νόμων από τα δικαστήρια. Αυτά αποκτούν τη σχετική
αρμοδιότητα νομολογιακώς, με την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου Marbury
vs. Madison.
Ο έλεγχος της συνταγματικότητας είναι:
Διάχυτος→ Ασκείται από όλα τα δικαστήρια.
Παρεμπίπτων→ Ασκείται επ’ευκαιρία συγκεκριμένης δίκης.
Κατ’ενσταση→ Το κύριο αντικείμενο της δίκης, δεν είναι η συνταγματικότητα.
Ο έλεγχος ασκείται a posteriori, δλδ για ισχύον νόμο. Όλα τα δικαστήρια έχουν την
υποοχρέωση να ελέγχουν τη συνταγματικότητα κάθε νόμου που εφαρμόζουν. Όταν
τον βρίσκουν αντισυνταγματικό δεν τον ακυρώνουν, αλλά δεν τον εφαρμόζουν στη
συγκεκριμένη περίπτωση.

153. Το ευρωπαϊκό σύστημα→ Προβλέπεται από συνταγματικά κείμενα.

Ο έλεγχος είναι:
Συγκεντρωμένος→ ασκείται μόνο από ένα δικαστήριο. Ανεξαρτησία στη θητεία των
δικαστών αυτών αν κ εκλέγονται πολιτικά
Αφηρημένος ή Παρεμπτίπτων
Ακυρώνονται οι αντισυνταγματικές διατάξεις ή κ ολόκληρος ο νόμος.

ΠΗΓΕΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Τυπική πηγή: Για να υπάρχει ένας κανόνας δικαίου, πρέπει να ξέρουμε που το
βρίσκουμε κ ποιος κ πως τον παράγει ή τον ανακαλύπτει κ τον διατυπώνει.
Το περιεχόμενο των ουσιαστικών πηγών του δικαίου δεν γίνεται κανόνας δικαίου
παρά αφού τεθεί, αφού γίνει θετικό δίκαιο.

26
Πηγές συνταγματικού δικαίου: Οι κάθε είδους πηγές που προβλέπει η έννομη τάξη,
αρκεί να περιέχουν κανόνες δικαίου που εμπίπτουν στον ορισμό του.

155. Οι συνθήκες του πολιτέυματος: Κατά την εφαρμογή του, του ουσιαστικό
Σύνταγμα προσαρμόζεται στην ισορροπία μεταξύ πολιτικών δυνάμεων. Έτσι
δημιουργείται σε πολλά θέματα πρακτική. Έχει μόνο πολιτική κ όχι νομική αξία.
Μεταξύ απλής πρακτική κ εθίμου υπάρχει μια ενδιάμεση κατηγορία, οι συνθήκες του
πολιτεύματος [έχουν υποχρεωτικό χαρακτήρα (≠ απλή πρακτική) όχι κυρώσεις
επειδή δεν υπόκειται σε δικαστικό έλεγχο (≠ έθιμο)]. Πολιτικές κ όχι νομικές
κυρώσεις.

156. Έμμεσες πηγές: Είναι το αγγλικό πολίτευμα κ οι βασικές αρχές των δικηρύξεων
των δικαιωμάτων κ των Συνταγμάτων. Δεν περιέχουν κανόνες δικαίου, αλλά
διευκολύνουν να προσδιορίσει κανείς το περιεχόμενο κ την ακριβή έννοια πολλών κ
σημαντικών συνταγματικών διατάξεων. Απαραίτητο βοήθημα για την ερμηνεία τους.

157. Άτονο δίκαιο: Διατάξεις προσθήκης, ασαφείς, χωρίς ρυθμιστικό περιεχόμενο.

Ενίοτε δεν εφαρμόζονται, διότι η εκτελεστική εξουσία αμελέι να εκδώσει τις
αναγκαίες πράξεις. Ίσως διαφημιστικά μέσα κυβερνώντων.

27