Polityka mocarstw wobec sprawy polskiej w czasie II

wojny światowej. Rola polskich komunistów

Wprowadzenie
Przeczytaj
Film edukacyjny
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Anthony Eden, Pamiętniki 1938–1945, t. 2, Warszawa 1972.

Źródło: Anthony Eden, Pamiętniki 1938–1945, t. 2, Warszawa 1972.
Źródło: Anthony Eden, Pamiętniki 1938–1945, t. 2, Warszawa 1972.
Źródło: , [w:] Wiek XX w źródłach, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa
1998, s. 227–228.
Źródło: , [w:] Wiek XX w źródłach, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa
1998, s. 206.
 Polityka mocarstw wobec sprawy polskiej w czasie II
wojny światowej. Rola polskich komunistów

Premier rządu RP na uchodźstwie i naczelny wódz gen. Władysław Sikorski (drugi od lewej)
w towarzystwie premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla (jedynego cywila na tej fotografii) i gen.
Charles’a de Gaulle’a, przywódcy francuskiego ruchu oporu (stoi po lewej ręce Churchilla).
Źródło: Capt. Horton, War Office official photographer, Wikimedia Commons, domena publiczna.

„Nóż w plecy” – tak określono wydarzenia w Polsce z 17 września 1939 r. Tego dnia Armia
Czerwona przekroczyła bez wypowiedzenia wojny granice z Polską. Sowieci uzasadniali
swoje działanie tym, że przez toczące się od ponad dwóch tygodni ciężkie boje z Niemcami
Rzeczpospolita przestała istnieć. Ciosem dla polskiej dyplomacji były stanowiska brytyjskie
i francuskie wobec poczynań Stalina: alianci nie zerwali stosunków dyplomatycznych
z Moskwą. Postawa mocarstw względem Polski i ZSRS wciąż jeszcze budzi spore
kontrowersje nie tylko wśród historyków, ale także publicystów, artystów i polityków.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele
Określisz, jakie racje stały za polityką mocarstw wobec Polski podczas II wojny
światowej.
Cynizm, bezsilność, naiwność czy może realizm polityczny? Ocenisz politykę
aliantów względem sojuszniczej Polski z perspektywy Londynu i Waszyngtonu.
Wyjaśnisz, dlaczego władze polskie na uchodźstwie nie chciały się zgodzić na
ugodową politykę mocarstw zachodnich wobec Stalina.
Przeczytaj

Czwarta siła
Po klęsce kampanii wrześniowej powstał rząd
polski na uchodźstwie, któremu najpierw
Francja, a potem Anglia udzieliły schronienia.
Na Zachód przedzierali się też ocalali
z kampanii polskiej żołnierze, z których
tworzono oddziały wojskowe. Polscy piloci
uczestniczyli w bitwie o Anglię (1940 r.), co
zyskiwało im sympatię ludności i władz.
Autorytetem wśród brytyjskich polityków
cieszył się sam Sikorski, jednak trudno mu
było uzyskać jednoznaczne poparcie aliantów
dla przywrócenia przedwojennych granic
Polski. Warto pamiętać, że Anglia nigdy nie
pałała entuzjazmem dla granicy ryskiej –
wyznaczonej na konferencji pokojowej
Pomnik polskiego premiera i naczelnego wodza
w Paryżu po zakończeniu I wojny światowej.
Władysława Sikorskiego w Londynie. Został
odsłonięty w 2000 r., stoi naprzeciw ambasady RP.
Brytyjski lord Curzon zaproponował wówczas
Odczytaj datę mianowania gen. Sikorskiego na całkiem inny przebieg wschodniej granicy
premiera. Polski, bardziej korzystny dla strony
Źródło: Mar n Belam, Wikimedia Commons, licencja: CC BY- radzieckiej. Agresja Niemiec na Wyspy
SA 2.0.
Brytyjskie w 1940 r. wymusiła jednak na
brytyjskim premierze Winstonie Churchillu
bardziej przychylne wobec Polaków stanowisko w kwestii integralności Rzeczypospolitej.
Sikorski, który trafnie przewidywał, komu w przyszłości przypadnie kluczowa rola
odnośnie rozstrzygnięć politycznych w Europie, próbował zabiegać także o polskie
interesy w Waszyngtonie. Jednak podczas jego wizyty w USA wiosną 1940 r. prezydent
neutralnych wówczas Stanów Zjednoczonych Franklin Delano Roosevelt nie udzielił
Polakom żadnych gwarancji względem nienaruszalności granic na wschodzie.
Premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill i Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych gen. Władysław Sikorski
wizytują w Szkocji 1 Brygadę Strzelców (fotografia z października 1940 r.). W oparciu o ilustrację okładkową
rozpoznaj na fotografii obu polityków.
Źródło: Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, domena publiczna.

Cień Kremla
Nastawienie Wielkiej Brytanii wobec Polaków zmieniło się, gdy Niemcy zaatakowali
Związek Radziecki 22 czerwca 1941 r. Potężne państwo sowieckie, do tej pory
sprzymierzone z Hitlerem, znalazło się po stronie aliantów. Ze względu na swój potencjał
demograficzny i militarny Sowieci spodziewali się realizować swoje cele polityczne
z przyzwoleniem zachodnich aliantów. A do tych celów należało uznanie przez Zachód
zdobyczy terytorialnych kosztem Polski uzyskanych przez ZSRS po 17 września 1939 r.
Churchill, który – jak sam twierdził – gotowy był zawrzeć sojusz przeciwko nazistom
chociażby z diabłem, zamierzał za wszelką cenę utrzymać przyjazne relacje ze Stalinem.
Kiedy Japonia zaatakowała Pearl Harbor 7 grudnia 1941 r. i Stany Zjednoczone oficjalnie
przystąpiły do wojny, również dla Roosevelta sojusz z ZSRS okazał się kluczowy. Przy czym
prezydenta USA, w przeciwieństwie do Brytyjczyków, nie krępowały zobowiązania
sojusznicze względem Polski. W imię zacieśnienia przyjaznych relacji z Sowietami
Brytyjczycy naciskali na Sikorskiego, aby ten zawarł porozumienie z Moskwą.

Pod naciskiem Churchilla już 30 lipca 1941 r.

Sikorski podpisał układ z ZSRS,
reprezentowanym przez Iwana Majskiego –
ambasadora radzieckiego w Londynie.
Umowa polsko‐radziecka przewidywała
amnestię dla polskich więźniów politycznych
w państwie sowieckim oraz przywracała
zerwane we wrześniu 1939 r. stosunki
dyplomatyczne. Ponadto Sowieci unieważnili
porozumienia graniczne podpisane przez
nich w sierpniu 1939 r. z władzami Rzeszy
oraz zezwalali na tworzenie niezależnej od
Moskwy polskiej armii w ZSRS. Zgodnie z tym
postanowieniem w państwie radzieckim
rozpoczęło się formowanie armii, na czele
której stanął gen. Władysław Anders,
zwolniony z łagru na mocy amnestii. Kolejna Podpisanie układu Sikorski–Majski, Londyn 30 lipca
armia walcząca u boku aliantów miała, 1941 r. Od lewej siedzą: Władysław Sikorski,
w zamyśle Sikorskiego, umocnić pozycję brytyjski minister spraw zagranicznych Anthony
Eden, Winston Churchill oraz Iwan Majski, radziecki
Polaków na arenie międzynarodowej.
ambasador w Zjednoczonym Królestwie. Jakie
Jednakże zwycięstwa Sowietów w wojnie
nastroje towarzyszą postaciom ukazanym na
z Hitlerem – udana obrona Moskwy (wrzesień fotografii?
1941‐styczeń 1942), a zwłaszcza zwycięstwo Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
pod Stalingradem (2 lutego 1943)– sprawiły,
że Stalin zaczął się szybko wycofywać z przyjętych zobowiązań. Jego celem stało się już nie
tylko międzynarodowe uznanie aneksji terytorialnych kosztem Polski, ale także
wprowadzenie w Polsce i w Europie Środkowo‐Wschodniej podległych sobie władz.
Dlatego zaczął utrudniać formowanie i aprowizację polskich oddziałów. Pojawiły się
problemy z uzbrojeniem żołnierzy. Strona radziecka dążyła także do jak najszybszego
wysłania ich na front, podczas gdy polscy żołnierze nie byli jeszcze przygotowani do walki.
Sowieckie próby ograniczenia samodzielności armii Andersa ostatecznie skłoniły polskie
dowództwo do opuszczenia terytorium ZSRS w 1942 r. Polacy przemaszerowali na Bliski
Wschód, gdzie przeszli pod komendę brytyjską. Relacje polsko‐radzieckie jeszcze bardziej
się pogorszyły, kiedy polskie władze w Londynie zażądały niezależnego śledztwa w sprawie
ujawnionej przez Niemców w kwietniu 1943 r. zbrodni katyńskiej: mordu dokonanego
wiosną 1940 r. przez sowietów na polskich oficerach pojmanych podczas kampanii
wrześniowej. Stalin odrzucił te żądania jako absolutnie bezpodstawne: propaganda
radziecka przedstawiała zbrodnię katyńską jako dzieło Niemców. Stalin wykorzystał
nadarzającą się okazję, zarzucił Polakom rzekomą współpracę z Hitlerem i wiosną 1943 r.
zerwał stosunki dyplomatyczne z rządem na uchodźstwie.
Władysław Sikorski podczas wizyty w 1940 r. w USA zrobił na prezydencie Franklinie Delano Roosevelcie
bardzo pozytywne wrażenie. Mimo ciepłego przyjęcia w Waszyngtonie premier nie uzyskał konkretnych
deklaracji amerykańskich w sprawie polskiej. Roosevelt natomiast naciskał na Sikorskiego, aby ten
„odpowiednio się zachowywał wobec Rosji”. Fakt, że gen. Sikorski stoi, a prezydent Roosevelt siedzi, nie
wynikał z braku szacunku dla polskiego premiera, lecz z choroby amerykańskiego prezydenta, która przykuła go
do wózka.
Źródło: New York Public Library, domena publiczna.

Jałtańska „zdrada”

Sukcesy radzieckiej ofensywy trwającej od sierpnia 1943 do grudnia 1944 r. (działania ofensywne będące
następstwem zwycięstwa pod Kurskiem zaznaczone są kolorem żółtym). Opisz przebieg linii frontu zimą
1943/44 r. z północy na południe, wymieniając nazwy rzek, miast i ewentualnie innych obiektów
geograficznych.
Źródło: Contentplus.sp.z o.o. na podstawie Gdr, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Poczynania Stalina nie osłabiły jego pozycji w obozie alianckim, gdyż ciężar prowadzenia
regularnej wojny w Europie przeciwko Hitlerowi wciąż spoczywał na barkach Armii
Czerwonej. Alianci zachodni podjęli aktywne działania zbrojne przeciwko państwom Osi
w Europie dopiero latem 1943 r. Celem ich ofensywy stały się Włochy. W skład sił aliantów
wszedł 2 Korpus Polski gen. Władysława Andersa. Formację tworzyli głównie dawni
żołnierze polskiej armii w ZSRS. Podczas kampanii we Włoszech Polacy zasłynęli przede
wszystkim brawurowym atakiem zakończonym zdobyciem ważnego strategicznie klasztoru
Monte Cassino (maj 1944 r.). Zmagania o Monte Cassino, które otworzyły sprzymierzonym
drogę na Rzym, należały do najcięższych i najkrwawszych bojów aliantów zachodnich
z siłami Wehrmachtu. Osiągnięcie Polaków odbiło się szerokim echem w świecie, zadając
kłam radzieckiej propagandzie, która zarzucała Polakom unikanie ofiar w walkach
z Niemcami. Wojska polskie uczestniczyły także w operacji lądowania w Normandii,
kluczowej dla zwycięstwa aliantów na froncie zachodnim (czerwiec 1944 r.). 1 Dywizja
Pancerna gen. Stanisława Maczka walczyła z Niemcami w wielkiej bitwie pod Falaise,
a następnie wyzwalała liczne miejscowości w Belgii oraz Holandii (np. Bredę). Żołnierzom
elitarnej Samodzielnej Brygady Spadochronowej gen. Stanisława Sosabowskiego Brytyjczycy
odmówili udziału w powstaniu warszawskim. Zamiast tego skierowali ich na pogranicze
holendersko‐niemieckie do udziału w operacji Market Garden (wrzesień 1944), największej
operacji z udziałem wojsk powietrznodesantowych aliantów. Podczas walk Samodzielna
Brygada Spadochronowa poniosła olbrzymie straty.

Koniec marzeń
Sukcesy żołnierzy Andersa i Maczka przypadły jednak na czas, kiedy blakły polskie nadzieje
na niepodległość i integralność państwa.  Pod auspicjami Stalina w marcu 1943 r. powstała
organizacja zrzeszająca polskich komunistów w ZSRS - Związek Patriotów Polskich.
Z inicjatywy ZPP i jej przewodniczącej, Wandy Wasilewskiej, komuniści zaczęli tworzyć
polskie formacje wojskowe podporządkowane Moskwie. W październiku 1943 r. powstała
z ich inicjatywy 1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki przeszła swój chrzest bojowy
w bitwie pod Lenino. W marcu 1944 r. w ZSRS powstała 1. Armia Ludowego Wojska
Polskiego. Równolegle komuniści przygotowywali się do przejęcia władzy w kraju. W lipcu
1944 r. utworzyli swój pierwszy rząd - Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego
przekształcony na przełomie 1944 i 1945 r. w Rząd Tymczasowy. Stalin umiejętnie
inspirował i wykorzystywał poczynania polskich komunistów, aby dyskredytować
i umniejszać rolę władz polskich w Londynie. Jednocześnie Sowieci kontynuowali swoją
zwycięską ofensywę na wschodzie zbliżając się do przedwojennych granic
Rzeczypospolitej. Triumfujący Stalin uzależniał kontakty dyplomatyczne z rządem
londyńskim od uznania przez Polskę granicy na linii Curzona. Domagał się również
poszerzenia składu polskiego rządu o „działaczy demokratycznych z Polski” (tj. polskich
komunistów), a z czasem także uznania dla Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego,
pierwszego komunistycznego rządu na ziemiach polskich (powstanie PKWN ogłoszono 22
lipca 1944 r.). Rząd w Londynie jako argument w sporze z ZSRS przywoływał zapisy
dokumentu, który precyzował cele wojenne zachodnich aliantów – Karty Atlantyckiej
z sierpnia 1941 r. Dokument stwierdzał, że sprzymierzeni:

“
Po pierwsze, […] nie dążą do żadnego rozrostu ani pod względem
terytorialnym, ani pod żadnym innym względem;

Po wtóre, nie pragną oni zrealizować żadnych zmian terytorialnych,

które by nie zgadzały się ze swobodnie wyrażonymi życzeniami
ludów zainteresowanych;

Po trzecie, szanują oni prawo wszystkich ludów do wybrania sobie

formy rządów, pod jaką chcą żyć, i pragną oni, żeby przywrócono
prawa suwerenne i autonomię tym, którym je odebrano siłą.
Źródło: , [w:] Wiek XX w źródłach, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1998, s. 206.

Powitanie premiera Stanisława Mikołajczyka po powrocie z wizyty w ZSRS. Mikołajczyk zastąpił na stanowisku
premiera gen. Sikorskiego, gdy ten zginął w katastrofie lotniczej nad Gibraltarem w 1943 r. Nowy premier nie
miał autorytetu i charyzmy swojego poprzednika. 13 sierpnia 1944 r. Mikołajczyk wyruszył do Moskwy, aby
zabiegać u Stalina o pomoc dla powstania warszawskiego. Misja premiera rządu w Londynie zakończyła się
jednak zupełną klęską. Najpierw spotkał go afront ze strony Wiaczesława Mołotowa, komisarza spraw
zagranicznych ZSRS, który zapytał: „Po co pan tu przyjechał?”. Stalin uzależnił pomoc od uznania granicy na
linii Curzona i włączenia komunistów do struktur władzy. Kiedy Mikołajczyk zwrócił uwagę, że nie wolno
dyktować, kto ma prawo brać udział w życiu politycznym, ten – według wspomnień samego premiera –
„popatrzył na mnie, jak gdybym naprawdę był wariatem, i zakończył konferencję”. Lecąc do Moskwy,
Mikołajczyk nie był świadomy tego, że decyzje dotyczące granic Polski zapadły już w gronie mocarstw na
konferencji w Teheranie. Dowiedział się tego jako pierwszy z polskich polityków podczas kolejnej wizyty
w Moskwie w październiku 1944 r. W związku z tym w listopadzie podał się do dymisji, uznając klęskę swojej
polityki. Rozstrzygnij, czy według ciebie fotografia została zaaranżowana, czy powstała jako zdjęcie sytuacyjne.
Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna.

Jednakże wbrew postanowieniom Karty

Na wieść o postanowieniach konferencji jałtańskiej
względem Polski wzburzony gen. Władysław Anders
wystąpił do brytyjskich zwierzchników z wnioskiem
o wycofanie polskich oddziałów z walk,
argumentując, że „ani ja, ani podwładni mi dowódcy
nie mogliby dzisiaj znaleźć uzasadnienia dla żądania
od żołnierzy 2 Korpusu Polskiego nowych ofiar”.
Wyjaśnij, dlaczego właśnie wśród żołnierzy
Władysława Andersa postanowienia konferencji
krymskiej wzbudziły szczególne oburzenie.
Przypomnij, skąd wywodzili się żołnierze stanowiący
trzon tej armii.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
rozstrzygnięcia. Z perspektywy mocarstw zachodnich sprawa polska, pomimo racji
moralnych, które za nią stały, wydawała się kwestią drugorzędną. Z punktu widzenia
Polaków – lojalnych sojuszników Zachodu przez cały okres wojny – postawa aliantów stała
się źródłem głębokiego zawodu i rozczarowania.
Atlantyckiej Roosevelt i Churchill na
konferencji w Teheranie (28 listopada – 1
grudnia 1943 r.) przystali na żądania Stalina
co do przyjęcia linii Curzona, jako podstawy
do wyznaczenia nowej granicy
polsko‐radzieckiej. Wielka Trójka
potwierdziła to ustalenie graniczne – tym
razem oficjalnie – podczas kolejnej
konferencji w Jałcie (luty 1945 r.). Mocarstwa
zachodnie zdawały sobie sprawę, że Sowieci
wykorzystują argument siły i narzucają swoje
rządy kolejnym krajom Europy
Środkowo‐Wschodniej. Brytyjczycy nie
dysponowali odpowiednim potencjałem, aby
ich powstrzymać, mimo szczerze
antykomunistycznych zapatrywań samego
Churchilla. Zarówno dla Brytyjczyków, jak
i dla Amerykanów kluczową sprawą
niezmiennie pozostawało zwycięstwo nad
nazizmem. Roosevelt ponadto liczył na
pomoc Sowietów w wojnie przeciwko
Japonii, która wciąż wydawała się daleka od

Słownik
alianci

(z franc. alliance – przymierze) państwa walczące przeciwko państwom Osi podczas II

wojny światowej
granica ryska

granica polsko‐radziecka ustanowiona na mocy pokoju w Rydze 18 marca 1921,

kończącego wojnę polsko‐bolszewicką. Na mocy traktatu ryskiego granicę pomiędzy
Rosją Radziecką a Rzeczpospolitą ustalono na linii Dzisna‐Słucz‐Ostróg‐Zbrucz

internowanie

(z łac. internus – wewnętrzny) przymusowe umieszczenie określonych osób

w wyznaczonym miejscu pobytu bez prawa jego opuszczania

Karta Atlantycka

(ang. Atlantic Charter), amerykańsko‐brytyjska deklaracja określająca zasady ładu

pokojowego po II wojnie światowej, ogłoszona 14 VIII 1941. Karta Atlantycka określała cele
wojenne obu mocarstw i zasady, na jakich zamierzały ukształtować powojenny ład
światowy (m.in. rezygnacja z podbojów i aneksji, respektowanie prawa narodów do
suwerenności i swobodnego wyboru formy ustroju, uznanie wolności mórz i oceanów,
rozbrojenie państw‐agresorów i wyrzeczenie się stosowania siły w stosunkach
międzynarodowych); Kartę atlantycką podpisały rządy 9 państw europejskich —
członkowie koalicji antyhitlerowskiej (m.in. Polska i ZSRS), na międzynarodowej
konferencji w Londynie 24 IX 1941. Karta Atlantycka stała się głównym wyznacznikiem
polityki aliantów podczas II wojny światowej

Konferencja w Teheranie

pierwsza konferencja wielkiej trójki: Winstona Churchilla reprezentującego Wielką

Brytanię, Franklina D. Roosevelta, prezydenta USA oraz Józefa Stalina, dyktatora ZSRS (28
listopada 1943 – 1 grudnia 1943). Podczas konferencji przywódcy wielkiej koalicji
antyhitlerowskiej postanowili, że powojenna granica polsko‐radziecka przebiegać będzie
wzdłuż linii Curzona. Oznaczało to utratę przez Polską blisko połowy przedwojennego
terytorium na rzecz sowietów, w tym tak ważne ośrodki polskiej kultury jak Lwów
i Wilno. W zamian Polska miała otrzymać część ziem wschodnich Niemiec, Prus
Wschodnich i Gdańsk. Decyzje podjęte przez wielką trójkę w sprawie polskiej nie zostały
podane do publicznej wiadomości, ani nie poinformowano o nich polskich władz na
uchodźstwie

Konferencja w Jałcie

druga konferencja wielkiej trójki: Winstona Churchilla reprezentującego Wielką Brytanię,

Franklina D. Roosevelta, prezydenta USA oraz Józefa Stalina, dyktatora ZSRS (4 lutego
1945 – 11 lutego 1945). Przywódcy mocarstw ostatecznie zaakceptowali linię Curzona jako
powojenną granicę Polski z ZSRS (“z odchyleniami od niej w pewnych okolicach o 5 do 8
kilometrów na korzyść Polski”). Jednocześnie ustalono, że Polska uzyska “poważny
przyrost terytorialny na zachodzie i północy”. Uznano także, że działający w kraju,
podporządkowany komunistom Rząd Tymczasowy zostanie poszerzony
o “demokratycznych polityków z kraju i emigracji” i przekształcony w Tymczasowy Rząd
Jedności Narodowej. Zadaniem rządu miało być zorganizowanie wolnych
i demokratycznych wyborów w Polsce

linia Curzona

proponowana linia rozgraniczenia wojsk polskich i bolszewickich zaproponowana

w lipcu 1920 r. przez brytyjskiego ministra spraw zagranicznych George’a Curzona; linia
przebiegała od Grodna przez Jałówkę, Niemirów, Brześć, Dorohusk, na wschód od
Hrubieszowa, dalej na Kryłów, skąd na zachód od Rawy Ruskiej i na wschód od Przemyśla
aż do Karpat

Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN)

(kol. Komitet Lubelski) – samozwańczy,, tymczasowy organ władzy wykonawczej

w Rzeczypospolitej Polskiej, działający od 21 lipca do 31 grudnia 1944, na obszarze
zajmowanym przez Armię Czerwoną po okupacji niemieckiej – między przesuwającą się
linią frontu sowiecko‐niemieckiego a Linią Curzona. PKWN został powołany w Moskwie,
zdominowany był przez komunistów polskich i funkcjonował pod polityczną kontrolą
Józefa Stalina

Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej

rząd powołany z inicjatywy Józefa Stalina 31 grudnia 1944 w miejsce PKWN. Zmiana miała
istotne znaczenie z punktu widzenia umacniania się władzy komunistycznej w Polsce.
Polscy komuniści działający pod patronatem ZSRR oficjalnie powołali swój rząd –
konkurencyjny wobec Rządu RP na uchodźstwie powszechnie uznawanego na forum
międzynarodowym

sowietyzacja

narzucenie rozwiązań gospodarczo‐społeczno‐kulturalnych Rosji sowieckiej,

a następnie ZSRS, połączone z silną komunistyczną indoktrynacją ideologiczną

Zbrodnia katyńska

zbrodnia popełniona przez funkcjonariuszy radzieckiej policji politycznej (NKWD) przez

rozstrzelanie wiosną 1940 roku co najmniej 21 768 obywateli Polski (w tym ponad 10 tys.
oficerów Wojska Polskiego i Policji Państwowej), na mocy decyzji najwyższych władz ZSRS
z 5 marca 1940 roku (tzw. „decyzja katyńska”). Egzekucji ofiar, uznanych za „wrogów
władzy sowieckiej”, NKWD dokonywało przez strzał w tył głowy z broni krótkiej. W 1943
roku rozpoczął się okres fałszowania i zatajania zbrodni katyńskiej, co jest określane
przez historyków mianem „kłamstwa katyńskiego”. Przez 50 lat (1940–1990) władze ZSRS
 zaprzeczały swojej odpowiedzialności za zbrodnię katyńską. 13 kwietnia 1990 roku
oficjalnie przyznały, że była to „jedna z ciężkich zbrodni stalinizmu”

Związek Patriotów Polskich

związek polityczny, organizowany od 1 marca 1943 przez komunistów polskich w ZSRR,

powołany formalnie na zjeździe założycielskim 9 czerwca 1943, stanowiący narzędzie
polityki Stalina i ZSRR w sprawie polskiej – przygotowywał warunki do przejęcia władzy
przez komunistów w powojennej Polsce

1 Warszawska Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki

formacja piechoty ludowego Wojska Polskiego. Dywizja została sformowana w maju 1943,
w Sielcach nad Oką jako 1 Polska Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Chrzest
bojowy “kościuszkowcy” przeszli w bitwie pod Lenino. Decyzją Józefa Stalina dowództwo
dywizji objął płk. Zygmunt Berling. Nadzór polityczny nad dywizją sprawował Związek
Patriotów Polskich.

Słowa kluczowe
alianci, Jałta, „Kresy”, Krym, linia Curzona, sowietyzacja, Teheran, Wielka Trójka, II wojna
światowa, Polska pod okupacją, polskie władze na uchodźstwie

Bibliografia
R. Kaczmarek, Historia Polski 1914–1989, Warszawa 2010.

W. Laqueur, Historia Europy 1945–1992, Londyn 1993.

Najnowsza historia świata. 1945–1963, t. 1, pod red. A. Patka, J. Rydla, J. J. Węca, Kraków
2000.

W. Roszkowski, Historia Polski 1914–2015 , Warszawa 2019.

Film edukacyjny

Polecenie 1

Zapoznaj się z filmami, a następnie wykonaj kolejne polecenia.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D126JJ53Q

Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Polityka mocarstw wobec sprawy polskiej w czasie II
wojny światowej — część 1.

Polecenie 2

Porównaj sprawę polską w czasie I wojny światowej z sytuacją Polski w czasie II wojny
światowej.
 Polecenie 3

Wymień czynniki geopolityczne, które sprawiły, że sprawa polska zaczęła mieć w czasie II
wojny światowej coraz mniejsze znaczenie.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D126JJ53Q

Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Polityka mocarstw wobec sprawy polskiej w czasie II
wojny światowej — część 2.

Polecenie 4

Wyjaśnij, w jaki sposób państwo polskie znalazło się w strefie wpływów ZSRS.
Polecenie 5

Gdzie zapadły decyzje dotyczące kształtu granic państwa polskiego po II wojnie światowej.
Jakie państwa o tym kształcie zadecydowały? Czy Polska była jednym z nich? Odpowiedź
uzasadnij.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸
Ułóż wydarzenia w porządku chronologicznym.

konferencja w Teheranie 

Karta Atlantycka 

zdobycie Monte Cassino 

układ Sikorski–Majski 

zbrodnia katyńska 

konferencja w Jałcie 
Ćwiczenie 2 輸

Zapoznaj się z ilustracją i wykonaj polecenie.

Napisy na postaciach (od lewej): „Brytania”, „Rosja”, „USA”. Napis na „manekinie” u dołu: „Wolna, silna,
niepodległa Polska”.
Źródło: Polish History Museum, domena publiczna.

W jaki sposób ilustracja komentuje sposób podejmowania decyzji przez Wielką Trójkę
w sprawie polskiej? Do jakich decyzji podjętych w kwes i polskiej odnosi się ilustracja?
Określ, jaką rolę odgrywa według karykaturzysty każdy z przedstawicieli Wielkiej Trójki. Czy
taki przydział ról znajduje uzasadnienie historyczne? Jakie jest przesłanie karykatury? Jakie
wnioski można wyciągnąć z tego, że zamieścił ją „New York Times”?
Ćwiczenie 3 醙

Zapoznaj się z tekstami źródłowymi i wykonaj polecenie.

Źródło A

“
Karta Atlantycka z 14 VIII 1941 r. (fragment)

Prezydent Stanów Zjednoczonych i Premier p. Churchill, reprezentujący

Rząd Jego Królewskiej Mości w Zjednoczonym Królestwie, spotkali się
na morzu.

[…]

Uzgodnili oni brzmienie poniższej deklaracji wspólnej […].

Po pierwsze, ich kraje nie dążą do żadnego rozrostu ani pod względem
terytorialnym, ani pod żadnym innym względem;

Po wtóre, nie pragną oni zrealizować żadnych zmian terytorialnych,

które by nie zgadzały się ze swobodnie wyrażonymi życzeniami ludów
zainteresowanych;

Po trzecie, szanują oni prawo wszystkich ludów do wybrania sobie

formy rządów, pod jaką chcą żyć, i pragną oni, żeby przywrócono prawa
suwerenne i autonomię tym, którym je odebrano siłą;

Po czwarte, […] będą oni usiłowali ułatwić wszystkim państwom

wielkim i małym, zwycięzcom i zwyciężonym, korzystanie z dostępu, na
równej stopie, do handlu i surowców świata, potrzebnych im dla ich
pomyślności gospodarczej.
 Po szóste, spodziewają się oni, że po ostatecznym załamaniu tyranii
narodowosocjalistycznej, zapanuje pokój […];

Po ósme, wierzą oni, że wszystkie narody, ze względów zarówno

rzeczowych, jak i duchowych, muszą dojść do wyrzeczenia się
stosowania przemocy.

Źródło: , [w:] Wiek XX w źródłach, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1998, s. 206.

Źródło B

“
Sprawozdanie z konferencji jałtańskiej z 11 II 1945 r.

VI. Polska

Przybyliśmy na Konferencję Krymską zdecydowani załatwić nasze

różnice zdań co do Polski. Przedyskutowaliśmy dokładnie wszystkie
strony tego zagadnienia. Ponownie stwierdzamy nasze wspólne
pragnienie ujrzenia Polski państwem silnym, wolnym, niepodległym
i demokratycznym. […]

Osiągnięte porozumienie brzmi, jak następuje:

Nastała nowa sytuacja w Polsce, na skutek jej zupełnego oswobodzenia

przez Armię Czerwoną. Wymaga to utworzenia tymczasowego Rządu
Polskiego, który będzie mógł być oparty na szerszej podstawie, niż to
było możliwe przed niedawnym oswobodzeniem Polski zachodniej.
Działający obecnie w Polsce Rząd Tymczasowy powinien być wobec
tego przekształcony na szerszej podstawie demokratycznej
z włączeniem przywódców demokratycznych z samej Polski i od
Polaków z zagranicy. Ten nowy rząd powinien wtedy otrzymać nazwę
Polskiego Rządu Tymczasowego Jedności Narodowej […].
 Ten Polski Rząd Tymczasowy Jedności Narodowej będzie miał
obowiązek przeprowadzenia możliwie jak najprędzej wolnych
i nieskrępowanych wyborów, opartych na głosowaniu powszechnym
i tajnym. W wyborach tych będą brały udział i wystawiały kandydatów
wszystkie par e demokratyczne i antynazistowskie […].

Zwierzchnicy trzech rządów uważają, że wschodnia granica Polski

powinna biec wzdłuż linii Curzona z odchyleniami od niej w pewnych
okolicach o pięć do ośmiu kilometrów na korzyść Polski. Uznają oni, że
Polska powinna uzyskać znaczny przyrost terytorialny na Północy i na
Zachodzie.

Źródło: , [w:] Wiek XX w źródłach, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1998, s. 227–228.

Rozstrzygnij, czy postanowienia podjęte przez Wielką Trójkę podczas konferencji jałtańskiej
w sprawie polskiej (źródło B) realizowały wytyczne Karty Atlantyckiej (źródło A). Uzasadnij
odpowiedź.

Ćwiczenie 4 醙
Napisz komentarz do fragmentu źródła B z ćwiczenia 3 dotyczącego utworzenia Rządu
Tymczasowego Jedności Narodowej. Przyjmij polski – niepodległościowy – punkt widzenia.
Ćwiczenie 5 醙

Zapoznaj się z tekstem źródłowym autorstwa Anthony’ego Edena (ministra spraw

zagranicznych Wielkiej Brytanii) i wykonaj polecenia.

“
Anthony Eden

Pamiętniki 1938–1945

Tematem, któremu poświęciliśmy […] najwięcej czasu, była sprawa

Polski. […] Obecny stan rzeczy – Rosjanie uznający komitet lubelski, my
zaś rząd londyński – nie powinien trwać dłużej. Jedynym na to
lekarstwem jest, naszym zdaniem, utworzenie rządu tymczasowego,
zobowiązanego do przeprowadzenia wolnych wyborów w najbliższym
możliwie terminie. W skład takiego rządu wchodziliby przedstawiciele
wszystkich par i politycznych, reprezentanci rządu lubelskiego oraz
rzecznicy Polaków w kraju i za granicą.

Źródło: Anthony Eden, Pamiętniki 1938–1945, t. 2, Warszawa 1972.

Wybierz spośród fotografii tę, która stanowi właściwą ilustrację do tekstu źródłowego.

 
 

Źródło ilustracji: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Uzasadnij swój wybór.

Ćwiczenie 6 難

Zapoznaj się z fragmentami odpowiedzi, których udzielił brytyjski historyk prof. Norman
Davies w wywiadzie na temat polityki brytyjskiej wobec Polaków podczas II wojny
światowej i wykonaj polecenie.

Fragmenty rozmowy Adama Krzemińskiego z brytyjskim historykiem Normanem

Daviesem.

1. Pomniki mogą mieć bardzo różną wymowę. Może więc powinien to być wspólny
pomnik Churchilla i Sikorskiego, aby było wiadomo, o co chodzi. Ale ma pan rację,
Churchill i Sikorski są symbolem tej pierwszej, niezwykle ważnej, fazy alianckiego
sojuszu 1939–41.

2. Churchill nie był naiwny. Był antykomunistą z długą przeszłością walki

z bolszewizmem. Dobrze się orientował, do czego był zdolny Stalin. Moralnie można
podważyć sam fakt sojuszu ze Stalinem: jeśli III Rzesza była złem, to złem był także
ZSRR. Systemem opartym na terrorze, masowych morderstwach i obozach pracy.
Katyń był jednym z elementów tego systemu. Mimo to Churchill powiedział: jeśli już
muszę jeść z diabłem, to zasiądę z nim do stołu. Inaczej wojny z Hitlerem nie
wygram. […] Zachód w pierwszej fazie wojny był militarnie bardzo słaby. Brytyjczycy
– poza Bitwą o Anglię w 1940 r. – walczyli nieskutecznie: w Europie, na Krecie,
w Afryce. Po najeździe Hitlera w 1941 r. na ZSRR przez dwa lata byli militarnie
zależni od Stalina.

3. Również Stalin strasznie się bał ugody Zachodu z Niemcami. Stąd ciągłe
pretensje, że Zachód nie walczy, bo chce, żeby Rosja się wykrwawiła. Amerykanie
wysłali do Europy w czasie wojny 100 dywizji. Niemcy mieli 250 dywizji. Stalin –
350, a Brytyjczycy – 28. To wszystko mówi. Od Kurska – gdzie w lipcu 1943 r. Żukow
złamał kręgosłup ofensywnym siłom pancernym Wehrmachtu – Churchill wiedział,
że Zachód – i on sam – mają wobec Stalina słabą pozycję.

Źródło: Norman Davies o tym, kto kogo zdradził podczas II wojny światowej,
„Polityka”, 2 września 2014 r.
Sformułuj pytania do odpowiedzi udzielonych przez prof. Daviesa.

1.

2.

3.
Ćwiczenie 7 難

Zapoznaj się ze źródłami i wykonaj polecenia.

Źródło A

Tekst piosenki Jałta autorstwa Jacka Kaczmarskiego

„Okna już widzą, słyszą ściany

Jak kaszle nad cygarem Lew
Jak skrzypi wózek popychany
Z kalekim demokratą w tle
[…]

Ściana pałacu słuch napina

Gdy mówi do Kaleki Lew
Ja wierzę w szczerość słów Stalina
Dba chyba o radziecką krew

I potakuje mu Kaleka
Niezłomny demokracji stróż:
Stalin to ktoś na miarę wieku!
Oto mąż stanu, oto wódz!

Bo sojusz wielkich – to nie zmowa

To przyszłość świata – wolność, ład!
Przy nim i słaby się uchowa
I swoją część otrzyma – strat
[…]
Więc delegacje odleciały
Ucichł na Krymie carski gród
Gdy na zachodzie działa grzmiały
Transporty ludzi szły na wschód
[…]
 Nie miejcie więc do Trójcy żalu
Wyrok historii za nią stał
Opracowany w każdym calu
Każdy z nich chronił, co już miał
Mógł mylić się zwiedziony chwilą
Nie był Polakiem ani Bałtem
Tylko ofiary się nie mylą
I tak rozumieć trzeba Jałtę
”

Znaczenie piosenki

Tekst piosenki powstał w 1984 r. Słowa napisał Jacek Kaczmarski (1957–2004) –

poeta, kompozytor i pieśniarz, zwany „bardem Solidarności”. Podczas stanu
wojennego w Polsce słowa pieśni Kaczmarskiego uważane były za głos
antykomunistycznej opozycji.

Źródło B

Fragment rozmowy Ewy Zientary z historykiem prof. Andrzejem Paczkowskim,

byłym działaczem opozycji antykomunistycznej, w III RP członkiem Kolegium
Instytutu Pamięci Narodowej.

Ewa Zientara: Dlaczego Roosevelt i Churchill zgodzili się oddać Polskę pod
zwierzchnictwo Stalina?

Andrzej Paczkowski: Decydującą rolę odegrały fakty dokonane. Na terenie Polski,

jakkolwiek szeroko pojmowalibyśmy jej granice – od granicy wschodniej z traktatu
ryskiego po granicę zachodnią na Odrze – znajdowały się wojska sowieckie
i podległa im armia Berlinga. […] Cóż mogli zrobić zachodni alianci? Mogli
wypowiedzieć wojnę i pokonawszy Sowietów, wypędzić ich z tych państw. Ale było
to mało prawdopodobne, a raczej w ogóle nieprawdopodobne. Przede wszystkim
dlatego, że społeczeństwa by na to nie pozwoliły – chciały końca rzezi, a nie nowej
wojny. […] U Roosevelta odegrały rolę jeszcze inne względy, a to on miał więcej do
powiedzenia od Churchilla, z uwagi na dysproporcję sił między USA a Wielką
 Brytanią. Rooseveltowi chodziło przede wszystkim o stworzenie Organizacji
Narodów Zjednoczonych, chciał więc zachęcić Związek Sowiecki, żeby wziął
udział w jej tworzeniu. A żeby zachęcić, musiał z czegoś ustępować. Ponadto – co
bardzo ważne […] – w lutym 1945 roku wciąż trwały bardzo zacięte walki na
Pacyfiku, a w wojnie z Japonią Stany Zjednoczone były osamotnione, jeśli nie liczyć
nielicznych wojsk australijskich i nowozelandzkich. […] Ponieważ Amerykanie
w rejonie Pacyfiku byli samotni, bardzo im zależało na przystąpieniu Związku
Sowieckiego do wojny. I w Jałcie Stalin przyrzekł, że trzy miesiące po zakończeniu
wojny w Europie Związek Sowiecki wypowie wojnę Japonii.

Zidentyfikuj postaci, o których mowa w źródle A.

Lew –

kaleki demokrata –
na Krymie carski gród –

Trójca –

Bałt –

Wymień po dwie racje, które – według autorów źródeł A i B – skłoniły Franklina Delano

Roosevelta do ustępstw wobec ZSRS w sprawie polskiej podczas konferencji w Jałcie.

Źródło A

Źródło B
Ćwiczenie 8 難

Zapoznaj się ze źródłami i wykonaj polecenie.

Źródło A

Zbigniew Brzeziński Myśl i działanie w polityce międzynarodowej

Mitem jest sąd, że Zachód zgodził się w Jałcie na podział Europy. Faktem jest, że
Roosevelt i Churchill w praktyce oddali wschodnią Europę Stalinowi już na
konferencji w Teheranie (listopad–grudzień 1943 – PAP), w Jałcie natomiast
przywódcy brytyjski i amerykański poniewczasie się w tej sprawie zawahali. Zdobyli
się w ostatniej chwili na bezskuteczny wysiłek, by osiągnąć przynajmniej minimalne
warunki wolności dla wschodniej Europy […]. Zachodni mężowie stanu nie potrafili
jednak należycie ocenić bezwzględności rozwoju powojennej potęgi sowieckiej
i w starciu między stalinowską siłą i ich naiwnością zwyciężyła siła.

Informacje o autorze

Zbigniew Kazimierz Brzeziński (ur. 28 marca 1928 w Warszawie, zm. 26 maja 2017
w Falls Church) – polsko-amerykański politolog, sowietolog, profesor nauk
politycznych na Uniwersytecie Columbia oraz Uniwersytecie Johnsa Hopkinsa,
geostrateg i dyplomata; doradca ds. bezpieczeństwa narodowego USA w czasie
prezydentury Jimmy’ego Cartera (1977–1981), wcześniej doradca prezydentów
Lyndona Johnsona oraz Johna F. Kennedy’ego. Kawaler Orderu Orła Białego.

Odegrał znaczącą rolę w procesie normalizacji stosunków z Chińską Republiką

Ludową, a także przy zawarciu układu SALT II z ZSRS oraz porozumienia z Camp
David regulującego pokojowe relacje egipsko-izraelskie. Działał również na rzecz
wsparcia antykomunistycznej opozycji, w tym Solidarności w Polsce
i mudżahedinów w Afganistanie.

Źródło B
 Postanowienia konferencji jałtańskiej.

- „Na konferencji rozstrzygnięto sprawę Niemiec: siły każdego z trzech mocarstw

łącznie z Francją będą okupowały wyznaczone na konferencji 4 strefy Niemiec
(jedna dla każdego państwa). Zgodnie z tym planem przewidziano utworzenie
skoordynowanej administracji i kontroli za pośrednictwem Sojuszniczej Komisji
Kontroli, złożonej z naczelnych dowódców trzech mocarstw.

- Obciążono Niemcy reparacjami wojennymi.

[…]

- Podjęto decyzje o transferze ludności pomiędzy państwami (m.in. przesiedleniu

Niemców z Polski, Węgier, Czechosłowacji).

- Polska utraciła Kresy Wschodnie na rzecz Związku Radzieckiego.

- Ustalono „rekompensatę” dla Polski w postaci dotychczasowych ziem

niemieckich: ziemi lubuskiej, Pomorza Zachodniego, Prus Wschodnich i Śląska
oraz byłego Wolnego Miasta Gdańska.

- Mocarstwa zgodziły się na utworzenie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej

urzędującego w Warszawie, który zobowiązany został do przeprowadzenia
wolnych, nieskrępowanych wyborów na zasadzie powszechnego głosowania […].

[…]

- Stalin zobowiązał się do przystąpienia w dwa do trzech miesięcy po kapitulacji

Niemiec do wojny z Japonią, w zamian za co otrzymał obietnicę m.in. utrzymania
[…] Południowego Sachalinu i Port Arthur, oraz przejęcie przez ZSRR Wysp
Kurylskich.”
Źródło: Artykuł Konferencja jałtańska, tekst dostępny online: Wikipedia.org.
W źródle B znajdź potwierdzenie opinii podkreślonej w źródle A.
Dla nauczyciela

Autor: Marcin Sawicki

Przedmiot: historia

Temat:Winston Churchill a sprawa polska. Sąd nad postacią

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

zakres podstawowy

L. Działalność władz Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie i w okupowanym kraju.

Uczeń:

1) omawia działalność rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie;

2) ocenia znaczenie układu Sikorski–Majski dla obywateli polskich, znajdujących się pod
okupacją sowiecką;

4) analizuje politykę mocarstw wobec sprawy polskiej w czasie II wojny światowej;

9) zestawia najważniejsze wydarzenia z dziejów Polski w okresie II wojny światowej

z wydarzeniami w Europie i na świecie.

Zakres rozszerzony:

2) opisuje położenie rządu Rzeczypospolitej Polskiej na arenie międzynarodowej;

3) charakteryzuje losy armii gen. Władysława Andersa;

6) ocenia rolę wielkich postaci polskiej polityki z okresu II wojny światowej.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:
 wymienia argumenty w obronie lub przeciwko postawie Winstona Churchilla wobec
sprawy polskiej podczas II wojny światowej;
dokonuje oceny polityki polskiej Churchilla z różnych punktów widzenia;
charakteryzuje złożoność czynników, które należy wziąć pod uwagę, ferując sądy nad
postaciami historycznymi.

Strategie nauczania:

konstruktywizm,
lekcja odwrócona.

Metody i techniki nauczania:

pogadanka,
elementy dramy,
sąd nad postacią.

Formy zajęć:

praca indywidualna,
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

rekwizyty stworzone przez uczniów.

Przebieg zajęć:

Przed lekcją:

Uczniowie zostają zobowiązani przez nauczyciela do zapoznania się z e‐materiałem,

a przede wszystkim z multimedium załączonym do lekcji. Nauczyciel tłumaczy zasady pracy
metodą sądu nad postacią. Podaje temat: Winston Churchill – czy jest winny zdrady
polskich sojuszników podczas II wojny światowej? Przed lekcją następuje także
przydzielenie uczniom ról. Uczniowie mogą przygotować rekwizyty lub elementy
charakteryzacji dla odgrywanych przez siebie postaci:

1. dwóch sędziów (zadanie: sprawne prowadzenie procesu, przygotowanie wyroku

z uzasadnieniem),
2. dwóch oskarżycieli (zadanie: przygotowanie mowy oskarżycielskiej, prawo do zadania
jednego, dwóch pytań do każdego świadka),
3. dwóch obrońców (zadanie: przygotowanie mowy obronnej, prawo do zadania jednego,
dwóch pytań do każdego świadka),
4. Winston Churchill – oskarżony (zadanie: przygotowanie oświadczenia).

Propozycje świadków w procesie Winstona Churchilla:

 Anthony Eden – minister spraw zagranicznych w gabinecie Winstona Churchilla
Franklin Delano Roosevelt
Józef Stalin
Władysław Sikorski
Stanisław Mikołajczyk
Władysław Anders
żołnierz 2 Korpusu Polskiego
lotnik z Dywizjonu 303
Władysław Gomułka
poeta i pieśniarz Jacek Kaczmarski (na podst. pieśni Jałta)
Zbigniew Brzeziński (na podstawie ćw. 8)
mieszczanin ze Lwowa
mieszczanka z Wilna
więźniarka radzieckiego łagru
mieszkaniec/mieszkanka Londynu
Jerzy VI Windsor
amerykański żołnierz walczący na froncie dalekowschodnim

(Zadanie dla świadków: krótka opowieść o sobie – wymyślona, ale zgodna z realiami epoki
lub oparta na faktach, przygotowanie się do odpowiedzi na ewentualne pytania ze strony
oskarżycieli i obrońców).

fotografowie dokumentujący przebieg procesu (zadanie: przygotować wystawę

dokumentującą proces)
obserwatorzy ONZ przygotowujący raport z procesu (zadanie: przygotowanie raportu –
jako zadanie domowe)
dziennikarze piszący artykuł o procesie: amerykański, brytyjski, komunistyczny polski,
polski o poglądach niepodległościowych (zadanie: przygotowanie artykułów
prasowych jako zadanie domowe)

Faza wstępna:

1. Nauczyciel przedstawia uczniom temat i cele lekcji oraz wspólnie z nimi ustala kryteria
sukcesu.
2. Nauczyciel poleca uczniom, aby zgłaszali propozycje pytań do wspomnianego tematu.
Jedna osoba może zapisywać je na tablicy. Gdy uczniowie wyczerpią swoje pomysły,
a pozostały jeszcze jakieś ważne kwestie do poruszenia, nauczyciel uzupełnia
informacje.

Faza realizacyjna:

1. Krótkie wprowadzenie nauczyciela do tematyki zajęć. Prowadzący prosi wskazaną

osobę (albo ochotnika), aby zreferowała najważniejsze informacje, z którymi uczniowie
 zapoznali się przed lekcją. W razie potrzeby uzupełnia odpowiedź ucznia, udzielając
informacji zwrotnej.
2. Nauczyciel zapowiada, że uczniowie przeprowadzą teraz sąd nad postacią Winstona
Churchilla zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami. Przypomina przedmiot sądu oraz
zasady obowiązujące podczas pracy z zastosowaniem tej metody, w tym reguły
odnośnie do zadawania pytań oraz czasu wystąpień.
3. Sąd nad postacią. Uczniowie biorą udział w inscenizacji.
4. Po jej zakończeniu nauczyciel zadaje uczniom pytania podsumowujące, np.: Dlaczego
niełatwo jednoznacznie ocenić politykę Winstona Churchilla względem Polaków? Jakie
czynniki należałoby uwzględnić, aby ta ocena była rzeczowa i – na ile to możliwe –
bezstronna? Prosi jednego z uczniów o podsumowanie.
5. Uczniowie wykonują ćwiczenia wskazane przez nauczyciela. Wskazane osoby udzielają
odpowiedzi, pozostałe wspólnie z nauczycielem oceniają ich poprawność. Nauczyciel
udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi wybranego ucznia albo uczennicę (może być także ochotnik)
o podsumowanie lekcji. Pyta, który element był dla uczniów trudny i dlaczego.
2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów. Może
ocenić pracę np. sędziów, oskarżycieli i obrońców.

Praca domowa:

Wykonaj ćwiczenia niezrealizowane podczas lekcji.

Materiały pomocnicze:

R. Kaczmarek, Historia Polski 1914–1989, Warszawa 2010.

W. Laqueur, Historia Europy 1945–1992, Londyn 1993.

Najnowsza historia świata. 1945–1963, t. 1, pod red. A. Patka, J. Rydla, J.J. Węca, Kraków 2000.

W. Roszkowski, Historia Polski 1914–2015 , Warszawa 2019.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Film edukacyjny może być elementem pracy domowej. Uczniowie wykonują wówczas
polecenia dołączone do multimedium.