Professional Documents
Culture Documents
TÀI LIỆU - Biến Đổi Khí Hậu Sổ Tay Hướng Dẫn Cho Giáo Viên - Nguyễn Anh Dũng
TÀI LIỆU - Biến Đổi Khí Hậu Sổ Tay Hướng Dẫn Cho Giáo Viên - Nguyễn Anh Dũng
Sә 7D\+ѭӟng Dүn
Cho Giáo Viên THCS & THPT
;XҩWEҧQ
Deutsche Gesellschaft für
Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH
4XҧQOê1JXӗQ7jLQJX\rQ7KLrQQKLrQ
9QJ9HQELӇQtӍQK6yF7UăQJ
7iFJLҧ
Daniel G. Spelchan, Isabelle A. Nicoll và 1JX\ӉQ$QK'NJQJ
ҦQK bìa:
7UDQKPLQKKӑDOҩ\WӯFXӝFWKLYӁWUDQKGR*,=WәFKӭF năm 2009WiFJLҧ1J{7X\ӃW4XǤQK
Tháng 1/2011
BiӃQĈәi Khí Hұu
Sә Tay Hѭӟng Dүn
Cho Giáo Viên THCS & THPT
Lӡi mӣ ÿҫu
BiӃQ ÿәi khí hұu là mӝt vҩQ ÿӅ P{L WUѭӡng nghiêm trӑQJ Fy QJX\ Fѫ
gây ra sӵ thay ÿәi lӟn cho sӵ sӕng trên hành tinh này, bao gӗm tҩt cҧ
mӑLQJѭӡi và mӑi vұt. Chính vì thӃ, DLFNJQJcҫn biӃWÿѭӧc nhӳng tác
ÿӝng có thӇ xҧy ra cӫa biӃQÿәi khí hұu và vai trò cӫa mình trong viӋc
QJăQ FKһn và làm giҧm biӃQ ÿәi khí hұu. Trҿ em, mһc dù là nhóm ít
phҧi chӏu trách nhiӋm nhҩt vӅ viӋc gây ra biӃQÿәi khí hұu, sӁ là nhӳng
nJѭӡi phҧLÿѭѫQJÿҫu vӟi nhӳng hұu quҧ cӫa biӇQÿәi khí hұu trong
WѭѫQJODL
Dӵ án hӧp tác kӻ thuұWĈӭc (GIZ): ´4Xҧn lý Nguӗn Tài nguyên Thiên
nhiên Vùng Ven biӇn tӍQK 6yF 7UăQJ´, phӕi hӧp vӟL FiFÿӕi tác là Sӣ
Nông nghiӋp và Phát triӇn Nông thôn và Sӣ Giáo dөc và ĈjRWҥo, cùng
phát hành cuӕn sә WD\Kѭӟng dүQQj\FKRJLiRYLrQQKѭOjPӝt công
cө ÿӇ giúp giáo viên dҥy cho hӑc sinh vӅ biӃQ ÿәi khí hұu và nhӳng
ҧQKKѭӣng cӫa nó.
Cuӕn sә WD\ÿѭӧc chia làm 3 bài:
Bài 1: BiӃQÿәi khí hұu - nó là gì và nguyên nhân gây ra nó?
Bài 2: ҦQKKѭӣng cӫa biӃQÿәi khí hұu.
Bài 3: Làm thӃ nào chúng ta có thӇ QJăQFKһn biӃQÿәi khí hұu?
Mӛi bài hӑc sӁ bao gӗm kiӃn thӭF Fѫ Eҧn và kiӃn thӭc bә sung cho
hӑc sinh và giáo viên. Ngoài ra, bài hӑc còn có nhӳng câu hӓi ÿӇ hӑc
sinh trҧ lӡi và mӝt danh sách nhӳng hoҥW ÿӝQJ ÿӅ nghӏ (ví dө QKѭ
tҥo/vӁ UDFiFVѫÿӗ, thӵc hiӋn các nghiên cӭu nhӳng gì chung quanh
HPFiFFkXÿӕ YY«ÿm ÿѭӧc thiӃt kӃ ÿӇ WăQJFѭӡng sӵ hiӇu biӃt cӫa
hӑc sinh vӅ biӃQÿәi khí hұu.
1
Bài 1: BiӃQÿәi khí hұu ± nó là gì và nguyên
nhân gây ra nó?
Tәng quan: Sau bài hӑc này, hӑc sinh sӁ nҳPÿѭӧc kiӃn thӭFFѫEҧn
vӅ: nên hiӇX QKѭ WKӃ nào vӅ thuұt ngӳ ³ELӃQ ÿәi khí hұX´ Yj QKӳng
nguyên nhân gây ra biӃQÿәi khí hұu.
KiӃn thӭc cҫn phҧi có WUѭӟc khi vào bài 1 ± Giáo viên
³%jLÿӑc FѫVӣ´ GѭӟLÿk\VӁ cung cҩp cho giáo viên mӝt cái nhìn tәng
thӇ vӅ biӃQÿәi khí hұu, kiӃn thӭc khoa hӑFÿҵng sau cӫa biӃQÿәi khí
hұu và nhӳng nguyên nhân chính gây ra biӃQÿәi khí hұu.
Nhӳng phҫQ³Whông tin bә sung´ ÿmÿѭӧFÿѭDYjRÿӇ giáo viên có thӇ
tham khҧo trRQJWUѭӡng hӧp giáo viên nhұQÿѭӧc nhӳng thҳc mҳc tӯ
hӑc sinh, hoһc muӕn cung cҩp cho các em nhӳng thông tin mӟi.
2
Câu hӓi dành cho hӑc sinh
Sau khi hoàn tҩt bài hӑc, hӑc sinh sӁ phҧi trҧ lӡLÿѭӧc nhӳng câu hӓi
sau:
1. Thuұt ngӳ ³ELӃQÿәi khí hұX´ FyQJKƭDJu"
2. Khí nhà kính là gi? Tҥi sao nӗQJÿӝ các khí nhà kính trong bҫu khí
quyӇn cӫD7UiLÿҩt lҥLÿDQJWăQJOrQ"
3. Nhӳng khí nhà kính nào có ҧQK Kѭӣng lӟn? ÿӃn biӃQ ÿәi khí
hұu)
4. Nhӳng hoҥWÿӝng nào cӫDFRQQJѭӡi tҥo ra:
a. Khí các-bo-nic?
b. Khí mêtan KD\{[tWQLWѫ"
5. Nhӳng hoҥWÿӝng nào các em thӵc hiӋQQJj\K{PQD\ÿmWҥo ra
các khí nhà kính?
Bài 1: %jLÿӑFFѫVӣ
1. BiӃQÿәi khí hұu là gì?
³Khí hұu´ Oj QyL ÿӃn nhӳng ÿLӅu kiӋn thӡi tiӃt trung bình (nhiӋW ÿӝ,
OѭӧQJPѭDQҳQJÿӝ Pk\ÿӝ ҭm và gió,...) mà mӝt khu vӵc trҧi qua
trong mӝt thӡi gian dài (ví dөQăP).
µ%LӃQÿәi khí hұX¶ là thuұt ngӳ ÿѭӧc sӱ dөng khi khí hұu cӫa mӝt
khu vӵc, hoһc cҧ WUiLÿҩt, bҳWÿҫXWKD\ÿәi.
3
1Jѭӧc lҥL FRQ QJѭӡi không thӇ nhұn biӃt trӵc tiӃS ÿѭӧc sӵ
WKD\ ÿәi cӫa khí hұu. Khí hұu là mӝt khái niӋm khoa hӑc. Nó liên
TXDQÿӃn thӕQJNrQKѭJLiWUӏ trung bình cӫa nhӳng sӵ kiӋn thӡi tiӃt
WKѭӡng xuҩt hiӋn trong mӝt thӡLJLDQGjLWKѭӡQJOjQăP
Chính vì vұy, biӃQÿәi khí hұu không thӇ hiӋn sӵ WKD\ÿәi vӅ FiFÿLӅu
kiӋn thӡi tiӃt mà chúng ta trҧi nghiӋm hҵng ngày hoһc hҵQJ QăP.
7KD\YjRÿyQyOjVӵ khác nhau vӅ nhӳQJÿLӅu kiӋn thӡi tiӃt dài hҥn
ӣ mӝt khu vӵc.
Trong suӕt chiӅu dài lӏch sӱ cӫa WUiLÿҩt, khí hұXÿmWKD\ÿәi mӝt cách
tӵ nhiên và nhiӋWÿӝ ÿmGDRÿӝng rҩt lӟn, gây ra nhӳng hiӋQWѭӧng khí
hұX QKѭ ³FiF Nӹ QJX\rQ EăQJ Kj´ Tuy nhiên, nhiӋW ÿӝ cӫD WUiL ÿҩt
FKѭDEDRJLӡ WKD\ÿәLQKDQKQKѭKLӋn nay.
HiӋn nay, trên khҳS WUiL ÿҩt, nhiӋW ÿӝ ngày càng trӣ nên nóng KѫQ
(thӍnh thoҧQJÿѭӧc nhҳFÿӃQGѭӟi thuұt ngӳ ³WUiLÿҩt nóng lên´và các
hình thái thӡi tiӃt ÿDQJ WKD\ ÿәi. Trong thӃ kӹ WUѭӟc, nhiӋW ÿӝ ÿmWăQJ
lên 0,74°&Yѭӧt mӭc trung bình trên toàn thӃ giӟiWURQJÿySKҫQWăQJ
lên diӉn ra hҫXQKѭFKӍ trong khoҧQJQăPTXD(1).
NhiӋW ÿӝ ÿѭӧc dӵ ÿRiQ VӁ tiӃp tөF WăQJ OrQ WKrP Wӯ 1, ÿӃn 4,0°C
trong thӃ kӹ Qj\YjWKrPÿӃn 6,4°C thӃ kӹ sau(1). Nhӳng sӵ WKD\ÿәi
vӅ khí hұu sӁ dүQÿӃn nhӳng ҧQKKѭӣng to lӟn ÿӃQFRQQJѭӡi, hoҥt
ÿӝng cӫD FRQ QJѭӡL QKѭ Qông nghiӋp) và muôn loài trên hành tinh
này.
GҫQQKѭWҩt cҧ các nhà khoa hӑc và chính phӫ bây giӡ ÿmFKҩp nhұn
rҵng biӃQÿәi khí hұu hiӋn nay ÿmYjÿDQJÿѭӧc gây ra bӣi nhӳng hoҥt
ÿӝng cӫDFRQQJѭӡLYjÿӗng ý rҵng chúng ta phҧLKjQKÿӝQJÿӇ QJăQ
chһn hiӇm hӑa biӃQÿәi khí hұu.
4
Thông tin bә sung: ĈRÿҥc biӃQÿәi khí hұu
Tӯ ÿҫu nhӳQJQăPNKLFKLӃc nhiӋt kӃ khoa hӑc hiӋQÿҥLÿҫu
WLrQ ÿѭӧc chӃ tҥo FRQ QJѭӡL ÿã có mӝt sӵ JKL FKpS ÿҫ\ ÿӫ vӅ
nhiӋWÿӝ WUiLÿҩt. Vì thӃ, tӯ O~FÿyFK~QJWDFyÿѭӧc mӝt sӵ hiӇu biӃt
rõ ràng vӅ sӵ WKD\ÿәi nhiӋWÿӝ trên khҳp hành tinh diӉQUDQKѭWKӃ
nào.
1KѭQJ OjP VDR FK~QJ WD ELӃW ÿѭӧc nhiӋW ÿӝ cӫD WUiL ÿҩt thay
ÿәLQKѭWKӃ QjRWUѭӟc thӡLJLDQÿy"
Các nhà khoa hӑF ÿm sӱ dөng nhiӅu SKѭѫQJ SKiS ÿӇ trҧ lӡi câu
hӓi này, bao gӗm:
&iFV{QJEăQJ ± V{QJEăQJOjQKӳng tҧQJEăQJOӟQÿѭӧc hình
thành ӣ nhӳng khu vӵc lҥQKJLiQKѭWUrQQ~LFDR6ông EăQJ
to ra khi nhiӋWÿӝ lҥnh và thu lҥi khi nhiӋWÿӝ nóng. Bҵng cách
nghiên cӭu nhӳQJ V{QJ EăQJ WKD\ ÿәL QKѭ WKӃ nào qua các
thӡi kǤ, các nhà khoa hӑc biӃW ÿѭӧc khi nào nhiӋW ÿӝ cӫa trái
ÿҩWÿmOҥnh hay nóng.
Sӵ WKD\ÿәi mӵFQѭӟc biӇn ± mӵFQѭӟc biӇQWăQJOrQNKLQKLӋt
ÿӝ nóng và giҧm xuӕng khi nhiӋW ÿӝ lҥnh. Bҵng cách nghiên
cӭu sӵ di chuyӇn cӫa mӵFQѭӟc biӇn qua các thӡi kǤ, các nhà
khoa hӑc có thӇ nói cho chúng ta biӃt khi nào nóng và khi nào
lҥnh.
/}L EăQJ ± mӝW O}L EăQJ ÿѭӧc các nhà khoa hӑc khoan ra tӯ
mӝt khӕLEăQJOӟn ӣ Nam Cӵc, Bҳc Cӵc hoһFFiFV{QJEăQJ
Bҵng cách nghiên cӭXO}LEăQJQj\, các nhà khoa hӑc có thӇ
biӃWÿѭӧc quá trình tan hoһc phát triӇn cӫDEăQJYjYuWKӃ biӃt
ÿѭӧc nhiӋW ÿӝ toàn cҫX ÿm QyQJ KD\ Oҥnh. Nghiên cӭu các
EyQJNKtÿѭӧFOѭXJLӳ WURQJEăQJFNJQJJL~SSKiWKLӋn vӅ các
ÿLӅu kiӋn tӵ nhiên trong quá khӭ.
Vòng tuәi cây ± hҵQJ QăP Fk\ ÿӅu phát triӇn thêm 1 vòng
thân, khi nhiӋWÿӝ nóng, vòng cây phát triӇQQKDQKKѫQ (và dày
KѫQ là khi nhiӋWÿӝ lҥnh. Vì thӃ, bҵng cách nghiên cӭu nhӳng
vòng cây, các nhà khoa hӑc sӁ biӃWÿѭӧc nӃu nhiӋWÿӝ là nóng
hoһc lҥnh ӣ nhӳng thӡi kǤ khác nhau.
5
Ĉҩt và trҫm tích ± ÿҩt và trҫm tích OѭXJLӳ nhӳng phҫn còn lҥi
cӫDÿӝng thӵc vұt khi chúng phát triӇn theo thӡi gian. Khi thӵc
vұWYjÿӝng vұt tҥi mӝt khu vӵFWKD\ÿәi theo khí hұu, dӵa vào
nhӳng phҫn còn lҥi cӫD FK~QJ WURQJ ÿҩt/trҫm tích, các nhà
khoa hӑc sӁ biӃW ÿѭӧc khí hұu ӣ thӡi kǤ lӏch sӱ ÿy QKѭ WKӃ
nào.
Phҩn hoa ± mӝt vài cây ѭDWKӡi tiӃt nóng, mӝt sӕ NKiFѭDOҥnh.
Bҵng cách nghiên cӭu phҩn hoa tìm thҩ\WURQJFiFO}LEăQJYj
trҫm tích, và khám phá tuәi cӫa chúng, các nhà khoa hӑc có
thӇ cho biӃt loҥi cây nào thì phә biӃn tҥi nhӳng thӡLÿLӇm khác
nhau và khí hұXWѭѫQJӭng ӣ thӡi kǤ ÿyOjQyQJKD\Oҥnh.
6
Ghi chú
7
2. Nguyên nhân gây ra biӃQÿәi khí hұu
7UiLÿҩt có mӝt lӟp hӛn hӧp các loҥi không NKtÿѭӧc biӃWÿӃQQKѭFiF
khí nhà kính) trong bҫu khí quyӇn cӫa mình có khҧ QăQJJLӳ nhiӋt tӯ
ánh sáng mһt trӡi và vì thӃ OjPFKR7UiLÿҩt không bӏ lҥQKÿLNhӳng
hoҥWÿӝng cӫDFRQQJѭӡi, QKѭÿӕW[ăQJGҫu và phá rӯQJÿmOjP tăQJ
Oѭӧng khí nhà kính trong bҫu khí quyӇn. ĈLӅu này khiӃn cho ngày càng
có nhiӅu nhiӋt bӏ OѭXJLӳ lҥi trong bҫu khí quyӇn cӫDWUiLÿҩt và vì thӃ
nó trӣ nên nóng dҫn (xem Vѫÿӗ 1).
8
Thành phҫn cӫa các khí nhà kính trong bҫu khí quyӇQ ÿm ÿѭӧc cân
bҵng trong mӝt thӡi gian dài, tҥRUDP{LWUѭӡng әQÿӏQKWUrQWUiLÿҩt vӕn
phù hӧp nhҩt cho sӵ sӕng. Tuy nhiên, các hoҥW ÿӝng cӫD FRQ QJѭӡi
(ÿһc biӋt tӯ ³Cuӝc cách mҥng công nghiӋp´ KD\VDXQăP) ÿmYj
ÿDQJ OjP WăQJ OrQ Oѭӧng khí nhà kính có trong bҫu khí quyӇn (xem
Bҧng 1).
Bҧng 1: Sӵ WăQJ OrQ YӅ các khí nhà kính trong bҫu khí quyӇn tӯ
QăP(1)
9
ra khí các-bo-níc, WURQJNKLÿyWKӵc vұt lҥLOjPÿLӅXQJѭӧc lҥi, lҩy khí
các-bo-níc và thҧi ra khí ôxi (ÿLӅu này làm cho chúng trӣ nên quan
trӑng trong viӋFQJăQFKһn biӃQÿәi khí hұu). &K~QJWDFNJQJÿmFyWKӇ
biӃWÿѭӧc là khí CO2 có trong nhӳng thӭc uӕQJFyJDVQKѭQѭӟc ngӑt
(coca-FRODVRGDXSGѭӟi dҥng bong bóng khí sӫi lên.
MӝW Oѭӧng lӟn khí CO2 ÿѭӧc sinh ra tӵ QKLrQ ÿL YjR Eҫu khí quyӇn
thông qua nhӳQJ TXi WUuQK QKѭ Vӵ phân hӫy các vұt chҩt hӳX Fѫ
thoát ra tӯ núi lӱa, hay hô hҩp cӫa các sinh vұt sӕng. MӝW Oѭӧng khí
CO2 WѭѫQJ ÿѭѫQJ FNJQJ Eӏ loҥi ra khӓi bҫu khí quyӇn thông qua các
quá trình quang hӧp bӣi thӵc vұt và các phiêu sinh vұt biӇn, hoһc sӵ
phân hӫ\ÿiGRWKӡi tiӃt. KӃt quҧ cӫa quá trình cân bҵng này, OjOѭӧng
khí CO2 trong bҫu khí quyӇn luôn ӣ trҥng thái әQ ÿӏnh trong 650.000
năm qua (vào khoҧng 180-300 ppm)(1).
Tuy nhiên, các hoҥW ÿӝng cӫD FRQ QJѭӡL ÿm OjP FKR TXi WUuQK Qj\
không còn cân bҵng, và nӗQJÿӝ CO2 trong bҫu khí quyӇQÿmYjÿDQJ
WăQJ WrQ ÿҥt tӟi mӭc 390 ppm YjR QăP 2010)(3). Nhӳng hoҥW ÿӝng
chính cӫDFRQQJѭӡi dүQÿӃn sӵ thҧi ra khí CO2 bao gӗm:
Ĉӕt xăQJ/dҫu ÿӇ chҥ\ÿӝQJFѫFӫa xe máy, ô-tô, buýt, tҧi và nhà
máy;
Ĉӕt các nhiên liӋXNKiFQKѭthan và dҫu (ví dө ÿӇ sҧn xuҩt UDÿLӋn
WURQJFiFQKjPi\ÿLӋn) và cӫi (gӛ);
Tàn phá rӯng.
ViӋF ÿӕt nhiên liӋu hóa thҥch (QKѭ WKDQ Gҫu, [ăQJ Gҫu và khí thiên
nhiên) ³ÿyQJJyS´ ÿӃQOѭӧng CO2 PjFRQQJѭӡi thҧi ra trong vòng
QăPTXD(4).
ViӋc phá rӯng (chһt, ÿӕt hoһc tàn phá cây rӯng) là nguyên nhân cho
khoҧQJ Oѭӧng CO2 thҧi ra bӣL FRQ QJѭӡi(5). HoҥW ÿӝng phá rӯng
ÿDQJGLӉn ra trên toàn thӃ giӟi vӟi tӕFÿӝ 10 triӋu hecta mӛLQăP(5). Khi
cây rӯng bӏ ÿӕn hҥ hoһc bӏ ÿӕt nó thҧi ra rҩt nhiӅu khí CO2 vào bҫu khí
quyӇn. NӃu mӝt vùng rӝng lӟn cây cӕi bӏ chһWÿLYjNK{QJÿѭӧc trӗng
lҥi, CO2 sӁ bӏ OѭXOҥi trong bҫu khí quyӇn, ÿk\ là mӝt trong nhӳng lý do
YuVDRQJăQFKһn mҩt rӯng là mӝt hoҥWÿӝng quan trӑng.
10
2.2.2 0rWDQYj{[tWQLWѫ
Mêtan (CH4) ÿѭӧc phát thҧi vào bҫu khí quyӇn tӯ rҩt nhiӅu nguӗn khác
nhau: cҧ tӵ QKLrQÿDVӕ tӯ FiFYQJÿҩt ngұSQѭӟFYjGRFRQQJѭӡi
(khai khác và sҧn xuҩt nhiên liӋu có nguӗn gӕc hóa thҥFK ÿӕt cháy
PrWDQÿӇ tҥRUDQăQJOѭӧng, FKăQQX{LJLDV~FYjUzUӍ tӯ các bãi chôn
lҩp rác). Khí mêtan phân giҧi tӵ nhiên ӣ tҫng thҩp cӫa bҫu khí quyӇn,
QKѭQJ WӕF ÿӝ thҧi khí mêtan tӯ các hoҥW ÿӝng cӫD FRQ QJѭӡi nhanh
KѫQ NKҧ QăQJ SKkQ Kӫy cӫa tӵ nhiên. NӗQJ ÿӝ cӫa mêtan trong bҫu
khí quyӇQÿmWăQJOrQ[ҩp xӍ 148% tӯ QăP[HPEҧng 1).
Ð[tWQLWѫ (N2O) ÿѭӧc sinh ra tӯ các nguӗn tӵ nhiên QKѭ ÿҥLGѭѫQJYj
ÿҩt (ÿһc biӋt là ӣ vùng nhiӋWÿӟLQѫLFK~QJVӁ bӏ phân hӫy mӝt cách
tӵ nhiên và mҩW ÿL Nhӳng hoҥW ÿӝng cӫD FRQ QJѭӡL QKѭ EyQ SKkQ
FKR ÿҩW FKăQ QX{L JLD V~F FiF QKj Pi\ F{QJ QJKLӋS ÿm OjP WăQJ
nӗQJ ÿӝ cӫD {[tW QLWѫ trong bҫu khí quyӇn tӯ SSE QăP OrQ
319 ppb hiӋn nay (xem bҧng 1).
11
Vì thӃ, chӍ cҫn mӝWOѭӧng nhӓ PrWDQYj{[tWQLWѫÿѭӧc thҧi ra so vӟi
khí các-bo-níc, chúng vүn có thӇ tҥo ra ҧQK Kѭӣng lӟn vӅ biӃQÿӕi
khí hұu.
Ghi chú
12
Bài 2: ҦQKKѭӣng cӫa biӃQÿәi khí hұu
Tәng quan: Khi kӃt thúc bài hӑc này, hӑc sinh sӁ nҳPÿѭӧc kiӃn thӭc
FѫEҧn vӅ nhӳng ҧQKKѭӣng cӫa biӃQÿәi khí hұXOrQP{LWUѭӡng và
FRQQJѭӡi.
Mөc tiêu: Hӑc sinh sӁ:
1. Xem xét nhӳng ҧQKKѭӣng cӫa biӃQÿәi khí hұu trên:
a) MӵFQѭӟc biӇn;
b) Thӡi tiӃt;
c) Nông nghiӋp;
d) Sӭc khӓHFRQQJѭӡi;
e) Ĉӝng thӵc vұt.
2. Khám phá xem biӃQÿәi khí hұu sӁ ҧQKKѭӣQJÿӃn khu vӵc các
em sinh sӕng QKѭWKӃ nào.
KiӃn thӭc cҫn phҧi có tUѭӟc khi vào bài ± Hӑc sinh
Hӑc sinh cҫn mӝt sӵ hiӇu biӃt Fѫ Eҧn vӅ biӃQ ÿәi khí hұu và các
nguyên nhân gây ra nó. Nhӳng kiӃn thӭFQj\ÿmÿѭӧc trình bày trong
Bài 1: BiӃQÿәi khí hұu ± nó là gì và nguyên nhân gây ra nó?
13
Câu hӓi cho hӑc sinh trҧ lӡi
Khi hӑc xong bài này, hӑc sinh sӁ phҧi trҧ lӡLÿѭӧc các câu hӓi sau:
1. Mӝt sӕ WiFÿӝng toàn cҫu cӫa viӋFWăQJQKLӋWÿӝ lên?
2. 6X\QJKƭYӅ QѫLPuQKÿDQJӣ. NhӳQJWiFÿӝng cӫa biӃQÿәi khí
hұXFKRÿӏDSKѭѫQJPuQK"
3. Xem xét BiӇX ÿӗ 2 và Bҧng 2. NhӳQJ WiF ÿӝng nào cӫa viӋc
Qѭӟc biӇn dâng 1 m có thӇ ҧQK KѭӣQJ ÿӃn thӏ trҩn hoһc tӍnh
cӫa mình?
4. Theo em, WiFÿӝng nào cӫa biӃQÿәi khí hұu là trҫm trӑng nhҩt
cho ViӋt Nam?
Bài 2: %jLÿӑFFѫVӣ
1. ҦQKKѭӣng cӫa biӃQÿәi khí hұu
Sӵ WăQJQKLӋWÿӝ toàn cҫu do biӃQÿәi khí hұXÿHGӑa sӁ OjPWKD\ÿәi
nhiӅX ÿLӅu kiӋn và quá trình tӵ nhiên vӕn tӗn tҥi trên hành tinh cӫa
chúng ta. NhiӋWÿӝ trung bình toàn cҫXÿѭӧc dӵ ÿRiQVӁ WăQg lên thêm
2,5°&WUѭӟc QăP2070(6), và có thӇ sӁ WăQJÿѭӧc 4°&WUѭӟc khi kӃt thúc
thӃ kӹ này(1). NhiӋWÿӝ trung bình trên khҳp ViӋt Nam ÿѭӧc dӵ ÿRiQVӁ
WăQJWӯ 1,1-3,6°C WUѭӟFQăPGRELӃQÿәi khí hұXWURQJÿyNKXYӵc
miӅn Nam nhiӋWÿӝ ÿѭӧc dӵ ÿRiQVӁ WăQJOrQWӯ 1,4-2,6°C(7). Khi nhiӋt
ÿӝ WăQJOrQUҩt nhiӅu quá trình tӵ QKLrQWUrQWUiLÿҩt sӁ bӏ ҧQKKѭӣng
(các quá trình trong khí quyӇn, khí hұX Yj ÿҥL GѭѫQJ Yӕn có thӇ là
thҧm hӑD ÿӕi vӟL FRQ QJѭӡL ÿӝng và thӵc vұt. Nhӳng thông tin tiӃp
theo sӁ nêu ra nhӳng ҧQKKѭӣng lӟn cӫa biӃQÿәi khí hұu.
14
ÿy YLӋc WăQJ QKLӋW ÿӝ dүQ ÿӃn sӵ giãn nӣ cӫD Qѭӟc còn khiӃn cho
mӵFQѭӟc biӇQGkQJFDRKѫQ
MӵF Qѭӟc biӇn có thӇ GkQJ OrQ FDR ÿӃn 1 m WUѭӟF QăP 2100(8), và
ÿLӅu này sӁ tiF ÿӝng không nhӓ ÿӃn nhӳQJ QJѭӡi dân sӕng ӣ các
YQJ ÿҩt thҩp ven biӇn. MӝW YjL KzQ ÿҧo ӣ biӇQ 7KiL %uQK 'ѭѫQJ Yj
ҨQĈӝ 'ѭѫQJQKѭӣ quӕc gia Maldives) có thӇ sӁ biӃn mҩt hoàn toàn.
Nhӳng thành phӕ Fyÿӏa hình thҩSQKѭ6LQJDSRUH/XkQĈ{QYj1HZ
Orleans, sӁ bӏ ҧQKKѭӣng nһng nӅ bӣi viӋFQѭӟc biӇn dâng lên.
Rҩt nhiӅX QJѭӡi trên trái ÿҩt sӁ phҧi rӡi bӓ nhà cӱD Yj ÿҩW ÿDL Fӫa
PuQKFNJQJQKѭnhӳQJYQJÿҩt nông nghiӋp rӝng lӟn sӁ bӏ KѭKҥi do
nhӳng sӵ dâng lên cӫa mӵF Qѭӟc biӇn. NhӳQJ YQJ ÿҩW WUѭӟF ÿk\
không dӉ bӏ ҧQK Kѭӣng do ngұp lөt sӁ bӏ ngұp thѭӡng [X\rQ KѫQ
khiӃn nhӳQJGkQFѭVӕng ӣ ÿy gһp nguy hiӇm.
ChӍ cҫn mӵFQѭӟc biӇQWăQJOrQWKrP1 mét thì sӁ có 100 triӋXQJѭӡi
ӣ Châu Á, hҫu hӃt ӣ ViӋt Nam, SKtDÿ{QJ7UXQJ4Xӕc, và Bangladesh
sӁ mҩt chӛ ӣ(8). Mӝt câu hӓi mà tҩt cҧ các chính phӫ sӁ phҧi trҧ lӡi là:
NhӳQJQJѭӡi này sӁ phҧi dӡLÿLÿkX"
HҫXQKѭQKӳng hoҥWÿӝQJÿҩt nông nghiӋp ӣ Ĉ{QJ1DPÈÿӅu diӉn ra
ӣ nhӳQJYQJÿҩt thҩp dӑc bӡ
biӇn và vì thӃ sӁ bӏ ҧQKKѭӣng Bҥn có biӃt?
nһng nӅ bӣLQѭӟc biӇn dâng.
NӃu Nam Cӵc bӏ tan chҧy hoàn
Các nhà khoa hӑc dӵ ÿRiQ toàn, mӵFQѭӟc biӇn sӁ bӏ dâng
rҵng ViӋt Nam là mӝt trong lên thêm 60 m(10).
nhӳng quӕc gia sӁ chӏu ҧnh
Kѭӣng nһng nӅ nhҩt cӫa biӃn DiӋn tích mһWQѭӟc biӇQÿѭӧc
ÿәi khí hұu. Trong suӕW KѫQ bao phӫ bӣLEăQJÿmEӏ thu hҽp
QăPTXD, mӵFQѭӟc biӇn ӣ 10% trong nhӳng thұp kӹ gҫn
(1)
ViӋW 1DP ÿm WăQJ OrQ cm . ÿk\ Yjÿӝ dày cӫa lӟSEăQJQj\
MӵF Qѭӟc biӇQ FzQ ÿѭӧc dӵ FNJQJÿmJLҧm khoҧng 40%(5).
ÿRiQ tiӃp tөc WăQJOrQWKrP Hai phҫn ba (2/3) các thành phӕ
33 cm WUѭӟc 2050; lӟn trên thӃ giӟi (thành phӕ có
KѫQWULӋu dân) ӣ nhӳng vùng
45 cm WUѭӟc 2070; và ÿҩt thҩp ven biӇn và sӁ bӏ ҧnh
1 m YjRQăP 2100(9). Kѭӣng bӣi mӵFQѭӟc biӇn dâng.
15
Ӣ ViӋt Nam, Ĉӗng bҵng sông Cӱu Long sӁ là mӝt trong nhӳng vùng bӏ
WiFÿӝng nhiӅu nhҩt do mӵF Qѭӟc biӇn dâng. 12.376 km2 ÿҩt và gҫn
5 triӋXQJѭӡi trong 12 tӍnh sӁ bӏ ҧnh Kѭӣng(11) (xem bҧng 2) nӃu mӵc
Qѭӟc biӇn dâng lên 1 m. 43,7% diӋn tích cӫa tӍQK 6yF 7UăQJ VӁ bӏ
ngұp, làm ҧQKKѭӣQJÿӃn 458.000 QJѭӡi(11). Hình 2 cho ta thҩy nhӳng
vùng ([DQKÿұm), hiӋQFyÿӝ cao thҩSKѫQ m trên mһWQѭӟc biӇn, và
có thӇ sӁ bӏ ngұp khi mӵFQѭӟc biӇn dâng lên 1 m.
16
Bҧng 2: Các tӍnh ӣ Ĉӗng bҵng sông Cӱu Long bӏ ngұp khi mӵc
Qѭӟc biӇn dâng lên 1m HÔM NAY(11)
DiӋn tích % diӋn tích Sӕ QJѭӡi bӏ % dân sӕ
TӍnh 2
ngұp (km ) tӍnh ҧQKKѭӣng tӍnh
An Giang 192 5,45 197.000 8,3
Bҥc Liêu 961 38,87 383.000 44,8
BӃn Tre 1.131 50,14 759.000 54,6
Cà Mau 1.183 22,75 183.000 15,2
Cҫn Thѫ 758 24,75 427.000 20,8
Ĉӗng Tháp 389 11,53 222.000 13,4
Kiên Giang 1.757 28,22 296.000 18,6
Long An 2.169 49,42 581.000 39,1
Sóc Trăng 1.425 43,71 458.000 35,0
TiӅn Giang 783 32,68 497.000 28,8
Trà Vinh 1.021 45,72 418.000 37,9
Vƭnh Long 606 39,69 364.000 31,6
Tәng cӝng 12.376 31.0 4.785.000 26,7
17
1.2 Các hiӋQWѭӧng thӡi tiӃt cӵFÿRDQWăQJOrQ
1Jѭӡi ta dӵ ÿRiQ Uҵng sӵ WăQJ QKLӋW ÿӝ toàn cҫu sӁ OjP WKD\ ÿәi
nhӳng loҥi hình thӡi tiӃt khҳp thӃ giӟi khiӃn cho nhӳng hiӋQWѭӧng thӡi
tiӃt cӵF ÿRDQ VӁ JLD WăQJ QKѭ EmR Oӕc xoáy và hҥn hán. Nhӳng khu
vӵc khác nhau cӫa thӃ giӟi sӁ gánh chӏu nhӳng sӵ biӃQÿәi khác nhau
vӅ thӡi tiӃt, mӝt sӕ QѫLVӁ xuҩt hiӋn nhiӅu bão và lӕF [Ri\ KѫQWURQJ
khi nhӳQJQѫLNKiFKҥn hán và nhӳQJÿӧt sóng nhiӋt QJKƭDOjQKӳng
JLDLÿRҥn có thӡi tiӃt cӵc nóng kéo dài) diӉQUDWKѭӡQJ[X\rQKѫQ
Ӣ vùng Ĉӗng bҵng sông Cӱu Long, biӃQÿәi khí hұu sӁ gây ra nhiӅu
PѭDKѫQWURQJVXӕWPDPѭDYӟi nhiӅXFѫQEmRQKLӋWÿӟLFѭӡng ÿӝ
lӟn, vӕn sӁ gây ra ngұp lөt ӣ các vùng thҩp dӑc bӡ biӇn. BiӃQÿәi khí
hұXFNJQJOjPWăQJOrQYӅ FѭӡQJÿӝ và tҫn suҩt cӫa hҥn hán trong mùa
khô.
18
1.4 ҦQKKѭӣQJÿӃn sӭc khӓHFRQQJѭӡi
BiӃQÿәi khí hұu sӁ có ҧQKKѭӣng rҩt to lӟQÿӕi vӟi sӭc khӓe cӫa con
QJѭӡi trên toàn thӃ giӟi. Nó sӁ:
Làm gLDWăQJQKLӋWÿӝ trên khҳp thӃ giӟi dүQÿӃn nhӳng bӋnh dӏch
nhiӋWÿӟi ngày càng mӣ rӝQJQKѭVӕt rét và sӕt xuҩt huyӃt, vì muӛi
mang mҫm các mҫm bӋnh này sӕng ӣ nhӳng khu vӵc nóng.
1JѭӡL WD ѭӟc tính rҵng tӯ ÿӃn 6 tӹ QJѭӡi sӁ có ngu\ Fѫ Pҳc
bӋnh sӕt xuҩt huyӃWWUѭӟFQăPGRELӃQÿәi khí hұu (và sӵ gia
WăQJGkQVӕ)(5);
Sӵ suy giҧm nguӗQ Qѭӟc ngӑt ӣ mӝt sӕ khu vӵF QJKƭD Oj VӁ có
mӝt sӕ QJѭӡLNK{QJFyQѭӟFÿӇ uӕng hoһc trӗng trӑt;
Giҧm sҧQOѭӧng nông nghiӋp trên khҳp thӃ giӟi sӁ dүQÿӃn có rҩt
nhiӅXQJѭӡi bӏ ÿyL
Các hiӋQWѭӧng thӡi tiӃt cӵFÿRDQVӁ cӵc kǤ có hҥi cho sӭc khӓe
và tính mҥng cӫDFRQQJѭӡi.
19
Mӝt giҧ thuyӃWÿѭӧFÿѭDUDUҵQJEăQJӣ Bҳc và Nam Cӵc giӳ cho
trái ÿҩWÿѭӧc mát, nӃu biӃQÿәi khí hұu làm tan chҧy nhӳng nguӗn
EăQJQj\TXiQKLӅu, chúng sӁ không thӇ OjPPiWWUiLÿҩWÿѭӧc nӳa
và nhiӋWÿӝ sӁ tiӃp tөFWăQJNK{QJNLӇm soát.
Mӝt giҧ thuyӃt khác xoay quanh nhӳng dòng hҧLOѭXGzQJFKҧy trên
biӇn). Mӝt sӕ các dòng hҧLOѭXÿyQJYDLWUzTXDQWUӑng trong viӋc giӳ
cho nhiӋWÿӝ cӫDKjQKWLQKÿѭӧc әQÿӏnh. NӃu biӃQÿәi khí hұu tiӃp
tөc xҧy ra, nó có thӇ khiӃn các dòng hҧLOѭXQj\QJӯng chҧy và sӁ
ҧQKKѭӣng nghiêm trӑQJÿӃn nhiӋWÿӝ cӫDWUiLÿҩt.
Hҫu hӃt các nhà khoa hӑF ÿӅX ÿӗng ý rҵQJ ÿӇ ÿҧm bҧo chúng ta
không chҥPÿӃQ³ĈLӇPÿӍQK´, ta cҫQQJăQFKһn nhiӋWÿӝ WUiLÿҩWWăQJ
lên thêm 2°C so vӟi mӭc cӫDQăP1750 (hay 1,2°C trên mӭc nhiӋt
ÿӝ hiӋn tҥi)(8,,12).
20
Ghi chú
21
Bài 3: /jPVDRÿӇ QJăQFKһn biӃQÿәi khí hұu?
Tәng quan: Sau bài hӑc này, hӑc sinh sӁ nҳPÿѭӧc kiӃn thӭFFѫEҧn
vӅ nhӳng cách thӭFNKiFQKDXÿӇ JL~SQJăQFKһn biӃQÿәi khí hұu.
22
Câu hӓi cho hӑc sinh trҧ lӡi
Khi kӃt thúc bài này, hӑc sinh sӁ có thӇ trҧ lӡi nhӳng câu hӓi sau:
1. LiӋt kê mӝt vài hoҥWÿӝQJPjFiFQѭӟc trên thӃ giӟLÿDQJFӕ gҳng
OjPÿӇ hҥn chӃ biӃQÿәi khí hұu.
2. Em có thӇ làm gì trong cuӝc sӕng hҵQJQJj\ÿӇ QJăQFKһn biӃn
ÿәi khí hұu?
Bài 3: %jLÿӑFFѫVӣ
1. Chúng ta có thӇ OjPJuÿӇ QJăQFKһn biӃQÿәi khí hұu?
1.1 Khoa hӑc
ĈӇ ÿҧm bҧo nhiӋW ÿӝ NK{QJ WăQJ KѫQ 2°C so vӟi nhiӋW ÿӝ cӫD QăP
1750, chúng ta phҧi giҧP Oѭӧng khí nhà kính phát thҧi vào bҫu khí
quyӇn bӣi các hoҥW ÿӝng cӫD FRQ QJѭӡi, cө thӇ là giҧm 80% so vӟi
mӭc phát thҧi cӫDQăP1990(8).
23
Phát triӇn hӋ thӕng giao thông công cӝng tӕW KѫQ ± khi có nhiӅu
QJѭӡi di chuyӇQWUrQSKѭѫQJWLӋn riêng cӫa mình, sӁ có nhiӅu khí
QKj NtQK ÿѭӧc thҧi ra. Bҵng cách phát triӇn hӋ thӕng giao thông
công cӝng tӕWKѫQ (QKѭ[HEXêW[HOӱDWjXÿLӋn), mӑLQJѭӡi sӁ sӱ
dөng chung mӝWSKѭѫQJWLӋn (không phҧLSKѭѫQJWLӋQFiQKkQÿӇ
di chuyӇn khiӃQOѭӧng khí nhà kính thҧi ra sӁ giҧm;
Giҧm nҥn tàn phá rӯng (chһt cây) Yj WăQJ Fѭӡng trӗng cây. Cây
loҥi bӓ khí các-bo-níc ra khӓi bҫu khí quyӇn, vì thӃ càng nhiӅu cây
ÿѭӧc trӗQJWKuOѭӧng khí CO2 ÿѭӧc lҩ\ÿLNKӓi bҫu khí quyӇn càng
lӟn.
Chính phӫ ViӋW 1DP ÿm EҳW ÿҫu lên kӃ hoҥFK ÿӇ giҧP WiF ÿӝng cӫa
biӃQ ÿәi khí hұu và mӵF Qѭӟc biӇn dâng thông qua viӋc gia cӕ và
QkQJFDRÿrELӇn và thiӃt lұp nhӳQJÿDLUӯng ngұp mһQSKtDWUѭӟFÿr
± vì rӯng ngұp mһn giúp giҧPWiFÿӝng cӫa nhӳng con sóng và bão.
24
Thông tin bә sung: &iFTXDQÿLӇm
Có rҩt nhiӅu ý kiӃn khác nhau vӅ biӃQÿәi khí hұu trên thӃ giӟi. Cho
dù có rҩt nhiӅu các nhà khoa hӑFÿmFKӭng minh rҵng biӃQÿәi khí
hұXÿDQJGLӉn ra do các hoҥWÿӝng cӫDFRQQJѭӡi, mӝt sӕ QJѭӡi vүn
NK{QJ ÿӗng tình hoһc không tin rҵQJ Qy ÿDQJ GLӉn ra, hay không
QJKƭUҵng hoҥWÿӝng cӫDFRQQJѭӡi chính là nguyên nhân.
Trong khi có nhiӅu chính phӫ FiFQѭӟc trên thӃ giӟi chҩp nhұn rҵng
biӃQÿәi khí hұu xҧy ra do hoҥWÿӝng cӫDFRQQJѭӡi, rҩt nhiӅu Qѭӟc
trong sӕ ÿyNK{QJOjPJuÿӇ QJăQFKһQQyWKD\YjRÿyhӑ tұp trung
vào phát triӇQKѫQQӳa nӅn kinh tӃ cӫDQѭӟc mình.
Có mӝt vҩQ ÿӅ là các Qѭӟc phát triӇn WKѭӡQJ ÿѭӧF [HP QKѭ Oj
nhӳQJQѭӟc phҧi chӏu trách nhiӋm vӅ viӋc thҧi ra hҫXQKѭSKҫn lӟn
các khí nhà kính do hoҥW ÿӝQJ FRQ QJѭӡi tӯ QăP 1750, và nhӳng
QJѭӡi dân sӕng ӣ FiFQѭӟc này vүn thҧi ra nhiӅXNKtQKjNtQKKѫQ
QJѭӡi dân sӕng ӣ FiFQѭӟFÿDQJSKiWWULӇn. Tuy nhiên mӝt sӕ Qѭӟc
ÿDQJSKiWWULӇn (ví dө Trung Quӕc và ҨQĈӝ) hiӋn có tәQJOѭӧng khí
thҧLQKjNtQKKѫQFiFQѭӟc phát triӇn bӣi vì dân sӕ ÿ{QJKѫQ (vì thӃ
Oѭӧng khí nhà kính lӟQKѫQYjQKӳng công nghӋ lҥc hұu (nhà máy
ÿLӋn tӯ than/dҫu, xe tҧL [H KѫL vүQ ÿѭӧc sӱ dөng. ViӋc phát triӇn
Yjÿӗng ý mӝt cách thӭc giҧm thҧi khí nhà kính giӳa các quӕc gia
vүn còn là mӝt thách thӭc lӟn.
Sau cùng thì, biӃQÿәi khí hұu vүn là mӝt vҩQÿӅ mang tính toàn cҫu
mà mӭFÿӝ ҧQKKѭӣng cӫa nó là toàn bӝ nhân loҥi và vì thӃ chúng
ta cҫn phҧLKjQKÿӝQJÿӇ QJăQFKһn biӃQÿәi khí hұu.
25
Kѭӣng cӫa biӃQÿәi khí hұu cө thӇ cho ViӋt Nam. ĈӇ biӃt thêm thông
tin vӅ các kӏch bҧn này, xem Phө lөc 2.
26
Ghi chú
27
Tài liӋu tham khҧo
1
Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) 2007: Climate
change 2007: the Physical Science Basis. Summary for Policymakers.
Contribution of Working Group I to the Fourth assessment report of the
IPCC. IPCC Secretariat, Geneva, Switzerland.
2
IPCC 2007: Chapter 1: Historical Overview of Climate Change. IPCC
WG1 AR4 Report. IPCC Secretariat, Geneva, Switzerland.
3
NASA 2010: Carbon Dioxide Controls Earth's Temperature.
http://www.nasa.gov/topics/earth/features/co2-temperature.html.
Accessed 20/10/2010
4
Wikipedia 2010: Global Warming.
http://en.wikipedia.org/wiki/Global_warming Accessed 20/10/2010.
5
European Commission 2005: Climate Change ± What is it all About? An
Introduction for Young People. Office for Official Publications of the
European Communities, Luxembourg.
6
Mekong River Commission (MRC) 2009: Adaption to Climate Change in
the Countries of the Lower Mekong Basin: Regional Synthesis Report.
MRC Technical Paper No. 24. MRC, Vientiane, Lao.
7
Ministry of Natural Resources and Environment 2009: Climate Change,
Sea Level Rise Scenarios for Viet Nam. MONRE, Hanoi.
8
World Wide Fund for Nature (WWF) 2009: The New Climate Deal. A
Pocket Guide. WWF, Gland, Switzerland.
9
Ministry of Natural resource and the Environment (MONRE) 2003: Viet
Nam Initial National Communication under the United Nations
Framework Convention on Climate Change. MONRE, Hanoi.
10
Wikipedia 2010: Current Sea Level Rise.
http://en.wikipedia.org/wiki/Sea_level_rise. Accessed 20/10/2010.
11
Carew-Reid, J. 2008: Rapid Assessment of the Extent and Impact of Sea
Level Rise in Vietnam. International Centre for Environmental
Management, Hanoi.
12
European Commission 2005: Climate Change. Office for Official
Publications of the European Communities, Luxembourg.
28
Phө lөc
29
Phө lөc 1: Nhӳng hoҥWÿӝng tiӅPQăQJ
Phҫn này bao gӗm mӝt danh sách nhӳng hoҥWÿӝQJÿѭӧFÿӅ xuҩt mà
giáo viên có thӇ ÿѭD YjR QKӳng bài hӑc vӅ biӃQ ÿәi khí hұu. Nhӳng
hoҥWÿӝQJQj\ÿѭӧc thiӃt kӃ ÿӇ nâng cao sӵ hiӇu biӃt cӫa hӑc sinh vӅ
biӃQÿәi khí hұu, nguyên nhân, ҧQKKѭӣng và nhӳQJSKѭѫQJWKӭFÿӇ
QJăQFKһn nó.
Giáo viên cҫn chӑn ra nhӳng hoҥWÿӝng nào giáo viên thҩy thích hӧp
nhҩt cho viӋc nâng cao sӵ hiӇu biӃt cho hӑc sinh cӫa mình vӅ biӃQÿәi
khí hұu. Danh sách này không phҧi là tҩt cҧ *LiR YLrQ FNJQJ Fҫn tӵ
ÿѭDYjRQKӳng hoҥWÿӝng cӫa mình nӃu thҩy cҫn thiӃt.
Nhӳng hoҥWÿӝQJQj\ÿLOLӅn vӟi 3 bài hӑc vӅ biӃQÿәi khí hұu. Mӝt vài
hoҥW ÿӝng chӍ dành cho nhӳng bài hӑc nhҩW ÿӏnh trong khi có mӝt sӕ
hoҥWÿӝng có thӇ ÿѭӧc thӵc hiӋn ӣ bҩt kǤ thӡLÿLӇm nào trong quá trình
hӑc.
30
HoҥWÿӝng 2: Nhӳng câu chuyӋQÿӏDSKѭѫQJ
ĈӇ hӑc sinh hӓi nhӳQJQJѭӡi lӟn tuәi (ví dө bӕ mҽ {QJ Ej« trong
cӝQJÿӗng vӅ khí hұXYjP{LWUѭӡQJÿӏDSKѭѫQJYjQKӳQJWKD\ÿәi gì
mà hӑ ÿmWKҩy/cҧm nhұn trong nhiӅXQăP (ví dө WKD\ÿәi vӅ chӃ ÿӝ thӡi
tiӃt, nhiӋWÿӝ, thӵc vұt, thӃ giӟLKRDQJGmNtFKWKѭӟc cá,...). 6DXÿyKӑc
sinh sӁ lұp nhӳng danh sách hoһc báo cáo vӅ nhӳQJ WKD\ ÿәi mà
nhӳQJQJѭӡi lӟn tuәLÿmWU{QJWKҩy. Nhӳng kӃt quҧ tӯ các buәi phӓng
vҩn này sӁ ÿѭӧc chia sҿ trong các bài hӑc kӃ tiӃp. Danh sách này có
thӇ ÿѭӧc treo trên tҩm bҧng hoһc giҩ\WUHRWUѭӟc lӟp. Hӑc sinh có thӇ
cùng nhau thҧo luұQÿӇ [iFÿӏnh nhӳQJWKD\ÿәi nào có thӇ ÿѭӧc gây
ra bӣi biӃQÿәi khí hұu.
31
HoҥWÿӝng 3: ĈLӅn vào chӛ trӕng
'ѭӟL ÿk\ Oj PӝW ÿRҥn trích tӯ mӝt bài phát biӇu cӫa Tәng thӕng Mӻ
Barack Obama trong mӝt hӝi nghӏ WKѭӧQJÿӍnh Liên Hӧp Quӕc vӅ biӃn
ÿәi khí hұX YjR WKiQJ QăP . Mӝt vài tӯ ÿm ÿѭӧc xóa khӓi bài
phát biӇu. Hӑc sinh cҫn phҧi ÿLӅn vào các chӛ trӕng sӱ dөng nhӳng tӯ
FyWURQJGDQKViFKGѭӟLÿk\
32
ĈLӅn vào chӛ trӕng sӱ dөng nhӳng tӯ và cөm tӯ trong danh sách
sau:
bão mӵFQѭӟc biӇn
biӃQÿәi khí hұu hҥn hán
mӕi QJX\Fѫ bӡ biӇn
mӕi thҧm hӑa sӭc khӓe
HoҥWÿӝng 4: Ĉ~QJKD\VDL
ĈӇ hӑc sinh trҧ lӡi nhӳQJFkXVDXÿk\Ojÿ~QJKD\ sai:
33
9. Phát triӇn nhӳng nguӗQ QăQJ Oѭӧng sҥch và công nghӋ sӱ
dөng hiӋu quҧ QăQJOѭӧng sӁ giúp chӕng lҥi biӃQÿәi khí hұu.
10. Tôi có thӇ góp phҫn vào hҥn chӃ biӃQÿәi khí hұu bҵng cách sӱ
dөng tW[ăQJYjWiLFKӃ các ÿӗ phӃ thҧi.
Trҧ lӡi:
1. Sai 5. Sai 9. Ĉ~QJ
2. Ĉ~QJ 6. Ĉ~QJ 10. Ĉ~QJ
3. Ĉ~QJ 7. Ĉ~QJ
4. Sai 8. Sai
HoҥW ÿӝng 5: BiӃQ ÿәi khí hұX WUrQ SKѭѫQJ WLӋQ WK{QJ WLQ ÿҥi
chúng
ĈӇ hӑc sinh thu thұp nhӳng bài viӃt tӯ báo vӅ biӃQÿәi khí hұu hoһc sӵ
kiӋn (QKѭ ONJOөt/hҥn hán) FyOLrQTXDQÿӃn biӃQÿәi khí hұu. Hӑc sinh có
thӇ chú thích vào nhӳng bài viӃWÿӇ nêu bұt nhӳQJÿLӇm chính cӫa nó
hoһc giҧi thích QyFyOLrQTXDQQKѭWKӃ QjRÿӃn biӃQÿәi khí hұu. Hӑc
sinh có thӇ chia sҿ vӟi các bҥn trong lӟp vӅ nhӳng bài mà các em thu
thұSÿѭӧc. 6DXÿyQKӳng bài viӃt này có thӇ ÿѭӧc dán lên bҧng thông
tin ӣ lӟp hӑc hoһc dán vào sә OѭXÿӇ tҩt cҧ hӑFVLQKÿӅu có thӇ xem.
34
HoҥWÿӝng 8: Tác phҭm nghӋ thuұt vӅ biӃQÿәi khí hұu
ĈӇ hӑc sinh sáng tҥo nhӳng tác phҭm nghӋ thuұt vӟi chӫ ÿӅ biӃn ÿәi
khí hұu.
35
36
Ngang
2. KӃt quҧ cӫa viӋFEăQJWDQӣ V{QJEăQJ*UHHQODQGYj có khҧ QăQJOѭXJLӳ nhiӋt (tӯ ánh sáng mһt trӡi)
Nam Cӵc ttrӡ trӡi) và giӳ FKRWUiLÿҩt ҩm
4. ĈѭӧFÿӕWFKi\ÿӇ tҥRQăQJOѭӧng cho xe tҧL[HKѫL 16. Mӝt loҥi khí nhà kính vӟi công thӭc hóa hӑc: O3
và xe máy 17. Cung cҩSQăQJOѭӧQJFKREyQJÿqQYjÿӗ ÿLӋn tӱ (ví dө
7.Tình trҥng thiӃXQѭӟc lâu ngày TV)
8. Khi khí hұu cӫa mӝt khu vӵc bҳWÿҫXWKD\ÿәi 18. 7KD\YuÿL[HPi\W{LFyWKӇ BBBÿӃQWUѭӡng
9. ChҩWGQJÿӇ giúp cây mau lӟQQKѭQJFNJQJVӁ sinh 21. Chúng ta có thӇ _____ chai lӑ, hӝp, và giҩ\ÿӇ giҧm rác
ra nhiӅu N2O vào bҫu khí quyӇn thҧi
12. +jQKÿӝng chһt cây hoһFÿӕt rӯng 22. Mӝt loҥi nhiên liӋu hóa thҥFKÿѭӧFÿӕWÿӇ sҧn xuҩWUDÿLӋn
13. ĈѫQYӏ ÿROѭӡng nóng hay lҥnh 23. Khi có nhiӅXQѭӟc chҧy tràn và bao phӫ mһWÿҩt.
14. Mӝt lӟp hӛn hӧp các khí trong bҫu khí quyӇn 24. Mӝt lӟp nhiӅu loҥLNK{QJNKtEDRTXDQKWUiLÿҩt
Dӑc
1. Mӝt loҥLNKtÿѭӧc sҧQVLQKNKLÿӕt nhiên liӋu hóa 11. Mӝt ngôi sao cung cҩSiQKViQJYjQăQJOѭӧng thiӃt yӃu
thҥch cho WUiLÿҩt
3. TrӗQJO~DKD\FKăQQX{LJLDV~F 15. NhӳQJÿLӅu kiӋn thӡi tiӃt trung bình mà mӝt khu vӵc trҧi
4. Mӝt loҥi xe hai bánh không thҧi ra khí nhà kính qua trong mӝt thӡi gian dài
5. Tên chung cӫa mӝt loҥi khí vӟi công thӭc hóa hӑc là 19. Mӝt sӵ kiӋn bao gӗm gió mҥQKPѭDWRYjVҩm chӟp.
N2O 20.Mӝt loҥi khí nhà kính thҧi ra trong quá trình nuôi gia súc
6. Khi mӝt loài cây hoһc con không thӇ tìm thҩ\ÿѭӧc
WUrQWUiLÿҩt này nӳa
10. Muӛi phát tán các ________ nhiӋWÿӟi
37
HoҥWÿӝng 11: Tìm tӯ
Hӑc sinh ÿѭӧc giao tìm mӝt danh sách nhӳng tӯ OLrQTXDQÿӃn biӃQÿәi
khí hұXErQGѭӟLWURQJWUzFKѫL7uPWӯ. Nhӳng tӯ ÿѭӧc ҭn có thӇ nҵm
theo hàng dӑc hoһc ngang, hoһc chéo. 6DXNKLÿѭӧFÿѭDPӝt bҧn sao
(co-py), hӑc sinh có thӇ làm riêng hoһc làm chung trong nhóm nhӓ.
38
x Ӈ m o n h i Ӌ t ÿ ӝ b
ă ѭ һ a n y h c ӟ b m i
n i t x u p g l â t ô Ӄ
g ê t í k h í q u y Ӈ n
m ÿ r ӟ n â n ѭ r i n ÿ
h l ӡ Ӌ c n h ô â x һ ә
b k i ÿ i b ӝ k d y e i
o ÿ t n ă ó g Ӈ t ô ұ k
r g k h í n h à k í n h
b ã o ҥ a l u ÿ c n l í
Ӌ d r n p n q y ă h m h
n i ô h x e ÿ ҥ p ѭ ӟ ұ
h Ӌ ÿ á x í r á b t d u
m ӵ c n ѭ ӟ c b i Ӈ n m
39
Phө lөc 2: Các kӏch bҧn biӃQÿәi khí hұu
,3&&ÿmSKiWWULӇn nhӳng kӏch bҧn khác nhau ÿӇ giúp mô phӓng viӉn
cҧnh biӃQÿәi khí hұXWURQJWѭѫQJODLYӕn phө thuӝc vào nhӳng hành
ÿӝng cӫDORjLQJѭӡLQKѭOjPӝt cӝQJÿӗng quӕc tӃ.
Hӝp thông tin sau miêu tҧ nhӳng kӏch bҧn chính ÿѭӧc IPCC sӱ dөng.
A1 Mӝt thӃ giӟi ÿӗng nhҩt. A1FI Vүn phө thuӝc quá nhiӅu vào
Kinh tӃ phát triӇn nhanh. nhiên liӋu hóa thҥch.
Dân sӕ toàn cҫX ÿҥt 9 tӹ
QJѭӡLYjR QăP YjWӯ tӯ A1B Cân bҵng giӳa các nguӗn
giҧm dҫn. QăQJOѭӧng.
Sӵ lan truyӅn nhanh chóng vӅ
công nghӋ mӟi và tiӃt kiӋm. A1T Chú trӑng sӱ dөng các nguӗn
QăQJOѭӧng phi hóa thҥch.
A2 Mӝt thӃ giӟLNK{QJÿӗng nhҩt, các quӕc gia hoҥWÿӝng không phӕi hӧp.
Sӵ phát triӇn kinh tӃ WKHRÿӏQKKѭӟng khu vӵc.
Dân sӕ tiӃp tөFWăQJ.
Chұm vӅ phә biӃn công nghӋ.
B1 Mӝt thӃ giӟLÿӗng nhҩt.
Kinh tӃ phát triӇn nhanh.
Dân sӕ toàn cҫXÿҥt 9 tӹ QJѭӡLYjRQăPYjWӯ tӯ giҧm dҫn.
&RQ QJѭӡi sӱ dөQJ tW WjL QJX\rQ KѫQ Yj F{QJ QJKӋ sҥch và tiӃt kiӋm
ÿѭӧc phát triӇn.
Chú trӑQJÿӃn các giҧi pháp toàn cҫu cho sӵ әQÿӏnh vӅ kinh tӃ, xã hӝi
YjP{LWUѭӡng.
B2 Mӝt thӃ giӟL NK{QJ ÿӗng nhҩt cӫa các quӕc gia hoҥW ÿӝng không phӕi
hӧp.
Sӵ phát triӇn kinh tӃ WKHRÿӏQKKѭӟng khu vӵc, kinh tӃ phát triӇn trung
bình.
Dân sӕ vүQWăQJOLrQWөFQKѭQJFKұPKѫQNӏch bҧn A2.
40
Chú trӑQJ ÿӃn các giҧL SKiS ÿӏD SKѭѫQJ WKD\ Yu WRjQ Fҫu vӅ әQ ÿӏnh
kinh tӃ, xã hӝLYjP{LWUѭӡng.
Sӵ phә biӃn vӅ công nghӋ chұm và manh mún.
Các kӏch bҧn B1 và A1T ÿѭӧc cho là nhӳng kӏch bҧn phát thҧi thҩp; B2
và A1B là phát thҧi vӯa và; A1F1 và A2 là các kӏch bҧn phát thҧi cao.
Hình 3 ErQ Gѭӟi thӇ hiӋn mӭF WăQJ QKLӋW ÿӝ trên toàn cҫX YjR QăP
2100 trong nhӳng kӏch bҧn dӵ ÿRiQFӫa IPCC.
Hình 3: Giá trӏ trung bình cӫa nhiӅu mô hình kӃt hӧp và nhӳng
khoҧQJWăQJQKLӋWÿӝ bӅ mһWÿѭӧc tính toán
41
Bҧng dѭӟLÿk\FXQJFҩp sӕ liӋu dӵ ÿRiQYӅ mӵc dâng cӫDQѭӟc biӇn,
phҫQWăQJFӫa nhiӋWÿӝ YjOѭӧQJPѭDFKRPLӅn Nam theo các kӏch bҧn
khác nhau cӫa IPCC, so vӟi thӡi ký 1980-1999(7).
42
Deutsche Gesellschaft für
Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH
Quҧn lý Nguӗn Tài nguyên Thiên nhiên Vùng Ven biӇn tӍQK6yF7UăQJ
134 TrҫQ+ѭQJĈҥo
7S6yF7UăQJ9LӋt Nam
Ĉ7 +84 79 3622164
F: +84 79 3622125
I: www.giz.de
www.czm-soctrang.org.vn