Mały traktat o wychowaniu, moralności i obcowaniu z

ludźmi
Fragmenty monumentalnego dzieła Szejka Gazalego
pt. Ihya Ilm ud-Din
(w polskim przekładzie: Ożywienie nauk religijnych)

Źródło:
https://web.archive.org/web/20070910180807fw_/http://www.ipdirect.home.pl/kmp/
publication/gazali/index.html

Tłumaczenie z języka bośniackiego: Farhat Khan

Tytuł oryginału: Musliman - pripadnik islama (Muzułmanin - wyznawca Islamu)
Od tłumacza: Jest to moja pierwsza książka, która przetłumaczyłem podczas
studiów w sarajewskiej Gazi Husrev Begovej Medresie w wieku 17 lat. Jest to
prawdopodobnie najważniejszy dla mnie tekst po Al Qur'anie, Dedykuję to
tłumaczenie wszystkim 17-latkom i moim rodzicom.
Spis treści
Wstęp Powinności 1-5
Powinności 6-10
Powinności 11-17
Powinności 18-23 i Podsumowanie
Annex 1 Powinności sąsiedzkie
Annex 2 Powinności rodzinne

Page 1 of 27
Mały traktat o wychowaniu, moralności i obcowaniu z
ludźmi
 
Szejh Ebu Hamid Muhammed El-Gazali

Tłumaczenie z języka bośniackiego: Farhat Khan

Tytuł oryginału: Muzułmanin - wyznawca Islamu
 

WSTĘP

Wiedz: człowiek może żyć samotnie lub we wspólnocie Ponieważ musi

kontaktować się z innymi istotami swojego gatunku niezbędne jest mu zdobycie
wychowania i poznanie zwyczajów swego otoczenia. Wynika bowiem to z tego, iż
w każdej odmianie kontaktów międzyludzkich istnieją pewne szczególne zasady
wychowania i zwyczaje, sprecyzowane przez prawa człowieka względem innych
ludzi. Prawa te określone są w zależności jak bliska jest więź łącząca człowieka z
innymi. Więź ta może być rodzinna, która jest najintymniejsza lub więź braci w
Islamie, która jest najbardziej ogólna, lub więź między sąsiadami, jest również
między podróżnymi i w szkole oraz z przyjaciółmi i krewnymi. W ramach każdego z
tych związków istnieją różne stopnie poufałości. Tak też na stosunki rodzinne
składają się pewne prawa i obowiązki. Prawa bliskich krewnych są większe niż
prawa dalszych krewnych, a znów prawa rodziców są większe niż prawa bliskich
krewnych. Podobnie i prawa sąsiadów różnią się w zależności jaka odległość dzieli
ich domostwa. Całkiem jasno uwydatnia się też różnica w stosunkach rodaków,
bowiem ziomek na obczyźnie, pozyskawszy prawa sąsiedzkie, posiada podobne
prawa, posiada podobne prawa jak współrodak w ojczyźnie. Prawa i obowiązki
między tymi, których wiąże wspólna nić Islamu są ustanawiane według stopnia
wzajemnej znajomości. Prawa kogoś, kogo człowiek zna osobiście są większe niż
prawa tego, kogo człowiek zna z widzenia. Raz zawarta znajomość staje się wraz
ze wzajemnym odwiedzaniem coraz bardziej zażyła, a co za tym idzie, z coraz
większymi prawami i obowiązkami.

W podobny sposób także przyjaźń posiada różne stopnie. Prawa szkolnego

koleżeństwa, tak samo jak przyjaźni w imię Boga, są większe niż prawa
koleżeństwa z powodu pasji ale i tu istnieją różnice. Kiedy przyjaźń staje się
bardziej zażyła, wówczas wznosi się ona na poziom braterstwa w wierze, a może
się wznieść do stopnia tzw. przyjaźni serca (arab. Halil) i stopnia lubowania (arab.
Habib). Habib jest na większym szczeblu niż halil. Przyjaźń serca (halil)
przedstawia przywiązanie, które przyswaja sobie wnętrze serca, natomiast
lubowanie (habib) przejawia się poprzez relację, która przenika do najgłębszych
tajemnic serca i nie każdy przyjaciel serca (halil) może być jednocześnie
ulubieńcem (habib). Na istnienie tych rożnych poziomów w przyjaźni wskazują
oczywiste przykłady i doświadczenia. Oznacza to też, że lubowanie (habib)
znajduje się na większym stopniu niż braterstwo tj. określenie habib jest
Page 2 of 27
określeniem pełniejszym niż braterstwo. O co tu chodzi możesz dowiedzieć się ze
słów Wysłannika s.a.w.s. (arab. sallallahu ‘alejhi we sellem - niech pokój i
błogosławieństwo Allaha będą z nim przyp. tłum.): „Gdybym miał wybrać sobie
ulubieńca (habiba) wśród ludzi, wybrałbym Ebu Bekra, ale wasz przyjaciel
(Muhammed) jest już przyjacielem Allaha (habibullah)”. Albowiem ulubieniec to ten,
u którego miłość przeniknęła i wypełniła wszystkie fazy serca, dlatego też serce
bożego wysłannika s.a.w.s. nie jest niczym innym wypełnione jak tylko miłością do
Allaha dz.sz. (arab. dzelle szanuhu - On jest ponad wszystko, Wzniosły i Wielki
przyp. tłum.), a szczerość tej miłości jest mu przeszkodą by ktoś drugi wszedł do
jego serca, bez względu na to, że wziął on hazrati Alego za brata i powiedział: „ Ali
jest względem mnie jak Musa (Mojżesz) względem Haruna (Arona) wykluczywszy
w tym posłannictwo”. W ten sposób wykluczył on Alego ze swojej misji, podobnie
jak Ebu Bekra z lubowania. A więc Ebu Bekr miał wiele wspólnego jeśli chodzi o
braterstwo z Alim ale przewyższył go w tym, że doszedł bliżej stopnia lubowania i
byłby godnym tego stopnia, gdyby istniała możliwość współuczestnictwa w nim.
Naznaczył to Wysłannik s.a.w.s. słowami: „Chętnie wziąłbym Ebu Bekra za swojego
przyjaciela serca (halila)”. Wysłannik s.a.w.s. był przyjacielem serca i ulubieńcem
Allaha (habibullah i halilullah). Tradycja zachowała, iż pewnego razu ze
szczególnym weselem i radością wspiął się on na minber (kazalnicę) i powiedział:
„Allach dz.sz. wybrał mnie dzisiaj na swojego ulubieńca (habiba) podobnie jak
wybrał niegdyś Ibrahima (Abrahama). W ten sposób jestem teraz jego przyjacielem
serca i oblubieńcem”. A zatem nie istnieje związek między ludźmi, który pociągałby
jakieś zobowiązania poniżej poziomu znajomości, a powyżej stopnia lubowania
(habib). I prawa i obowiązki plasują się w zależności jaki jest stopień szczerości
lubowania i przyjaźni, o czym już wcześniej pisaliśmy. Najwyższy poziom przyjaźni
to ofiara majątku i życia np. jak to zrobił Ebu Bekr ofiarowując cały swój majątek
naszemu Wysłannikowi s.a.w.s. lub Ebu Talha r.a. (arab. radijallahu’annu - niech
Allach będzie z niego zadowolony - przyp. tłum.), który poświęcił swoje życie
zasłaniając własnym ciałem osobę Wysłannika s.a.w.s. od strzał i kamieni
niewiernych.


Obecnie pragniemy opracować prawa islamskiego braterstwa, prawa bliskich

krewnych i rodziców, jak również powinności względem nich. O prawach i
obowiązkach w małżeństwie mówiliśmy już wcześniej w „Księdze o małżeńskim
wychowaniu i obyczajach”.(1)

O POWINNOŚCIACH MUZUŁMANINA WOBEC INNYCH

MUZUŁMANÓW

POWINNOŚĆ PIERWSZA
[nie czyń innemu co tobie nie miłe]



Pierwsza powinność muzułmanina polega na tym, że nie życzy on żadnemu
Page 3 of 27
muzułmaninowi, aby przytrafiło mu się coś złego, jak nie życzy tego sobie samemu.
Wysłannik Allaha s.a.w.s. powiedział: „wierni są jak jedno ciało. Gdy zaniemoże
jakaś część ciała, wówczas odczują to i wszystkie pozostałe organa, które także
będą cierpieć”. Następnie powiedział: „Kto pragnie uniknąć ognia Gehenny ten
niech będzie świadom, że w czasie jego pracy i służby Allachowi spotka go śmierć.
Dlatego niech nie czyni nic złego żadnemu muzułmaninowi jak nie czyniłby tego
sobie samemu”.


Musa (Mojżesz) a.s. (arab. ‘alejhis-selam - niech pokój będzie z nim przyp. tłum.) w
munadzat (arab. oda) do Allaha dz.sz. Zapytał: „O panie! (Ja Rabbi) Kto jest twoim
najsprawiedliwszym sługą?” Allach dz.sz. Mu odpowiedział: „ten, który wobec
drugich postępuje jak wobec siebie samego”.

POWINNOŚĆ DRUGA
[znieważanie innych]
Druga powinność polega na tym, że ani ręką ani językiem nie znieważa drugiego
muzułmanina.
Boży wysłannik Muhammed s.a.w.s. zapytał kiedyś: „Czy wiecie kto jest naprawdę
muzułmaninem?” Obecni odpowiedzieli: „Allach i jego wysłannik najlepiej to
wiedzą.” On odpowiedział: „Ten od, którego rąk i języka inni muzułmanie są
bezpieczni.” Z kolei Go zapytali: „A kto to jest mu’min?” On odpowiedział: „ten,
któremu ludzie mogą powierzyć swoje życie i majątek.” Następnie Boży wysłannik
Muhammed s.a.w.s. dodał : „ Nie śmie się muzułmanina mierzyć złym wzrokiem,
który mógłby go dotknąć ani nie śmie się mu uczynić cokolwiek, co sprawiłoby iż
poczułby strach i niepewność”.


Mudzahid, jeden ze znanych tabi’inów, przekazał, że Allach dz. sz. Sprawi, iż w

Gehennie znajdą się szpony i oset, szarpiące ciała grzeszników, aż wreszcie
widoczne im będą kości. Wtenczas usłyszą oni pewien głos pytający ich: „Jakie są
wasze cierpienia?” Oni odpowiedzą: „Jakże są straszliwe!” Wówczas usłyszą:
„Dzieje się wam tak z powodu waszych zniewag, które wyrządziliście muzułmanom
w życiu doczesnym.”


Boży Wysłannik Muhammed s.a.w.s. mówił: „Widziałem pewnego człowieka w

Ogrodzie (arab. dzennet przyp. tłum.) szczególnie zadowolonego i cieszącego się z
danego mu błogosławieństwa i tylko dlatego, że uciął i usunął na drodze jeden
cierń, aby przechodzący tamtędy muzułmanie nie skaleczyli się”.






POWINNOŚĆ TRZECIA
[zarozumiałość]


Nie śmiesz odnosić się zarozumiale do ani jednego muzułmanina, gdyż Allah dz.sz.
żywi nienawiść do pyszałków.


Boży Wysłannik Muhammed s.a.w.s. powiedział: „ Objawione mi jest:: Bądź

pokorny i nie okazuj pychy wobec drugich.” Z tego względu Wysłannik Allaha
Page 4 of 27
s.a.w.s. praktykował pomaganie biednym i wdowom troszcząc się o ich potrzeby.


Nie wolno ci ani na jednego człowieka spojrzeć z lekceważeniem, albowiem ty nie

masz wiedzy o tym, kto stoi przed tobą, a być może jest to jakiś ewlija (arab. święty,
dobry człowiek - przyp. tłum.), przyjaciel Allaha. A zaprawdę Allahh dz. sz. ukrywa
swoje ewlije pod zasłoną, aby nikt nie był im przeszkodą na ich drodze.






POWINNOŚĆ CZWARTA
[oszczerstwa] 



Nie wolno ci wierzyć w to, co oszczercy mówią o jakimś muzułmaninie, albowiem
człowiek powinien słuchać tyko tych, którzy są sprawiedliwi, a oszczercy do nich
nie należą.


Tradycja przekazuje: „Żaden oszczerca nie wejdzie do Raju.” Musi ci być jasne, że
ten, który źle mówi o drugim i oczernia go przed tobą , podobnie będzie oczerniał i
źle mówił o tobie, gdy znajdzie się przed drugimi. Musisz z dala trzymać się od
takich ludzi i osądzaj ich jako kłamców.






POWINNOŚĆ PIĄTA
[gniew do 3 dni i przebaczenie]


Nie wolno ci się gniewać więcej niż trzy dni na tych, z którymi przyjaźnisz się w imię
Allaha. Boży Wysłannik Muhammed s.a.w.s. powiedział: „Muzułmanin nie śmie
gniewać się na swojego brata muzułmanina więcej niż trzy dni.” Zawsze lepszy jest
ten, który pierwszy się przywita.


Ikrime, znany przenosiciel hadisów i prawnik powiada: „Allah dz.sz. oznajmił

Jusufowi (Józefowi) a.s.: „Otoczyłem twoje imię i położenie sławą, gdyż
przebaczyłeś swoim braciom.”


Pewna tradycja przekazuje: „Gdy przebaczysz swojemu bratu, a on uczynił ci

niesprawiedliwość, zwiększa się twoja cześć, rozszerza się twoja wielkość.”

POWINNOŚĆ SZÓSTA
[czynić dobro względem dobrych i złych]

Powinieneś każdemu, kogo znasz czynić dobro i nie czyń różnicy między dobrym a
złym muzułmaninem.
Pewna tradycja przekazuje: „Komukolwiek możesz, temu czyń dobro, nawet gdyby
nie byłoby mu ono potrzebne. Wiedz, że gdy czynisz dobro czynisz je sobie
samemu (jest ono tobie potrzebne).” Inna tradycja relacjonuje: „Wiedz, że wiara
Page 5 of 27
(arab. iman przyp. tłum.) polega na akceptacji przez rozum również tego , że z
ludźmi należy się uprzejmie obchodzić i czynić im dobrodziejstwa, bez względu na
to czy są pobożni, czy też nie.”


Ebu Hurejre powiedział: „Jeśli ktoś podałby rękę Muhammedowi s.a.w.s.

zamierzając z nim porozmawiać, Muhammed s.a.w.s. nie miał w zwyczaju uwalniać
się od uścisku lub odtrącania jej, aż dany człowiek sam swojej ręki nie wycofał.
Jeśli ktoś zagadnąłby go, odwracał swoją twarz do niego i czekał aż ten mu nie
powie wszystkiego co miał w zamyśle.”





POWINNOŚĆ SIÓDMA
[szacunek wobec starszych i czułość wobec dzieci]

Powinieneś szanować starszych i być czułym wobec dzieci.

Wysłannik Allaha Muhammed s.a.w.s. powiedział: „Kto nie szanuje starszych i nie
jest miłościwy względem dzieci, ten do nas nie należy”. Mówił: „Okazywać
szacunek starcu, który osiwiał w Islamie (tj. będąc muzułmaninem przyp. tłum.)
należy do bogobojności”. Powiedział również: „Ilekroć jakiś młodzieniec okaże
szacunek starcu, Allah na starość temu młodzieńcowi przydzieli podobnego, który
go będzie szanował”. W hadisie tym zawarta jest obietnica dla ludzi, którzy dożyją
głębokiej starości, a którzy za młodu szanowali starszych, o tym, że zdobędą oni
prawo do nagrody, o której mówi ta relacja (tj. prawo do szacunku przyp. tłum.).


Wysłannik Allaha Muhammed s.a.w.s. miał w zwyczaju odnosić się przyjaźnie do

dzieci. Gdy pewnego razu Muhammed s.a.w.s. powracał z wyprawy wojennej,
dzieci wyszły mu na spotkanie. Wówczas przygarnął on niektóre z nich,
posadziwszy je przed sobą i za sobą w siodle i polecił swoim sahabom
(towarzyszom), by zrobili to samo. Dzieci [ii] naonczas narobiły między sobą
wrzawy, wołając jedno do drugiego: „Mnie Boży wysłannik posadził na przedzie, a
ciebie tylko z tyłu!” albo „Ciebie posadził tylko przy swoim przyjacielu!”


Podobnie był, gdy ludzie przynosili swoje niemowlęta do Wysłannika Allaha

Muhammeda s.a.w.s. aby nadał im imiona i uczynił du’a (arab. „prośbę do Boga”,
forma modlitwy przyp. tłum.). Zazwyczaj brał je w ramiona lub na kolana. Niekiedy
zdarzało się, iż dziecko załatwiało potrzebę na jego kolanach i ktoś z obecnych
próbował temu krzykiem zapobiec. Na to Muhammed powiedział: „Zostawcie go,
niech załatwi potrzebę do końca i nie wzbudzajcie w nim niepokoju”. Muhammed
s.a.w.s. nie chciał nawet wymyć się przed rodziną dziecka, aby ich tym nie
wprowadzić w zły nastrój lecz robił to dopiero, gdy rodzina opuściła już dom.






POWINNOŚĆ ÓSMA   
[serdeczność i pogoda ducha]


Bądź serdeczny, skory do pomocy i miej pogodne oblicze w zachowaniu względem
każdego muzułmanina. Wysłannik Allaha Muhammed s.a.w.s. mówił: „Allah miłuje
Page 6 of 27
tych, którzy są przystępni i tych, którzy pokazują radosne oblicze”. Mówił też:
„Przystępność, pogodny wyraz twarzy i przyjacielska rozmowa są dobrymi
uczynkami powodującymi przebaczanie grzechów”.


Enes Ibn Malik, znany sahabija (Towarzysz) i przenosiciel hadisów powiedział

kiedyś: „Pewnego razu jakaś biedna kobieta spotkała Wysłannika Allaha s.a.w.s. na
drodze i powiedziała mu: „Muszę ci się zwierzyć”. Wówczas on jej odpowiedział:
„Usiądź gdziekolwiek, abym mógł usiąść przy tobie”. I usiadł obok niej zezwalając
aby powiedziała mu wszystko, co chciała”.


POWINNOŚĆ DZIEWIĄTA
[wypełniaj obietnice]


Względem każdego muzułmanina musisz wypełnić daną obietnicę i słowo. Pewien
hadis relacjonuje: „U człowieka (wiernego) występują trzy objawy świadczące o
tym, że jest on obłudnikiem (munafik), bez względu na jego post czy modlitwę
(salat). Są to: gdy mówi, kłamie; gdy obieca, nie wypełni; gdy się mu coś powierzy,
a on to zawiedzie”.




POWINNOŚĆ DZIESIĄTA
[szacunek wobec innych według stanu]

Powinieneś każdemu człowiekowi, w zależności od jego stanu, okazać należny mu

szacunek. Człowiekowi, który między ludźmi posiada wyższą pozycję i autorytet,
powinieneś okazać większy szacunek i cześć.


Niekiedy człowiek może rozpoznać tego, który między ludźmi cieszy się większym
poważaniem, bowiem taki zazwyczaj wdziewa lepsze ubranie, jeździ konno
(korzysta z luzaka) i pokazuje się w bogatym wydaniu (istotne mogą tu być:
sytuacja materialna, wiedza, urząd, funkcja, towarzystwo, w którym się obraca).


Raz czcigodna A’isza r.a. była w podróży z pewną karawaną. Na obiad zarządzono
postój i nakryto do sofry (duży, okrągły, niski stół). Kiedy obok nich przechodził jakiś
żebrak, wtenczas ona nakazała: „Podajcie mu kawałek chleba”. Gdy po tym
zdarzeniu przejeżdżał obok nich jakiś człowiek na koniu, czcigodna A’isza poleciła
swoim towarzyszom podróży: „Zaproście go do sofry”. Jeden z obecnych zarzucił
jej: „Tamtemu biedakowi pozwoliłaś odejść z kawałkiem chleba, a tego jeźdźca
zapraszasz do sofry?” Ona mu odpowiedziała: „Allah przydzielił człowiekowi
określony stopień i pozycję między ludźmi, dlatego też i my musimy względem tych
stopni i pozycji postępować prawidłowo. Biedak raduje się i zadowoli kawałkiem
chleba, gdy tymczasem takie postępowanie byłoby nie na miejscu z tym jeźdźcem.
Musimy wziąć pod uwagę stopnie i pozycje ludzi, według których będziemy im
okazywać szacunek i to tak, aby każdy z nich był zadowolony.”


Przekazuje się w pewnej tradycji: „Jeśli przyjdzie do was człowiek, który wśród
swego narodu cieszy się wielkim poważaniem, to okażcie mu należny szacunek i
cześć”. Raz pewnemu takiemu człowiekowi Wysłannik Allaha Muhammed s.a.w.s.
Page 7 of 27
w podobnych okolicznościach zaproponował swoją dżurbę (długa suknia
wierzchnia używana przez imamów przyp. tłum.), aby usiadł na niej.


Podobnie musisz okazywać należny szacunek starszym od siebie. W pewnej

tradycji podaje się, iż raz Wysłannika Allaha Muhammeda s.a.w.s. odwiedziła jego
mamka - czcigodna Halima r.a. Naonczas Boży Wysłannik Muhhamed s.a.w.s. zdjął
swoją dżurbę, rozłożył przed nią i powiedział: „ Witaj ,moja matko!” i zaproponował
jej swoją dżurbę, aby usiadła na niej mówiąc: „Jeśli przyszłaś za kogoś po protekcję
(gwarancję) zadowoli się cię, jeśli czegoś potrzebujesz - otrzymasz to. Ona
odpowiedziała: „Moje plemię!” (odnosi się to do plemienia Banu S’ad, z którym
Muhammed s.a.w.s. był w stanie wojny na kilka dni przed przybyciem Halimy).
Wtedy Wysłannik Allaha s.a.w.s. powiedział: „Moje prawo, jak również prawo
szacunku plemienia Banu Haszim (plemię Muhammeda s.a.w.s. przyp. tłum)
względem twojego plemienia, niech będzie takie, jak w stosunku do ciebie”. Gdy to
usłyszeli obecni sahabowie (Towarzysze), wszyscy powstali i oświadczyli zgodnie:
„I my zrzekamy się również swoich praw Wysłanniku Allaha!” Następnie Boży
Wysłannik s.a.w.s. podarował jej majątek w pobliżu osady Chajber (na płn. - zach.
od Mediny - przyp. tłum.), który w istocie rzeczy przedstawiał część zdobyczy
wojennej. Później Halima swoje posiadłości sprzedała kalifowi Omerowi za tysiąc
dinarów.

 
POWINNOŚĆ JEDENASTA
[zgodne życie z innymi]

Powinieneś się trudzić i dokładać starań, aby pogodzić się z tymi, z którymi jesteś
w nieprzyjaźni. Wysłannik Allaha mówił: „Czy chcecie, abym wskazał wam, co jest
lepsze od modlitwy (salat) postu i dawania jałmużny?” Obecni odpowiedzieli: „Tak
wysłanniku Allaha, powiedz nam!” On powiedział: „Pogodzić zwaśnionych
muzułmanów”.

Enes r.a. opowiadał: „Pewnego razu Boży wysłannik s.a.w.s. siedział z nami i
uśmiechnął się. Omer r.a. zapytał go: „Dlaczego się uśmiechasz Wysłanniku
Allaha?” Muhammed s.a.w.s. odpowiedział mu: „Dwóch ludzi z mojej wspólnoty
(ummy) padło na kolana przed swoim Panem (Rabb) i jeden z nich zaczął go
prosić: „O Panie! Daj mi mój hakk (prawo) od tego człowieka, bowiem on uczynił mi
niesprawiedliwość!” Allah dz. sz. powiedział oskarżonemu: „Oddaj mu hakk, który
mu przysługuje”. Człowiek ów odpowiedział: „Panie mój! Wszystkie dobre uczynki
odebrali mi inni i z moich dobrych uczynków nic mi nie pozostało”. Wtedy Allah
dz.sz. powiedział temu, który był poszkodowany: „Cóż mamy robić? On nie ma
więcej dobrych uczynków”. Ów odpowiedział: „Niech weźmie moje grzechy”. I
wtenczas grzechy przeszły na obecnego, który był oskarżony, ale i wówczas nie
wyrównały one całego hakku (roszczonych pretensji), które ten był mu dłużny.
Zwiastun Boży przesunął wzrok po obecnych i oświadczył: „Zaprawdę dzień to
przerażający, w którym ludzie będą gorąco pragnęli, aby ukryły się ich złe uczynki”.
I wysłannik Allaha podjął ciąg dalszy słowami: „I Allah wówczas powiedział
oskarżycielowi: „A teraz podnieś swój wzrok i powiedz co widzisz?! „Ten
Page 8 of 27
odpowiedział: „Widzę miasta ze srebra i pałace ze złota ozdobione diamentami i
perłami! Którym że wysłannikom, pobożnym i szehidom (ten, który zginął na drodze
Boga przyp. tłum.) to przypada?!” Allah dz.sz. na to odpowiedział: „Tym, którzy za
to zapłacili”. Obecny zaś zapytał: ”Panie! A któż mógłby za to zapłacić?” „Ty
osobiście” - Odpowiedział Allah dz.sz. „Czymże to mój Panie?” - Zapytał ten. Allah
dz.sz. odpowiedział: „Tym, że darujesz swój hakk (pretensje) bratu swojemu.”
Wówczas ów człowiek oznajmił: „Panie mój! Przebaczam mu!” Allah dz.sz.
odpowiedział mu: „Powstań i weź brata swego za rękę i obydwaj wejdźcie do mego
Ogrodu!” I natenczas Wysłannik Allaha dz.sz. rzekł: „Bójcie się Allaha i
przebaczajcie jeden drugiemu, albowiem sam Allah będzie przebaczał
muzułmanom w Dniu Sądu Ostatecznego!”

POWINNOŚĆ DWUNASTA
[ukrywanie hańby i wad innych]

Powinieneś ukrywać hańbę (niesławę) i wady innych muzułmanów.

Powiedziane jest w jednej tradycji: „Kto na tym świecie ukryje grzechy jakiegoś
muzułmanina, temu Allah w Dniu Sądu Ostatecznego opuści zasłonę na jego
grzechy”.
Ebu Bekr r.a. powiedział: „Za każdym razem, gdy złapię jakiegoś złodzieja
chciałbym aby Allah ukrył jego hańbę”.

Muhammed dz.sz. mówił: „O wy, którzy wierzycie jedynie językiem, a nie i sercem,
nie szerzcie zła obmawiając ludzi i nie wyszukujcie ich ułomności, albowiem temu,
kto ujawni niesławę jakiegoś muzułmanina, Allah również obnaży jego hańbę i
ujawni mu fakty, które by ten pragnął ukryć w swoim domu (otoczyć tajemnicą)”.

Ibn Mes’ud r.a. opowiadał: „Przypominam sobie, gdy pierwszy raz przyprowadzono
jakiegoś złodzieja przed oblicze Wysłannika Allaha s.a.w.s. Widząc go Boży
wysłannik zbladł. Zapytano go: „Czy masz coś przeciwko?” On odpowiedział:
„Jakże bym nie miał?! Czyżbym miał być pomocnikiem Szatana we wrogości
względem moich braci?! Jeśli pragniemy aby Allah przebaczył wam i starł wasze
grzechy lub skrył je - ukryjcie i wy grzechy innych ludzi. Jeśli już jednak jakiś
grzesznik zostanie przyprowadzony przed oblicze Pana (Rabb), wówczas karę
należy wykonać”.

Omer r.a. pewnej nocy obchodził miasto, aby w ten sposób zapoznać się z
potrzebami żyjących w nim ludzi. Niespodziewanie dobiega go głos pieśni z
pobliskiego domu. Natychmiast przeskakuje przez mur i znalazłszy się w środku
domu zastaje tam jakiegoś człowieka pijącego wino ze swoją żoną. Omer r.a.
wykrzyknął: „Hej ty - nieprzyjacielu Allaha! Czyżbyś myślał, iż Allah zawsze będzie
tobie ukrywał ten twój grzech? Ów człowiek mu odpowiedział: „Nie bądź taki
porywczy władco prawowiernych Ja uczyniłem względem Allaha jeden grzech, lecz
ty uczyniłeś ich trzy. W jednym wersecie Allaha (tj. ajat z kur’anu przyp. tłum.) jest
powiedziane: „Nie podpatrujcie jedni drugich”, a ty mnie podpatrywałeś. W drugim
jest powiedziane: „wchodźcie do waszych domów przez drzwi”., a ty przeskoczyłeś
Page 9 of 27
mur mojego domu. I w trzecim wersecie powiedziane jest: „O wy, którzy wierzycie!
Nie wchodźcie do cudzych domostw, nie otrzymawszy przyzwolenia i nie
pozdrowiwszy domowników”, a ty wszedłeś bez pozwolenia i nie pozdrowiłeś
mnie”. Omer r.a. oznajmił mu na to: „Jeśli ci daruję, czy wówczas wstąpisz na drogę
poprawy?” Ów mu odpowiedział: „Zrobię to, a oto (przyrzekam) - nigdy więcej nie
będę tego czynić!” Omer r.a. darował mu i obydwaj poprawili swoje uczynione
wówczas błędy.

Muhammed s.a.w.s. powiedział: „Kto skrycie podsłuchuje obcą rozmowę za swoimi

plecami, Allah w Dniu Sądu Ostatecznego napełni mu uszy roztopionym ołowiem.

POWINNOŚĆ TRZYNASTA
[unikanie podejrzliwości]

Powinieneś unikać wszystkiego tego, co by prowadziło do podejrzeń wobec ciebie

innych muzułmanów i prowokowało złe myślenie o tobie tak, aby ich języki ustrzec
od oszczerstw. Każdy, kto będzie sprawcą cudzego grzechu, sam również ma
udział w tym grzechu.

Wysłannik Allaha Muhammed s.a.w.s. mówił Towarzyszom (ashabom): „Co myślicie

o tym, kto złorzeczy czyimś rodzicom?” Oni odpowiedzieli: „A któż by to czynił,
Wysłanniku Allaha?” Na te słowa Boży wysłannik s.a.w.s. odpowiedział im: „Kto
złorzeczy czyimś rodzicom, tym samym jego rodzice również zostają znieważeni,
podobnie jakby on sam te słowa obelżywe i przekleństwa skierował do nich”.

Omer r.a. powiedział „Kto sam swoją osobą sprowokuje czyjąś wątpliwość, nie
powinien mu robić wyrzutów, iż stał się on podejrzliwy wobec niego”.

Pewnego razu pod koniec miesiąca ramadan Muhammed s.a.w.s. przebywał w

Itkarifie na terenie meczetu ze swoją żoną Safiją. Podczas ich rozmowy obok nich
przeszło dwóch ludzi. Wysłannik Allaha s.a.w.s. przywołał ich do siebie i oświadczył
im: ”To jest moja żona Safija. „Oni odpowiedzieli: „O Wysłanniku Allaha! Do
każdego można żywić podejrzenia, ale ty jesteś wolny od wszelkich podejrzeń”.
Muhammed s.a.w.s. powiedział im wówczas: „Szatan krąży ludzkimi żyłami niczym
krew”.

Pewnego razy Omer r.a. zauważył na pustej drodze człowieka krzyczącego na

swoją żonę i uderzającego ją biczem. Człowiek ów spostrzegłszy Omera
oświadczył mu: „Omerze! To jest moja żona”. Omer r.a. zapytał go wówczas: „Czy
nie mógłbyś z nią załatwiać swoich spraw w miejscu gdzie nikt z ludzi by cię nie
widział i nie słyszał?”

Page 10 of 27
POWINNOŚĆ CZTERNASTA
[wstawiennictwo]

Nie powinieneś odmawiać nikomu swojego wstawiennictwa, jeśli już cieszysz się
powagą i autorytetem lub też posiadasz wpływy.

Wysłannik Allaha s.a.w.s. swoim sahabom (Towarzyszom): „Dopominajcie się o

moją protekcję (wstawiennictwo). Bardzo często w swoim sercu podejmowałem
decyzję, aby komuś coś ofiarować, ale to odkładałem do momentu, aż ktoś z was
poprosiłby mnie o moją pomoc, a i ja bym z tego powodu otrzymał nagrodę”.

Przy pewnej okazji Wysłannik Allaha s.a.w.s. powiedział: „Nie ma lepszej ofiary od
ofiary językiem”. Obecni zapytali: „W jaki sposób (można ofiarować językiem)?”
Wysłannik Allaha s.a.w.s. odpowiedział: „Wstawiennictwem człowiek może
zapobiec przelewowi krwi, może sprawić, iż drugi osiągnie korzyści lub zabezpieczy
się od strat”.

POWINNOŚĆ PIĘTNASTA
[oszczerstwa wobec innych]

Jeśli słyszysz, że ktoś w twojej obecności rzuca oszczerstwa na jakiegokolwiek

muzułmanina lub też w jego nieobecności napada na jego godność i majątek,
powinieneś wystąpić w jego obronie, odpowiadać na (zarzuty) zamiast niego i
otoczyć opieką jego prawa.

Wysłannik Allaha Muhammed s.a.w.s. powiedział: „Jeśli jakiś muzułmanin ujmie się
za drugiego muzułmanina, gdy się źle o nim mówi i godność jego miesza się z
błotem, Allah będzie przy nim, gdy będzie mu to najbardziej potrzebne. A jeśli
muzułmanin wyrzeknie się swego brata i nie przyjdzie mu z pomocą, Allah opuści
go w momencie, gdy jego pomoc będzie najpotrzebniejsza mu.

POWINNOŚĆ SZESNASTA
[uprzejmość wobec nikczemników]

Jeśli zdarzy ci się spotkać podłego człowieka (nikczemnika) i zawiązać z nim

stosunki, staraj się postępować z nim przyjaźnie i uprzejmie, w ten sposób unikając
jego złośliwości i przekory, i nie bądź grubiański wobec niego
 
Ibni Abbas r.a. wyjaśnia ajet (werset) z Kur’anu „...i którzy dobrem na zło
odpowiadają...” w następujący sposób: „Złu przeciwstawcie przyjęcie i uprzejmość.”
Żona wysłannika Allaha Muhammeda s.a.w.s. A’isza r.a. opowiadała „Pewnego razu
jakiś człowiek domagał się pozwolenia wejścia do domu Bożego Wysłannika.
Muhammed s.a.w.s. (dowiedziawszy się tym) powiedział: „Wpuście go do środka.
On jest najpodlejszym człowiekiem w swoim plemieniu”. Wysłannik Allaha przyjął
go z tak szczególnymi względami i uprzejmością, że aż pomyślałam, iż cieszy się
Page 11 of 27
on u Muhammeda wielkim poważaniem. Gdy człowiek ten odszedł, zapytałam:
„Wysłanniku Allaha, wcześniej powiedziałeś, iż jest to najpodlejszy człowiek w
swoim plemieniu, a mimo to przyjąłeś go z wielkim poważaniem?” Muhammed
s.a.w.s. odpowiedział mi wówczas: „Najgorsi ze wszystkich ludzi, którzy będą stali
przed Bogiem w Dniu Sądu Ostatecznego, są ci, z którymi pozostali ludzie
obchodzili się uprzejmie ze strachu przed ich złym charakterem”.
Mówi się w jednej tradycji: „Na sadakę składa się wszystko to, co strzeże cię przed
nikczemnością (dosł. złymi językami) innych ludzi”.

Ebu Derda mówił: „Jest wielu ludzi, do których twarzy uśmiechamy się gdy
tymczasem nasze serca odczuwają dla nich pogardę”.

POWINNOŚĆ SIEDEMNASTA
[uprzejmość wobec ubogich, ostrożność wobec bogatych]

Musisz mieć dobre i uprzejme stosunki z ubogimi, a strzec się i uważać w

kontaktach z bogaczami (ludźmi zachłannymi na dobra ziemskie - przyp. tłum.)
Wysłannik Allaha Muhammed s.a.w.s. powiedział: „Nie przebywajcie z martwymi”.
Ktoś z obecnych zapytał: „A kto to są ci martwi, Wysłanniku Allaha?” Muhammed
s.a.w.s. odpowiedział: „Są to bogacze”.
Sulejman (Salomon) a.s. (arab. ‘alejhi selam - pokój nich będzie z nim) miał w
zwyczaju, gdy spostrzegł jakiegoś biedaka wśród swego ludu, przysiadywać obok
niego i mówić: „Biedny usiadł obok biednego”. Isa (Jezus) a.s. odczuwał
szczególną radość, gdy ktoś zwracał się do niego nazywając go ubogim.
Muhammed s.a.w.s. prosił w du’a: „O Panie (Ja Rabbi)! Spraw, abym żył jak
człowiek ubogi, zmarł jak człowiek ubogi i pozwól mi zmartwychwstać wspólnie z
ubogimi!”
Musa (Mojżesz) a.s. pytał „Gdzie mam Cię szukać, o Panie?!” Allah mu
odpowiedział: „Poszukuj mnie u tych, u których złamane są serca.”
 
POWINNOŚĆ OSIEMNASTA
[radować innych i pomaganie]

Powinieneś się starać napełniać radością serca innych muzułmanów i okazywać im

pomoc w ich działaniu.

Wysłannik Allaha Muhammed s.a.w.s. mówił: „Kto pomoże swojemu bratu

muzułmaninowi w jakiejś pracy, czyn ten będzie miał taką wartość, jak gdyby całe
życie służył Bogu”. Muhammed s.a.w.s. powiedział również: „Komu uda się zbliżyć
jakiegoś muzułmanina ku światłu Objawienia tak, iż ten odzyska wzrok i zacznie
widzieć to światło, Allah jego oczom w Dniu Sądu Ostatecznego podaruje swoje
światło (arab. nur - przyp. tłum.)”. Następnie Muhammed s.a.w.s. mówił: „Kto
naraża się na trudy podróży za swojego brata nawet jedną godzinę w dzień czy w
nocy, bez względu na to, czy udało mu się pomóc czy nie - korzystniejsze jest mu
to niż przebywanie dwa miesiące w meczecie w pokorze (ibadet) Bogu”. Wysłannik
Allaha powiedział też: „Kto pocieszy przygnębionego muzułmanina lub pozbawi go
Page 12 of 27
trosk i zmartwień, będzie miał możliwość przebaczenia siedemdziesiąt trzy razy.” I
dalej Boży wysłannik s.a.w.s. mówi: „Pomóżcie swojemu bratu bez względu na to
czy uczynił on niesprawiedliwość czy też niesprawiedliwość została mu uczyniona”.
Obecni zapytali wówczas: „Jak mamy mu pomóc skoro on czyni
niesprawiedliwość?” Muhammed s.a.w.s. odpowiedział: „Powinno się zapobiec
czynieniu niesprawiedliwości przez niego i to jest to samo, co pomóc mu”.
Wysłannik Allaha s.a.w.s. powiedział również: „Żaden akt pokory nie jest Bogu
droższy od tego, że napełnisz serce innego muzułmanina radością”.


Przy jakiejś okazji Fuda’il (wcześniejszy herszt rozbójników, a późniejszy znany

mistyk - sufi) zapłakał i łzy potoczyły się mu po policzkach. Ktoś z obecnych zapytał
go: „Dlaczego płaczesz?” On odpowiedział: „Płaczę, bowiem martwię się o tych
wszystkich biednych muzułmanów, którzy wyrządzili mi krzywdę i gdy jutro, w Dniu
Sądu Ostatecznego, będą pytani o przyczynę takiego ich postępowania, stać będą
pohańbieni i nie znajdą sposobu by się usprawiedliwić.


El-Ma’rufi Kerhi, znany sufita z Bagdadu, mówił: „Kto trzy razy dziennie wymówi
szczerze: „Mój Boże! Wspomóż wspólnotę (al) Muhammeda s.a.w.s. aby przetrwała
na Drodze Prostej, błogosław kroczących śladami (al) Muhammeda s.a.w.s. i
uwolnij Al Muhammeda s.a.w.s. od wszelkich trosk!”, ten znajdzie się wśród
przyjaciół Boga (tzw. ewlija).

POWINNOŚĆ DZIEWIĘTNASTA
[pozdrowienie salam i podanie ręki]

Powinieneś każdego, kogo spotkasz, na początku pozdrowić salam i podać mu

rękę przed tym, jak zaczniecie rozmawiać.


Wysłannik Allaha Muhammed s.a.w.s. powiedział: „Kto rozpocznie rozmowę przed

pozdrowieniem (selam), nie odpowiadajcie mu, dopóki się nie pozdrowi (selam).”
Jakiś człowiek wszedł do domu Muhammeda s.a.w.s. bez pozdrowienia (selama),
na co Wysłannik s.a.w.s. powiedział mu: „Wyjdź na zewnątrz i gdy będziesz znów
wchodził przywitaj się .”


Enes r.a. opowiadał: „Gdy służyłem Wysłannikowi Allaha s.a.w.s., a to trwało osiem
lat, przy pewnej okazji oznajmił mi on: „Nieprzerwanie bądź w całkowitej czystości,
abyś mógł długo żyć. Pozdrów (selam) tego, kogo spotkasz, aby zwiększyły się
twoje (dobre) uczynki. Gdy wejdziesz do domu, przekaż selam domownikom, aby
zwiększyło ci się błogosławieństwo w rodzinie.


Pewien człowiek przyszedł do Wysłannika Allaha s.a.w.s. i pozdrowił go słowami:

„Es-selamu ‘alejkum”. Wysłannik Allaha s.a.w.s. powiedział: „Będzie mu zapisanych
dziesięć sewabów (łask, błogosławieństw, nagród)”. Potem przyszedł drugi
człowiek i pozdrowił go słowami: „Es-selamu ‘alejkum we rahmetullahi „. Wysłannik
Allaha powiedział: „Temu człowiekowi będzie zapisanych dwadzieścia sewabów”.


Page 13 of 27
Wysłannik Allaha s.a.w.s. przy pewnej okazji powiedział: „Przekazujcie selam, gdy
przychodzicie i gdy odchodzicie, bowiem selam na końcu nie jest wcale mniej wart
od selama na początku”. Boży Wysłannik s.a.w.s. powiedział również: „Gdy spotyka
się dwóch wiernych i gdy przy tym uścisną sobie dłonie, między nich podzielone
będzie siedemdziesiąt sewabów - jednak temu, który przy spotkaniu przekazał
więcej przyjaźni i pokazał serdeczniejszy wyraz twarzy, przypada sześćdziesiąt
sewabów”. Przy jakiejś drugiej okazji Muhammed s.a.w.s. powiedział: „Gdy spotka
się dwóch muzułmanów i kiedy się oni pozdrowią, między nich podzielonych będzie
sto sewabów. Temu, który pozdrowienie przekazał pierwszy przypada
dziewięćdziesiąt sewabów, drugiemu zaś z nich, przypada tylko dziesięć sewabów”.


Dobrym zwyczajem jest ucałowanie w rękę jakiegoś wielkiego mędrca. Tak np.
EbuUbejda ibn El-Dzerrah ucałował w rękę przywódcę prawowiernych hazreti
Omera r.a. Przy powitaniu nie wolno ci natychmiast odwracać pleców lub twarzy od
osoby, z którą się właśnie przywitałeś. Enes r.a. relacjonuje: „Pytałem Wysłannika
Allaha Muhammeda s.a.w.s. czy możemy odwracać się do siebie plecami. On mi
odpowiedział, że tego nie wolno robić. „Czy możemy jeden drugiego ucałować?”
On odpowiedział: „Nie.” Spytałem:: „Czy możemy podawać sobie dłonie?”
Wówczas on odpowiedział: „Tak.” Gdy wróci się z podróży, dobrym zwyczajem jest
objęcie witającego ramionami i ucałowanie go w policzek.


Wysłannik Allaha s.a.w.s. nie znosił, aby ktoś wstawał ze swojego miejsca, aby
okazać tym szacunek drugiemu człowiekowi. Enes r.a. mówił: „Nikt nie był mi
droższy od Wysłannika Allaha s.a.w.s., ale mimo to nie wstawałem przed nim, gdyż
wiedziałem, iż tego nie lubi.” Jeśli to już ktoś robi, aby wyrazić tym komuś
szczególny szacunek, a jest to w danym miejscu ustalony obyczaj, wówczas nie
należy występować przeciwko temu.


Wstawanie przed człowiekiem jest zabronione. Wysłannik Allaha Muhammed

s.a.w.s. powiedział: „Kto pragnie, by ludzie się przed nim podnosili, aby on sam
mógł usiąść, ten zajmie miejsce w Gehennie.”

POWINNOŚĆ DWUDZIESTA
[uprzejmości przy kichaniu]

Jeśli ktoś z was kichnie, powinien powiedzieć: „El-hamdu lillahi (Chwała niech
będzie Bogu)!”


Ibni Mes’ud relacjonuje: „Wysłannik Allaha Muhammed s.a.w.s. nauczał swoich

ashabów (Towarzyszy), mówiąc im: „Gdy ktoś z was kichnie, powinien powiedzieć:
„El-hamdu lillahi Rabbil - ‘alemin (Chwała niech będzie Bogu, Panu światów)!” Ten,
który to słyszy, powinien odpowiedzieć: „Jerhamukellah (Niech się Bóg nad tobą
zmiłuje)!” A następnie ten, który kichnął, powinien odpowiedzieć „Jehdikumullah we
jusliku balekum (Niech Bóg skieruje nas na drogę prostą i przebaczy)!” Wobec
tego, który kichnie i nie wypowie: „El-hamdu lillah!”, nie masz obowiązku
wypowiadania: „Jerhamukellah!” Wysłannik Allaha s.a.w.s. zasłaniał swoją twarz
podczas kichnięcia, tłumiąc w ten sposób wydobywający się głos. Zazwyczaj mówił
Page 14 of 27
był wówczas: „Kichnięcie pochodzi od Boga, a ziewanie od szatana (złego). A
zatem, jeśli ktoś z was chce ziewnąć niech zasłoni ręką usta. Jeśli któremuś z was
przy ziewaniu wydobędzie się głos, niech wie, że głos ten to śmiech szatana w
żołądku.”

POWINOŚĆ DWUDZIESTA PIERWSZA

[odwiedziny chorego]

Powinieneś odwiedzić chorego muzułmanina, nawet gdyby to nie był twój

serdeczny przyjaciel, a tylko znajomy.


Wysłannik Allaha Muhammed s.a.w.s. mówił: „Ten, kto odwiedzi chorego, zajmie
miejsce w Królestwie Niebieskim, a gdy będzie wracał z odwiedzin, wokół niego
zbierze się siedemdziesiąt tysięcy aniołów, które go będą błogosławić aż do
zmierzchu”. Dobrym zwyczajem jest dotknięcie ramienia lub czoła chorego i
spytanie go o samopoczucie, a za tym wypowiedzenie du’a: „Bissmillahir-rahmanir-
rahim (W imię Boga Miłosiernego, Litościwego)! Boże, któryś jest Jedyny i Wieczny,
któryś nie zrodził i nie został zrodzony, któryś nie podobny do niczego i nie mający
równych sobie - udziel nam schronienia od wszelkiego zła, które może się nam
zdarzyć!” Hazreti Osman r.a. relacjonuje, że słowa te Wysłannik Allaha Muhammed
s.a.w.s. wypowiadał wiele razy, odwiedzając go podczas choroby. Chory powinien
powiedzieć: „Szukam schronienia u Wspaniałego i Potężnego Stwórcy od
nieszczęścia, które mnie spotkało”. Gdy odwiedzający spyta chorego o stan jego
zdrowia, ten nie powinien się użalać i biadolić na chorobę, która mu się przytrafiła.
Pewna tradycja przekazuje: „Gdy jakiś człowiek zachoruje, Bóg przydzieli mu
dwóch aniołów, aby obserwowały, czy gdy ktoś go odwiedzi, dziękuje Bogu, czy też
skarży się i jeśli on mówi: „Jest wszystko w porządku. Czuję się dobrze. Chwała
niech będzie Bogu!”, wówczas Bóg dz.sz. mówi: „Moją powinnością wobec mojego
sługi (abd) jest, jeśli go uśmiercę, okazanie mu mojego Miłosierdzia i wprowadzenie
go do Mojego Ogrodu, a jeśli podaruję mu zdrowie, przebaczenie mu grzechów z
powodu cierpienia, jakiego doznał podczas choroby i wzmocnienie jego ciała i krwi,
aby stał się silniejszy i odporniejszy niż wcześniej”. Choremu nie wypada skarżyć
się i rozpaczać, a raczej powinien mieć nadzieję, że jego choroba będzie
odkupieniem za uczynione wcześniej grzechy. Kiedy używa leków, powinien
wiedzieć, iż dany lek został stworzony i, że sam w sobie nie stanowi cudownego
środka uzdrawiającego.


Do dobrych obyczajów przy odwiedzinach chorego należy i to, że nie przebywasz u

niego zbyt długo i nie męczysz go pytaniami. Powinieneś poprosić Boga dz.sz. w
„du’a za uzdrowienie” o jego powrót do zdrowia oraz okazać mu współczucie z
powodu choroby. Jako gość w domu chorego nie powinieneś nachalnie rozglądać
się po pomieszczeniach ani wyglądać przeze (uchylone) drzwi do innych pokoi.
Przed wchodzeniem do domu powinieneś pokornie poprosić o pozwolenie wejścia.
Nie siadaj akurat naprzeciw drzwi, a spocznij raczej gdzieś na boku, bowiem może
się zdarzyć, że gdy się otworzy drzwi, wzrok twój pobłądzi w niewskazanym
kierunku, a to może się wydać nieprzyzwoite. Powinieneś bez hałasu, pokornie
zapukać do drzwi domu chorego i nie domagaj się natarczywie by ci je otworzono.
Page 15 of 27
Gdy spytają cię: „Kto tam?”, nie odpowiadaj: „To ja!”, lecz zamiast tego odpowiedz
„Chwała i dzięki niech będą Bogu (Subhanallah)!” (lub na podstawie hadisa -
tradycji wypowiedzieć półgłośno swoje imię - przyp. bośn. tłum.). Wskazany sposób
postępowania i odwiedzin powinno się praktykować również przy odwiedzaniu
innych muzułmanów (nie tylko chorych).





POWINNOŚĆ DWUDZIESTA DRUGA
[pogrzeb muzułmanina]

Na dzenazie (pogrzebie) powinieneś iść za tabutem (odkryta trumna, w której

muzułmanie noszą umarłych).


Wysłannik Allaha Muhammed s.a.w.s. powiedział: „Kto na dzenazie będzie

towarzyszył nieboszczykowi, otrzyma nagrodę jednego kirata, a jeśli będzie obecny,
gdy się jego grób zasypuje ziemią, wówczas otrzyma nagrodę dwóch kiratów.
Każdy kirat ma wartość góry Uhud”.


Dobrym i wskazanym zwyczajem podczas dzenazy jest zachowanie milczenia i nie

rozmawianie, aby móc wziąć do serca przestrogę, jaką niesie w sobie czyjaś
śmierć oraz zastanowić się nad swoim własnym końcem doczesnej wędrówki.


A’mesz r.a. jeden z przekazicieli hadisów, powiedział: „Kiedyś pewien ‘alim (uczony)
mądrze przemówił do ludzi, opłakujących zmarłego muzułmanina. Powiedział im:
„ubolewajcie raczej nad sobą, gdyż człowiek ten wyzwolił się przez swoją śmierć od
trzech rodzajów trwogi: jest już po wizycie aniołów śmierci, zakosztował goryczy
śmierci i ma już za sobą obawę przed końcem życia”.


Wysłannik Allaha Muhammed s.a.w.s. powiedział: „Trzy rzeczy towarzyszą

nieboszczykowi do jego grobu (mezaru), a są to: jego rodzina, majątek oraz jego
dobre uczynki. Rodzina i majątek następnie go opuszczają, a z nim pozostają tylko
jego dobre uczynki.”(1)




POWINNOŚĆ DWUDZIESTA TRZECIA
[modlitwa za zmarłych]


Powinieneś odwiedzać groby (kabury) zmarłych i modlić się za nich. To, że żyli
przed nami, powinno stanowić dla ciebie napomnienie, że ty również wkrótce do
nich dołączysz i znajdziesz się tam, gdzie oni przebywają obecnie.


Sufjan Et-Tawri, znany ‘alim z drugiego wieku, według Hidzry, wypowiedział się na
ten temat: „Ten, kto dużo rozmyśla o swoim grobie (kaburu), gdy umrze zastanie w
nim Rajski Ogród, a ten, kto o nim nie pamiętał, dla niego kabur będzie czeluścią
Gehenny”.


Rabi ibn Husejn, jeden z wielkich tabi’inów, który jest pochowany w Tusie, jeszcze
za życia wykopał grób w swoim domu i kiedykolwiek odczuł w swoim sercu słabość
Page 16 of 27
i niedbałość wiary, kładł się do niego i leżał tam przez pewien czas. Potem kierował
swoje słowa do Allaha: „Panie mój! Pozwól mi wrócić na ten świat, abym nadrobił
to, co zaniedbałem. Następnie opuszczał kabur, mówiąc sam do siebie: „Oto Rabi
znów wróciłeś na ten świat. Dobrze się potrudź, zanim cię znów tam z powrotem
zabiorą”.
Omer r.a. opowiadał: „Pewnego razu Wysłannik Allaha s.a.w.s. poszedł na
cmentarz, usiadł obok jakiegoś grobu (mezaru) i zaczął płakać. Byłem wówczas z
nim, więc go zapytałem: „Dlaczego płaczesz Wysłanniku Allaha?” On mi
odpowiedział: „To jest mogiła mojej matki. Prosiłem Allaha, aby pozwolił mi ją
odwiedzić (jej mezar) i pomodlić się o przebaczenie jej grzechów i moje
wstawiennictwo. Otrzymałem pozwolenie na odwiedziny, ale nie dozwolono mi
prosić o wstawiennictwo za nią i obudziła się we mnie dziecięca miłość - dlatego
płaczę”.

[Podsumowanie]
To są przepisy i reguły dotyczące wychowania i postępowania w kontaktach ze
wszystkimi ludźmi. Podstawowa zasada we wszystkich tych regułach sprowadza
się do tego, że nie śmiesz pomyśleć o żadnym człowieku, że jest bezwartościowy,
bez względu na to, czy on żyje, czy też jest martwy - abyś w ten sposób sam siebie
nie zaprzepaścił, bowiem nie wiesz, czy przypadkiem ten drugi nie jest lepszy od
ciebie. A nawet żebyś wiedział, że jest to zły człowiek (złoczyńca), to i tak nie masz
wiedzy o tym, jakim on będzie w przyszłości - być może w końcu okaże skruchę i
stanie się prawowitym człowiekiem. Niech twojej myśli nie zaprzątają ludzie
gromadzący bogactwa tego świata i niech w twoich oczach nie będą oni ani
doczesność wywyższeni, albowiem ten świat, a tym samym i wszystko, co się na
nim znajduje, są bez wartości u Allaha dz.sz. Jeśli będziesz mieszkańcom tego
świata okazywał szczególną uwagę i zainteresowanie, co oznacza, iż nadmiernie
zapatrzyłeś się w dobra tego świata, wówczas stracisz u Allaha dz.sz. swoje dobre
imię. Nie pozwól swojej duszy, by pałała żądzą za dobrami doczesnymi, raczej je
zlekceważ i wzgardź nimi. Nie poszukuj bogactwa tego świata i walcz ze
skłonnością do nich - jeśliś jednak to uczynisz (tj. okażesz swą skłonność, to wiedz,
iż wyrzekłeś się dobra w imię zła.

Nie bądź jednak wrogo nastawiony do ludzi z tego świata, albowiem może to
szkodzić zbawieniu twojej duszy, a tym samym, także im możesz zadawać ból
duszy.


Jeśli widzisz, że źle postępują, występuj przeciw ich złym uczynkom, ale na nich
samych patrz oczyma miłosierdzia, bowiem swoim postępowaniem sprowadzają
oni na siebie gniew i karę Bożą i w końcu strąceni zostaną w ogień Gehenny -
dlaczego więc miałbyś się na nich złościć?


Nie polegaj na nich i nie wierz zbytnio w ich miłość i pochwały, którymi cię
obsypują. Bądź ostrożny wobec ich przyjacielskiego wyrazu twarzy, który ci
pokazują, gdy się spotykacie, albowiem na stu znajdzie się zaledwie jeden

Page 17 of 27
szczerze myślący. Nie skarż się w ich obecności na swoje kłopoty, aby Allah dz.sz.
nie zesłał tobie podobnych zmartwień. Nie domagaj się od nich, aby zachowywali
się podczas twojej nieobecności, podobnie jak w chwilach, gdy jesteś wśród nich,
ponieważ te twoje pragnienie grubo cię zawiedzie - a więc po co w ogóle je
wyrażać? Nie bądź zachłanny na ich bogactwa, gdyż tym zwrócisz na siebie ich
uwagę i nigdy nie osiągniesz swojego celu.


Nie zachowuj się wobec nich zarozumiale i nie traktuj ich tak, jakby byli ludźmi bez
wartości oraz w ogóle ci nie potrzebni, albowiem Allah dz.sz. powiedzie cię w
pokuszenie tak, że staniesz się od nich uzależniony - i to będzie karą za pychę,
którą im okazałeś. Jeśli któregoś z nich poprosisz o pomoc i on wspomoże cię -
traktuj go jak brata, który przynosi ci dobro, ale jeśli odmówi ci wsparcia i
zlekceważy twoją prośbę, wówczas nie traktuj go ze wzgardą, bowiem twoja
pogarda może spowodować, iż stanie się on twoim wrogiem, który będzie do ciebie
długo żywił nienawiść oraz będzie zajadły wobec ciebie.


Nie trudź się ich upominać i dawać im rady, jeśli są do ciebie nieprzyjaźnie
nastawieni, ponieważ i tak cię nie posłuchają, a tylko staną się twoimi wrogami, jeśli
już jednak ich ostrzegasz staraj się to robić w taki sposób, jakby mowa była o kimś
innym.


Jeśli ludzie dobrze postępują względem ciebie i okazują ci cześć, wówczas

podziękuj Allahowi dż. sz., iż sprawił, że są uczynni i nie zwlekając proś Go, abyś
nie stał się od nich zależny. Jeśli cię oczerniają, postępują niesprawiedliwie
względem ciebie i obrażają cię, wówczas oddaj się Allahowi dż. sz. i szukaj
wsparcia u Niego. Nie próbuj ich osobiście karać, gdyż przez to czynisz jeszcze
większe zło i szkodę, a wiedz, że jest to tyko strata czasu (tj. zachowaj obojętność
wobec ich prowokacji - przyp. tłum.). Nie mów im: „Nie rozumiecie mnie!”, a zaufaj
Bogu, że sprawi, jeśli zasłużysz, iż znajdzie się w ich sercach miejsce dla ciebie,
albowiem On Tym jest, który miłość i nienawiść dzieli. Bądź grzeczny i uprzejmy,
jeśli oni mają rację, a wobec ich niesprawiedliwości zachowuj się tak, jakbyś był
głuchym i ślepym.


Strzeż się przyjaźni z większością tych ludzi, albowiem oni nie przebaczają błędów
i nie ukrywają czyjejś niesławy. Przeszkadza im nawet mlaskanie językiem i gotowi
są się procesować nawet o jedną pestkę daktyla (tj. o drobiazgi - przyp. tłum.). Są
zazdrośni o wielkich i małych. Domagają się praw, a sami nikomu ich nie przyznają,
karcą nawet za najmniejsze wykroczenie i nigdy nie zapominają i nie przebaczają.
Różnym obmawianiem i oszczerstwami doprowadzają do waśni między braćmi, a
ich przyjaźń wyrządza przeważnie szkody.


Dlatego też nie buduj przyjaźni i nie okazuj przywiązania temu, którego nie miałeś
okazji dobrze poznać, mieszkając lub przebywając z nim pod wspólnym dachem
lub w tym samym miejscu. Poznaj go jakim jest, gdy znajduje się na wysokim
stanowisku i gdy je straci; gdy opływa w dostatek i gdy cierpi biedę. Zbadaj go,
jakim jest w podróży. Prowadź z nim interesy (handlując) towarem i (obracając)
pieniędzmi. Wypróbuj jak się zachowa, gdy jesteś w nieszczęściu i gdy
potrzebujesz jego pomocy. Jeśli w tym wszystkim się sprawdzi, wówczas go
Page 18 of 27
zaakceptuj. Jeśli jest starszy od ciebie, traktuj go jak ojca, jeśli jest młodszy od
ciebie, weź go za syna, a jeśli jest w twoim wieku, przyjmij go jako brata.


I oto jest wszystko, co można było powiedzieć o wychowaniu, moralności i

obcowaniu z ludźmi.

Przypisy
[1] Przenosi się hadisi szerif, w którym Muhammed s.a.w.s. mówił, że podczas
dzenazy powinno się recytować: „La ilaha illallah” Jest jeden z szartów
(obowiązków, istotnych elem.) uczestnika dżenazy (hadis ten przekazuję ze
słyszenia i rodzinnej tradycji).

Page 19 of 27
Mały traktat o wychowaniu, moralności i obcowaniu z
ludźmi
 
Szejh Ebu Hamid Muhammed El-Gazali
Tłumaczenie z języka bośniackiego: Farhat Khan
Tytuł oryginału: Musliman - pripadnik islama (Muzułmanin - wyznawca Islamu)

Annex 1

O POWINNOŚCIACH WOBEC SĄSIADÓW

Sąsiedztwo, jeśli chodzi o prawa, przewyższa o jeden stopień muzułmańskie

braterstwo.


Wysłannik Allaha s.a.w.s. powiedział: „Można mieć sąsiada, który posiada jedno
prawo, a to jest sąsiad - niewierzący, sąsiada, który posiada dwa prawa, a to jest
sąsiad - muzułmanin i sąsiada, który posiada trzy prawa, a to jest sąsiad -
muzułmanin, który jest krewnym”. Wysłannik Allaha s.a.w.s. określił jednakowe
prawo za inne konfesje na gruncie stosunków sąsiedzkich.


Muhammed s.a.w.s. powiedział również: „Dzibra’il (Archanioł Gabriel) przekazał mi

tak wiele o prawach sąsiada, że prawie uwierzyłem, iż otrzyma on także prawo do
mojego spadku”. Powiedział też: „Kto wierzy w Allaha dz.sz i w Dzień Sądu
Ostatecznego, ten okaże szacunek swojemu sąsiadowi”. I rzekł: „Dwóch
przeciwników, którzy w Dniu Sądu Ostatecznego najpierwej przeciwstawią jeden
wobec drugiego, to dwóch sąsiadów”. Oświadczył również: „Gdy ktoś rzuci
kamieniem w psa sąsiada, tym jakby znieważył swojego sąsiada”.


Pewnego razu poinformowano Wysłannika s.a.w.s. : „Ta kobieta w ciągu dnia pości,
a noc spędza w pobożności (ibadetu), lecz pomimo to znieważa swojego sąsiada”.
Wówczas on odpowiedział: „Jej miejsce jest w ogniu Gehenny”. Następnie
powiedział: „Sąsiedztwo obejmuje czterdzieści domostw”, a Suchri dodał:
„Czterdzieści domostw z przodu, z tyłu, z lewej i z prawej strony”.


Wiedz: na zobowiązania wobec sąsiadów nie składa się tylko to, że ich nie
znieważasz, lecz również to, że czynisz im wszelkie dobro, albowiem w pewnej
tradycji wspomniano: „W Dniu Sądu Ostatecznego biedny sąsiad zawiesi się
bogaczowi na szyi i powie: „Boże! Zapytaj go, dlaczego nie uczynił mi żadnego
dobra i dlaczego zatrzaskiwał swoje drzwi przede mną!”


Pewnemu pobożnemu człowiekowi dokuczały w domu myszy. Zapytali go:

„Dlaczego nie trzymasz jakiegoś kota?” Odpowiedział: „Boję się, że gdy myszy
wywęszą kota, przejdą do domu mojego sąsiada. To oznaczałoby, iż dopuściłem się
by przytrafiło mu się coś, czego sam nie znoszę”.


Page 20 of 27
Wysłannik Allaha s.a.w.s. powiedział: „Czy wiecie co jest powinnością sąsiada
wobec sąsiada? - i odpowiedział - gdy wygląda od ciebie pomocy - okażesz mu ją,
gdy chce od ciebie coś pożyczyć - pożyczysz mu to, gdy jest ubogi - wspomożesz
go, gdy zachoruje - odwiedzisz go, gdy umrze - towarzyszyć mu będziesz do grobu
(mezaru), gdy spotka go radosna wieść - pogratulujesz mu, gdy doświadczy
nieszczęścia - wyrazisz mu współczucie. Nie zasłaniaj mu budowlą swego domu
wiatru i słońca oraz nie psuj mu czystego powietrza i widoku. Gdy kupisz owoce -
odnieś mu pewną część, a jeśli nie wyślesz mu - schowaj je i nie pozwól, by twoje
dziecko wzięło owoc i wyszło z nim na zewnątrz domu, i tym postępkiem zirytowało
dziecko sąsiada. Nie prowokuj sąsiada zapachem z twojego garnka, nie wysyłając
mu trochę z niego”. I powiedział jeszcze: „Czy wiecie, kto może wypełnić
powinności wobec sąsiada? Na tego, w czyich rękach znajduje się moja dusza!
Powinności wobec sąsiada może wypełnić tylko ten, komu Allah podarował swoje
miłosierdzie”.


Do zobowiązań wobec sąsiada należy również to, iż z dachu swojego domu, tarasu
lub okna nie podglądasz go w jego domostwie; gdy oprze drewno (lub cokolwiek) o
twój mur - nie śmiesz mu tego wypominać; nie wolno ci zagradzać kanału wodnego
i nie śmiesz się z nim kłócić, gdy wysypie ci śmiecie przed domem. Powinieneś
ukryć niesławę ([iv]sromotę), którą dostrzegłeś u niego; w swoim domu nie śmiesz
go obmawiać i powinieneś spuszczać wzrok przed jego żonami, jak również nie
wolno ci się przypatrywać jego służącym. Na to musisz zwrócić uwagę, podobnie
jak powinności znajdujące się poza obrębem zobowiązań wobec wszystkich
muzułmanów, a które wcześniej wymieniliśmy.


Mudzahid opowiadał: „Byłem u Abdullaha ibni Omera akurat w momencie, gdy

jeden z jego niewolników zabijał owcę. Wówczas powiedział on swojemu słudze:
„Kiedy skończysz z owcą, najpierw odnieś jedną część naszemu żydowskiemu
sąsiadowi” i powtórzył to kilka razy, aż niewolnik spytał go: „Ile razy mi to jeszcze
powtórzysz?” On odpowiedział: „Wysłannik Allaha s.a.w.s. tyle nam mówił o
powinnościach naszych względem sąsiadów, że aż pomyśleliśmy, iż sąsiedzi
otrzymają prawa do naszego spadku”.


A Hiszam mówił: „Hasan el - Basri nie uważał za grzech, jeśli mięso z ‘Id el-Adha
(Kurban-bajram, Święto ofiarowania) zaniosło się żydowskiemu lub
chrześcijańskiemu sąsiadowi”.
Ebu Zerr r.a. opowiadał: „Muhammed s.a.w.s. upomniał mnie: „gdy gotujesz dodaj
jeszcze trochę wody i zanieś trochę sąsiadowi”.

Pewien człowiek radził się Abdullaha ibni Mubareka: „Mój sąsiad skarży się na
mojego niewolnika; jeśli bym go teraz ukarał, zrobiłbym to bez jakiegoś
szczególnego powodu, tym samym uczyniłbym mu niesprawiedliwość, ale jeśli go
nie ukażę, narażę się tym sąsiadowi. Co mam więc robić?” Ten mu odpowiedział:
„Poczekaj, aż twój niewolnik zrobi coś, za co mógłbyś go ukarać i wówczas go
ukarz, i niech to będzie kara w miejsce tej, którą dałbyś mu z powodu skargi
sąsiada - tym sposobem wyrównasz oba rachunki”.

Page 21 of 27
Mały traktat o wychowaniu, moralności i obcowaniu z
ludźmi
 
Szejh Ebu Hamid Muhammed El-Gazali
Tłumaczenie z języka bośniackiego: Farhat Khan
Tytuł oryginału: Musliman - pripadnik islama (Muzułmanin - wyznawca Islamu)

Annex 1

O POWINNOŚCIACH WOBEC SĄSIADÓW

Sąsiedztwo, jeśli chodzi o prawa, przewyższa o jeden stopień muzułmańskie

braterstwo.


Wysłannik Allaha s.a.w.s. powiedział: „Można mieć sąsiada, który posiada jedno
prawo, a to jest sąsiad - niewierzący, sąsiada, który posiada dwa prawa, a to jest
sąsiad - muzułmanin i sąsiada, który posiada trzy prawa, a to jest sąsiad -
muzułmanin, który jest krewnym”. Wysłannik Allaha s.a.w.s. określił jednakowe
prawo za inne konfesje na gruncie stosunków sąsiedzkich.


Muhammed s.a.w.s. powiedział również: „Dzibra’il (Archanioł Gabriel) przekazał mi

tak wiele o prawach sąsiada, że prawie uwierzyłem, iż otrzyma on także prawo do
mojego spadku”. Powiedział też: „Kto wierzy w Allaha dz.sz i w Dzień Sądu
Ostatecznego, ten okaże szacunek swojemu sąsiadowi”. I rzekł: „Dwóch
przeciwników, którzy w Dniu Sądu Ostatecznego najpierwej przeciwstawią jeden
wobec drugiego, to dwóch sąsiadów”. Oświadczył również: „Gdy ktoś rzuci
kamieniem w psa sąsiada, tym jakby znieważył swojego sąsiada”.


Pewnego razu poinformowano Wysłannika s.a.w.s. : „Ta kobieta w ciągu dnia pości,
a noc spędza w pobożności (ibadetu), lecz pomimo to znieważa swojego sąsiada”.
Wówczas on odpowiedział: „Jej miejsce jest w ogniu Gehenny”. Następnie
powiedział: „Sąsiedztwo obejmuje czterdzieści domostw”, a Suchri dodał:
„Czterdzieści domostw z przodu, z tyłu, z lewej i z prawej strony”.


Wiedz: na zobowiązania wobec sąsiadów nie składa się tylko to, że ich nie
znieważasz, lecz również to, że czynisz im wszelkie dobro, albowiem w pewnej
tradycji wspomniano: „W Dniu Sądu Ostatecznego biedny sąsiad zawiesi się
bogaczowi na szyi i powie: „Boże! Zapytaj go, dlaczego nie uczynił mi żadnego
dobra i dlaczego zatrzaskiwał swoje drzwi przede mną!”


Pewnemu pobożnemu człowiekowi dokuczały w domu myszy. Zapytali go:

„Dlaczego nie trzymasz jakiegoś kota?” Odpowiedział: „Boję się, że gdy myszy
wywęszą kota, przejdą do domu mojego sąsiada. To oznaczałoby, iż dopuściłem się
by przytrafiło mu się coś, czego sam nie znoszę”.


Page 22 of 27
Wysłannik Allaha s.a.w.s. powiedział: „Czy wiecie co jest powinnością sąsiada
wobec sąsiada? - i odpowiedział - gdy wygląda od ciebie pomocy - okażesz mu ją,
gdy chce od ciebie coś pożyczyć - pożyczysz mu to, gdy jest ubogi - wspomożesz
go, gdy zachoruje - odwiedzisz go, gdy umrze - towarzyszyć mu będziesz do grobu
(mezaru), gdy spotka go radosna wieść - pogratulujesz mu, gdy doświadczy
nieszczęścia - wyrazisz mu współczucie. Nie zasłaniaj mu budowlą swego domu
wiatru i słońca oraz nie psuj mu czystego powietrza i widoku. Gdy kupisz owoce -
odnieś mu pewną część, a jeśli nie wyślesz mu - schowaj je i nie pozwól, by twoje
dziecko wzięło owoc i wyszło z nim na zewnątrz domu, i tym postępkiem zirytowało
dziecko sąsiada. Nie prowokuj sąsiada zapachem z twojego garnka, nie wysyłając
mu trochę z niego”. I powiedział jeszcze: „Czy wiecie, kto może wypełnić
powinności wobec sąsiada? Na tego, w czyich rękach znajduje się moja dusza!
Powinności wobec sąsiada może wypełnić tylko ten, komu Allah podarował swoje
miłosierdzie”.


Do zobowiązań wobec sąsiada należy również to, iż z dachu swojego domu, tarasu
lub okna nie podglądasz go w jego domostwie; gdy oprze drewno (lub cokolwiek) o
twój mur - nie śmiesz mu tego wypominać; nie wolno ci zagradzać kanału wodnego
i nie śmiesz się z nim kłócić, gdy wysypie ci śmiecie przed domem. Powinieneś
ukryć niesławę ([iv]sromotę), którą dostrzegłeś u niego; w swoim domu nie śmiesz
go obmawiać i powinieneś spuszczać wzrok przed jego żonami, jak również nie
wolno ci się przypatrywać jego służącym. Na to musisz zwrócić uwagę, podobnie
jak powinności znajdujące się poza obrębem zobowiązań wobec wszystkich
muzułmanów, a które wcześniej wymieniliśmy.


Mudzahid opowiadał: „Byłem u Abdullaha ibni Omera akurat w momencie, gdy

jeden z jego niewolników zabijał owcę. Wówczas powiedział on swojemu słudze:
„Kiedy skończysz z owcą, najpierw odnieś jedną część naszemu żydowskiemu
sąsiadowi” i powtórzył to kilka razy, aż niewolnik spytał go: „Ile razy mi to jeszcze
powtórzysz?” On odpowiedział: „Wysłannik Allaha s.a.w.s. tyle nam mówił o
powinnościach naszych względem sąsiadów, że aż pomyśleliśmy, iż sąsiedzi
otrzymają prawa do naszego spadku”.


A Hiszam mówił: „Hasan el - Basri nie uważał za grzech, jeśli mięso z ‘Id el-Adha
(Kurban-bajram, Święto ofiarowania) zaniosło się żydowskiemu lub
chrześcijańskiemu sąsiadowi”.
Ebu Zerr r.a. opowiadał: „Muhammed s.a.w.s. upomniał mnie: „gdy gotujesz dodaj
jeszcze trochę wody i zanieś trochę sąsiadowi”.

Pewien człowiek radził się Abdullaha ibni Mubareka: „Mój sąsiad skarży się na
mojego niewolnika; jeśli bym go teraz ukarał, zrobiłbym to bez jakiegoś
szczególnego powodu, tym samym uczyniłbym mu niesprawiedliwość, ale jeśli go
nie ukażę, narażę się tym sąsiadowi. Co mam więc robić?” Ten mu odpowiedział:
„Poczekaj, aż twój niewolnik zrobi coś, za co mógłbyś go ukarać i wówczas go
ukarz, i niech to będzie kara w miejsce tej, którą dałbyś mu z powodu skargi
sąsiada - tym sposobem wyrównasz oba rachunki”.

Page 23 of 27
Mały traktat o wychowaniu, moralności i obcowaniu z
ludźmi
 
Szejh Ebu Hamid Muhammed El-Gazali
Tłumaczenie z języka bośniackiego: Farhat Khan
Tytuł oryginału: Musliman - pripadnik islama (Muzułmanin - wyznawca Islamu)
 
Annex 2

O POWINNOŚCIACH WOBEC RODZINY

DZIECI WOBEC RODZICÓW

RODZICÓW WOBEC DZIECI

Wiedz, że Boży Wysłannik s.a.w.s. powiedział: „Allah dz.sz. mówi: „Kto troszczy się
o rodzinę, o tego i ja będę się troszczyć. Kto pragnie długiego życia i dobrobytu -
niech troszczy się o dostatek swoich krewnych”.

Ebu Zerr r.a. opowiadał: „Mój przyjaciel, Wysłannik Allaha s.a.w.s. upomniał mnie,
abym dbał o rodzinę nawet wówczas gdy odwrócą się do mnie plecami i nakazał
mi, abym rozmyślał następująco: „To jest mój obowiązek, bez względu na to jak mi
jest przykry”.


Wysłannik Allaha s.a.w.s. powiedział: „Żaden akt pokory nie będzie szybciej
nagrodzony niż opieka i troska nad rodziną; chociaż mogłoby się zdawać, że
niektórzy członkowie rodzin waszych krewnych, byliby złoczyńcami (grzesznikami),
to jednak wasze majątki i dzieci liczą się jako jedna całość, ponieważ i tak są oni
uważani za rodzinę, którą wy odwiedzacie”.


Hazreti Omer r.a. napisał do zarządcy pewnej prowincji: „Zezwól rodzinie aby
mogła się odwiedzać wzajemnie, ale nie dopuść im, by mieszkali razem...”, gdyż
krewni, przebywający wspólnie w jednym miejscu, bardzo łatwo naprzykrzają się
sobie, a to może doprowadzić do ich wzajemnego zniechęcenia, a nawet wrogości.


Wysłannik Allaha s.a.w.s. powiedział: „Nie istnieje lepsza ofiara od tej, którą
przeznaczysz swojej rodzinie, nieprzyjaźnie ustosunkowanej do ciebie. I wiedz:
ochrona i troska nad rodziną polega na tym, iż niezłomnie ich akceptujesz
(identyfikujesz się z nimi) nawet wtedy, gdy się oni odwrócą do ciebie plecami.
Wysłannik Allaha s.a.w.s. powiedział: „Najpiękniejszą ze wszystkich cnót jest ta,
gdy odnawiasz związek z tym, który go zerwał; gdy dajesz temu, który ci odmawia i
gdy przebaczysz temu, który wyrządza ci niesprawiedliwość”.

O POWINNOŚCIACH DZIECI WOBEC RODZICÓW

Page 24 of 27
Wiedz: prawa rodziców są największe i dlatego też stosunek względem nich musi
być najserdeczniejszy.

Wysłannik Allaha s.a.w.s. powiedział: „Syn nie może w żaden sposób wypełnić
swego długu (wdzięczności) wobec ojca, jak tylko znajdując go w niewoli i
uwalniając go”. Powiedział też: „Czynić dobro rodzicom lepszym jest niż modlitwa
(salat), post (saum), jałmużna (sadaka), pielgrzymka (hadżdż) i obrona wiary
(dżihad)”. I powiedział również: „Zapach Raju (Dzennetu) rozprzestrzeni się na
odległość pięciuset lat, ale nigdy go nie odczuje nieposłuszny syn i ten, kto porzucił
rodzinę”.


Bóg objawił Mojżeszowi (Musa) a.s.: „Kto podporządkowuje się rodzicom, a wobec
Mnie się sprzeciwia - temu zapiszę, że jest posłuszny lecz kto się Mi
podporządkowuje, a rodzicom się sprzeciwia - temu zapiszę, że jest krnąbrny”.


Wysłannik Allaha s.a.w.s. powiedział: „Jeśli ktoś udzieli jałmużny, a nagrodę za nią
przeznaczy swoim rodzicom - to nie uczynił sobie straty, ponieważ jemu również z
tego powodu nie umniejsza się nagroda”.


Pewien człowiek przyszedł do Wysłannika Allaha s.a.w.s. i rzekł mu: „Moi rodzice
zmarli. Jakie mam jeszcze obowiązki względem nich?” On odpowiedział: „Módl się
za nich i proś o przebaczenie za ich grzechy, wypełnij ich testament, uszanuj ich
przyjaciół oraz troszcz się o ich krewnych”. I powiedział też: „Prawa matki są dwa
razy większe niż prawa ojca”.

O POWINNOŚCIACH RODZICÓW WOBEC DZIECI

Pewien człowiek zapytał Wysłannika Allaha s.a.w.s.: „Komu powinienem czynić

dobro?” On mu odpowiedział: Swojemu ojcu i swojej matce”. Człowiek ten jednak
znów się odezwał: „Ale oni już nie żyją”. Na to Wysłannik Allaha s.a.w.s.
odpowiedział mu: „Czyń dobro swojemu dziecku, bowiem podobnie jak rodzice
mają swoje prawa, tak samo i dziecko posiada swoje prawa”.
Jedną z powinności wobec dzieci jest i to, że swoją srogością nie powinieneś
wywoływać u nich nieposłuszeństwa. Wysłannik Allaha s.a.w.s. powiedział: „Allah
dz.sz obdarza tego ojca miłosierdziem, który sam nie przyczynił się, iż jego syn stał
się nieposłuszny”.

W pewnym hadisie przekazuje się: „Pierwszych siedem lat twój syn jest niczym
bukiet kwiatów, następnych siedem lat jest twoim sługą, a po tym staje się twoim
wrogiem lub przyjacielem”.

Enes ibni Malik r.a. relacjonuje, iż Wysłannik Allaha s.a.w.s. powiedział: „Siedem dni
po urodzeniu dziecka dajcie ‘sadakę za włosy’ za niego; kiedy ukończy sześć lat -
zacznijcie go uczyć dobrego zachowania (ahlak); mając dziewięć lat niech śpi w
oddzielnym posłaniu; w trzynastym roku życia sprawcie by poszedł do meczetu, a
jeśli by się przeciwstawił - użyjcie siły; kiedy skończy szesnaście lat - znajdźcie mu
Page 25 of 27
żonę i ożeńcie go, weźcie go za rękę i powiedzcie mu: „Wychowałem cię,
przekazałem ci wiarę, znalazłem ci żonę, dlatego też mam nadzieję, że Allah dz.sz.
uchroni mnie przed pokuszeniami, które przychodzą przez ciebie na ten świat, a
także od kary Jego na tamtym świecie”.

Do obowiązków względem dzieci należy i to, że troszczysz się o nie, dajesz im

prezenty, nie skąpisz im pieszczot i czynisz im wszelkie dobro.

Bycie czułym wobec małych dzieci i ich miłowanie należy do pobożnych uczynków.
Kiedy pewnego razu Wysłannik Allaha s.a.w.s. umiłował swojego wnuka Hasana,
Akra’ ibn Haris powiedział mu: „Mam dziesięciu synów i nigdy nie umiłowałem w
taki sposób żadnego z nich!” Muhammed s.a.w.s. odpowiedział mu: „Kto nie jest
czuły wobec drugich, Allah w stosunku do niego też nie będzie czuły”.

Pewnego razu Wysłannik Allaha s.a.w.s. siedząc na minberze zobaczył Hasana.

Niezwłocznie zszedł z niej i wziąwszy go (na ręce) wyrecytował ajet (werset) z
Kur’anu: „Wasze majątki i dzieci są dla was tylko pokuszeniem”. Innego znów razu,
gdy Muhammed s.a.w.s. odprawiał modlitwę (salat) i znalazł się na sedzdzie,
przyszedł mały Husejn i wszedł mu na plecy. Wysłannik Allaha s.a.w.s. nie podnosił
się z sedzdy tak długo, że aż Towarzysze (ashabowie) pomyśleli, iż otrzymał on
objawienie - gdyż jego sedzda trwała o wiele dłużej niż zwykle. Kiedy zakończył
modlitwę, zapytali go, czy podczas sedzdy nie otrzymał objawienia. On
odpowiedział: „Ależ nie! Husejn chciał się ze mną pobawić w konia i jeźdźca (dosł.
chciał mnie ujechać), a ja nie chciałem mu w tym przeszkadzać”.

Na ogół jednak przyjmuje się, że prawa rodziców są większe niż prawa dzieci,
albowiem obowiązkiem dzieci jest, by szanowali rodziców. Allah dz.sz wymienił tę
powinność (tj. szacunek rodzicom) obok pokory wobec Pana (Rabba) w wersecie:
„Twój Pan nakazuje, abyście tylko Jemu oddawali cześć i rodzicom czynili dobro!”

Dwie rzeczy, które stanowią bezwzględną powinność, pokazują zasięg i powagę

praw rodziców. Jedną z nich jest ta, gdy rodzice podadzą synowi podejrzane jadło -
ale, które nie jest haram (zabronione) - to wówczas według większości prawników,
on musi je spożyć, bowiem w tym przypadku ważniejsze jest osiągnięcie
zadowolenia rodziców niż grymaszenie przy posiłku. Drugą z nich jest to, że syn
bez pozwolenia rodziców nie śmie się udać w jakąkolwiek podróż, nawet gdyby jej
celem miało być zdobycie wiedzy o modlitwie i poście - co jest zresztą jego
obowiązkiem - a w okolicy nie byłoby za to żadnego nauczyciela. Bez zgody
rodziców nie wolno wyruszyć również na pielgrzymkę (hadżdż), bowiem chociaż
jest to obowiązek - to jednak dopuszczone jest odraczanie.

Pewnego razu jakiś człowiek poprosił Wysłannika Allaha s.a.w.s., aby zabrał go na
bitwę. Muhammed s.a.w.s. zapytał go wówczas: „Czy masz matkę?” Człowiek ów
odpowiedział twierdząco. Wtedy Muhammed s.a.w.s. powiedział mu: „Idź do domu i
usiądź przy matce, albowiem twój raj znajduje się pod jej stopami”.

Jakiś inny człowiek przybył z Jemenu, by uczestniczyć w bitwie. Muhammed

s.a.w.s. zapytał go: „Czy masz ojca i matkę?” Ten mu odpowiedział, że ma.
Page 26 of 27
Wówczas Wysłannik Allaha s.a.w.s. powiedział mu: „A więc wróć się z powrotem i
poproś ich o pozwolenie (uczestnictwa), a jeśli nie otrzymasz od nich -
podporządkuj się im, gdyż u Boga nie ma pobożniejszego uczynku niż uległość
wobec rodziców - a to zaprawdę najbardziej zbliży cię do wiary”.

Wiedz i to, że prawa starszego brata bliskie są prawom ojca. Tradycja przekazuje:
„Starszy brat posiada nad młodszym bratem takie same prawa, jakie posiada je
ojciec nad synem”.

Page 27 of 27