Machine Translated by Google

રેણ ુકા ઉત્સાિહત હતી. શ્રીકાંત અંકલ લગભગ ચાર મિહનાના અંતરાલ પછી ઘરે હતા. તે 
વાઇલ્ડલાઇફ ફોટોગ્રાફર હતો અને બહોળો પ્રવાસ કરતો હતો. વન્યજીવન અને જંગલોમાં 
રેણ ુકાની રુિચ નાની ઉંમરે શરૂ થઈ, જ્યારે તેના કાકાએ તેને પ્રકૃિત પરના પુસ્તકો સાથે પિરચય 
કરાવ્યો. દૂરના દેશો અને ત્યાં રહેતા લોકોના િચત્રો હંમેશા તેણ ીને આકર્િષત કરે છે.

િફગ. 8.1: િવશ્વના િવિવધ ભાગોના લોકો

"આ િચત્રોમાં રેણ ુકા, તમે િવશ્વના િવિવધ ભાગોમાંથી લોકોને જોઈ શકો છો - કેટલાક 
સૂકા રણમાંથી, કેટલાક સ્િથર જમીનોમાંથી અને કેટલાક ગરમ ભીના વરસાદી જંગલોમાંથી."

"તેઓ  મારાથી ઘણા જુદા દેખ ાય છે", રેણ ુકાએ જોયું. “તેઓ  અલગ-અલગ દેખ ાઈ શકે છે, 

પરંતુ તેઓ  જીવનની સમાન મૂળ ભૂત જરૂિરયાતો વહેંચે છે – ખોરાક, કપડાં અને આશ્રય”, 
શ્રીકાંત અંકલે સમજાવ્યું.
“તેમના બાળકો એ જ વસ્તુઓ  કરે છે જે તમે કદાચ કરો છો, રમતો રમે છે, ક્યારેક ઝઘડો 
કરે છે અને પછી મેક-અપ કરે છે, ગાય છે, ડાન્સ કરે છે અને પિરવારોને િવિવધ વસ્તુઓ માં 
મદદ કરે છે જે કરવાની જરૂર છે. તેઓ  પ્રકૃિતની નજીક રહે છે અને તેમના જીવનમાં ખૂબ  જ 
શરૂઆ તમાં પ્રકૃિતની સંભ ાળ રાખવાનું શીખ્યા છે. તેઓ  માછલી કેવી રીતે પકડવી અને 
જંગલોમાંથી સામગ્રી કેવી રીતે એકત્િરત કરવી તે શીખે છે.”

2022-23
Machine Translated by Google

પ્રકરણ 8, 9 અને 10 માં, તમે જીવન િવશે શીખી શકશો
િવશ્વના િવિવધ પ્રાકૃિતક પ્રદેશોના લોકો.

શું તમે જાણો છો?
એમેઝોન બેિસનમાં જીવન
એમેઝોન બેિસન િવશે શીખતા પહેલા, ચાલો નકશો જોઈએ (િફગ. 8.2). નોંધ લો કે 
જ્યારે સ્પેિનશ સંશોધકોએ 
એમેઝોન નદીની શોધ કરી, ત્યારે 
ઉષ્ણ કિટબંધીય પ્રદેશ િવષુવવૃત્તની ખૂબ  નજીક આવેલું છે; 10°N અને 10°S વચ્ચે. તેથી, 
તેમના પર હેડિગયર્સ અને ગ્રાસ  તેને િવષુવવૃત્તીય પ્રદેશ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે . આ િવસ્તારમાંથી એમેઝોન નદી 
સ્કર્ટ પહેરેલા સ્થાિનક આિદવાસીઓના  વહે છે. નોંધ કરો કે તે કેવી રીતે પર્વતોથી પશ્િચમ તરફ વહે છે અને પૂર્વમાં એટલાન્િટક 
જૂથ દ્વારા હુમલો કરવામાં આવ્યો. મહાસાગર સુધી પહોંચે છે.

નદી જ્યાંથી બીજા પાણીમાં વહે છે તેને નદીનું મુખ  કહેવામાં આવે છે. અસંખ ્ય 

આ લોકોએ તેમને  ઉપનદીઓ એમેઝોન નદીમાં જોડાઈને એમેઝોન બેિસન બનાવે છે. નદીના તટપ્રદેશમાં 
પ્રાચીન રોમન સામ્રાજ્યમાં એમેઝોન 
બ્રાિઝલના કેટલાક ભાગો, પેરુના કેટલાક ભાગો, બોિલિવયા, એક્વાડોર, કોલંિબયા અને 
તરીકે ઓળખાતી મિહલા યોદ્ધાઓની 
વેનેઝુએ લાના નાના ભાગને વહે છે.
ઉગ્ર જાિતઓની યાદ અપાવી. આથી આ

િવષુવવૃત્ત જેમાંથી પસાર થાય છે તે તટપ્રદેશના દેશોના નામ આપો.

નામ એમેઝોન.

શબ્દાવિલ

ઉપનદીઓ: આ નાની નદીઓ છે જે 
મુખ ્ય નદીમાં જોડાય છે.

મુખ ્ય નદી તેની તમામ ઉપનદીઓ સાથે 
કે જે િવસ્તારને ડ્રેઇન કરે છે તે નદીના 
તટપ્રદેશ અથવા કેચમેન્ટ િવસ્તાર બનાવે 
છે.

એમેઝોન બેિસન એ િવશ્વની સૌથી 
મોટી નદી બેિસન છે.

િફગ. 8.2: દક્િષણ અમેિરકામાં એમેઝોન બેિસન

56 આપણું વાતાવરણ

2022-23
Machine Translated by Google

વાતાવરણ
જેમ તમે હવે જાણો છો, એમેઝોન બેિસન સીધા િવષુવવૃત્ત પર િવસ્તરે છે અને સમગ્ર 
વર્ષ દરિમયાન ગરમ અને ભીની આબોહવા દ્વારા વર્ગીકૃત થયેલ છે. િદવસ અને રાત બંને 
લગભગ સમાન રીતે ગરમ અને ભેજ વાળી હોય છે. ત્વચા ચીકણી લાગે છે. લગભગ 
રોજેરોજ વરસાદ પડે છે, તે પણ કોઈ ચેતવણી િવના. િદવસનું તાપમાન ખૂબ  ઊંચી ભેજ  
સાથે ઊંચું હોય છે. રાત્રે તાપમાન નીચું જાય છે પરંતુ ભેજ નું પ્રમાણ વધુ રહે છે.

વરસાદી જંગલો
આ પ્રદેશમાં ભારે વરસાદ થતાં, ગાઢ જંગલો વધે છે (િફગ. 8.3). જંગલો 
હકીકતમાં એટલા જાડા છે કે પાંદડા અને ડાળીઓ દ્વારા બનાવેલ ગાઢ "છત" 
સૂર્યપ્રકાશને જમીન સુધી પહોંચવા દેતી નથી. જમીન અંધારી અને ભીની 
રહે છે.

અહીં માત્ર છાંયડો સહન કરતી વનસ્પિત જ ઉગી શકે છે.
ઓર્િકડ, બ્રોમેિલયાડ્સ છોડ પરોપજીવી તરીકે ઉગે છે.
િફગ. 8.3 : એમેઝોન ફોરેસ્ટ
વરસાદી જંગલ પ્રાણીસૃષ્િટથી સમૃદ્ધ છે. 
પક્ષીઓ જેમ કે ટુકન્સ (િફગ. 8.4), હિમંગ બર્ડ્સ, તેમના 
તેજ સ્વી રંગીન પ્લમેજ  સાથે મકાઉ, ખાવા માટે મોટા કદના બીલ 
તેમને આપણે ભારતમાં સામાન્ય રીતે જોતા પક્ષીઓ કરતા  શું તમે જાણો છો?
અલગ બનાવે છે.
બ્રોમેિલયડ્સ ખાસ છોડ છે જે 
આ પક્ષીઓ જંગલોમાં પણ મોટા અવાજો કરે છે. વાંદરાઓ,  તેમના પાંદડાઓમાં પાણીનો સંગ્રહ કરે 
સુસ્તી અને કીડી ખાતી તાપીર જેવા પ્રાણીઓ અહીં જોવા મળે  છે. દેડકા જેવા પ્રાણીઓ તેમના ઇંડા મૂકવા 
િફગ. 8.4 : ટુકન્સ માટે પાણીના આ િખસ્સાનો ઉપયોગ કરે છે.
છે (િફગ. 8.5). આ જંગલોમાં સિરસૃપ અને સાપની િવિવધ 
પ્રજાિતઓ પણ ખીલે છે. મગર, સાપ, અજગર ભરપૂર છે. એનાકોન્ડા અને બોઆ 
કન્સ્ટ્રક્ટર કેટલીક પ્રજાિતઓ છે. આ ઉપરાંત, તટપ્રદેશ હજારો પ્રજાિતના જંતુઓ નું 
ઘર છે. માંસ ખાતી િપરાન્હા માછલી સિહત માછલીઓની અનેક પ્રજાિતઓ પણ નદીમાં 
જોવા મળે છે. આ તટપ્રદેશ આમ તો ત્યાં જોવા મળતી િવિવધતાઓમાં અસાધારણ રીતે 
સમૃદ્ધ છે.

ચાલો કરીએ

કેટલીક ટીવી ચેનલો િવશ્વના વન્યજીવો 
પર ડોક્યુમેન્ટ્રી પ્રસાિરત કરે છે.
િફગ. 8.5 : તાપીર

વરસાદી જંગલોના લોકો કેટલીક િફલ્મો જોવાનો પ્રયાસ કરો અને 
તમારો અનુભ વ વર્ગ સાથે શેર કરો.
જંગલમાં કેટલાક વૃક્ષો સાફ કર્યા પછી લોકો તેમનો મોટાભાગનો ખોરાક નાના િવસ્તારોમાં 
ઉગાડે છે. જ્યારે પુરૂષો નદીઓમાં િશકાર કરે છે અને માછલીઓ કરે છે, ત્યારે સ્ત્રીઓ 
પાકની સંભ ાળ રાખે છે. તેઓ  મુખ ્યત્વે વધે છે
માનવ પર્યાવરણની ક્િરયાપ્રિતક્િરયાઓ : ઉષ્ણ કિટબંધીય અને ઉષ્ણ કિટબંધીય પ્રદેશ 57

2022-23
Machine Translated by Google

શું તમે જાણો છો? ટેપીઓકા, અનેનાસ અને શક્કરીયા. િશકાર અને માછીમારી અિનશ્િચત હોવાથી મિહલાઓ 
જ તેમના પિરવારોને તેઓ  ઉગાડેલી શાકભાજી ખવડાવીને જીવંત રાખે છે. તેઓ  "સ્લેશ 
સ્લેશ અને બર્ન એ જમીનની ખેતી 
અને બર્ન એગ્રીકલ્ચર" પ્રેક્િટસ કરે છે. મુખ ્ય ખોરાક મેનીઓક છે, જેને કસાવા તરીકે 
કરવાની એક રીત છે જ્યાં ખેડૂતો ઝાડ અને  પણ ઓળખવામાં આવે છે જે બટાકાની જેમ જમીનની નીચે ઉગે છે. તેઓ  રાણી કીડીઓ 
ઝાડીઓને કાપીને અથવા કાપીને જમીનનો 
અને ઈંડાની કોથળીઓ પણ ખાય છે. કોફી, મકાઈ અને કોકો જેવા રોકડીયા પાકો પણ 
ટુકડો સાફ કરે છે.
ઉગાડવામાં આવે છે.

તે પછી બળી જાય છે, જે પોષક તત્વોને 
વરસાદી જંગલો ઘરો માટે ઘણું લાકડું પૂરું પાડે છે.
જમીનમાં મુક્ત કરે છે. કેટલાક પિરવારો મધમાખીના ઢગલા જેવા આકારના છાણવાળા મકાનોમાં રહે છે. "માલોકા" 
તરીકે ઓળખાતા અન્ય મોટા એપાર્ટમેન્ટ જેવા મકાનો છે, જેમાં ઢાળવાળી ત્રાંસી છત છે.
હવે આ સાફ કરેલા ખેતરમાં થોડા વર્ષોથી 
પાક ઉગાડવામાં આવે છે. એમેઝોન બેિસનના લોકોનું જીવન ધીમે ધીમે બદલાઈ રહ્યું છે. જૂના જમાનામાં જંગલના 
હૃદય સુધી નદીમાં નેિવગેટ કરીને જ પહોંચી શકાય છે. 1970 માં ટ્રાન્સ એમેઝોન હાઇવેએ  
જમીનના પેચનો વારંવાર ઉપયોગ  વરસાદી જંગલના તમામ ભાગોને સુલભ બનાવ્યા. િવિવધ સ્થળોએ પહોંચવા માટે એરક્રાફ્ટ 
કર્યા પછી, જમીન તેના પોષક તત્વો  અને હેિલકોપ્ટરનો પણ ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. સ્થાિનક વસ્તીને આ િવસ્તારમાંથી 
ગુમાવે છે. તેથી તે ત્યજી દેવામાં આવે 
બહાર ધકેલી દેવામાં આવી હતી અને નવા િવસ્તારોમાં સ્થાયી થવાની ફરજ પાડવામાં આવી 
છે. પછી તેઓ  રોપવા માટે જમીનનો બીજો 
હતી જ્યાં તેઓ એ તેમની િવિશષ્ટ ખેતી પદ્ધિતનો અભ્યાસ કરવાનું ચાલુ રાખ્યું હતું.
પ્લોટ સાફ કરે છે. આ દરિમયાન જૂના 
ખેતરમાં યુવાન વૃક્ષો ઉગે છે. આ રીતે 
જમીનની ફળદ્રુપતા પુનઃસ્થાિપત થાય છે.

િવકાસલક્ષી પ્રવૃત્િતઓ જૈિવક રીતે વૈિવધ્યસભર વરસાદી જંગલોના ક્રમશ: િવનાશ 
તરફ દોરી રહી છે. એવો અંદાજ છે કે એમેઝોન બેિસનમાં વરસાદી જંગલોનો મોટો િવસ્તાર 
દર વર્ષે અદ્રશ્ય થઈ રહ્યો છે.
લોકો પછી તેના પર પાછા ફરી 
શકે છે અને તેને ફરીથી ખેતી કરવાનું શરૂ 

કરી શકે છે. તમે જોઈ શકો છો કે જંગલોના આ 
િવનાશનો વધુ વ્યાપક અર્થ છે (િફગ. 
8.6). વરસાદ પડતાની સાથે ટોચની જમીન 
ધોવાઈ જાય છે અને ઘટાદાર જંગલ 
ઉજ્જ ડ લેન્ડસ્કેપમાં ફેરવાઈ જાય છે.

િફગ. 8.6: જંગલોનો ક્રિમક િવનાશ

58 આપણું પર્યાવરણ

2022-23
Machine Translated by Google

ગંગા-બ્રહ્મપુત્ર બેિસનમાં જીવન

ગંગા અને બ્રહ્મપુત્રા નદીઓની ઉપનદીઓ મળીને 
ભારતીય ઉપખંડમાં ગંગા-બ્રહ્મપુત્રા બેિસન બનાવે છે 
(િફગ. 8.8). તટપ્રદેશ પેટા-ઉષ્ણ કિટબંધીય પ્રદેશમાં 
આવેલું છે જે 10°N થી 30°N અક્ષાંશ વચ્ચે સ્િથત છે. 
ગંગા નદીની ઉપનદીઓ જેમ કે ઘાઘરા, સોન, ચંબ લ, ગંડક, 
કોસી અને બ્રહ્મપુત્રાની ઉપનદીઓ તેને વહી જાય છે. 
એટલાસ જુઓ  અને બ્રહ્મપુત્રા નદીની કેટલીક 
ઉપનદીઓના નામ શોધો.

િફગ. 8.7 બ્રહ્મપુત્રા નદી
ગંગા અને બ્રહ્મપુત્રાના મેદાનો, પર્વતો અને 
તળેટીઓ

િફગ. 8.8: ગંગા-બ્રહ્મપુત્ર બેિસન

માનવ પર્યાવરણની ક્િરયાપ્રિતક્િરયાઓ : ઉષ્ણ કિટબંધીય અને ઉષ્ણ કિટબંધીય પ્રદેશ 59

2022-23
Machine Translated by Google

ચાલો કરીએ િહમાલય અને સુંદરવન ડેલ્ટા આ બેિસનની મુખ ્ય િવશેષતાઓ છે. બળદ-ધનુષ્ય સરોવરો સાદા 

િવસ્તારમાં ડોટ કરે છે.
બ્રહ્મપુત્રા નદી અલગ-અલગ 
આ િવસ્તારમાં ચોમાસુ વાતાવરણનું વર્ચસ્વ છે. ચોમાસું જૂનના મધ્યથી સપ્ટેમ્બ રના મધ્ય 
જગ્યાએ અલગ-અલગ નામે 
ઓળખાય છે. નદીના અન્ય નામો  સુધી વરસાદ લાવે છે.
ઉનાળો ગરમ હોય છે અને િશયાળો ઠંડો હોય છે.
શોધો.
ભારતનો નકશો જુઓ  (આકૃિત 8.8). ગંગા-બ્રહ્મપુત્ર બેિસન કયા રાજ્યોમાં આવેલું છે 
તે શોધો.
બેિસન િવસ્તારની િવિવધ ટોપોગ્રાફી છે. વસ્તીના િવતરણમાં પર્યાવરણ પ્રબળ ભૂિમકા 
ભજવે છે. ઢોળાવવાળા પહાડી િવસ્તારો િબન આિતથ્યક્ષમ ભૂપ્રદેશ ધરાવે છે. તેથી ગંગા 
બ્રહ્મપુત્રા બેિસનના પર્વતીય િવસ્તારમાં ઓછી સંખ ્યામાં લોકો રહે છે. મેદાની િવસ્તાર 
શબ્દાવિલ માનવ વસવાટ માટે સૌથી યોગ્ય જમીન પૂરી પાડે છે. જમીન ફળદ્રુપ છે.

વસ્તી ગીચતા: તેનો અર્થ એ છે 
કે એક ચોરસ િકમીમાં રહેતી 
વ્યક્િતઓની સંખ ્યા. િવસ્તારની 
ખેતી એ લોકોનો મુખ ્ય વ્યવસાય છે જ્યાં પાક ઉગાડવા માટે સપાટ જમીન ઉપલબ્ધ છે. 
દા.ત. ઉત્તરાખંડની વસ્તી ગીચતા 
મેદાનની વસ્તીની ગીચતા ઘણી વધારે છે. મુખ ્ય પાક ડાંગર છે (િફગ. 8.9). ડાંગરની ખેતી માટે 
189 છે જ્યારે પશ્િચમ બંગાળની 
પૂરતા પ્રમાણમાં પાણીની જરૂર પડતી હોવાથી, તે એવા િવસ્તારોમાં ઉગાડવામાં આવે છે જ્યાં 
ગીચતા 1029 અને િબહારની 1102 
છે. વરસાદનું પ્રમાણ વધુ હોય છે.

ઘઉં, મકાઈ, જુવાર, ચણા અને બાજરી એ અન્ય પાકો છે જે ઉગાડવામાં આવે છે. શેરડી 
અને શણ જેવા રોકડીયા પાકો પણ લેવામાં આવે છે. મેદાનના કેટલાક િવસ્તારોમાં કેળ ાના 
વાવેતર જોવા મળે છે. પશ્િચમ બંગાળ અને આસામમાં ચા વાવેતરમાં ઉગાડવામાં આવે છે 
(િફગ. 8.10). િબહાર અને આસામના ભાગોમાં રેશમના કીડાની ખેતી દ્વારા િસલ્કનું ઉત્પાદન 
થાય છે.
પ્રવૃત્િત

શણ, વાંસ અને  પર્વતો અને ટેકરીઓમાં, જ્યાં ઢોળાવ નરમ હોય છે, ત્યાં ટેરેસ પર પાક ઉગાડવામાં આવે છે.
રેશમમાંથી બનાવેલી કેટલીક 
હસ્તકલા એકત્િરત કરો. તેમને  આ િવસ્તારનું વનસ્પિત આવરણ ભૂિમ સ્વરૂપોના પ્રકાર પ્રમાણે બદલાય છે. ગંગા અને 
વર્ગમાં દર્શાવો. તેઓ  કયા િવસ્તારમાં  બ્રહ્મપુત્રાના મેદાનમાં ઉષ્ણ કિટબંધીય પાનખર વૃક્ષો, સાગ, સાલ અને પીપલ સાથે ઉગે છે. 
બનાવવામાં આવ્યા હતા તે શોધો?
બ્રહ્મપુત્રાના મેદાનમાં જાડા વાંસના ઝાડ સામાન્ય છે. ડેલ્ટા િવસ્તાર સાથે આવરી લેવામાં 
આવે છે

િફગ. 8.9 : ડાંગરની ખેતી િફગ. 8.10 : આસામમાં ચાના બગીચા

60 આપણું પર્યાવરણ

2022-23
Machine Translated by Google

મેંગ્રોવ જંગલો. ઉત્તરાખંડ, િસક્િકમ અને અરુણ ાચલ પ્રદેશના ભાગોમાં, પાઈન, દેવદાર અને  શું તમે જાણો છો?

િફર જેવા શંકુદ્રુપ વૃક્ષો જોઈ શકાય છે કારણ કે આબોહવા ઠંડી છે અને
ટેરેસ સપાટ સપાટી બનાવવા માટે 

ઢોળાવ ઊભો છે. ઢોળાવ પર બાંધવામાં આવે છે જેના 
પર પાક ઉગાડવામાં આવે છે. ઢોળાવ 
તટપ્રદેશમાં િવિવધ પ્રકારના વન્યજીવો છે. હાથી, વાઘ, હરણ અને વાંદરાઓ સામાન્ય 
દૂર કરવામાં આવે છે જેથી પાણી 
છે. એક િશંગડાવાળો ગેંડા બ્રહ્મપુત્રાના મેદાનમાં જોવા મળે છે. ડેલ્ટા િવસ્તારમાં બંગાળ 
ઝડપથી વહી ન જાય.
વાઘ અને મગર જોવા મળે છે. તાજા નદીના પાણી, તળાવો અને બંગાળની ખાડીમાં જળચર 
જીવન િવપુલ પ્રમાણમાં છે. માછલીની સૌથી લોકપ્િરય જાતો રોહુ, કટલા અને િહલ્સા છે. 
આ િવસ્તારમાં રહેતા લોકોનો મુખ ્ય આહાર માછલી અને ચોખા છે.

ટેરેસ ફાર્િમંગ

િફગ. 8.11િફગ. 8.11 િફગ. 8.11 : એક િશંગડાવાળો ગેંડા િફગ. 8.12 : મગર
શું તમે જાણો છો?

ગંગા નદી અને બ્રહ્મપુત્રા નદીના 
તળાવ: આજીિવકાનું સાધન
તાજા પાણીમાં, સ્થાિનક રીતે સુસુ 
(કેસ સ્ટડી)
(જેને અંધ ડોલ્િફન પણ કહેવાય છે) 
િબનોદ િબહારના મતવાલી મૌન  તરીકે ઓળખાતી િવિવધ પ્રકારની 
ગામમાં રહેતો માછીમાર છે. ડોલ્ફીન જોવા મળે છે. સુસુની 
હાજરી એ નદીના સ્વાસ્થ્યનું સૂચક 
તે આજે સુખ ી માણસ છે. સાથી  છે. વધુ પ્રમાણમાં રસાયણો સાથે 
માછીમારો - રિવન્દર, િકશોર, રાજીવ  સારવાર ન કરાયેલ ઔદ્યોિગક અને 
શહેરી કચરો આ પ્રજાિતને મારી 
અને અન્યોના પ્રયત્નોથી, તેણ ે 
રહ્યા છે.
િવિવધ જાતની માછલીઓ ઉગાડવા 
માટે મૌન અથવા બળદ-ધનુષ્ય 
તળાવની સફાઈ કરી. તળાવમાં ઉગે 
છે તે સ્થાિનક નીંદણ (વેલીનેિરયા, 
સ્વચ્છ  તળાવ
હાઇડ્િરલા) માછલીનો ખોરાક છે.

તળાવની આસપાસની જમીન ફળદ્રુપ છે. તે આ ખેતરોમાં ડાંગર, મકાઈ અને કઠોળ જેવા 
પાકો વાવે છે.
ભેંસનો ઉપયોગ જમીન ખેડવામાં થાય છે. સમુદાય સંતુષ્ટ છે. નદીમાંથી પૂરતી માછલીઓ 
પકડાય છે - ખાવા માટે પૂરતી માછલી અને પૂરતી માછલી
અંધ ડોલ્િફન

માનવ પર્યાવરણીય ક્િરયાપ્રિતક્િરયાઓ : ઉષ્ણ કિટબંધીય અને ઉષ્ણ કિટબંધીય પ્રદેશ 61

2022-23
Machine Translated by Google

બજારમાં વેચવા માટે. તેઓ એ પડોશી શહેરમાં પણ પુરવઠો શરૂ કરી દીધો છે. સમુદાય 
પ્રકૃિત સાથે સુમેળ માં રહે છે. જ્યાં સુધી નજીકના શહેરોના પ્રદૂષકો તળાવના પાણીમાં 
શું તમે જાણો છો?
પ્રવેશતા નથી ત્યાં સુધી માછલીની ખેતીને કોઈ ખતરો નહીં આવે.

સાર્વત્િરક સ્વચ્છ તા કવરેજ  
હાંસલ કરવાના પ્રયાસોને વેગ 
આપવા અને સ્વચ્છ તાને ચાર ચાંદ 
લગાવવા માટે, ભારતના વડા પ્રધાને 
02 ઓક્ટોબર 2014 ના રોજ 
"સ્વચ્છ  ભારત િમશન" શરૂ કર્યું .

એક પ્રદૂિષત તળાવ

ગંગા-બ્રહ્મપુત્રાના મેદાનમાં અનેક મોટા 
નગરો અને શહેરો આવેલા છે. અલાહાબાદ, 
કાનપુર, વારાણસી, લખનૌ, પટના અને કોલકાતા 
તમામ દસ લાખથી વધુ વસ્તીવાળા શહેરો ગંગા 
નદીના કાંઠે આવેલા છે (આકૃિત 8.13). આ 
શહેરો અને ઉદ્યોગોનું ગંદુ પાણી નદીઓમાં 
છોડવામાં આવે છે. જેના કારણે નદીઓ 
પ્રદૂિષત થાય છે.

િફગ. 8.13: ગંગા નદીના કાંઠે વારાણસી

શું તમે જાણો છો?
ગંગા-બ્રહ્મપુત્રા બેિસનમાં પિરવહનના ચારેય માર્ગો સારી રીતે િવકિસત છે. મેદાની 
ગંગા નદીના સંરક્ષણ માટે 'નમાિમ'  િવસ્તારોમાં રોડવેઝ અને રેલ્વે લોકોને એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ લઈ જાય છે. 
ગંગા કાર્યક્રમ શરૂ કરવામાં આવ્યો  જળમાર્ગો, ખાસ કરીને નદીઓના કાંઠે પિરવહનનું એક અસરકારક માધ્યમ છે. કોલકાતા એ 
છે. હુગલી નદી પરનું મહત્વનું બંદર છે. મેદાની િવસ્તારમાં પણ મોટી સંખ ્યામાં એરપોર્ટ છે.

પર્યટન એ તટપ્રદેશની બીજી મહત્વપૂર્ણ  પ્રવૃત્િત છે. 
આગરામાં યમુના નદીના િકનારે તાજમહેલ, ગંગા અને યમુના નદીઓના 
સંગમ પર અલાહાબાદ, ઉત્તર પ્રદેશ અને િબહારમાં બૌદ્ધ સ્તૂપ, 
લખનૌ તેના ઈમામબારા સાથે, આસામ સાથે કાઝીરંગા અને માનસ 
વન્યજીવ અભયારણ્યો અને અરુણ ાચલ પ્રદેશ એક અલગ છે. 
આિદવાસી સંસ્કૃિત મુલાકાત લેવા જેવી કેટલીક જગ્યાઓ છે (િફગ. 
8.14).

િફગ. 8.14: માનસ વન્યજીવ અભયારણ્યમાં વાઘ

62 આપણું વાતાવરણ

2022-23
Machine Translated by Google

કસરતો

1. નીચેના પ્રશ્નોના જવાબ આપો.
(i) એ ખંડનું નામ આપો જેમાં એમેઝોન બેિસન સ્િથત છે. (ii) એમેઝોન બેિસનના લોકો દ્વારા કયા પાક ઉગાડવામાં 

આવે છે. (iii) એમેઝોનના વરસાદી જંગલોમાં તમે જે પક્ષીઓને શોધી શકો છો તેના નામ આપો. (iv) ગંગા નદી પર 

સ્િથત મુખ ્ય શહેરો કયા છે. (v) એક િશંગડાવાળો ગેંડા ક્યાં જોવા મળે છે?

2. સાચા જવાબ પર િટક કરો.

(i) ટુકન્સ એક પ્રકારનો છે (a) પક્ષીઓ 
(b) પ્રાણીઓ (ii) મેનીઓક એ મુખ ્ય ખોરાક છે (c) પાક

(a) ગંગા બેિસન (b) આફ્િરકા (iii) કોલકાતા નદી પર  (c) એમેઝોન

સ્િથત છે (a) નારંગી (b) હુગલી (iv) િદયોદર અને િફર એક 
પ્રકાર છે (a) શંકુદ્રુપ વૃક્ષો (b) પાનખર વૃ
ઝાડીઓક્ષો (c)  (c) ભાગીરથી

(v) બંગાળ વાઘ (a) પર્વતો (b) ડેલ્ટા િવસ્તારમાં 
જોવા મળે છે (c) એમેઝોન

3. નીચેના સાથે મેળ  કરો. (i) સુતરાઉ કાપડ 
(ii) માલોકા (iii) િપરાન્હા (iv) િસલ્ક  (a) આસામ (b) 

વોર્મ (v) કાઝીરંગા ટેરેસ ફાર્િમંગ (c) રેશમ ખેતી (d) 
ત્રાંસી છત (e) ગંગાનું મેદાન (f) 

વારાણસી (g) માછલી

4. કારણો આપો.

(i) વરસાદી જંગલો ખતમ થઈ રહ્યા છે. (ii) ડાંગર ગંગા-

બ્રહ્મપુત્રાના મેદાનોમાં ઉગાડવામાં આવે છે.

5. નકશા કુશળતા.

(i) ભારતીય ઉપખંડના રૂપરેખ ા નકશા પર, ગંગા અને બ્રહ્મપુત્રા નદીઓને સ્ત્રોતથી મુખ  સુધી દોરો. બંને નદીઓની મહત્વની ઉપનદીઓ 

પણ બતાવો.

(ii) દક્િષણ અમેિરકાના રાજકીય નકશા પર, િવષુવવૃત્ત દોરો. િવષુવવૃત્ત જેમાંથી પસાર થાય છે તે દેશોને િચહ્િનત કરો.

6. આનંદ માટે.

ભારતમાં આકર્ષણના સ્થળો બતાવવા માટે કોલાજ બનાવો. પર્વતીય લેન્ડસ્કેપ્સ, દિરયાિકનારા, વન્યજીવ અભયારણ્યો અને ઐિતહાિસક 
મહત્વના સ્થળોના આધારે આકર્ષણો બતાવવા માટે તમે વર્ગને િવિવધ જૂથોમાં િવભાિજત કરી શકો છો.

માનવ પર્યાવરણીય ક્િરયાપ્રિતક્િરયાઓ : ઉષ્ણ કિટબંધીય અને ઉષ્ણ કિટબંધીય પ્રદેશ 63

2022-23
Machine Translated by Google

7. પ્રવૃત્િત.

ઉલ્લેિખત સામગ્રી હેઠળ એકત્િરત કરો અને અવલોકન કરો કે કેવી રીતે વૃક્ષોનો િવનાશ જમીનના આવરણને અસર કરે છે.

સામગ્રી

(i) ત્રણ નાના ફ્લાવરપોટ્સ અથવા ફૂડ કેન (દા.ત., ઠંડા પીણાના ટીન કેન), (ii) એક મોટું કેન જેમાં તિળયે િછદ્રો હોય છે (આ એક તરીકે 

કાર્ય કરશે.
છંટકાવ કેન), (iii) બાર િસક્કા 

અથવા બોટલ કેપ્સ (iv) માટી.

પગલાંઓ  

ત્રણ નાના કેન અથવા પોટ્સ લો. તેમને ટોચ સુધી માટીથી ભરો. માટીને કેનની ટોચ સાથે સમતળ કરવા માટે દબાવો. હવે દરેક ડબ્બ ાની માટી પર ચાર િસક્કા અથવા 
બોટલની ટોપીઓ મૂકો. િછદ્રો સાથે મુક્કો માર્યો હોય તે મોટો ડબ્બ ો લો અને તેને પાણીથી ભરો. તમે તમારા બગીચામાંથી છંટકાવ કેન પણ લઈ શકો છો. હવે ત્રણ 
ડબ્બ ાઓ પર પાણી છાંટવું. પ્રથમ પર ખૂબ  જ ધીમે ધીમે પાણી છંટકાવ કરી શકો છો જેથી કોઈ માટી બહાર splashes. બીજા ડબા પર મધ્યમ માત્રામાં પાણી છાંટવા દો. 
ત્રીજા કેન પર, પાણીનો ભારે છંટકાવ કરો. તમે જોશો કે અસુરક્િષત માટી છાંટી રહી છે. જ્યાં 'વરસાદ' ભારે હોય છે તે માટીના છાંટા જે પ્રથમ ડબ્બ ાના િકસ્સામાં 
સૌથી વધુ અને ઓછામાં ઓછા હોય છે. િસક્કા અથવા ટોપીઓ વૃક્ષના આવરણનું પ્રિતિનિધત્વ કરે છે. તે સ્પષ્ટ છે કે જો જમીન વનસ્પિતથી સંપૂર્ણ પણે સાફ થઈ 
જાય, તો જમીનનું આવરણ ઝડપથી અદૃશ્ય થઈ જશે.

64 આપણું પર્યાવરણ

2022-23