9

Nazwisko i imiê

Grupa Numer miejsca Numer mikroskopu

Æwiczenia w dniu godz.

Materia³ roœlinny

Preparaty, obserwacje mikroskopowe

Wykonanie rysunków i opisów

& Studiowanie literatury

Po æwiczeniach wpisz nazwê ³aciñsk¹ gatunku i rodziny

 Metoda obserwacji za pomoc¹ mikroskopu
optycznego

Budowa mikroskopu optycznego KF2 ICS Zeiss

1. Binokular

9. Tubus

7. Statyw
10. Tarcza
2. Obiektywy rewolwerowa
z obiektywami

11. Œruba
8. Stolik makro-
metryczna

3. Suwak
kondensora

12. Œruba
mikro-
metryczna

4. Lampa
halogenowa

5. Potencjometr
6. Podstawa
mikroskopu

Uk³ad Optyczny

1. Binokular (dwa okulary o powiêkszeniu x10)

2. Obiektywy o powiêkszeniach: x5, x10, x40. Obiektywy ustawione s¹ na tarczy rewolwerowej wg rosn¹cego powiêkszenia
zgodnie z ruchem wskazówek zegara
3. Kondensor z przes³on¹ aperturow¹ (do zmiany kontrastu) i polow¹ (do zmiany wielkoœci oœwietlonego pola)

Uk³ad Oœwietlaj¹cy

4. •ród³o œwiat³a w postaci lampy halogenowej umieszczonej w podstawie mikroskopu i oprawa lustra oœwietlaj¹cego
5. Potencjometr do regulacji natê¿enia œwiat³a

Uk³ad Mechaniczny

6. Podstawa mikroskopu
7. Statyw
8. Stolik
- uchwyty do preparatu
- œruby do regulacji po³o¿enia preparatu
9. Tubus
10. Tarcza rewolwerowa z obiektywami
11. Œruba makrometryczna do zgrubnego ustawiania ostroœci obrazu
12. Œruba mikrometryczna do precyzyjnego ustawiania ostroœci obrazu

2
 Obs³uga mikroskopu optycznego KF2 ICS Zeiss

Wskazówki ogólne

Pracuj¹c z mikroskopem przestrzegaj nastêpuj¹cych zaleceñ:

1. U¿ywaj zawsze tego samego mikroskopu: s¹ one oznaczone numerami od 1 do 16. Numer swojego mikroskopu wpisz do
zeszytu æwiczeniowego.
2. Chroñ mikroskop przed wstrz¹sami i uderzeniami.
3. Chroñ czêœci optyczne mikroskopu przed zabrudzeniem (tuszem do rzês, odciskami palców, kurzem, itp.) oraz uszkodzeniami
mechanicznymi (zarysowaniem, dotkniêciem do powierzchni preparatu).
4. Zanieczyszczenia z soczewek okularów i obiektywów usuwaj natychmiast miêkk¹ œciereczk¹ do przyrz¹dów optycznych
such¹, lub nas¹czon¹ wod¹ destylowan¹.
5. Pracê rozpoczynaj zawsze od obiektywu o ma³ym powiêkszeniu (np. x5 lub x10) i natê¿enia oœwietlenia ok. 4. Dopiero po
ustawieniu ostroœci widzenia i kontrastu obrazu w tych warunkach, mo¿esz zmieniæ obiektyw na daj¹cy du¿e powiêkszenie
(np. x40). Maksymalne oœwietlenie stosuj przez krótki okres czasu (1-2 minuty), tylko jeœli to konieczne.
6. Pamiêtaj o wy³¹czeniu oœwietlenia mikroskopu po zakoñczeniu obserwacji.
7. Wszelkie trudnoœci b¹dŸ nieprawid³owoœci w pracy z mikroskopem natychmiast zg³aszaj osobom prowadz¹cym æwiczenia.
8. Pod koniec æwiczeñ uporz¹dkuj stanowisko pracy (preparaty od³ó¿ w kolejnoœci do tekturowych teczek, œmieci wyrzuæ do
kosza). Zakoñczenie pracy zg³oœ osobom prowadz¹cym æwiczenia. Dopiero po sprawdzeniu stanu mikroskopu i stanowiska
pracy przez osobê prowadz¹c¹ æwiczenia mo¿esz opuœciæ salê æwiczeñ. Niedope³nienie tego zalecenia mo¿e skutkowaæ
obci¹¿eniem finansowym za uszkodzenie mikroskopu.

Bezwzglêdnie przestrzegaj nastêpuj¹cych zakazów:

- Nie zaczynaj obserwacji mikroskopowej od obiektywu o powiêkszeniu wiêkszym od x10.

- Nie u¿ywaj œruby makrometrycznej do regulacji ostroœci obrazu pod obiektywem x40.
- Nie wyjmuj preparatu spod obiektywu x40.
- Nie dotykaj palcami górnej powierzchni szkie³ka przykrywkowego preparatu.
- Niczego nie rób na si³ê.
- Pod ¿adnym pozorem nie próbuj samodzielnie naprawiaæ mikroskopu ani rozkrêcaæ obiektywów lub innych czêœci mikroskopu.

Obserwacja mikroskopowa

1. Ustaw obiektyw x5 lub x10 w pozycji roboczej.

2. Ustaw natê¿enie œwiat³a w pozycji 4 przekrêcaj¹c potencjometr zgodnie z ruchem wskazówek zegara.
3. W³ó¿ preparat w uchwyty stolika mikroskopu i ustaw obiekt do obserwacji dok³adnie pod obiektywem mikroskopu, u¿ywaj¹c
do tego celu 2 zespolonych ze sob¹ œrub. Dolna œruba umo¿liwia przesuwanie obiektu w lewo i w prawo, górna w przód i w ty³.
4. Ustaw w³aœciwy dla siebie rozstaw okularów.
5. Za pomoc¹ œruby makrometrycznej ustaw wstêpnie ostroœæ widzenia, a nastêpnie popraw j¹ u¿ywaj¹c mikroœruby. Œruba
makrometryczna powoduje ruch obiektywu w górê i w dó³ z du¿ym skokiem, œruba mikrometryczna z ma³ym.
6. Dobierz intensywnoœæ oœwietlenia (regulacja potencjometrem) i kontrast (regulacja przes³ony aperturowej) do obserwowanego
obiektu kieruj¹c siê nastêpuj¹cymi wskazówkami:
- delikatne struktury, s³abo odró¿niaj¹ce siê od t³a (cytoplazma, j¹dro komórkowe i inne organelle w preparatach s³abo
barwionych lub nie barwionych) oraz mocno rozjaœnione tkanki i bardzo cienkie preparaty widaæ wyraŸniej przy mniejszym
natê¿eniu œwiat³a i/lub przymkniêtej przes³onie aperturowej,
- grubsze preparaty (np. ciête rêcznie) i miejsca gêstsze optycznie (np. tkanki typu martwica korkowa, drewno) s¹ lepiej
widoczne przy intensywniejszym œwietle.
7. Przes³onê polow¹ ustawiamy: w pozycji na prawo dla obiektywów x10 i x40; na lewo dla obiektywu x5.
8. Obserwacje pod du¿ym powiêkszeniem (obiektyw x40) mo¿esz rozpocz¹æ dopiero po ustawieniu ostrego, dobrze
oœwietlonego i skontrastowanego obrazu przy mniejszym powiêkszeniu (obiektyw x5 lub x10). Obiektywy s¹ zsynchronizo-
wane, co oznacza, ¿e zmiana obiektywu nie ma wp³ywu na ostroœæ obrazu. Jeœli jednak zachodzi koniecznoœæ poprawienia
ostroœci przy obiektywie x40 u¿ywaj do tego celu jedynie mikroœruby! Zazwyczaj dla uzyskania dobrego obrazu przy tym
obiektywie konieczne jest zwiêkszenie natê¿enia œwiat³a lub/i korekta otwarcia przes³ony aperturowej.
9. Bezwzglêdnie zmieñ obiektyw na x10 przed wymian¹ preparatu na nastêpny.
10. Niezw³ocznie po zakoñczeniu obserwacji mikroskopowej wy³¹cz oœwietlenie mikroskopu. Ustaw obiektyw x10 w pozycji
roboczej i wyjmij preparat.

3
 Budowa typowej komórki roœlinnej

Protoplast i ruch cytoplazmy

W ¿ywej komórce w³oska epidermy (skórki) ³odygi dyni - Cucurbita pepo (dyniowate -
Cucurbitaceae), zaobserwuj:
a. œcianê komórkow¹, blaszkê œrodkow¹, cytoplazmê parietaln¹ (przyœcienn¹), wakuolê (wodniczkê),
tonoplast, transwakuolarne nici cytoplazmatyczne, j¹dro komórkowe, j¹derko, plastydy i ziarnistoœci;
b. ruch cyrkulacyjny cytoplazmy.

Narysuj komórkê i opisz widoczne elementy strukturalne. Zaznacz po³o¿enie plazmalemmy i tonoplastu.
Strza³kami oznacz kierunki ruchu cytoplazmy w komórce.

Literatura podstawowa:

& Szweykowska A., Szweykowski J. - Botanika cz. I. Morfologia. 2008. PWN.

Hejnowicz Z. - Anatomia i histogeneza roœlin naczyniowych. 2006. PWN.
Gorczyñski T. (red.) - Æwiczenia z botaniki. Wydania od 1978 r. PWN.

Literatura uzupe³niaj¹ca:
Alberts B., Bray D., Lewis J., Raff M., Roberts K., Walter P. - Podstawy biologii komórki. Wyd. Nauk.
PWN. 2007.
WoŸny A., Michejda J., Ratajczak L. (red.) - Podstawy biologii komórki roœlinnej. 2000. Wyd. UAM, Poznañ.

4
 Œciana komórkowa

Tkanki wzmacniaj¹ce: kolenchyma (zwarcica) i sklerenchyma (twardzica)

Komórki kolenchymy k¹towej na przekroju poprzecznym ³odygi dyni - Cucurbita pepo (dyniowate
- Cucurbitaceae).

Narysuj komórki kolenchymy. Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi tych
komórek.

k¹towe zgrubienia celulozowej

œciany komórkowej

blaszka œrodkowa

protoplast

Komórki w³ókien sklerenchymatycznych (stereidy) na przekroju poprzecznym ³odygi dyni -

Cucurbita pepo (dyniowate - Cucurbitaceae).

Narysuj komórki sklerenchymy. Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi.

równomiernie zgrubia³a,
zlignifikowana (zdrewnia³a)
œciana komórkowa

blaszka œrodkowa

œwiat³o komórki

5
Komórki kamienne (sklereidy) z owocu rzekomego gruszy - Pyrus communis (ró¿owate -
Rosaceae).
Porównaj obraz mikroskopowy z rysunkiem.

Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi.

zdrewnia³a i zmineralizowana
œciana komórkowa

œwiat³o komórki

jamki proste

blaszka œrodkowa

Tkanki przewodz¹ce: elementy drewna (ksylemu) i ³yka (floemu)

Budowa ró¿nych typów naczyñ, rurki sitowej i komórki towarzysz¹cej na przekroju pod³u¿nym
wi¹zki ³ykodrzewnej (waskularnej) w budowie pierwotnej ³odygi dyni - Cucurbita pepo
(dyniowate - Cucurbitaceae).
Odszukaj w obrazie mikroskopowym preparatu narysowane ni¿ej elementy strukturalne.

WprowadŸ do rysunku ni¿ej podane oznaczenia literowe oraz liczbowe (za pomoc¹ klamer).
1. Elementy ³yka:
a - ¿ywe rurki sitowe z celulozowymi œcianami, b - p³yta sitowa, c - komórka towarzysz¹ca.
2. Kambium.
3. Elementy drewna: martwe cz³ony naczyñ ze zdrewnia³ymi œcianami ró¿nych typów:
e - siateczkowato-jamkowata, f - jamkowata, g - drabinkowa (schodkowa), h - spiralna, i - pierœcieniowa.
Zaznacz klamr¹ i wprowadŸ nazwy: protoksylem i metaksylem.

6
 Tkanki okrywaj¹ce: skórka (epiderma) i korek (fellem)

Komórki skórki (epidermy), elementu pierwotnej tkanki okrywaj¹cej liœcia kliwii - Clivia
sp.(amarylkowate - Amaryllidaceae) lub jemio³y pospolitej - Viscum album (g¹zewnikowate -
Loranthaceae).

Narysuj komórki skórki. Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi.

kutykula

œciana skutynizowana

œciana celulozowa

blaszka œrodkowa

protoplast

Komórki korka (fellemu), elementu wtórnej tkanki okrywaj¹cej - korkowicy (perydermy) na

przekroju poprzecznym pêdu bzu czarnego - Sambucus nigra (przewiertniowate - Caprifoliaceae).
Porównaj obraz mikroskopowy z za³¹czonymi rysunkami. Odszukaj po³o¿enie komórek korka i kolenchymy
p³atowej.

Opisz widoczne elementy strukturalne:epiderma, fellem, fellogen, felloderma, kolenchyma p³atowa. Zaznacz
klamr¹ perydermê oraz obszar przetchlinki.
Zaznacz, gdzie wystêpuje kutykula, œciana skutynizowana, skorkowacia³a i celulozowa.

Literatura podstawowa:

& Szweykowska A., Szweykowski J. - Botanika cz. I. Morfologia. 2008. PWN.

Hejnowicz Z. - Anatomia i histogeneza roœlin naczyniowych. 2006. PWN.
Tomanek J., Witkowska-¯uk L. - Botanika Leœna. Wyd. VII z 2008 PWRiL.
Gorczyñski T. (red.) - Æwiczenia z botaniki. Wydania od 1978 r. PWN.

Literatura uzupe³niaj¹ca:
Alberts B., Bray D., Lewis J., Raff M., Roberts K., Walter P. - Podstawy biologii komórki. Wyd. Nauk. PWN. 2007.

7
 Organizacja tkankowa korzenia

Morfologia

M³ody korzeñ pszenicy - Triticum aestivum (trawy - Poaceae).

Wykonaj preparat zgodnie z instrukcj¹ udzielon¹ przez prowadz¹cego æwiczenia i obejrzyj pod mikroskopem.

Narysuj schemat strefy wierzcho³kowej korzenia. WprowadŸ objaœnienia: strefa ró¿nicowania (w³oœnikowa),
strefa wzrostu wyd³u¿eniowego (elongacyjna), protomerystem, czapeczka (kalyptra).

8
 Organizacja merystemu wierzcho³kowego korzenia

Przekrój pod³u¿ny wierzcho³ka korzenia cebuli - Allium cepa (liliowate - Liliaceae).

Porównaj obraz mikroskopowy z za³¹czonym rysunkiem. Zaobserwuj ró¿ne fazy mitozy.

Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi.

praskórka (protoderma)

prakora

prokambium

trójwarstwowa grupa
komórek inicjalnych

czapeczka (kalyptra)

Zapoznaj siê z ró¿nymi typami budowy wierzcho³ków korzenia:

& 1. Paproci - Pteris cretica (paprotniki - Pteridopsida).
2. Sosny zwyczajnej - Pinus sylvestris (sosnowate - Pinaceae)

Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi.

prokambium
(walec osiowy)

prakora (kora pierwotna)

praskórka (protoderma)

komórka inicjalna

komórki inicjalne

czapeczka (kalyptra)

statolity

1 2

Mitoza - przebieg i rola.

&
9
Ró¿nicowanie i organizacja tkanek w budowie pierwotnej i wtórnej korzenia

Budowa pierwotna korzenia kosaæca - Iris sp. (kosaæcowate - Iridaceae).

Przyk³ad korzenia nie wytwarzaj¹cego przyrostu wtórnego.

Narysuj schemat przekroju poprzecznego korzenia. Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami
strukturalnymi.

skórka (epiblema) z w³oœnikami

kora pierwotna:
egzoderma
miêkisz
endoderma

walec osiowy:
okolnica (perycykl)
wi¹zki drewna (ksylem)
wi¹zki ³yka (floem)

Porównaj obraz mikroskopowy (pow. x400) fragmentu przekroju poprzecznego korzenia kosaæca
z rysunkiem i wpisz objaœnienia.

10
 Budowa wtórna korzenia sosny zwyczajnej - Pinus sylvestris (sosnowate - Pinaceae).

Narysuj schemat przekroju poprzecznego korzenia. Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami
strukturalnymi.

korek (fellem)
korkowica
fellogen
(peryderma)
felloderma

region ³yka pierwotnego

³yko wtórne

kambium

roczne przyrosty
drewna wtórnego

pierwotne promienie
wtórne ³ykodrzewne

pierwotne przewody
wtórne ¿ywiczne

protoksylem drewno
metaksylem pierwotne

Przekszta³cenia funkcjonalne korzenia

Opracuj dowolny przyk³ad budowy korzenia spichrzowego.

&
Narysuj schemat przekroju poprzecznego i napisz objaœnienia.

11
 Korzystaj¹c z podanej literatury opracuj zjawisko mikoryzy ekto- i endotroficznej.
& Podaj przyk³ady dla drzew leœnych.

Porównaj budowê korzenia kie³kuj¹cego nasienia sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris) z ogl¹danym wczeœniej
korzonkiem pszenicy. Zaobserwuj i opisz wygl¹d korzeni ektomikoryzowych systemu korzeniowego m³odej
siewki sosny zwyczajnej.

Korzystaj¹c z podanej literatury opracuj samodzielnie inne typy modyfikacji korzeni.

& Podaj typy modyfikacji korzeni oraz nazwy roœlin, u których wystêpuj¹.

Literatura podstawowa:

& Szweykowska A., Szweykowski J. - Botanika cz. I. Morfologia. 2008. PWN.

Tomanek J., Witkowska-¯uk L. - Botanika Leœna. Wyd. VII z 2008 PWRiL.
Gorczyñski T. (red.) - Æwiczenia z botaniki. Wydania od 1978 r. PWN.

Literatura uzupe³niaj¹ca:
Hejnowicz Z. - Anatomia i histogeneza roœlin naczyniowych. 2006. PWN.

12
 Organizacja tkankowa ³odygi

Organizacja wierzcho³ka pêdu

Przekrój pod³u¿ny przez merystem wierzcho³kowy w okresie wzrostu pêdu bobu - Vicia faba
(motylkowate - Fabaceae).

Narysuj schemat wierzcho³ka pêdu. Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi.

protomerystem

zawi¹zki liœci

zawi¹zki p¹ków bocznych

prokambium

Porównaj obraz mikroskopowy z rysunkiem. Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami

strukturalnymi.

Protomerystem:
tunika
korpus

Merystematyczna, podwierzcho³kowa
czêœæ ³odygi:
praskórka
pramiêkisz peryferyczny (prakora)
prokambium
pramiêkisz centralny (prardzeñ)
zawi¹zek liœcia (primordium)

13
 Budowa pierwotna ³odygi i organizacja wi¹zek waskularnych

£odyga pe³na kukurydzy - Zea mays (trawy - Poaceae) jako przyk³ad ³odygi roœlin nie
wytwarzaj¹cych przyrostu wtórnego.

Narysuj schemat fragmentu przekroju poprzecznego. Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami
strukturalnymi. Uzupe³nij objaœnienia.

skórka (epiderma)
sklerenchyma

³yko
drewno typ wi¹zki

miêkisz zasadniczy

£odyga pusta ¿yta - Secale cereale (trawy - Poaceae) jako przyk³ad ³odygi roœlin nie
wytwarzaj¹cych przyrostu wtórnego.

Narysuj schemat przekroju poprzecznego. Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami

strukturalnymi. Uzupe³nij objaœnienia.

skórka (epiderma)
miêkisz asymilacyjny
sklerenchyma

³yko
drewno typ wi¹zki ³ykodrzewnej

miêkisz zasadniczy
kana³ powietrzny

14
Wi¹zka kolateralna zamkniêta na przekroju poprzecznym ³odygi kukurydzy - Zea mays (trawy -
Poaceae).
Porównaj obraz mikroskopowy wi¹zki waskularnej z rysunkiem.

Napisz objaœnienia: miêkisz, sklerenchyma, p³yta sitowa, komórka towarzysz¹ca, rurka sitowa, cewki,
naczynie metaksylemu, naczynie protoksylemu, kana³ powietrzny.

Wi¹zka kolateralna otwarta na przekroju poprzecznym ³odygi kokornaku - Aristolochia

macrophylla (kokornakowate - Aristolochiaceae).

Narysuj schemat wi¹zki i opisz elementy strukturalne.

15
 Wi¹zka bikolateralna w ³odydze dyni - Cucurbita pepo (dyniowate - Cucurbitaceae).
&
Narysuj schemat wi¹zki i opisz elementy strukturalne: floem zewnêtrzny, kambium, ksylem, floem wewnêtrzny.

Korzystaj¹c z podanej literatury opracuj po zajêciach budowê wi¹zek centrycznych.

&
Narysuj i opisz schemat wi¹zki leptocentrycznej w k³¹czu konwalii - Convallaria majalis
(liliowate - Liliaceae) oraz schemat wi¹zki hadrocentrycznej w k³¹czu orlicy - Pteridium aquilinum
(paprotkowate - Polypodiaceae).

16
 Ró¿nicowanie i organizacja tkanek w budowie pierwotnej i wtórnej

Przekroje poprzeczne przez ³odygê kokornaku wielkolistnego - Aristolochia macrophylla

(kokornakowate - Aristolochiaceae).
Budowa pierwotna.

Po³¹cz podane objaœnienia z odpowiednimi elementami strukturalnymi.

epiderma (skórka)

kora pierwotna:

kolenchyma

miêkisz

endoderma

walec osiowy:

perycykl (okolnica):

czêœæ sklerenchymatyczna

czêœæ miêkiszowa

wi¹zka waskularna
kolateralna otwarta:

floem

kambium

ksylem

rdzeñ miêkiszowy

promienie rdzeniowe
(pierwotne)

17
Budowa wtórna.
Porównaj obraz mikroskopowy z rysunkiem.

Wpisz objaœnienia: korek, fellogen, felloderma, peryderma, perycykl, kolenchyma, miêkisz korowy,
endoderma, sklerenchymatyczny perycykl,kambium, ³yko pierwotne, ³yko wtórne, drewno pierwotne, drewno
wtórne, rdzeñ, drewno wczesne, drewno póŸne, promieñ wtórny, promieñ drzewny, promieñ ³ykowy, promieñ
rdzeniowy.

.
4r
a
ewn
dr

.
ne

3r
cz
ro
y
st
ro

.
2r
zy
pr
.
1r

18
Przekroje poprzeczne przez ³odygê sosny zwyczajnej - Pinus sylvestris (sosnowate - Pinaceae).

Budowa pierwotna
Narysuj schemat i opisz elementy strukturalne: epiderma, wi¹zka kolateralna otwarta, ³yko pierwotne, drewno
pierwotne, prokambium, rdzeniowe promienie miêkiszowe, rdzeñ miêkiszowy, pierwotny przewód ¿ywiczny.

19
 Budowa wtórna
Narysuj schemat i opisz elementy strukturalne: epiderma, peryderma (korek, fellogen, felloderma), kora
pierwotna, region ³yka pierwotnego, ³yko wtórne, kambium, drewno wtórne, roczny przyrost drewna wtórnego,
drewno wczesne, drewno póŸne, drewno pierwotne, miêkiszowy rdzeñ.

Literatura

& Podstawowa:
Szweykowska A., Szweykowski J. - Botanika cz. I. Morfologia. 2008 PWN.
Tomanek J., Witkowska-¯uk L. - Botanika Leœna. Wyd. VII z 2008 PWRiL.
Gorczyñski T. (red.) - Æwiczenia z botaniki. Wydania od 1978 r. PWN.
Dla zainteresowanych rozwiniêciem tematu:
Hejnowicz Z. - Anatomia i histogeneza roœlin naczyniowych. 2006. PWN.
Strasburger E. i inni. - Botanika. 1972. PWRiL.

20