Professional Documents
Culture Documents
22 रस्ता मागणी आणि रस्ता अडविणे
22 रस्ता मागणी आणि रस्ता अडविणे
वडज णे
मोठ्य. प्रम.ण.त झ.लेल्य. जजमनीच्य. व्य ा.र.ंमळे जजमनीचे छोटे छोटे तकडे झ.ले. जमीन म.लक बदलले.
त्य.मळे क.ाी ठिक.णी न ीन खरेदीद.र.ल. त्य.च्य. जजमनीत ज.ण्य.स.िी रस्त. उपलब्ा ाोत न.ाी. त्य.मळे तो
ताजसलद.र.ंकडे रस्त. म.गणीच. वजज करतो. स् त:च्य. शेतजजमनीमध्ये ज.ण्य.स.िी रस्त. उपलब्ा नसेल तर
मा.र.ष्ट्र जमीन मासूल वजाजनयम १९६६, कलम १४३ वन् ये इतर भूम.पन क्रम.ंक.च्य. सीम.ं रुन रस्त.
उपलब्ा करुन देण्य.च. वजाक.र ताजसलद.र.ंन. आाे.
वनेक ेळ. वसे ददसन येते की, ताजसलद.र.ंकडे मा.र.ष्ट्र जमीन मासूल वजाजनयम.च्य. कलम १४३ वन् ये
द.खल के लेल्य. रस्त. म.गणीच्य. वज.ज र म.मलतद.र कोटज ॲक्ट १९०६, कलम ५ च्य. तरतदींनस.र जनक.ल
ददल. ज.तो तर म.मलतद.र कोटज ॲक्ट १९०६ वन् ये द.खल वज.ज र मा.र.ष्ट्र जमीन मासूल वजाजनयम.च्य.
तरतदींनस.र जनक.ल ददल. ज.तो. ाी ब.ब चकीची आाे. एक. क.यद्य.न् ये द.खल वज.ज र वन्य क.यद्य.तील
तरतदींनस.र जनक.ल देणे बेक.यदेशीर आाे.
मा.र.ष्ट्र जमीन मासूल वजाजनयम १९६६, कलम १४३ वन् ये इतर भूम.पन क्रम.ंक.च्य. सीम.ं रुन रस्त.
उपलब्ा करुन देण्य.च. वजाक.र ताजसलद.र.ंन. आाे तर म.मलतद.र कोटज ॲक्ट १९०६, कलम ५ च्य.
तरतदींनस.र शेती ककं . चर.ईस.िी .पर.त वसलेल्य. कोणत्य.ाी जजमनीतील उपलब्ा रस्त्य.ल. ककं .
स् .भ.ज कपणे .ात वसेल वश. प.ण्य.च्य. प्र .ा.ल. कोणीाी व ैाठरत्य. वडथळ. के ल. वसेल तर वस. व ैा
वडथळ. क.ढू न ट.कण्य.च. वजाक.र ताजसलद.र.ंन. आाे.
म्ाणजेच म.ज.म.व. कलम १४३ वन् ये क.यज .ाी करत.ंन. रस्त. आाीच उपलब्ा नसतो परंत म..को.ॲ.
१९०६, कलम ५ वन् ये क.यज .ाी करत.ंन. रस्त. आाीच उपलब्ा वसतो.
डॉ. संजय कं डेटकर, उपजजल्ा.जाक.री रस्त. म.गणी आजण रस्त. वडज णे Page 1
४. ताजसलद.र ककं . न.यब ताजसलद.र य.ंचेम.फज त समक्ष स्थळ प.ाणी करण्य.त येते. स्थळ प.ाणीच्य. ेळेस
वजजद.र.ल. स् त:च्य. शेत.त ज.ण्य.स.िी न ीन रस्त्य.ची खरोखरच आ श्यकत. आाे क.य य.ची ख.त्री करण्य.त
येते.
५. रस्त. म.गणीच. जनणजय करत.ंन. ताजसलद.र.ंनी ख.लील प्रश्न.ंची उत्तरे लक्ष.त घेणे वपेजक्षत आाे:
व. वजजद.र.ल. स् त:च्य. शेत.त ज.ण्य.स.िी न ीन रस्त्य.ची खरोखरच आ श्यकत. आाे क.य?
ब. वजजद.र.च्य. शेत.चे य.पू ीचे म.लक कोणत्य. म.ग.जच. .पर करीत ाोते?
क. जर न ीन रस्त्य.ची खरोखरच आ श्यकत. वसेल तर स .जत ज ळच. म.गज कोणत.?
ड. म.गणी के लेल. रस्त. सरब.ंा. रुन आाे क.य?
इ. वजजद.र.ल. शेत.त येण्य.स.िी दसर. पय.जयी रस्त. उपलब्ा आाे क.य?
फ. वजजद.र.ल. न ीन रस्त. ददल्य.स लगतच्य. शेतकर्य.ंच्य. ाोण.र्य. नकस.न.चे प्रम.ण दकती वसेल?
६. उपरोक्त स ज ब.बींची श.ाजनश. करुन, न ीन रस्त. देणे आ श्यक आाे य.ची ख.त्री पटल्य.नंतर, ताजसलद.र
वजज म.न्य करत.त ककं . म.गणी फे ट.ळत.त. वजज म.न्य झ.ल्य.स, वस. रस्त. लगतच्य. शेतीच्य. ाद्दी/ब.ंा. रून
देण्य.च. आदेश प.ठरत के ल. ज.तो. त्य. ेळेस लगतच्य. शेतकर्य.ंचे कमीत कमी नकस.न ाोईल वसे प.जाले ज.ते.
रस्त. देत.ंन. दोन्ाी ब.जूने ४—४ रूंद वस. एकू ण ८ फट रुं दीच. प.य .ट रस्त. देत. येतो. उभत.ंच्य. सामतीने
वश. रस्त्य.ची रुं दी कमी-ज.स्त करत. येते. ग.डी रस्त. देत.ंन. तो ८ ते १२ फू ट रुं दीच. देत. येतो.
.ज ी रुं दीपेक्ष. वजाक रूंदीच्य. रस्त्य.ची म.गणी वसल्य.स वजजद.र.ने लगतच्य. शेतकर्य.कडू न रस्त्य.चे ाक्क
ज कत घेणे वपेक्षीत आाे.
म.ज.म.व.१९६६, कलम १४३ वन् ये फक्त ब.ंा. रुनच रस्त. देतो येतो, य. कलम.चे शीर्जकचं "ाद्दी रुन
रस्त्य.च. वजाक.र" वसे आाे, त्य.मळे एख.द. गट.च्य. माून रस्त. ददल्य.स वशी क.यज .ाी कलम १४३ च्य.
तरतदींशी ज संगत ाोईल आजण त्य.ज रुध्द दद .णी न्य.य.लय.त वपील झ.ल्य.स जतथे वस. जनणजय ठटकण.र
न.ाी.
कलम १४३ वन् ये रस्त. देत.ंन. 'गरज' (Necessity) तप.सली ज.ते. य. ठिक.णी 'Indian Easement Act
1882' चे कलम १४ पा. े, य.त वस. रस्त. 'Reasonably convenient' वस. . वस. शब्दप्रयोग आाे, तर
कलम १४३ मध्ये शेतकऱय.ंन. शेत.त ज.ण्य.स.िी योग्य म.ग.जची दकती जरुरी आाे, य.कडे तासीलद.र.ने लक्ष
द्य. े वसे नमूद आाे, य. कलम.ख.ली दकती रुं दीच्य. रस्त्य.च्य. .पर.च. ाक्क म.न्य कर. . य.ब.बत तरतद
आढळू न येत न.ाीत, त्य.मळे गंत.गंत ट.ळण्य.स.िी आदेश.त 'ब.ंा.च्य. एक.ब.जूने एक च.कोरी दसऱय. ब.जूने
एक च.कोरी' वस. ककं . तत्सम उल्लेख करुन आदेश प.ठरत कर. ., य. कलम.ख.ली फक्त "रस्त्य.च्य. .पर.च.
ाक्क" म.न्य के ल. ज.तो, "रस्त्य.च्य. ज.गेच. न.ाी" य.ची नोंद घ्य. ी.
ताजसलद.र.ंच. आदेश म.न्य नसल्य.स त्य.ज रूध्द, आदेश प्र.प्त झ.ल्य.नंतर स.ि दद स.ंच्य. आत
उपज भ.गीय वजाक.री य.ंच्य.कडे वपील द.खल करत. येते. ककं . ताजसलद.र.ंच्य. जनणजय.ज रूध्द एक.
र्.जच्य. आत दद .णी न्य.य.लय.त द. . द.खल करत. येतो. दद .णी न्य.य.लय.त द. . द.खल के ल्य.स मासूल
वजाक.र्य.कडे वपील करत. येत न.ाी.
डॉ. संजय कं डेटकर, उपजजल्ा.जाक.री रस्त. म.गणी आजण रस्त. वडज णे Page 2
रस्त्य.च्य. जनणजय.ची नोंद, ज्य. ख.तेद.र.च्य. जजमनीतून रस्त. ददल. आाे त्य. ख.तेद.र.च्य. स.त-ब.र.च्य.
'इतर ाक्क' सदरी नोदज त. येते. त्य.च बरोबर ' .जजब ऊल वजज' मध्ये देखील वश. नोंदी घेतल्य. प.जाजेत.
म.. उच्च न्य.य.लय.चे न्य.य.जाश री. ए. पी. भ.ंगळे य.ंनी ाठरर.म मद.री वत्रे ज . उद्दल दय.र.म जललारे य.
प्रकरण.त जनक.ल देत.ंन. नमूद के ले आाे की, "म.ज.म. वजाजनयम १९६६ चे कलम १६५ नस.र वसलेल्य.
' .जजब ऊल वजज' मध्ये घेण्य.त आलेल्य. नोंदी य. चौकशी करुन तसेच प्र.प्त ारकतीं र सन. णी घेऊन वंजतम
के ल्य. ज.त वसल्य.मळे वश. नोंदी श.बीत करण्य.स.िी आणखी पर. . म.गण्य.ची आ श्यकत. न.ाी, वस.
ेगळ. ककं . स् तंत्र पर. . म.गणे ाे ' .जजब ऊल वजज' िे ण्य.च्य. ाेतू/ उद्देश.ल.च छेद देण्य.स.रखे आाे. ग.
प.तळी र िे लेल्य. ' .जजब ऊल वजज' माील नोंदीच. प्रजत .दीने आदर कर. . आजण वजजद.र य.ंन. रस्त्य.च्य.
.पर.स वडथळ. करु नये."
म.. उच्च न्य.य.लय.च्य. रील आदेश.च. ज च.र करत., ख.जगी जजमनीतून वसलेले ाी .टीचे रस्ते इतर
सज ा.जाक.र य.ंच्य. नोंदी ' .जजब ऊल वजज' मध्ये क.ळजीपू जक घेणे आ श्यक आाे, तसेच तासीलद.र य.ंनी
म..को.ॲ. कलम ५ वन् ये ककं . म.ज.म.व. कलम १४३ नस.र आदेश प.ठरत करुन, वनक्रमे वडथळ. दूर के ल्य.स
ककं . न ीन रस्त. ददल्य.स वश. रस्त्य.ंच्य. नोंदी सद्ध. ' .जजब ऊल वजज' मध्ये घेणे आ श्यक आाे.
म.मलतद.र कोटज ॲक्ट १९०६, कलम ५ : शेतीच्य. वजस्तत् .त वसण.र्य. रस्त्य.ल. वडथळ.
करण.र्य.ज रूध्द म.मलतद.र कोटज ॲक्ट १९०६, कलम ५(२) वन् ये (ारकतीप.सून सा. मजान्य.च्य. आत)
द. . द.खल करत. येतो. म.मलतद.र कोटज ॲक्ट १९०६ वन् येचे क.मक.ज दद .णी न्य.य.लय.प्रम.णे च.लज ले
ज.ते.
कलम ५ (१) (ब): उपरोक्त प्रम.णे व ैा वडथळ. के लेल्य. जजमनीच., प्र .ा.च. कब्ज. ैा म.लक.स देत.
येतो. (य. क.यद्य.न् ये शेत रस्त्य. रील व ैा वडथळ. क.ढत. येतो. परंतू शेत ब.ंा. रून न ीन रस्त. देत. येत
न.ाी.)
कलम ५ (२): उपरोक्त प्रम.णे व ैा वडथळ. के लेल्य. इसम.स जनर्ेा आज्ञ. क.ढू न तसे न करण्य.स फम.ज त.
येते. (य. क.यद्य.न् ये ददलेल्य. जनर्ेा आज्ञेच. व म.न भ..दं.सं.कलम १८८ वन् ये जशक्षेस प.त्र आाे.)
डॉ. संजय कं डेटकर, उपजजल्ा.जाक.री रस्त. म.गणी आजण रस्त. वडज णे Page 3
कलम ५ (३): उपरोक्त प्रम.णे व ैा वडथळ. जनम.जण झ.ल्य.प.सून त्य.ज रूध्द सा. मजान्य.च्य. आत .दपत्र
द.खल झ.ले प.जाजे. त्य.नंतर य. क.यद्य.ख.ली .दपत्र स् ीक.रत. येण.र न.ाी.
ा. क.यद. शेत जजमनींन.च ल.गू आाे. त्य.मळे जमीन .पर.च. मूळ ाेतू लक्ष.त घेणे आ श्यक आाे.
कलम ८: य. क.यद्य.ख.ली द. .पत्र ताजसलद.र य.ंन. समक्षच स.दर के ले गेले प.जाजे. द. .पत्र टेबल. र
िे ले, पोस्ट.ने प.ि ले, जलपीक.ल. ददले तर ते वयोग्यप्रक.रे स.दर के ले वसे म.नले ज.ईल.
कलम ९: रीलप्रम.णे .दपत्र ताजसलद.र य.ंन. समक्ष स.दर के ल्य.नंतर ताजसलद.रने .दीची शपथे र
तप.सणी कर. ी.
कलम १०: .दपत्र. र शे टी, वजजद.र.ने/त्य.च्य. दकल.ने ताजसलद.र य.ंच्य. समक्ष स् .क्षरी कर. ी
पष्टीकरण आजण सत्य.पन स.दर कर. े. पष्टीकरण आजण सत्य.पन.जश .य द. . स् ीक.रल. ज.ण.र न.ाी. (खोटे
सत्य.पन स.दर करणे ा. भ..दं.सं.कलम १९३ वन् ये वपर.ा आाे.)
कलम ११: ताजसलद.रने .दपत्र.ची त.त्क.ळ तप.सणी कर. ी. उपरोक्त स ज ब.बींची पूतजत. ाोत वसल्य.स
.दपत्र. र तस. शेर. नोंद ून सन. णीची त.रीख ल. . ी.
कलम १२: .दपत्र.ची तप.सणी के ल्य. र उपरोक्त स ज ब.बींची पूतजत. ाोत नसल्य.स, ताजसलद.र
.दपत्र. र तस. शेर. नोंद ून .दपत्र न.क.रू शकत.त.
कलम १३: .दपत्र.ची तप.सणी के ल्य. र त्य.तील ज र्य ताजसलद.रच्य. वजाक.रक्षेत्र.ब.ाेरील आाे वसे
.टल्य.स ताजसलद.र .दपत्र. र तस. शेर. नोंद ून .दपत्र परत करू शकत.त.
कलम १४: .दपत्र स् ीक.रल्य.नंतर ताजसलद.रने त.त्क.ळ नोटीस क.ढू न सन. णीची त.रीख, वपठरा.यज
क.रण नसल्य.स, नोटीस ददल्य.नंतरच्य. दद स.प.सून वकर. ते पंार. दद स.तील ल. . ी. सन. णीची ज.ग.
उभय पक्षक.र.ंच्य. सोयीची वस. ी.
डॉ. संजय कं डेटकर, उपजजल्ा.जाक.री रस्त. म.गणी आजण रस्त. वडज णे Page 4
कलम १६: नोटीस बज. ल्य.नंतराी सन. णीच्य. त.रखेस .दी वपठरा.यज क.रण.जश .य गैराजर वसल्य.स
ताजसलद.र खच.जसा द. . क.ढू न ट.कू शकत.त. मग इतर स ज ाजर वसो ककं . नसो. नोटीस बज. ल्य.नंतराी
सन. णीच्य. त.रखेस प्रजत .दी वपठरा.यज क.रण.जश .य गैराजर वसल्य.स ताजसलद.र उपलब्ा स.क्षी-
पर.व्य.ं रून एकतफी जनणजय घेऊ शकत.त.
कलम १९: सन. णीच्य. त.रखेस ताजसलद.र य.ंनी .दीच्य. वज.जतील ककं . स.दर के लेल्य. पर.व्य.तील
प्रत्येक मद्द्य.ची स् त: ख.त्री कर. ी. स्थळ प.ाणी आजण पंचन.म. कर. .. य.त प्रजत .दील. वसण.र. वजाक.र,
वडथळ्य.मळे .दील. ाोण.रे नकस.न, वडथळ्य.च. क.ल. ाी, .दीच. ाक्क, कब्ज. इत्य.दीब.बत सज स्तर
चौकशी कर. ी. कलम १९(२) वन् ये ताजसलद.र य.ंन. इतर स.क्षीद.र तप.सण्य.च. आजण .दग्रस्त म.लमत्त.
प.ाण्य.च. वजाक.र आाे.
कलम २१: ताजसलद.र य.ंनी य. क.यद्य.न् ये ददलेल. जनणजय कस. वंमल.त आण. . य.ब.बतची क.यजपध्दती ाे
कलम ज र्द करते. य.त .ढण.र्य. जपक.ंब.बत करण्य.ची क.यज .ाी, जनर्ेा.ज्ञ. बजज ण्य.ची पध्दत, खच.जची
सूली, जनर्ेा.ज्ञेची व ज्ञ. झ.ल्य.स जशक्ष. करण्य.ची पध्दत नमूद आाे.
कलम २३(१): ताजसलद.रने य. क.यद्य.न् ये ददलेल्य. जनक.ल. र वपील करत. येत न.ाी.
कलम २३(२): ताजसलद.रने य. क.यद्य.न् ये ददलेल्य. जनक.ल.चे उपज भ.गीय वजाक.री पनर् जलोकन करू
शकत.त.
उपज भ.गीय वजाक.री य.ंनी पनर् जलोकन.ध्ये ददलेल्य. जनक.ल.ज रूध्द उच्च न्य.य.लय.त ठरट द.खल कर. े
ल.गते.
य. क.यद्य.न् ये क.म करत.ंन. य. क.यद्य.त नमूद नोटीस, जनर्ेा आज्ञ. इत्य.दी वनसूचींच.च .पर कर. ..
डॉ. संजय कं डेटकर, उपजजल्ा.जाक.री रस्त. म.गणी आजण रस्त. वडज णे Page 5
म.ज.म.व. कलम १४३ आजण म.मलेद.र कोटज ॲक्ट कलम ५ माील फरक
म.ज.म.व. कलम १४३ म.मलेद.र कोटज ॲक्ट कलम ५
स.ध्य. वज.ज रून प्रकरण सरू ाोते. द. . द.खल के ल्य. र प्रकरण सरू ाोते.
रस्त. वजस्तत् .त नसतो. रस्त. वजस्तत् .त वसतो.
रस्त. वडज लेल. नसतो. रस्त. वडज लेल. वसतो.
सरब.ंा. रुन न ीन रस्त. ददल. ज.तो रस्त्य.तील वडथळ. क.ढल. ज.तो.
रस्त. खल. करण्य.च. आदेश देत. येत न.ाी. रस्त. खल. करण्य.च. आदेश देत. येतो.
वजज द.खल करण्य.स मदतीचे बंान न.ाी. द. . द.खल करण्य.स मदतीचे बंान आाे.
ताजसलद.रच्य. आदेश.ज रूध्द उपज भ.गीय उपज भ.गीय वजाक.र्य.ल. जजल्ा.जाक.र्य.ंनी वपील.चे
वजाक.र्य.कडे वपील करत. येते. वजाक.र प्रद.न के ले वसतील तरच ताजसलद.रच्य.
आदेश.ज रूध्द उपज भ.गीय वजाक.र्य.कडे वपील करत. येते.
वन्यथ. जजल्ा.जाक.र्य.ंकडे वपील द.खल कर. े ल.गते.
उपज भ.गीय वजाक.र्य.कडील वपील.तील उपज भ.गीय वजाक.री/ जजल्ा.जाक.र्य.ंच्य. वपील.तील
आदेश.ज रूध्द व्पर जजल्ा.जाक.र्य.ंकडे द.द आदेश.ज रूध्द उच्च न्य.य.लय.त द.द म.ग. ी ल.गते.
म.गत. येते.
जनर्ेा आज्ञ. देत. येत न.ाी. जनर्ेा आज्ञ. देत. येते.
डॉ. संजय कं डेटकर, उपजजल्ा.जाक.री रस्त. म.गणी आजण रस्त. वडज णे Page 6