Problematyka

Portret Urszulki

REKLAMA
Bezpośrednim powodem napisania Trenów była osobista tragedia
Kochanowskiego - śmierć jego ukochanej, dwuipółletniej córki - Urszuli.
Postać Urszuli, pojawiająca się w dedykacji, powraca wielokrotnie w
kolejnych utworach cyklu. W ukazaniu portretu córki poeta stosuje dwie
techniki: realistyczną i uwznioślającą. W wielu trenach Urszula pojawia się
jako żywe, ruchliwe, małe dziecko. Podmiot liryczny bardzo szczegółowo
przedstawia jego typowe, codzienne zachowania, opisuje strój dziecka,
jego gesty i ruchy. Tak barwny i drobiazgowy opis życia małej dziewczynki
stanowi niewątpliwie nowatorstwo w poezji renesansowej. Zwłaszcza
Tren VIII daje pełną realistyczno-obyczajowych szczegółów
charakterystykę Urszuli. Poeta podkreśla otwartość córki, jej umiejętność
rozweselania rodziców, przywiązanie do matki i ojca:

„Nie dopuściłaś nigdy matce się frasować

Ani ojcu myśleniem zbytnim głowy psować:

To tego, to owego wdzięcznie obłapiając

I onym swym uciesznym śmiechem zabawiając”.

Tren XII zawiera listę przypisywanych córce przez ojca cech charakteru, jej
posłuszeństwo, przyzwoitość, roztropność, skromność, układność,
wstydliwość, pobożność, pracowitość, talent. Owe wyliczenia ubarwiają
obyczajowe szczegóły, małe scenki z życia codziennego Urszuli - obrazy
zabawy, modlitwy wieczornej, powitań z rodzicami.

Druga tendencja, ujawniająca się w sposobie charakteryzowania dziecka,

to dążność do uwznioślenia Urszuli, próba przypisania jej niebywałych
talentów i nieprzeciętnych cech osobowości.

REKLAMA
Hiperbolizacja (wyolbrzymienie) rysów portretu dziecka, służy
uwiarygodnieniu potęgi bólu i rozpaczy, które ogarnęły ojca i
doprowadziły do tak rozległego kryzysu światopoglądowego. Niezwykłość
bohaterki podkreśla wielkość poniesionej straty. W wielu miejscach cyklu
akcentuje poeta nieprawdopodobne, jak na wiek córki, jej talenty
poetyckie, a w Trenie VI, nazywając ją „Safo słowieńską”, przyrównuje
zmarłą do najwybitniejszej poetki greckiej. Przypisując Urszuli zdolności
twórcze, żałuje poeta, iż jej wielki talent nie mógł się rozwinąć. Urszula w
marzeniach poety miała się stać spadkobierczynią i kontynuatorką jego
literackiej działalności:

„Na którą (...)

(...) i lutnia dziedzicznym prawem spaść miała!”.

W drugiej części trenu, umierającej Urszulce poeta każe śpiewać pieśń

weselną, jaką panna młoda śpiewała przed opuszczeniem rodzinnego
domu. Julian Krzyżanowski dopatrzył się podobieństwa między śpiewem
bohaterki, a skargą idącej na śmierć Antygony z dramatu Sofoklesa.
Zestawiając postać dwuipółletniego dziecka z postaciami Safony i
Antygony, Kochanowski nadaje Urszulce nie tylko cechy osoby dorosłej,
ale uwzniośla jej postać, czyni ją niejako bohaterką tragiczną, godną
filozoficznego poematu, jakim są Treny.